საპარლამენტო ოპოზიცია უკმაყოფილოა პროკურატურის შესახებ კანონპროექტით. რამდენადაც ცნობილია, შენიშვნები აქვს არასამთავრობო სექტორსაც, ცალკეულ საკითხებზე მიმდინარეობს პოლემიკა, გარკვეულ პუნქტებზე შეჯერდნენ. საბოლოოდ მივიღებთ თუ არა მთლიანად, სამართალდამცველი სისტემის რეფორმას, ამ თემაზე ატლანტიკური საბჭოს წევრი, ლევან ალაფიშვილი გვესაუბრება.

ლევან ალაფიშვილი: ის, რაც შს სამინისტროში მოხდა, არის მექანიკური ცვლილებები, პროკურატურის შემთხვევაში - განსხვავებული, შეიძლება ითქვას წინ გადადგმული ნაბიჯი საზოგადოების ჩართულობის თვალსაზრისით, მაგრამ ის, რაც იგეგმება მთლიანობაში, რეფორმას ვერ დავარქმევთ.

შეგიძლიათ გვითხრათ, რატომ არ არის რეფორმა?

- შს სამინისტროში მხოლოდ მექანიკური ცვლილებები მოხდა, ჩვენ მივიღებთ ორ ინსტიტუტს იგივე ფუნქციებით, რაც დღეს აქვს შს სამინისტროს, რა მაქვს მხედველობაში - გამოძიება, ოპერატიული, სამძებრო და ფარული საქმიანობის უფლება ორივეს აქვს, სამინისტროსაც რჩება და სააგენტოსაც.

მქონდა მოლოდინი და ჩემი პოზიცია იყო, რომ გამოძიების ფუნქცია არ ყოფილიყო შს სამინისტროს, მითუმეტეს, სააგენტოს კომპეტენციაში, არამედ შექმნილიყო ერთიანი საგამოძიებო სამსახური - პროკურატურას, თავდაცვის სამინისტროსა და სასჯელაღსრულებასაც გამოეყოფოდა ეს სამსახურები და ერთიანი საგამოძიებო ორგანო შეიქმნებოდა. მაგრამ, შს სამინისტროსთან მიმართებაში, უბრალოდ, ფუნქციები გაყვეს. ერთი ისაა, რომ უსაფრთხოების სააგენტოს ექნება ანტიკორუფციული მიმართულება.

ანტიკორუფციული საქმიანობის უფლება კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ხომ არ არის ამ შემთხვევაში? დანარჩენი ფუნქციები, რაც სააგენტოს ეკისრება სულ სხვა მიმართულებით საქმიანობას გულისხმობს... ეს იქნება კონტრდაზვერვითი სამუშაოები, შიდა თუ გარე საფრთხეების განსაზღვრა და ა.შ...

- აბსოლუტურად ლეგიტიმური კითხვაა - ვფიქრობ, ანტიკორუფციული ფუნქციის სააგენტოსთვის გადაყოლება ძალიან მარტივი სამართლებრივი ეშმაკობით არის განპირობებული, რომ გამოძიების ფუნქცია გადაჰყოლოდა ამ სამსახურს. ფაქტობრივად, მივიღეთ, რომ 1-1=2.

თუკი შს სამინისტრო პოლიტიკურად მაინც არის მთავრობის ნაწილი და პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებული, უსაფრთხოების სააგენტო ხელმძღვანელი არ არის მთავრობის წევრი, მისი პოლიტიკური პასუხისმგებლობა არის ნული და რაც მთავარია, მისი გათავისუფლება იმპიჩმენტის წესით შეუძლებელია. სააგენტოს ხელმძღვანელი არ არის კონსტიტუციური თანამდებობის პირი. შესაბამისად, იმპიჩმენტს მხოლოდ და მხოლოდ კონსტიტუცია ითვალისწინებს მასში მოხსენიებული თანამდებობის პირების მიმართ. რეალური საფრთხის შემთხვევაში, ვერც პრემიერი, ვერც მთავრობა, ვერც პარლამენტი იმპიჩმენტის წესს ვერ გამოიყენებს - ეს თეორიულად, მაგრამ რისკი თუნდაც თეორიულ დონეზე თუკი არსებობს, შესაძლოა, ერთ დღესაც აქტუალური გახდეს.

