თბილისის კოლორიტი... ნაღდი თბილისელი... ქალაქელი კაცი... ხშირად თქმულა და დაწერილა ეს სიტყვები და თანაც არაერთი ჩვენი თანაქალაქელის მიმართ - ხან დამსახურებულად და ალალად, ხან ლიქნით და არმად. მოყირჭდა კიდეც, ალბათ, მკითხველს მართალია სითბოთი და სიყვარულით სავსე, მაგრამ ხშირად თითქმის ერთი და იმავე ხალხის ერთი და იგივე თავგადასავლების კითხვა.
მაგრამ თუ ვინმეა ნახსენები ადამიანების რიგში, რომელთანაც ყოველი ახალი შეხვედრა კეთილ ღიმილს, გულწრფელ სიხარულსა და გაუნელებელ ინტერესს იწვევს მკითხველსა და მსმენელ-მაყურებელში, ეს ბატონი ქართლოს კასრაძეა. ქართლოს კასრაძე - კონფერანსიე, მწერალი, პაროდისტი-მსახიობი, უბრალოდ "ვერელი ბიჭი" (როგორც თვითონ ამბობს). საღამო ხანს ვესტუმრე შინ - ვერაზე.
- როგორ მიყვარხართ ჟურნალისტები. მოდი, მოდი - კარგ ამბებს მოგიყვები!
ბავშვობიდან დავიწყებ: 1926 წელს მომავლინეს მშობლებმა ამ ქვეყანას დროებით. ძალიან ნიჭიერი ვიყავი - ვხატავდი, იმის დედა ვატირე... პარიზში წაიღეს მაშინ ჩემი ნახატები, მაგრამ დაკარგეს. სხვათა შორის, პირველ პლაგიატს ჩემი შემოქმედების მიმართ სწორედ მაშინ შევეჯახე - საბავშვო ბაღში ზამთრის დახატვა დაგვავალეს. ავიღე ქაღალდი და ფანქრით კაკუნი დავიწყე - ფიფქებს ვხატავდი. ერთი წუთის შემდეგ ყურისწამღები ხმა ისმოდა - მთელი ჯგუფი აკაკუნებდა. მე გავჩერდი - რაღა უნდა მექნა.
ექვსი წლისა სკოლაში მიმიყვანეს. დირექტორმა - ამისთვის ადრეაო, აბა, ლექსი თუ იციო. "თორნიკე ერისთავი" ჩავაბულბულე ზეპირად. მიმიღეს. იმავე დღეს ჩემმა ბიძაშვილმა ჯიმშერ კასრაძემ და მისმა "ძმაკაცებმა" - მიშა ესებუამ ("პუჭურა") და ნოდარ გრიგოლაშვილმა მიმბეგვეს - ჩვენ შენზე დიდები ვართ და "თორნიკე ერისთავი" არ ვიცით, შენ რატომ იციო. ასე დაიწყო ჩემი "სასკოლო კარიერა".
რომ არ მოგატყუოთ, სკოლაზე ხშირად თეატრში ვიყავი ხოლმე. შეიძლება ითქვას, რომ მოზარდ მაყურებელთა თეატრში გავიზარდე, ახლოსაც იყო სახლიდან. პირველად ჩემმა დებმა წამიყვანეს - დიელომ და ნაისიმ, მერე მეც ვისწავლე გზა. შესანიშნავი სპექტაკლები ჰქონდათ - "ფრის ბაუერი", "კაცი შავი სათვალეებით". მეცხრე კლასში ვიყავი, როდესაც ჩემში რეჟისორული ნიჭი აღმოვაჩინე და პირველი "სპექტაკლიც" დავდგი - ერთი გოგო შემიყვარდა, ჩემი სკოლელი იყო. გავვარდი "კრივანოსასთან", ჩემი ძმაკაცი იყო, თან ჩემზე უმცროსი, მაგრამ მთელი უბნის პირველი ყოჩი - მაგარი მოჩხუბარი. სცენარის მიხედვით, როდესაც მე ჩემს "გულის ვარდთან" ერთად ბელინსკის ქუჩას ამოვუყვებოდი, "კრივანოსა " ზევიდან უნდა წამოსულიყო და ჩავლისას ჩემთვის მხარი გაეკრა. მერე ალბათ ხვდებით - ცემით უნდა გამეხეთქა. მოკლედ, მივდივართ ქვემოდან, გამოჩნდა ზევიდან მომავალი "კრივანოსა", გამიხარდა, მოვემზადე, მაგრამ... ის გოგო "კრივანოსას" ბიძაშვილი აღმოჩნდა და "სპექტაკლიც" შედგა, ოღონდ მე და "კრივანოსამ" როლები გავცვალეთ.
