რა სიახლეებია “კამარაში” და რას ფიქრობს ნათია ფანჯიკიძე ნარკომანიასთან ბრძოლის პოსტსაარჩევნო მეთოდებზე

ჩემს ლამის 20-წლიან ჟურნალისტურ კარიერაში, რა თქმა უნდა, შემხვედრია ადამიანები, ვისთანაც საქმიანი ურთიერთობა მეგობრობაში გადაზრდილა. ასე მოხდა ნათია ფანჯიკიძესთანაც _ არ ვიცი, თვითონ რას ფიქრობს, მაგრამ ვთვლი, რომ ნათია ჩემი მეგობარია. იცით, საქართველოს თავდაცვის მინისტრის თანამეცხედრეში ყველაზე მეტად რა მომწონს? რა და, _ სიმშვიდე და კეთილმეტყველება... ჰოდა, ამასწინათ, გიამ რომ დამირეკა, ჯაჯანიძემ და მითხრა, ჟურნალ “ვიჟენისთვის” ნათიასთან ინტერვიუ მინდა და “ჩამიწერეო”, სიამოვნებით დავთანხმდი, თან პირობა ჩამოვართვი, რომ სპეციალურად “ვიჟენისთვის” ჩაწერილ ინტერვიუს “ქართულ სიტყვაშიც” გამოვაქვეყნებდი... მოკლედ, ბევრი რომ აღარ გავაგრძელო, გეზი “კამარასკენ” ავიღე. “კამარა” ფსიქორეაბილიტაციის ცენტრია, რომელსაც ნათია ხელმძღვანელობს და რომელიც წამალდამოკიდებული ადამიანებისთვის, პრაქტიკულად, ოაზისია... სხვათა შორის, “კამარას” 30 პაციენტი მორიგი არტ-გამოფენისთვის ემზადება, რომელიც თებერვლის ბოლოს, რადიო “ფოლკის” ოფისში გაიმართება. საერთოდ, რადიო “ფოლკი” “კამარას” მეგობარია _ “ფოლკის” ეთერში “კამარელთა” სიმღერები უკვე აჟღერდა. მალე კი, ახალი სიმღერის პრემიერაც გაიმართება _ ერთ-ერთმა პაციენტმა ლექსი დაწერა, რომელიც ბიჭებმა “გარეპეს”... ისე, მართალია, ამ საქმის პროფესიონალი არ ვარ, მაგრამ მგონი, ურიგო არ იქნება, თუკი ქართველი კანონმდებლები ნარკომანიის წინააღმდეგ საბრძოლველად ჰოლანდიური თუ სხვა ევროპული გამოცდილების “გაქართულების” ნაცვლად, “კამარას” მოდელს დააკანონებენ...       

_ ნათია, წამალდამოკიდებული ადამიანებით რატომ დაინტერესდი?
_ მართალია, შემთხვევით არაფერი ხდება, მაგრამ ამ პრობლემით მაინც, შემთხვევით დავინტერესდი: ირაკლიმ მუშაობა გაერო-ში რომ დაიწყო, მთლად ჩემს ნებაზე არ იყო დამოკიდებული, თუ სად ვიშოვიდი სამსახურს. სხვათა შორის, არც მიოცნებია, რომ მუშაობას ნიუ იორკის ტოპ-ჰოსპიტალში დავიწყებდი. ჩემი პროგრამა მაქსიმუმი ის იყო, რომ რამე კურსები გამევლო და ჩემს პროფესიაში უფრო დავხვეწილიყავი, ანუ როგორც იტყვიან, დამატებითი სწავლის მოლოდინი მქონდა, მაგრამ სამსახურის დაწყების ორი შანსი გამომიჩნდა, რაშიც კლინიკური ფსიქოლოგი, ქალბატონი მარგარეტ ბეკმანი დამეხმარა. მარგარეტს, რომელთანაც ვმეგობრობ, ვუთხარი, რომ 6-დან 18 წლამდე ასაკის ბავშვების პრობლემები მაინტერესებდა.
_ ბავშვთა ფსიქოლოგიაში ამერიკაში წასვლამდეც მუშაობდი, არა?