გარდა ამისა, არსებობს მინიმალური სამოქალაქო კონტროლი. მე ვიყავი ერთ-ერთი, ვინც პროექტის განხილვის დროს ვამბობდი, რომ პარალელურად შექმენით კანონპროექტი, რომლის მიხედვითაც გაძლიერდებოდა პარლამენტში ნდობის ჯგუფის სტრუქტურა თავისი შესაძლებლობებითა და ფუნქციებით. სამწუხაროდ, კონცეპტუალურად დამეთანხმნენ, მაგრამ ამის იქით საქმე არ წასულა.

შედეგად მივიღეთ ორი ხელოვნურად გაყოფილი სტრუქტურა და არა რეფორმირებული, რომელსაც არ ექნება ეფექტური სამოქალაქო კონტროლი საააგენტოსთან მიმართებაში.

ეს ყველაფერი გამორჩათ? თუ შეგნებულად დაუშვეს ასეთი ლაფსუსები, რატომ?

- როდესაც საკომიტეტო მოსმენებისას აღვნიშნე, რომ ეს იყო მექანიკური გაყოფა, მიპასუხეს, რომ ეს იყო პირველი ნაბიჯი რეფორმისკენო, მაგრამ შემდეგი ნაბიჯი როდის გადაიდგმება და რა იგეგმება ხვალ და ზეგ, ამ კითხვაზე პასუხი არც განხილვებისას არსებობდა და არც დღეს.

გარდა ამისა, როგორც ჩანს, ყველა ხელისუფლების სენია, მითუმეტეს, არჩევნების კონტექსტში, რომ მაქსიმალური უფლებამოსილებით აღჭურვილი, მისდამი ლოიალურად განწყობილი თანამდებობები შეინარჩუნოს. ამ კონტექსტში განვიხილავ, რომ არ ამბობს ხელისუფლება, თუ პირველი დაყოფა მექანიკურია, მეორე და მესამე როდის იქნება და რეფორმა როდის დამთავრდება, ამ მთავრობისა და პარლამენტის პირობებში, თუ ეს შემდეგმა ხელისუფლებამ უნდა გააკეთოს?

რაც შეეხება პროკურატურას?

- აქაც მექანიკურია, თუმცა გაუმჯობესების მომენტი არის მხოლოდ და მხოლოდ ცენტრალიზებული სისტემის პირველი პირის დანიშვნა-გათავისუფლებასთან მიართებაში.

მაგრამ, ვფიქრობ, მთავარი არის სისტემური მიდგომა ამ ყველაფრისადმი - კიდევ ვიმეორებ - მნიშვნელოვანია, პროკურატურის როლი და ადგილი ამ ახალ სისტემაში. ვფიქრობ, რომ თუკი გამოძიების ერთიან ორგანოდ ფორმირებაზე წავა ხელისუფლება, პროკურატურას უფრო მნიშვნელოვანი ფუნქცია დარჩება, ხარისხობრივადაც შეიცვლება მისი საქმიანობა და დანიშნულება - იგი იქნება სახელმწიფო ბრალმდებელი, იგი იქნება სახელმწიფოს ადვოკატი და ჯანსაღი კონკურენცია შეიქმნება გამოძიებასა და სახელმწიფო ბრალდებას შორის, ანუ პროკურატურასა და გამოძიებას შორის. ეს ნიშნავს, რომ უხარისხო გამოძიებას არ წარმართავს სახელმწიფო ბრალმდებელი სასამართლოში, არ დაუჭერს მას მხარს.

რეფორმირებული პროკურატურა და შსს როგორ წარმოგიდგენიათ?

