როდესაც ბატონ ნოდარ ანდღულაძეს გაიცნობთ, მიხვდებით, როგორ შეიძლება, ადამიანმა იცხოვრო ისე, რომ 83 წლის ასაკში იყო ძალიან ბრძენი, თანამედროვე და ხედავდე წარსულსა და მომავალს უაღრესად საინტერესო რაკურსით. რომ აღარაფერი ვთქვათ იმაზე, რომ დიდ მაესტროს თავისი სასცენო თუ პედაგოგიური მიღვაწობით ყველა იცნობს არა მარტო საქართველოში, არამედ პროფესიულ წრეებში, მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, ის ძალიან საინტერესო მოსაუბრე და მრავალმხრივი ადამიანია.

თუმცა ბატონ ნოდარს, მისივე სურვილით, სამწუხაროდ, იმ პრობლემებზე სასაუბროდ ვეწვიეთ, რაც თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიაში არსებობს და რის შესახებაც კონსერვატორიის თანამშრომელთა ნაწილი აპირებს, ხმამაღლა ისაუბროს. თავად ბატონი ნოდარი ამჟამად კონსერვატორიაში ვოკალური კათედრის გამგეა.

ნოდარ ანდღულაძე: სამწუხაროდ, დღეს მაინც უფრო შემაწუხებელ თემაზე უნდა გესაუბროთ, თუმცა სასიხარულოც და საამაყოც ბევრი აქვს ჩვენს კათედრას, ჩვენს თანამშრომლებს და მოწაფეებს. მინდა ვისაუბრო იმ მტკივნეული რეფორმების შესახებ, რასაც მე ბოლომდე არ ვარ ჩამწვდარი, მაგრამ ყოველთვის ეჭვებს იწვევს გაგება ჩვენი ხელმძღვანელობის მხრიდან იმ პროცესისა, რასაც ბოლონიის პროცესს უწოდებენ, მერე ეს გადმოდის ჩვენს განათლების სისტემაში და ჩვენს სინამდვილეშიც, კონკრეტულ კათედრებზე და სასწავლო პროცესზე აისახება.

არსებობს რაიმე თანმიმდევრული კონცეფცია, სადაცგაწერილია ამ რეფორმების შინაარსი?

-  მე ასეთს არ ვიცნობ. არის ჩვეულებრივი დებულება, რომელიც თითქოს ითვალისწინებს ამ ყველაფერს. რამდენადაც მე ვიცი, ბოლონიის პროცესის მთავარი პრინციპი შესადარობის ერთიანი სისტემაა, ანუ ყველა ქვეყანაში უნდა იყოს გასაგები ჩვენს მიერ მინიჭებული კვალიფიკაცია, ამ პროცესის მიხედვით და აკადემიური თავისუფლება საქართველოს განათლების შესახებ კანონიც პროფესორს ანიჭებს თავისუფლებას სწავლების პროცესში. მე საერთოდ გაცნობიერებულად ვეწინააღმდეგები იმას, რასაც ამერიკული პრაგმატიზმი ჰქვია. ეს არის სრული ნიველირება, სტანდარტიზაცია, ბიუროკრატიზაცია და ამით შემოქმედებითი იმპულსების შეზღუდვა. შემთხვევითი ხომ არ არის, რომ ბოლო ხანებში ამერიკაში დაიწყო ასეთი მოძრაობა - ამერიკელი ბავშვები, ახალგაზრდობა გაგზავნონ ევროპაში, რომ გააცნონ, რა არის ევროპული კულტურა. მაშასადამე, იქ ამოიწურა იმ ამერიკული სტანდარტების პოტენციალი.

ჩვენთან თუ ხედავთ ანალოგიურ საფრთხეს?

- ჩვენთან? მით უმეტეს, როცა ეს მექანიკურად გადმოაქვთ. არ ითვალისწინებენ არსებულ გარემოს, ცოცხალ პროცესს. ეს ეხება,ალბათ, ზოგად განათლებას, მაგრამ მე ჩემ სფეროზე ვისაუბრებ. ისეთ შემოქმედებით სასწავლებელსა და კოლექტივს, რომელიც არის კონსერვატორია, ძალიან დაეტყო ეს და სამწუხაროდ, ჩვენი ხელმძღვანელობაც ცნობიერად თუ გაუცნობირებლად ამ იდეოლოგიის გამტარებელია.