_ დიახ. საერთოდ, ვფიქრობდი, რომ ჩემი გატაცება ბავშვები იყო და ამ მიმართულებით უნდა განვვითარებულიყავი. მოკლედ, მარგარეტმა თავის მეგობართან, დოქტორ გორდონთან მიმიყვანა, რომელიც მეორადი ფსიქიკური დარღვევების მქონე ბავშვებთან მუშაობდა.
_ “მეორადი ფსიქიკური დარღვევა” რას ნიშნავს?
_ რას და, _ ბავშვს თავიდან სიმსივნე ამოაჭრეს და ამის გამო დეპრესია, ან რამე ფსიქიკური დარღვევა განუვითარდა... ვანო, ეს ფიზიკურად დაზიანებული ბავშვები რომ დავინახე, შემეშინდა, უფრო სწორად, საკუთარი თავი ამდენი უარყოფითი ენერგიისთვის შემეცოდა. მოკლედ, დავითრგუნე და დოქტორ გორდონს ვუთხარი, ინგლისურად საუბრის დროს გრამატიკულ შეცდომებს ვუშვებ და ბავშვებთან მუშაობა გამიჭირდება-მეთქი, ანუ ბავშვის ტიტინი ზოგჯერ მშობლიურ ენაზეც არ გვესმის და ვაითუ, რაღაც ვერ გამეგო და შეცდომა დამეშვა, მაგრამ დოქტორმა გორდონმა, როგორც ჭეშმარიტმა ფსიქოლოგმა, დამამშვიდა, გრამატიკულ შეცდომებს ეს ბავშვებიც უშვებენ და თქვენ ზუსტად ერთ ენაზე ილაპარაკებთო. ამის შემდეგ იძულებული გავხდი, მეთქვა, რომ ასეთ მძიმე კონტინგენტთან მუშაობის გამოცდილება არ მქონდა, თუმცა დოქტორმა ისევ დამამშვიდა, ყველაფერი ეს დეტალებია და მალე ისწავლი მხოლოდ სულის დანახვასო. ამ სიტყვებით მოვჯადოვდი და მივხვდი, რომ თუკი ამ ადამიანთან ვიმუშავებდი, მხოლოდ პროფესიულად კი არა, პიროვნულადაც გავიზრდებოდი, მაგრამ ვიდრე საბუთების გადამოწმების გრძელი პროცედურა გავიარე, ამასობაში გაჩნდა შანსი, რომ მუშაობა მძიმე დიაგნოზებისა და ნარკომანიის განყოფილებაში დამეწყო.
_ და ეს შანსი როგორ გაჩნდა?
_ ნიუ იორკში, ჩემი მეგობრის, ეთერ ჭკადუას გამოფენაზე, ფსიქიატრიის ვარსკვლავი ანათინა მიშერი გავიცანი. დოქტორ გორდონზე დღესაც გული მწყდება, მაგრამ ორი წელიწადი არანაკლები ხარისხის პროფესიონალისა და განსაკუთრებული ადამიანის გვერდით მომიწია ყოფნა.
ვანო, თავდაპირველად ამ დაავადების არსი მაინცდამაინც კარგად არ მესმოდა...   
_ ეს, ალბათ, ბუნებრივიცაა, რამეთუ წამალდამოკიდებულთა სამყარო ბავშვების სამყაროსგან აბსოლუტურად განსხვავდება...
_ დიახ, ასეა. სხვა თუ არაფერი, ბავშვის, რაც უნდა ტრამვირებული იყოს, ხასიათზე მოყვანა და მასში იმ ენერგიის შექმნა, რომელიც მერე, შენც გავსებს, ძალიან ადვილია. ნარკომანის შემთხვევაში კი, ეს სასიცოცხლო ენერგია, ანუ ცხოვრების ხალისი და ცნობისმოყვარეობა ნოლზეა დასული. შესაბამისად, ენერგიას, რომელსაც ბავშვებთან მუშაობისას გასცემ, უკან სწრაფადვე იბრუნებ, წამალდამოკიდებულებისგან კი, ამ ენერგიის დაბრუნება გაცილებით რთულ შრომას მოითხოვს.