- სამომავლოდ პროკურატურა წარმომიდგენია, როგორც სახელმწიფო ბრალმდებელი, ძალიან შეზღუდული, ერთეული შემთხვევების გამოძიების უფლებით, რომელიც შეეხება მაღალი თანამდებობის პირთა მიერ ჩადენილ დანაშაულებს. დანარჩენ საქმეებს წარმართავს საგამოძიებო ორგანო. უსაფრთხოების სამსახურს ექნება კლასიკური სპეცსამსახურის ფუნქციებით აღჭურვილი სისტემა და გვექნება საპოლიციო სისტემა, რომელშიც თავმოყრილია საზოგადოების უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ცენტრალურ და მუნიციპალურ დონეზე.

ამ მიმართულებით ნაბიჯები უნდა გადაიდგას, მითუმეტეს, როდესაც თვითმმართველობის დამკვიდრებაზე მსჯელობს ჩვენი ხელისუფლება - მე არ ვამბობ, რომ უსაფრთხოების სისტემის დეცენტრალიზებაზე დღესვე უნდა გადავიდეთ, მაგრამ ამაზე საუბრის დაწყება შესაძლებელია.

პროკურატურის შესახებ კანონპროექტს რომ დავუბრუნდეთ, ამ მიმართულებით არ მივდივართ?

-ამ მიმართულებით საერთოდ არ არის ნააზრევი, საერთოდ არ არის საუბარი რიგითი გამომძიებლის დამოუკიდებლობის, დაცვისა და ანგარიშვალდებულების გარანტიებზე. ამის სანაცვლოდ აქცენტი კეთდება მხოლოდ ცენტრალურ ფიგურაზე, ანუ იერარქიის თავზე, რომელიც თავის თავში მოიცავს პოლიტიკური კონფლიქტის შექმნის საფრთხეს.

რას გულისხმობთ?

- მხედველობაში მაქვს დანიშვნის ნაწილი. ე.წ. პროკურორთა საბჭო, რომელიც არჩევითია, ანუ თვითმმართველობითი ფუნქციითაა აღჭურვილი, ახდენს მთავარი პროკურორის ნომინირებას ანუ - არაპოლიტიკური ხალხი, არაპოლიტიკური ეტიკეტით ახდენს ნომინირებას. კანდიდატი წარედგინება პარლამენტს, უმაღლეს პოლიტიკურ ორგანოში, რომელმაც პოლიტიკური მოტივაციით შეიძლება უარყოს ეს კანდიდატურა.

ნახეთ, რა უპირისპირდება ერთმანეთს - ერთ მხარეს არის პროფესიული და სახელმწიფოებრივი ინტერესი, მეორე მხარეს - ვიწრო პარტიული ინტერესები. თუ არ შეესაბამება ვიწრო პარტიულ ინტერესს და პროკურორთა საბჭოს მიერ ნომინირებული კანდიდატი დაიბლოკა რამდენჯერმე, შესაძლოა ინსტიტუციონალურ კრიზისში შევიდეთ და საბოლოოდ, პროკურატურა შესაძლოა, პოლიტიკურ თამაშებში აღმოჩნდეს გახვეული.

რაც შეეხება გათავისუფლებას, ეს მექანიზმიც კონსტიტუციასთან მიმართებაში მთალად გამართული ვერ არის. პროკურორთა საბჭო შედგება როგორც იურისტების, ასევე - არაიურისტებისგან. ეს საბჭო მსჯელობს, მთავარმა პროკურორმა ჩაიდინა თუ არა კანონს მიღმა ქმედება.

ეს ერთი შეხედვით ემსგავსება კონსტიტუციური თანამდებობის პირთა იმპიჩმენტს, როდესაც პარლამენტი დააყენებს იმპიჩმენტის საკითხს და შემდეგ მსჯელობა მიმდინარეობს საკონსტიტუციო სასამართლოში - თითქოს, ამგვარი სისტემის შექმნის მცდელობაა, მაგრამ საფუძველშივე არ არის სწორი - ფაქტობრივად, არაპროფესიონალთა ჯგუფი, არაუფლებამოსილ პირთა ორგანო, მსჯელობს საკითხზე, ჰქონდა თუ არა კანონდარღვევას ადგილი. ამ დროს, ამ საკითხზე მსჯელობა არის მხოლოდ და მხოლოდ სასამართლოს უფლებამოსილება.