მაგალითად, მოგახსენებთ ასეთ რაიმეს - რამდენიმე წლის წინათ, რაც მანანა დოიჯაშვილი მოვიდა კონსერვატორიაში და შემოიტანა ეს ახალი თვალსაზრისები, წარმოიშვა სტუდენტის საკვალიფიკაციო ანკეტის შემოტანის აუცილებლობა.

მთელი კონსერვატორია იყო დაბნეული, ეს როგორ უნდა გაკეთდეს. მათ შორის ჩვენს კათედრასაც დაავალეს. მე ავიღე ამ 40 წლის წინათ იცხაკ ათანელოვის მიერ დაწერილი და ლენინგრადში დაცული დისერტაცია -”დავით ანდღულაძის და მისი მოწაფეების მეთოდები”. მე იქ მას ერთ-ერთ მასალად მივაწოდე იტალიიდან დაბრუნების შემდეგ შემუშავებული ანკეტა - სტუდენტის დინამიური აღზრდა. ჩვენთან იციან, რომ ადამიანს დაადებენ ყადაღას და მერე მიდის ბავშვი წლების განმავლობაში ამ იარლიყით: ხმა აქვს, ხმა არა აქვსო და რა ხდება მის შემოქმედებით ზრდაში, არ აინტერესებს არავის. მე მაწუხებდა ეს ყოველთვის და შევქმენი ასეთი ანკეტა, რომელიც იცხაკ ათანელოვმა შეიტანა ჩვენი კლასის ერთ-ერთ დამახასიათებელ მომენტად თავის დისერტაციაში.

ვაჩვენე ეს ანკეტა და ამოისუნთქა ყველამ - თეორიტიკოსებმა, პრაქტიკოსებმა, მეთოდისტებმა. მე ვუთხარი, რომ ის, რასაც ახლა თქვენ რეფორმას ეძახით, მე 40 წლის წინათ მაქვს გაკეთებული-მეთქი. რაც ვოკალს ეხებოდა, ჩვენ ყველა თემას ვამუშავებდით. მერე ყოველ წელიწადს უნდა განახლდეს ეს ანკეტა. უნდა შედგენილიყო ბოლო წელს დასკვნა, რა გააკეთა სტუდენტმა ჩვენი ხელმძღვანელობით და ჩვენი სპეციფიკის გათვალისწინებით. ვოკალი საერთოდ ერთი შემაწუხებელი ფაქტორია ყველა კონსერვატორიაში იმიტომ, რომ ორგანულად არ ეწერება ინსტრუმენტების სქემაში და ეს ყველას აწუხებს. გაჩერდა მერე ეს პროცესი და ამით არავინ აღარ სარგებლობს. რაღაც დეტალები შემოდის სულ, ეს დეტალები არის ძალიან არეული. ცუდია ისიც, რომ ავტორიტარულად შემოდის რექტორის პირადი აზრით და არა - კოლეგიალური მსჯელობით და ჩვენი გამოცდილების გათვალისწინებით. მთელმა კათედრამ ერთხელ დავუწერეთ კიდეც საპროტესტო წერილი.

მაგალითად, სოლო სიმღერაა და შემოაქვს კვირაში 4-საათიანი გუნდის საგანი. მაშინ, როცა გუნდთან სოლისტს არანაირი საქმე არა აქვს. გუნდში შეიძლება იმღეროს კაცმა, რომელსაც არანაირი განათლება არა აქვს, მაგრამ სოლო სიმღერა სრულებით განსაკუთრებული სფეროა და სპეციალური საგნების ხარჯზე ხდება ეს. შეიძლება, ნახევარი საათი იყოს გაკვეთილი? კვირაში ნახევარი საათია ვოკალური ანსამბლი და ანსამბლში ხომ შეიძლება, 5-6 სტუდენტი გყავდეს, 50 წუთი კამერული სიმღერა. როცა სტუდენტი გუნდის შემდეგ მიდის თავის სპეციალობაზე, ის დაღლილია. შემოქმედებითი ძალების ამოწურვა ხდება, რაც ყოვლად დაუშვებელია.

