ინტერვიუ სახალხო დამცველ გიორგი ტუღუშთან

ბატონო გიორგი, როგორი მოლოდინი გაქვთ პარლამენტისგან, სახალხო დამცველის ანგარიშს მხოლოდ ცნობად მიიღებს თუ რეკომენდაციებს გაითვალისწინებს?

პირველ რიგში, საკომიტეტო მოსმენას ველოდები, შემდეგ - ანგარიშის პლენარულ სხდომაზე გატანას. ხშირად არის საუბარი, ანგარიშს პარლამენტი ცნობად მიიღებს თუ დადგენილებას მიიღებს მის შესახებ. თუმცა, მახსოვს, შევარდნაძის დროსაც  იღებდა პარლამენტი დადგენილებას და გეგმას, როგორ უნდა მოეხდინათ რეაგირება

მაშინდელი ომბუდსმენების ანგარიშზე. ვერ გეტყვით, რომ იმ დროინდელი ანგარიშები დიდი სიმწვავით გამოირჩეოდა, თუმცა, რა თქმა უნდა, იქაც იყო არაერთი რეკომენდაცია. პარლამენტს, კომიტეტს შეუძლია გაცილებით უფრო აქტიურად იმუშაოს სახალხო დამცველის რეკომენდაციების შესრულების მოთხოვნის კუთხით, მაგალითად, აღმასრულებელ ხელისუფლებას მოთხოვოს პასუხი, კომენტარები სახალხო დამცველის შენიშვნებზე, რეკომენდაციებზე. პარლამენტის გადასაწყვეტია რას იზამს. დარწმუნებული ვარ, რომ ანგარიშს სხდომათა დარბაზში დებატები მოჰყვება.

თქვენს ანგარიშში მნიშვნელოვანი ადგილი სასჯელაღსრულების სიტემას დაეთმო. საუბარია პატიმართა გარდაცვალების მატებაზე, რომ 142 პატიმარი გარდაიცვალა. რა არის ძირითადად პატიმრების გარდაცვალების მიზეზი?

- ანგარიშში კონკრეტული მიზეზებია მოყვანილი. საუბარია ასევე სახალხო

დამცველის წარსულ რეკომენდაციებზე, სადაც მე ჯერ კიდევ 2009 წელს ვუთითებდი, რომ პრობლემა რამდენიმე მიმართულებით არათუ გვარდება, არამედ ღრმავდება. იგივე  ეხებოდა სხვადასხვა გადამდები დაავადებების გარვცელებას, მათ შორის ტუბერკულოზის, ვირუსული ჰეპატიტების. სტატისტიკით გარდაცვლილი პატიმართა ნახევარი ტუბერკულიოზის სხვადასხვა ფორმით არის გარდაცვლილი. ეს ნიშნავს, რომ რეალურად იმატა გავრცელებამ და ამ პრობლემამ ყველაზე ნეგატიური შედეგი გამოიღო, როდესაც 2010 წელს არაერთი პატიმარი გარდაიცვალა. ჩემი მონაცემებით, 2011 წელსაც არაერთი პატიმარია გარდაცვლილი. გარდაცვალების არაერთი ფაქტი საჯაროც იყო, მათ შორის კვლავ ტუბერკულოზის ფაქტები იყო. თუმცა,ტუბერკულოზი  არ არის ერთადერთი მიზეზი, სხვადასხვა მიზეზებია. საგანგაშოა, როდესაც  2010-2011 წელს პნევმონია, ფილტვების ანთება, ხდება ხოლმე პატიმრების გარდაცვალების მიზეზი, ასევე პერიტონიტი, რომელიც ასევე ხშირია.

ხათუნა კალმახელიძემ განაცხადა, რომ მათ ბევრი გააკეთეს ამ  მიმართულებით...

-  2011 წელს, როგორც ჩანს, ფიქრი დაიწყეს, როგორ მოაგვარონ ეს პრობლემა. არ იქნება ამ პრობლემის მოგვარება ადვილი. თუმცა, ეს ნაბიჯები რამდენიმე წლის წინ რომ გადადგმულიყო, კარგი იქნებოდა, მაგრამ მხოლოდ და მხოლოდ ახალი შენობის აშენება ამ პრობლემას ვერ მოაგვარებს. სხვანაირი მიდგომა არის საჭირო.