ამ ადამიანთა ჯგუფს გამოაქვს ვედიქტი, რაც შეიძლება გახდეს მთავარი პროკურორის მიმართ გადაწყვეტილების მიღების საფუძველი - გათავისუფლება იქნება ეს თუ სხვა, მაგრამ მას კანონი არ აძლევს საშუალებას, ეს გადაწყვეტილება გაასაჩივროს, დაიცვას თავისი უფლება და ა.შ.

ეს ნიშნავს, რომ საბოლოო ჯამში, თუკი მივდივართ ამ სისტემისკენ, პროკურორთა საბჭოს კი არა, სასამართლოს როლი უნდა გამოიკვეთოს იგივე კანონდარღვევასათან მიმართებში. ადამიანთა უფლებების სტანდარტებთანაც რომ ვიყოთ შესაბამისი, მინიმუმ ორი ინსტანციის სასამართლოში საქმის განხილვა, ანუ ბრალდებულის დაცვის უფლება უნდა იყოს გარანტირებული. უფრო მარტივად რომ ვთქვათ, ვიდრე საქმე გათავისუფლებამდე მივა, ეს ყველაფერი უნდა გადაწყდეს სასამართლოში და ეს ყველაფერი პირდაპირ კავშირშია ამ მნიშვნელოვანი პირის კანონმორჩილებასთან. სხვა შემთხვევაში ვფიქრობ, რომ სახეზე გვექნება კანონშეუსაბამობა.

2012 წელსაც ითქვა, რომ პროკურატურის რეფორმა ჩატარდა, ეს გულისხმობდა იმას, რომ პროკურატურა იუსტიციის სამინისტრის ჩამოსცილდა. ახლა აღმოჩნდა, რომ ისევ რეფორმაა ჩასატარებელი და კვლავ პირველი პირის დანიშვნის წესს ცვლიან - ეს რეფორმა ნამდვილად არ არის.

ჩვენს საკონსტიტუციო მოდელში, რომელიც გაურკვეველია, არც საპარლამენტოა, არც - საპრეზიდედნტო, არც ნახევრად, არც მთლიანად, ერთი სიტყვით, ქართულია და ერთი დიდი გაუგებრობაა, ამაში კიდევ ექსპერიმენტები, ამ სისტემის იმიჯს საზოგადოებაში საბოლოოდ გაანადგურებს.

საფრთხილო თემაა და ამიტომ ვფიქრობ, ღირს, ერთი კვირა იქნება ეს თუ ერთი თვე, გადავდოთ ეს პროცესი, გავშალოთ ფართო დისკუსია, რა თქმა უნდა, უცხოური რეკომენდაციების გათვალისწინებით და გავაკეთოთ სისტემური რეფორმა, რომელიც შეეხება არა მხოლოდ შს სამინისტროს ან პროკურატურას, არამედ, ყველაფერს ერთად.

შეგახსენებთ, რომ ნატოს გენერალური მდივნის მოადგილემ, ალექსანდრე ვერშბოუმ ამ წლის დასაწყისში ატლანტიკური საბჭოს ერთ-ერთ ღონისძიებაზე ხაზგასმით და საგანგებოდ უძღვნა ბრიფინგი ჩვენს ხელისუფლებას - აღნიშნა, რომ ნატო არა მხოლოდ დააკვირდება საქართველოში მიმდინარე მართლმსაჯულების, შს სამინისტროსა და პროკურატურის რეფორმას, არამედ აქტიურად იქნება ჩართული - ანუ სამივე სისტემაზე ერთად იყო საუბარი.