შემდეგ ომი დაიწყო - მძიმე დრო იყო, გვიჭირდა. ომის პერიოდში მოვეწყვე პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში, ხუთი კურსი დავხურე, მაგრამ დიპლომი აღარ ამიღია, არ მჭირდებოდა. ლექციებზე უფრო ხშირად სცენაზე რომ ვიყავი, ალბათ დამიჯერებთ... იქ "გაიფურჩქნა" ჩემი, როგორც კონფერანსიესა და ესტრადის მსახიობის ნიჭი. პირველად ჩამოვაყალიბეთ სმეთი - სტუდენტთა მინიატურების ესტრადის თეატრი, რომელმაც მალე მოიპოვა პოპულარობა.
შემდეგ შეიქმნა პოლიტექნიკური ინსტიტუტის კვარტეტი (ცაბაძე, მირიანაშვილი, კალანდაძე, კიტია). მე უცვლელი კონფერანსიე ვიყავი და ტრაბახით არ ვამბობ, - არანაკლებ პოპულარული, ვიდრე თვითონ მომღერლები. მერე კი იყო მთელი საქართველოსთვის უსაყვარლესი და მთელ საბჭოთა კავშირში პოპულარული "რერო". სხვათა შორის, ეს სახელი მე დავარქვი. ჯანო ბაგრატიონი გენიალური კაცი იყო, მაგრამ "რეროს" პოპულარობას მხოლოდ ის არ განაპირობებდა, მთელი კოლექტივი ბრწყინვალე იყო. სუხიშვილისა და რამიშვილის ანსამბლშიც ვიმუშავე. მათ შესახებ ორი ტომიც დავწერე, სადაც 20 ქართული ცეკვა მაქვს გაშიფრულ-გარჩეული და ვამტკიცებ, რომ მათ წარმართული ფესვები აქვთ.
სხვათა შორის, ამ წიგნთან დაკავშირებითაც მქონდა ერთი კურიოზი. ერთმა ყოფილმა მოცეკვავემ დამირეკა - თქვენს წიგნში ვარ ნახსენები, გვარად მჭედლური ვარ და თქვენ მჭედლიშვილი გიწერიათო, ვეკითხები - რომელ გვერდზე-მეთქი. - 728-ზეო. გამეცინა. შენ მაგაზე არ იდარდო, 728-ე გვერდამდე მაგ წიგნს არავინ წაიკითხავს-მეთქი.
ჰო, ისევ ახალგაზრდობას დავუბრუნდეთ - პოლიტექნიკური ინსტიტუტის შემდეგ უნივერსიტეტში შევიტანე საბუთები. ნიკო კეცხოველი იყო მაშინ რექტორი, რატომღაც თვალში არ მოვდიოდი. ერთხელ მეხუთე კურსზე გადასასვლელი გამოცდა ვერ ჩავაბარე. მივედი რექტორის მისაღებში, მამაჩემიც მივიყვანე - ვიფიქრე, მწერალი კაცია, პატივს სცემს ბატონი ნიკოც-მეთქი. კასრაძე მოვიდაო - მოახსენეს. შემოვიდესო და ჩემ მაგივრად მამაჩემი შევიდა.
- სად არის თქვენი შვილი? - შემიყვანეს და მამაჩემს დავუდექი გვერდით.
- გადაიყვანეთ, ბატონო ნიკო, ჩემი შვილი მესამე კურსზე, გამოსწორდება.
- ვერ გადავიყვან. ცეკა-ტეკადან რომ დარეკონ, ამ კაცმა რომ მთხოვოს (თავთან დაკიდებული ვაჟა-ფშაველას სურათისაკენ აიშვირა ხელი), ვერ გადავიყვან.
- გადაიყვანეთ, ბატონო ნიკო. პირობას გაძლევთ, რომ ფრიადებზე დახურავს მესამე კურსს.
ამ დროს მე გამწარებული ვეჩურჩულები მამაჩემს: "რას ლაპარაკობ, მამა, მეოთხე კურსზე ვარ, მეხუთეზე მინდა გადასვლა".
წეღან რომ მოგიყევი, "კრივანოსა" რომ უნდა გამელახა, დაახლოებით ეგეთი სცენა უნივერსიტეტშიც დავდგი, მაგრამ ისევ ჩავფლავდი. წარმოიდგინეთ, უნივერსიტეტის ეზოში მოწყობილი კრივის რინგი (ასეთი რამე მაშინ არცთუ ისე იშვიათი იყო), რომელზეც ქართლოს კასრაძე უნდა ეჩხუბოს უნივერსიტეტის ჩემპიონს, ფანჯრიდან კი ამ ბრძოლას (რომელიც მე უნდა მომეგო - ერთი თვის სტიპენდია გ ადავუხადე) თვალი უნდა ადევნოს ჩემი ოცნების ქალიშვილმა.