როგორია თქვენი რეკომენდაცია ამ პრობლემის მოსაგვარებლად?

- ჯერ კიდევ სპეციალურ ანგარიშში ჯანდაცვის შესახებ რამდენიმე გვერდზე იყო გაშლილი, როგორ უნდა მოხდეს ტუბერკულოზის ინფექციის მართვა. მისი პროფილაქტიკა, პრევენცია. გარდა ამისა, საუბარი იყო იმაზე, რომ ჯანდაცვის სამინისტრო აქტიურად უნდა იყოს ჩართული. მოვისმინე, რომ ჯანდაცვის სამინისტროსთან მემორანდუმი გაფორმდა, როგორც იქნა, ინსტიტუციონალური კავშირი დამყარდება, რათა ტუბერკულოზს შეებრძოლონ. თუმცა, პრობლემა, ვიმეორებ, მძიმეა და ერთი ხელის მოსმით მისი მოგვარება არ მოხდება. ახალი შეცდომები არ უნდა იქნეს დაშვებული. გარდა ამისა, მოუწევთ გაცილებით მეტი რესურსის მიმართვა.

ერთ-ერთი მიზეზი ციხეების გადატვირთვა არის?

- სისტემაში გადატვირთულობა 2005-2006 წლებში იყო. დღეს ეს პრობლემა არის, მაგრამ დაწესებულებების ნაწილში. დღეს გადატვირთვის პრობლემა სამ-ოთხგან დგას. თუმცა, საცხოვრებელი ფართი ადეკვატური არც ერთ დაწესებულებაში არ არის საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად.

თუმცა, ხელისუფლების წარმომადგენლები ამბობენ, რომ სწორედ საერთაშორისო დონის სტანდარტების არის...

- მე შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ ეს არის მაღალი სტანდარტის ციხეები. ისინი აკმაყოფილებენ მთელ რიგ მოთხოვნებს, მაგრამ არის არაერთი პრობლემა, რომელიც ამ დაწესებულების წინაშე დგას, როგორც ინფრასტრუქტურული, ასევე რეჟიმთან დაკავშირებით.

გარკვეულმა ოპოზიციურმა პარტიებმა, ქრისტიან-დემოკრატებმა კალმახელიძის მოხსნის საკითხი დააყენეს...

- ომბუდსმენის საქმე არ არის, მოითხოვოს თანამდებობის პირების

განთავისუფლება. პოლიტიკურ პროცესში მე ვერ ჩავერევი. თუმცა, რა სახით გამოიყენებენ ჩემს ანგარიშს პოლიტიკოსები, ეს მათი საქმეა. მე წარვადგინე დოკუმენტი და მათ შეუძლიათ ამაზე რეაგირება მოითხოვონ სხვადასხვა ფორმით. მე არანაირად არ ვაპირებ ამ დისკუსიაში შესვლას. თუმცა, ცხადია, ანგარიშში ბევრი ისეთი ფაქტია მითითებული, რაზეც უწყებებს მოუწევთ პასუხის გაცემა.

ბატონო გიორგი, ითხოვთ სასჯელაღსრულების უწყებიდან განმარტებას?

- როდესაც მივმართავ რეკომენდაციით, 20 დღის ვადაში უნდა მომაწოდოს პასუხი. როდესაც ქალბატონი ხათუნა გაეცნობა ანგარიშს, ველოდები, რომ შეხვედრა გვექნება. შარშან იყო ასეთი შეხვედრა და ალბათ წელსაც გაჩნდება. მე მზად ვარ, რომ მასთან ერთად გავიარო ანგარიშის თითოეული სიტყვა და თავი, თუ იქნება ამის ინტერესი.

ანგარიშში ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობაზეა საუბარი. რა პრობლემებია ამ მიმართულებით?