აქ ზოგიერთი დეტალის გამოტოვებით მივადგები საოპერო სტუდიის საკითხს, სადაც ყალიბდება დაახლოებით ასე 70 წლის განმავლობაში ქართული ვოკალი და ვოკალისტები. ეს სტუდია შეიქმნა 1937 წელს. ევგენი მიქელაძემ სტალინს სთხოვა, ძალიან დიდი ახალგაზრდობა მყავს, მაგრამ ვერ ასწრებენ მარტო კონსერვატორიაში საოპერო პარტიების მომზადებას. არის ტერიტორია, ამიშენე საოპერო სტუდიაო. სტალინმა დაავალა მოლოტოვს და დიდი დარბაზი რომ არის, ეს არის იმ მიზნით აშენებული, რომ გაუზარდოს ოპერას ახალი კადრები. აქ ხდებოდა სტუდენტების გამოყვანა მესამე-მეოთხე კურსიდან, ხანდახან პირველკურსელები მონაწილეობენ მასობრივ სცენებში. ამ ტრადიციაში შემდეგ კომპოზიტორმა გრიგოლ კილაძემ ძალიან კარგი ცვლილებები შეიტანა.

ამ სტუდიის ომისშემდგომი გახსნით 51 წელს გამოჩნდა ზურაბ ანჯაფარიძე, მამაჩემის კურსის პირველი გამოშვება. არც ერთი დიდი ქართველი მომღერალი არ გამოსულა ამ სცენის გარეშე. მე თავად უნივერსიტეტი დავამთავრე და პირდაპირ ოპერაში მივედი, მაგრამ ახლა მე ვზრუნავ ამ სტუდიაზე. მომყავს სპექტაკლების წინ სტუდენტები სახლში და ვამეცადინებ. ამ სტუდიაში წლის განმავლობაში 4-5 ახალი სპექტაკლი მზადდებოდა. 7-8 გამეორებით. გამეორების გარეშე არ შეიძლება, რადგან მომღერალი ყალიბდება ამ სპექტაკლში, რომელსაც მღერის. სულ იხვეწება, სულ იზრდება. ესეც მოიხსნა. ქალბატონმა მანანამ ეს სცენა კი არ გააუქმა, არამედ გაუქმებამდე მიიყვანა.

შემოაქვს გუნდის 4-საათიანი საგანი მაშინ, როდესაც სოლისტს არავითარი საერთო ამასთან არა ქვს და ეს ხდება სპეციალური საგნების ხარჯზე. შეიძლება, კამერული ანსამბლი იყოს ნახევარსაათიანი ან კამერული სიმღერა 50-წუთიანი კვირაში?

მანანა დოიჯაშვილი როგორც კი მოვიდა კონსერვატორიაში, მოინდომა, რომ ეს საოპერო სტუდიისათვის გაკეთებული დარბაზი საკონცერტო დარბაზად გადაეკეთებინა. ამ დროისათვის დარბაზი იყო დაშლილი, რადგან რემონტი უნდა დაწყებულიყო. აღარ მიდიოდა არც სპექტაკლები და არც არაფერი. მარტო ხანდახან კონკურსების წინ გამყავდა ნუგზარ გამგებელი და ლადო ათანელი. დადგა საკითხი საოპერო ორმოს გაუქმების შესახებ, რაც ნიშნავდა იმას, რომ სპექტაკლები არ შედგებოდა. მაშინ მე აღვუდექი წინ ამას. მთელი რევოლუცია იყო, სტუდენტების პროტესტი, ჩვენიც.

მე დავსვი საკითხი, რომ თუ ეს ორმო არ აღდგება, მე წავალ კონსერვატორიიდან-მეთქი და ამან გადააფიქრებინა ორმოს გაუქმება, თორემ გვეუბნებოდნენ, სპექტაკლებისათვის პირველ რიგებს ავკრეფთ და აქ დავსვამთ ორკესტრსო. 60-იან წლებში ამ დარბაზში შეიტანეს შესანიშნავი ორღანი, მაგრამ ეს კომპოზიტორების მიერ გაუთვალისწინებლობის გამო დადგეს ცოტა წინ, რის გამოც შეიზღუდა სასცენო სივრცე. ამან მისცა საშუალება ქალბატონ მანანას, ეთქვა, თქვენ არ გაქვთ უფლება დეკორაციების დადგმის, რადგან იატაკი, კედლები და ორღანი გაფუჭდება. ახლა სტუდიაში მარტო ჩამოკიდებული ფარდებით გვიხდება მუშაობა, დაზგა ვერ დაგვიდგამს, მოიხსნა ცეკვის სცენები. დაისიდან შეიძლება ცეკვის სცენის მოხსნა?