ჩვენმა ხელისუფლებამ კი შექმნა რაღაც ორი კომისია, რომელსაც ერთი სხდომაც კი არ ჩაუტარებია ფართო საზოგადოებრივი მონაწილეობით. თვითონ ნატომ მიუთითა ამ რეფორმის დიდ მნიშვნელობაზე.

თავს ნუ მოვიტყუებთ, თითქოს, რაც შს სამინისტროსთან ან პროკურატურასთან დაკავშირებით ხდება, ამას ნატოელი კოლეგები ვერ მიხვდებიან, ვერ გაშიფრავენ - რომ ეს მხოლოდ მექანიკური ცვლილებაა. სწორედ, ამიტომ ვამბობ, რომ ეს საფრთხილო თემაა არა მარტო გარე ურთიერთობებისთვის, არამედ თვითონ სახელმწიფოსთვისაც.

ამ ყველაფერზე ვენეციის კომისია რას ამბობს? - რა შენიშვნებიც გახმაურდა, მაინც და მაინც მკვეთრი არ იყო...

- ინტერპრეტაციები სხვადასხვაგვარი გავრცელდა, მაგრამ ვენეციის კომისიის მუშაობის პრინციპს თუ გადავხედავთ, ის მსჯელობს იმ დოკუმენტზე, რასაც გადაუგზავნი. მაგალითად, თუ დანიშვნის წესს გაუგზავნი, ის მხოლოდ დანიშვნის წესზე იმსჯელებს.

გახსოვთ, ხარვეზების დამდგენი კომისია რომ უნდა შექმნილიყო? - მაშინ ვენეციის კომისია საკმაოდ კატეგორიული იყო და მის დასკვნაში ნათქვამი იყო, რომ კონსტიტუციის შესაბამისად ეს ყველაფერი სასამართლოს პრეროგატივა იყო.

თუ ასეთი ფორმით გაგრძელდა ვენეციის კომისიასთან ურთიერთობა, ჩვენი ხელისუფლების იმიჯი მის თვალში საკმაოდ დაზიანდება. დარწმუნებული უნდა იყოს ხელისუფლება, რომ ვენეციის კომისიასთან კომუნიკაცია გახდება მსჯელობის საგანი ჩვენი ევროპელი კოლეგების მხრიდან.

როდესაც ოპოზიცია კანონპროექტის გადადებას ითხოვდა, უმრავლესობამ არგუმენტად მოიყვანა, რომ ვიზალიბერალიზაციის ფარგლებში გარკვეულ ვადებში უნდა ჩავეტიოთ. ევროპა რამდენად გაგებით მოეკიდება, ამ საკითხის განხილვის გადადებას?

- ჩვენი ევროპელი მეგობრები არ არიან ისეთი მონსტრები, საკუთარ შეცდომასაც თუკი აუხსნი, გაიგებენ. თუ დააანახებ რომ ცდილობ, დაშვებული შეცდომის გამოსწორებას, ამ შემთხვევაშიც ძალიან ლიბერალურები არიან - ისინი მუშაობენ ძალიან მარტივი პრინციპით - თქვენვე თქვით, რას გააკეთებთ და რა ვადაში.

გარდა ამისა, საშემფასებლო მისია ჩამოდის ოქტომბერში - ერთი და ორი კვირით გადადება, თუნდაც სააზოგადოებრივი ჩართულობის უზრუნველყოფა, კონფერენციის თუ სამუშაო შეხვედრის მოწყობა, განა რამდენი ხნით გადაწევს საკითხის განხილვას? რიგგარეშე სხდომის მოწვევა არ შეიძლება, რომ მერე კანონი დაჩქარებული წესით მიიღონ? რომ ჩამოვლენ და ნახავენ რეალურად რა გაკეთდა, უფრო მწვავე შეფასებას არ მიიღებენ? უნდა გვახსოვდეს, რომ უსაშველოდ გაწელილი რეფორმები ევროპასთან არ გვაახლოვებს.