- მოვისმინე განცხადება, რომ ჯანდაცვა ერთნაირად ხელმისაწვდომია, როგორც პენიტენციალურ სიტემაში, ასევე გარეთ, ამას ვერ გავიზიარებ. მით უმეტეს, პენიტენციალურ სისტემასთან დაკავშირებით. იქ ხელმისაწვდომობის სერიოზული პრობლემა არის. დამიჯერეთ, 142 გარდაცვალების ფაქტის ერთ-ერთი მიზეზი არის ის, რომ დროული არ არის ადეკვატური ჯანმრთელობის მომსახურება. გარეთაც არის სერიოზული პრობლემები. არის პრობლემები სადაზღვეო სისტემასთან, არის პრობლემები 3-დან 60 წლამდე ადამიანები, რომლებიც სიღარიბის ზღვარს მიღმა არ იმყოფებიან. არის საქმეები, როდესაც ფაქტიურად სახლის გაყიდვა მოუწია ერთ-ერთ ადამიანს იმის გამო, რომ ბავშვი რეანიმაციაში ჰყავდა. ბევრი პრობლემა არის, რეფორმა უნდა იყოს ორიენტირებული ჯანდაცვის უფლების უზრუნველყოფაზე, რეალიზებაზე და არა მხოლოდ ბაზრის განვითარებაზე, რაც დღეს რეალურად სახეზეა.

თქვენს ანგარიშში მნიშვნელოვანი თავი ეთმობა იძულებით გადაადგილებულ პირთა დარღვეულ უფლებებს. თუმცა, პარლამენტში კობა სუბელიანი უმრავლესობამ დაიცვა, რომ ასეთი მინისტრი არ ყოლია დევნილებს...

 - შეიძლება უმრავლესობას და უმცირესობას საკუთარი ხედვა ჰქონდეს, მაგრამ მე ჩემი საქმე მაქვს. რა თქმა უნდა, შეიძლება ვიღაცის მოსაზრებები გავიზიარო, მაგრამ სახალხო დამცველის საქმე არ არის პოლიტიკური შეფასებები. პარლამენტში მინისტრების გამოსვლა სხვა პროცესია, ომბუდსმენის - სხვა. ვიმედოვნებ, რომ დეპუტატებსაც ექნებათ ის მიდგომა სახალხო დამცველის მიმართ, რომელიც უნდა ჰქონდეთ. თუმცა, მე უკვე მოვისმინე უმრავლესობის რამდენიმე წევრის კომენტარი, რომ თავს დაიცავენ ომბუდსმენისგან, ასევე ამართლებდნენ სამინისტროს. ეს არის, რომ

არ ვთქვა უცნაური, ჩემთვის აბსოლუტურად გაუგებარი მიდგომა. პარლამენტი რომ

სახალხო დამცველისგან თავს იცავდეს, ასეთი რამე არ გამიგია. ასევე აღმასრულებელ

ხელისუფლებას ამართლებდეს, ესეც მიუღებელია, მით უმეტეს, ადამიანის უფლებათა

კომიტეტი. ანგარიშს უნდა გაეცნონ დეპუტატები. თუ აქვთ კონკრეტული შენიშვნები,

მოვისმენ, მაგრამ რაც შეეხება ანგარიშს, ყველაფერი გაკეთდა იმისთვის, რომ რაც

შეიძლება ნაკლები კითხვის ნიშანი გაჩენილიყო. ყველაფერი დასაბუთებული ყოფილიყო კონკრეტული ფაქტებით.

პარლამენტის ტრიბუნაზე უმრავლესობისგან კრიტიკულ შენიშვნებს ელოდებით?

- კრიტიკასაც მოვისმენ და ქებასაც. თუ არგუმენტირებული იქნება, ძალიან

დავალებული ვიქნები. მაგალითად, ერთ-ერთი დეპუტატი (უმრავლესობის წევრი არ არის) მუდმივად უკმაყოფილოა, პარლამენტი პოლიტიკური ორგანოა, არ მოველი, რომ ყველას ერთნაირად მოსწონდეს სახალხო დამცველი და მისი ანგარიში. ეს გამორიცხულია, მაშინ მე არ ვიქნებოდი ნორმალური სახალხო დამცველი. რა თქმა უნდა, აღმასრულებელ ხელისუფლებასაც აღიზიანებს ჩემი კრიტიკა, დარწმუნებული ვარ, ასევე ზოგიერთ დეპუტატს არ მოსწონს, ზოგს მოსწონს. ეს ჯანსაღი პროცესია. თუ ვინმეს შეკითხვა აქვს, ან რამე არგუმენტი, დამიჯერეთ, უპასუხოდ არავის არ დავტოვებ. ჩემთვის ამოსავალი არის კონსტიტუცია, კანონი. მინდა კონკრეტული შენიშვნები მოვისმინო მინისტრისგან, სად არ მეთანხმება, დეპუტატებს რა არ მოსწონთ, მაგრამ ვალდებული არ ვარ, ვინმეს შეხედულებები გავიზიარო. ამისთვის არ ვარ არჩეული ამ თანამდებობაზე. მათ სახალხო დამცველი უნდა შეაფასონ იმის მიხედვით, როგორი უფლებადამცველია და არა, არის თუ არა ის ვინმეს იდეების და აზრების გამტარებელი და განმახორციელებელი; ეს ჩემი ამოცანა არ არის და არც იქნება.