რაც შეეხება ამ ადამიანებისა და ბავშვების მსგავსებას, მაგალითად, მითო-დრამა ბავშვებისთვის განკუთვნილი მეთოდია, მაგრამ ამ თამაშის ტექნიკას და, საერთოდ, სხვა მეთოდებსაც, რომლებიც ბავშვებში გამოიყენება, ჩვენც ვიყენებთ, რადგან ჩვენი პაციენტები ყველასთვის საყვარლები, ჯანმრთელები და ხალისიანები ბავშვობაში იყვნენ... საერთოდ, ჩვენი პაციენტების უმეტესობა გაბრუებული 12-14 წლის ასაკიდანაა...
_ ნათია, განკურნებისთვის მნიშვნელობა აქვს, ადამიანი წამალდამოკიდებული რომელი ასაკიდან გახდა?
_ არა... ადამიანი, რომელიც ნარკოტიკის ეპიზოდური მომხმარებელია, მაგალითად, “მარიჰუანას” მხოლოდ ჰოლანდიაში მოგზაურობისას ეწევა, დაავადებულად არ ითვლება. საერთოდ, ეს დაავადება ინდივიდუალურია და ზოგი ერთ წელიწადში შეიძლება, ისეთივე მდგომარეობამდე მივიდეს, როგორშიც ის პაციენტია, რომელიც წამალს წლობით მოიხმარს. როცა დიაგნოზი ჩამოყალიბებული და პრობლემა კრისტალიზებულია, უფრო იოლი და უფრო რთული აღარ არსებობს, განკურნების ტემპს შორის განსხვავება მხოლოდ მაშინაა, როცა ნარკომანიას სხვა მენტალური დიაგნოზი არ ახლავს, მაგალითად, თუკი ნარკომანი მოსაზღვრე პიროვნება არაა, მკურნალობა უფრო იოლია და პაციენტიც მალე იკურნება, თუმცა იშვიათია, რომ ნარკომანიას სხვა მენტალური დიაგნოზი არ ახლდეს...
_ არსებობს სტიგმა, რომ ნარკომანია არ იკურნება, თუმცა “კამარა” ამ სტიგმას აცამტვერებს. ყოველ შემთხვევაში, შენი პაციენტები “გამოფხიზლებულნი” არიან და ამას, სხვა თუ არაფერი, მათი არტ-ნამუშევრებიც მოწმობს... სტიგმა, რომ ნარკომანია არ იკურნება მიზანმიმართულად მკვიდრდებოდა თუ იმიტომ, რომ მკურნალობის მეთოდები არ არსებობდა?
_ მკურნალობა ყველა კომპონენტით არ ტარდებოდა, ანუ ნარკოლოგები “ლომკას” კი ხსნიდნენ, მაგრამ ფსიქოლოგიური რეაბილიტაციის ცენტრების არსებობას მნიშვნელობა არ ენიჭებოდა...
_ ზოგიერთი ქართველი ნარკოლოგის მოსაზრებით, ნარკომანიის მკურნალობა ძვირი, ასე ვთქვათ, სიამოვნებაა და ამიტომ, ამ პრობლემის მოგვარება სახლმწიფომ მთლიანად თავის თავზე უნდა აიღოს და ბიუჯეტიდან დააფინანსოს, თუმცა არსებობს “კამარა”, რომელიც მწირი საგრანტო დაფინანსებითაც, პრაქტიკულად, სასწაულს ახდენს...
_ როცა სახელმწიფო გაჭირვებულია, რაციონალური დაგეგმვის მომხრე ვარ... საერთოდ, საზოგადოება ნარკოტიკის გარეშე არარსებულა და, ალბათ, არც იარსებებს. ჩვენს ქვეყანაში, როგორც ყველგან, ათასნაირი დაავადებაა და ყველა დაავადება სახელმწიფოს პრიორიტეტი თანაბრად უნდა იყოს, თან როცა ვთქვათ, ბავშვთა ონკოლოგიაც კი ფასიანია, ნარკომანიის მკურნალობა მთლიანად უფასო ვერ იქნება და ამაში დიდი თანხა ვერ ჩაიდება. საერთოდ, ნარკომანია ფსიქიატრიის პრობლემაა.
_ ეს შენი მოსაზრებაა?