მანანა პირად საუბრებში გვეუბნებოდა, ახალ დარბაზს აგიშენებთ, შეთანხმება მაქვს თბილისის მერიასთან ლითანიშვილის დროსო. ძერჟინსკის კლუბი რომ დაინგრა, თითქოს იქ უნდა აეშენებინათ ახალი საოპერო სტუდია. ეს პირობა დარჩა პირობად. ჩვენ ამით ფაქტობრივად გაგვაჩერა. ამის გამო გაჩერდა პროცესი,მაგრამ ჯერ კიდევ ასე თუ ისე ბოგინობდა სტუდია. ძალიან დაჰკანკალებს ამ რემონტს მანანა.

მაგრამ რა საჭიროა რემონტი, თუ იქ მუსიკოსები ვეღარ გაიზრდებიან?

- ეს რემონტიც, იცით, როგორია? ძირითადი რაც უნდა იყოს კონსერვატორიაში, ის არ გაკეთდა - მუსიკალური აკუსტიკური იზოლაცია. კლასიდან კლასში გადის ხმა. მიუხედავად ყველაფერ ამისა, აქ დღესაც იზრდებიან ვარსკვლავები. სამი დღის წინ სხვადსხვა ქვეყნის 500 კონკურსანტიდან მიშა ქირია ხუთ გამარჯვებულს შორის მოხვდა ლა სკალას აკადემიაში. მის გამგზავრებაში დიდი დახმარება გაგვიწია კულტურის სამინისტრომ.

საერთოდ, ძალიან ნიჭიერი თაობა გვყავს. კონსერვატორიაში ყოველ წელს ორი მსოფლიო დონის ვარსკვლავი იზრდება, მიუხედავად ხელისშემშლელი პირობებისა. წელს მეტროპოლიტენ ოპერაში, რომელიც მსოფლიოს საუკეთესო სამეულშია, ნოემბერში, სეზონი გახსნეს ლადო ათანელმა და ნინო სურგულაძემ, მთავარი პარტიები იმღერეს გია გაგნიძემ და ნინო მაჩაიძემ, მესამე სპექტაკლის მთავარი როლი იმღერა ანიტა რაჭველიშვილმა. სეზონის გახსნის პირველი ხუთი დღე, ფაქტობრივად, ქართველები იყვნენ სულ მთავარ პარტიებში. შარშან ბონის თეატრში გახსნაზე იმღერა გია ონიანმა, მიშელინა ქობალიანმა და რამაზ ჩიკვილაძემ. წამყვანი პარტიები შეასრულეს და ეს ჩვენთვის ჩვეულებრივი ამბავი გახდა. ამ დროს, როცა დაიწყო ეს რეფორმა კონსერვატორიაში, ვკითხულობდი, რატომ არის საჭირო რეფორმა ისეთ სფეროში, სადაც ჩვენ ძალიან კარგად გვაქვს საქმე? რეფორმა ჩავატაროთ იქ, სადაც გვაქვს პრობლემები..

რაში მდგომარეობს ამ რეფორმის არსი?

-  იმაში, რომ არ არის საჭირო სპექტაკლების ჩატარება დიდ დარბაზში. 3 თვეზე დაიყვანეს ორკესტრისა და გუნდის ხელფასი. თევენახევარში უნდა ჩატარდეს ყველაფერი და მერე გაჩერდება სტუდია. ფაქტობრივად, ორკესტრი და გუნდი მუშაობს ნოემბერში ხუთი კვირა და მარტში ხუთი კვირა, მთელი წლის ნაცვლად. სასწავლოპროცესი ამით გაფუჭდა, რადგან როცა ასე აკეთებ სპექტაკლებს, სტუდენტები აღარ დადიან, ვეღარ დადიან რეპეტიციების გამო ლექციებზე. როცა ეს მთელ წელზე ნაწილდებოდა, სტუდენტი ყველაფერს ნორმალურად ასწრებდა. ახლა არის ერთი ამბავი იმაზე, გავრიცხოთ თუ არა სტუდენტი იმის გამო, რომ რეპეტიციაზეა და ვერ მოდის ლექციაზე. საშინელი მდგომარეობაა. შემცირდა სპექტაკლები, შემცირდა გუნდისა და ორკესტრის მუშაობის დრო, რაც ძალიან დაეტყო ხარისხს და შემცირდა რეპეტიციები. წელს მოვახერხეთ მხოლოდ მოცარტის ოპერის ორი მოქმედების დადგმა მარტო მარტში. ეს არის რეფორმა.?!