თუ იყო ისეთი უწყება, რომელიც დახურული იყო და ხელმისაწვდომი არ იყო

ინფორმაციის მიღების კუთხით?

- სუბელიანის უწყებიდან 60 წერილზე პასუხი არ მაქვს მიღებული. ზოგ  უწყებასთან ეს პრობლემა მოგვარდა, მაგრამ ზოგან იმდენად სისტემური ხასიათი მიიღო, რომ აღვნიშნე ანგარიშში.

რომ დააკანკრეტოთ?

- თავდაცვის სამინისტროსთან იყო პრობლემა, ასევე ზრუნვის სააგენტოსთან,

რომელიც ბავშვთა სახლების ხელმძღვანელი უწყებაა. პრობლემა იყო სასჯელაღსრულების სამინისტროსთან, საიდანაც იგვიანებდა ინფორმაცია, რიგ შემთხვევებში გვწერდნენ მცდარ ინფორმაციას, მაგალითად, გარდაცვლილ პატიმრებთან დაკავშირებით.

შესვლასთან დაკვაშირებით ჰქონდათ პრობლემები თქვენს წარმომადგენლებს?

- არა, არსად არ იყო დაბრკოლება, გარდა ბავშვთა სახლებისა. პოზიტიურად უნდა აღვნიშნო, რომ სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში სრულად თანამშრომლობდნენ ჩვენთან. შეძლებისდაგვარად გვაწვდიდნენ ინფორმაციას. ადრე იყო პრობლემა, ბოლო წლებში ყველამ გაითავისა, რომ ეს არის კანონის მოთხოვნები, რომელიც დაცული უნდა იყოს. გარდა ბავშვთა სახლებისა, სააგენტოს ხელმძღვანელი შეეშალა, რომ მონიტორინგი ჩაეშალა. მან სცადა, რომ ბავშვებთან კონფიდენციალური საუბარი აეკრძალა. ჩათვალა, რომ მისთვის არასასურველ ინფორმაციას გვაწვდიდა და ითხოვდა, მისი წარმომადგენელი დასწრებოდა გასაუბრებას. მონიტორინგი არ გაგრძელდა, სანამ ჩემი და ჯანდაცვის მინისტრის საუბრის შემდეგ არ მოხერხდა ქალბატონი მახარაშვილის უკანონო მითითების განეიტრალება.

ეს იყო კანონის დარღვევა?

- მცდელობა იყო. მონიტორინგი რომ შეწყვეტილიყო, ჩემგან ამას ძალიან ადეკვატური და მკაცრი რეაქცია მოჰყვებოდა.

გასული წლის განმავლობაში ყველაზე პრობლემატური სფერო რომელი გამოიკვეთა?

- საჩივრების რაოდენობით თუ ვიმსჯელებთ, ყველაზე ხშირი მომართვიანობა არის პატიმრებისგან, იძულებით გადაადგილებული პირებისგან, ასევე პირებისგან, რომლებიც სიღარიბის ზღვარს ქვევით იმყოფებიან. ამ სამ კატეგორიას გამოვყოფდი. რამდენიმე ადამიანს დავეხმარეთ და აღვადგინეთ დარღვეული უფლება. თუმცა, მთელი რიგი უწყებები უარს აცხადებდნენ სახალხო დამცველის რეკომენდაციის შესრულებაზე. ამას ღიად არ ამბობდნენ, მაგრამ ასეთი პრობლემები დაფიქსირდა, მაგრამ ამ მიმართულებით პროგრესი მაინც არის. ანგარიში რომ გამოქვეყნდა, არაერთი სახელმწიფო უწყება კითხულობდა, თუ სად შეიძლებოდა ანგარიში ენახათ. ეს მიუთითებს, რომ სახალხო დამცველის ანგარიშის მიმართ ინტერესი გაზრდილი არის, რაც ჩემთვის პოზიტიური სიგნალია.