_ არა, მთელ მსოფლიოში ასეა, ნარკოლოგია, როგორც ცალკე განხრა, მხოლოდ პოსტსაბჭოთა სივრცეშია, რადგან ეს ერთგვარად მარგინალური პაციენტების ჯგუფი იყო, ანუ რაღაც კრიმინალური ელფერი მისცეს და ცალკე მიმართულებად გამოყვეს. არადა, ნარკომანია ფსიქიკური დაავადებაა, რომელიც ადამიანის ფსიქიკურ ინვალიდობას იწვევს. ამიტომ, არ შეიძლება, რომ ფსიქიატრია ქვეყანაში სწორად არ იყოს დაგეგმილი.
_ ნათია, “კამარაში” ნებისმიერ პაციენტს მკურნალობთ?
_ არა, მხოლოდ მას, რომელსაც ე.წ. დეტოქსი გავლილი აქვს, ან ჩართულია მეთადონის პროგრამაში...
_ ზოგი ნარკოლოგი იმასაც ამბობს, რომ თუკი, მაგალითად, “მარიჰუანის” მომხმარებელს საღამოს ექვსი საათის მერე შინიდან გასვლას ავუკრძალავთ და სხვა სანქციებსაც დავუწესებთ, “მარიჰუანას” აღარ გაეკარება, თუმცა ისიც ცნობილია, რომ აკრძალული ხილი ტკბილია, ანუ, ნათია, როგორ ფიქრობ, აკრძალვა ნარკოდამოკიდებულს გამოაჯანმრთელებს?
_ არა. ამ დაავადების სახელწოდებაში “მანია” იმიტომ ფიგურირებს, რომ თუ “ჰეროინს” ავკრძალავთ, “ოპიუმი” გაჩნდება, ავკრძალავთ “ოპიუმს” _ გაჩნდება აბები, რომლებიც რეცეპტის გარეშეც იყიდება, ამ აბებსაც თუ ავკრძალავთ, წამალდამოკიდებულები ნარკოტიკს ბენზინისგან “დაამზადებენ”. მოკლედ, ეს დაავადება თავისით არ ქრება და არც “შინაპატიმრობა და კომენდატის საათია” გამოსავალი, თავის დაავადებას თავად პაციენტი უნდა მართავდეს, რასაც ფსიქოლოგის გარეშე ვერ მოახერხებს.
სხვათა შორის, წინა მთავრობამ, ნარკომანიასთან ბრძოლის საქმეში თავისი ე.წ. პროგრესი რომ წარმოეჩინა, ნარკომანთა რიცხვი შეამცირა და 8-დან მოსახლეობის ხუთ პროცენტამდე ჩამოიყვანა, თან აქ მხოლოდ ინექციურ ნარკომანებზეა ლაპარაკი. დარწმუნებული ვარ, მოსახლეობის ხუთი პროცენტი არაინექციური ნარკომანია, ანუ “წამალი” ნემსით კი არ შეჰყავს, არამედ, რაღაცებს ყლაპავს. დაახლოებით, ხუთი პროცენტიც არარეგისტრირებული ნარკომანია. მოკლედ, მოსახლეობის, მინიმუმ, ათი პროცენტი ამ დაავადებითაა დაავადებული, თან ეს ბავშვებისა და მოხუცების კი არა, ყველაზე ქმედითუნარიანი ასაკის კატეგორიაა, რაც სახელმწიფოს ეკონომიკაზე დამანგრევლად მოქმედებს, თუკი მათ სახელმწიფო, რა თქმა უნდა, შემოსავლის წყაროდ არ აქცევს, როგორც აქამდე ხდეებოდა და მიზნად მკურნალობას არ დაისახავს.
_ ესე იგი, საქართველოში ნარკომანიის ეპიდემიაა?
_ რასაკვირველია...
_ ნათია, შეიძლება თუ არა, რომ “კამარა” სახელმწიფომ ნარკომანიის სამკურნალო მოდელად ოფიციალურად აღიაროს?
_ “კამარას” მეთოდი მხოლოდ ნარკომანიის კი არა, ყველა ფსიქიკური დაავადებისთვის ეფექტურია.
_ სულ რამდენი პაციენტი გყავს?