კი, მაგრამ რა პრობლემაა დარბაზის დათმობა?

-  პრობლემაა იმიტომ, რომ ამ დარბაზის გაქირავებით კეთდება ფული, ჩვენ რომ არ გვაცეკვებენ, კოლექტივებს რომ მიაქირავებენ, ისინი ცეკვავენ აქ. მართალია, მანანამ გააკეთა დაშენება მე-5 სართულზე. კარგ რემონტებს აკეთებს, მაგრამ აკუსტიკა ხომ ძირითადია კონსერვატორიაში და ეს არ არის გაკეთებული. ზევით გააკეთა საკმაოდ კარგი დარბაზი, სარეპეტიციო და აქ არ იძლევა საშუალებას, რომ ერთი რეპეტიცია ძირითად სცენაზე ჩატარდეს. ერთი რეპეტიციით არ შეიძლება სცენაზე გასვლა, მით უმეტეს - დამწყები მომღერლისათვის, ხუთი-ექვსი რეპეტიცია უნდა ჩატარდეს.ზემოთ სცენა არის, მაგრამ იქ არის შავი ნამუშევარი.

ამიტომ, საერთაშორისო კონკურსებზე გამოდიან სხვაკონკურსანტები, რომელთაც არც სკოლა არა აქვთ, არც ვოკალი აქვთ განსაკუთრებული, მაგრამ სცენაზე ლაღად არიან, მომხიბვლელად მღერიან, ჩვენები კარგად არიან მომზადებულები, მაგრამ ეშინიათ, სცენას არ არიან ხოლმე შეჩვეულები. ეს რომ ვნახე კონკურსებზე, გაოგნებული ვიყავი. ჩვენი მომღერლები იძულებულნი არიან, ასე იმეცადინონ. წელიწადში თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიაში იზრდება ორი “მსოფლიო ჩემპიონი”, ფიგურალურად რომ ვთქვათ, უმაღლესი კლასის მომღერალი, მაგრამ ჩვენ პირობები არა გვაქვს. სახლში ვმუშაობათ. მიზანსცენები მაქვს გადმოტანილი სახლში.

რა გამოსავალს ხედავთ ამ სიტუაციიდან?

- მე მინდა, დავსვა საკითხი, კონსერვატორია მოეწყოს იმავე პრინციპით, რა პრინციპითაცაა მოწყობილი ბევრი უმაღლესი სასწავლებელი. ჩვენს შემადგენლობაში იყოს არა ფაკულტეტები, არამედ ინსტიტუტის სახის დამოუკიდებელი ერთეული შეიქმნას კონსერვატორიაში ვოკალური კათედრისა და საოპერო ხელოვნების კათედრის ბაზაზე. მისი მომარაგება და პასუხისმგებლობა მას ჩაბარდეს და ეს სცენაც დაეთმოს. ასეთი კადრები მსოფლიოში არარის. ჩემთან უცხოეთიდან ჩამოდიან. აი, ხვალ იქნება ჩემთან გერმანიაში მომუშავე ჩინელი ტენორი, რომელსაც ქართველი ასწავლის იტალიურ სკოლას.

ძალიან საინტერესოა, როგორ ხდება ქართული ხალხური ვოკალის ტრანსფორმაცია კლასიკურ ფორმაში. ამაზე ვაწერინებ ახლა დისერტაციას. როგორც ქართული სიმღერაა მსოფლიოში სახლეგანთქმული, ასევე უნდა იყოს ქართული კლასიკური ვოკალი, რადგან ქართული ხმები - ესაა ოქროს საბადო. ეს პრიორიტეტი ეკუთვის ქართველ ერს.

თქვენ ამას უფრო  ნიჭიერებას უკავშირებთ თუ სკოლას?