_ ოცდაათი, თუმცა, როცა ყველა ერთად მოდის, ვერ ვეტევით, ლამის ცალ ფეხზე დგანან...
_ აი, კედელზე პაციენტთა მოთხოვნააა გაკრული, “კამარას” შვილები გაფართოებას ვითხოვთო...
_ მჯერა, ჩემს საქმეს კარგად ვაკეთებ, მაგრამ გამოგიტყდები: მიუხედავად იმისა, რომ ხელისუფლება შეიცვალა, ჯანდაცვის მინისტრთან შესახვედრად რიგში ბოლო ვარ _ მის უამრავ საზრუნავსა და ჯანდაცვის ყველა მიმართულებით მძიმე მდგომარეობას ვითვალისწინებ და მოთმინებით ველოდები, ფსიქიატრიის დრო როდის დადგება, რომ სწორი რეფორმა და ფინანსურ-მენეჯერულად რაციონალური სქემა შედგეს ფსიქიკური ჯანმრთელობის ყველა მიმართულებით.
სხვათა შორის, ნარკომანიის კანონპროექტი, რომელიც პარლამენტში ჩავარდა, ვთვლი, რომ მოქმედ კანონზე ათიათასჯერ უკეთესი იყო და, წესით, არ უნდა ჩავარდნილიყო. იურისტი არ ვარ და კომპეტენტურად ვერ ვიკამათებ, მაგრამ როგორც თერაპევტი, ვთვლი, რომ ბევრად ჰუმანური იყო...
_ ნათია, შეიძლება, ამ თემაზე საუბარი არ გინდა, მაგრამ დადის ხმა, რომ საქართველოში ნარკომკურნალობა ერთგვარი ბიზნესია. კანონპროექტის ჩაგდება იმით ხომ არ აიხსნება, რომ ერთი კლანი ამ სფეროზე მონოპოლიას კარგავდა და ძველის შენარჩუნებას ხელი შეუწყო?
_ ვანო, შენი, როგორც ჟურნალისტის მხრიდან, ეს ძალიან საინტერესო შეკითხვაა, მაგრამ ჯერ ერთი, კოლეგებზე “ეშმაკურად” საუბარი არ მიყვარს, მეორეც, მხოლოდ ჩემს საქმეზე ვარ კონცენტრირებული და არ ვარ ჩახედული, ვინ, სად და რას აკეთებს... თუკი სადმე რამე პრობლემაა, ყველაფერი, ისევ და ისევ, სწორი მენეჯმენტისა და დაგეგმვის საქმეა, რადგან ჩვენს სპეციალისტებს რესურსი ნამდვილად აქვთ, რომ სწორი რეფორმის პირობებში, კიდევ უფრო უკეთ იმუშაონ...
_ რა ამის პასუხია და, ნათია, როგორ ახერხებ, რომ პაციენტებთან ასეთი თბილი ურთიერთობა გაქვს?
_ ადამიანი უნდა გიყვარდეს... ეს პროფესია ადამიანის სიყვარულის გარეშე არ არსებობს. წარმოგიდგენია ფლორისტი, რომელსაც მცენარეები არ უყვარს?
_ სიტყვამ მოიტანა და, მცენარეები შენც გიყვარს...
_ ჩემი თერაპევტები მცენარეები არიან...
_ სხვა დროსაც მითქვამს და ახლაც ვაღიარებ: მართლაც, საოცრად დადებითი და კეთილი აურა გაქვს!
_ თუკი ფსიქოთერაპევტსა და პაციენტს შორის, დაახლოებით, ისეთი კავშირი არ შედგა, ფილმ “ავატარში” კუდებით რომ ებმებიან ერთმანეთს და გულის ძგერას შეიგრძნობენ, არაფერი გამოვა... ყველაზე მარტივი და რთული საიდუმლო ჩვენს საქმეში სიყვარულია!
_ გქონია შემთხვევა, რომ პაციენტთან კონტაქტი ვერ დაგიმყარებია?
_ თითქმის არა, თუმცა არჩევნების შემდეგ, აპათიამდე დაღლილი ვიყავი და ნაკლებ ძალას ვგრძნობდი უხვად გასაცემად...