- ორივეს. თუ ასე შეიზღუდა ჩვენი საქმიანობა, ჩვენს სფეროს, რა თქმა უნდა, საფრთხე ემუქრება. ჩვენ განათლებისა და კულტურის სამინისტროს ხაზით ვაპირებთ ამაზე საუბარს. ქართული ხმები არის ჩვენთვის მადანი. მარტო დმანისის მადანი კი არ გვაქვს. ეს არის კულტურული მადანი. ამას უნდა ხელის შეწყობა. თუ ეს სკოლა დაიკარგა და წყვეტა მოხდა, მერე ჩვენ ამ ყველაფრის აღდგენა ძალიან გაგვიჭირდება.

ვაჟა ჩაჩავა ჩამოვიდა მოსკოვიდან, მსოფლიო დონის მუსიკოსი და კათედრის რეფორმატორი მოსკოვში და კათედრის გამგე. მანანა დოიჯაშვილი იქამდე მივიდა, რომ ლანძღავს, რატომ მუშაობ ამდენსო. კაცს გული გაუხდა ცუდად და საოპერაციოა ახლა. მანანა დოიჯაშვილმა თქვა, მე ავკრძალავ იმას, რომ კონსერვატორიაში ამხელა კონცერტები ჩატარდესო. თქვენ რაც გაქვთ, სამი საათი, ისუნდა იკმაროთო (აქ არ არის საუბარი ანაზღაურებაზე). იმის ნაცვლად, რომ ხელის გულზე ატარო ვაჟა ჩაჩავა, გულს უკლავენ. მინდოდა საპროტესტო წერილის დაწერა თქვენთან სათაურით, “რატომკარგი აგიგია”. რატომ გაქვს ასეთი კარგი და ძლიერი კონცერტებიო, სხვებს რომ არა აქვთო. კონსერვატორიის სასწავლო გეგმით გათვალისწინებულ ფარგლებში უნდა ჩაეტიოო. ეს ხომ შემოქმედებაა... ეს არის სტანდარტიზაციის შედეგი.

ჩვენთან იზრდებიან ისეთი სტუდენტები, რომ ყველას უკვირს მათი მომზადება უცხოეთში, სად ისწავლე ასეთი ფრაზირება, სად ისწავლე ასეთი ბგერის მოხურვა, საიდან გაქვთ ასეთი ვოკალური მონაცემებიო. ლა სკალას ოფიციალურ საიტზე აკადემია ამაყობს ჩვენი კათედრის აღზრდილებით. თუმცა მიუხედავად წარმატებისა, საქართველოში ვოკალური საქმე მოითხოვს გადარჩენას.

კონსერვატორიაში ყველა პროფესორის სურათები მოხსნეს, შულგინას, ვირსალაძის, მამაჩემის სახლობის დაფები მოიხსნა. ვაჟა ჩაჩავა გააგდეს კლასიდან და შეუზღუდეს საათები. შეიძლება, შენ თუ შენი კონსერვატორია გიყვარს, ვაჟა ჩაჩავას შეუზღუდო საათები? ეს არ არის ჩემი ჩივილი, ეს არის ისტორიული ბედის განცდა. გოეთე ამბობდა, ისტორიის ცოდნა არ არის საჭირო, საჭიროა ისტორიის განცდაო. ეს არ არის ჩემი პირადი წუხილი.

მუშაობის მეტი არაფერი არ მაინტერესებს და საქართველოში იმიტომ დავრჩი, რომ ყველაფერი, რაც ჩვენმა წინაპრებმა დაგვიტოვეს, მაღალ, ევროპის დონეზე ამეყვანა და გადამეცა ეს ჩვენი შთამომავლობისათვის. ჩვენ გვინდა, მივცეთ სულიერი ენერგია მსოფლიოს. დასავლეთში, იცით, რას ამბობდნენ - თქვენს სიმღერაზე სიამოვნება კი არა, ლოცვა შეიძლებაო. სულიერი ძალა, რომელიც დასავლეთში დაიკარგა, მე მინდა, შერჩეს ქართულ ვოკალს. ჯერჯერობით სულიერება ჩვენ გვაქვს, მაგრამ ზოგადად სმენის კულტურის საკითხია. ადამიანმა თუ სმენა დაკარგა, ადამიანობას კარგავს, რადგან ის შინაგანს ხედავს სმენით და არა - თვალით.