ყველაფერი მზად არის - მსაჯიც, უამრავი მაყურებელიც და... უცებ გამოჩნდა ბატონი ნიკო კეცხოველი, ფოტოაპარატით(!) და ჩემი "მეტოქე" რინგიდან გააძევა. როგორ მოახერხა არ ვიცი, მაგრამ ჩვენივე უნივერსიტეტის სტუდენტი, საკავშირო პირველობის პრიზიორი მოკრივე იპოვა უცბად, რომელიც უნივერსიტეტის ჩემპიონატებზე გამოსვლას არც კადრულობდა და რინგზე შემოაგდო... შედეგზე აღარაფერს გეტყვით, მხოლოდ ის მახსოვს, რომ მთლიანად სისხლში ვიყავი მოსვრილი და როდესაც ერთადერთხელ მოვახერხე ხელის მოქნევა, ბატონი ნიკოს შეძახილი გავიგონე: "შენ არა, შენ ნუ!.." თან სურათებს მიღებდა. მეტი არაფერი მახსოვს. მერე ალბათ მაინც შევეცოდე და მითხრა: - ობიექტივზე ხუფის მოხსნა დამვიწყებია და ვერც ერთი სურათი ვერ გადამიღიაო.
ეხლა რას გეტყვი, იცი? ხომ ხედავ - დავბერდი და ამბებს დროში არეულად თუ მოგიყვებით, არა უშავს. "ნიანგში" მუშაობის დრო მინდა გავიხსენო - ცხონებული ნოდარ დუმბაძე იყო რედაქტორი. ჩემი რუბრიკა მქონდა ჟურნალში და ვიყავით ტკბილად. ერთხელ ლექსი მივუტანე. წაიკითხა და მეუბნება:
- ქართლოსია, ვიცი, - გიჭირს, შვილები გყავს სარჩენი, ჰონორარს მოგცემ თუ გინდა, მარა აგი ლექსი არ ვარგა და ვერ დაგიბეჭდავ.
მეც გავჯიუტდი, გინდა თუ არა, დაბეჭდე-მეთქი (არადა, მართლა არ იყო ცუდი ლექსი).
- წადი, ცნობა მომიტანე, რომ ნორმალური ხარ და დაგიბეჭდავ - მომიშორა ნოდარმა.
წავედი ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში. შევედი ავლიპ ზურაბიშვილთან.
- ოოოო... ჩანტლაძეს გაუმარჯოს! - მომესალმა პროფესორი. მეც აღარ ვიუარე.
ცნობა მომცა, რომ ნორმალური ვარ - ქვას გახეთქავდა ისეთი. რედაქციაში გამოვიქეცი - ნოდარი პარტკომის კრებას ატარებდა. მაგიდაზე დავუდე ცნობა. დიდხანს კითხულობდა, ბოლოს ამომხედა და მითხრა: "წადი ახლა ის ცნობა მომიტანე, რომ ვინც ეს ცნობა მოგცა, ისიც ნორმალურია".
საბჭოთა კავშირის თითქმის ყველა ქალაქში ვარ ნამყოფი გასტროლებზე - ვლადივოსტოკიდან ტალინამდე და ტაშკენტიდან იაკუტიამდე. ევროპაც შემოვლილი მაქვს. გიჟდებოდნენ ფრანგი ქალები ჩემზე... ფინეთში ფინურად მიმყავდა კონცერტი, დანიაში - დანიურად, შვედეთში - შვედურად, ჰოლანდიაში - ჰოლანდიურად და ასე... ერთხელ ცხინვალში ოსურად დავიწყე და ხელები გადაიტყავეს ტაშისკვრით ოსებმა.
ამ მოგზაურობის დროს შიგადაშიგ ლექსებსაც ვწერდი. სამარყანდში ყოფნისას, ლანგ-თემურის საფლავი ვინახულეთ და ასეთი სტრიქონები დავწერე:
"სამარყანდი, თემურ-ლენგი, სამარყანდი...
ლანგ-თემურო, ხომ მოვედი სამარხამდი
ამ ქვაზე რომ კოჭლი ფეხით აბიჯებდი,
ქართველები ჩამოვედით - რა ბიჭები!
სამარყანდი, თემურ-ლენგი, სამარყანდი,
ლანგ-თემურო, ხელმეორედ დაგმარხავდი!"
სხვათა შორის, ცოტა ხნით ალენ დელონი და მერე ლენინიც ვყოფილვარ - ოფიციალურად, პასპორტით. რუსეთში მივდიოდით გასტროლებზე. ახალი პასპორტი უნდა ამეღო. მივედი მილიციის საპასპორტო განყოფილებაში. სურათიც მივიტანე და გამიმზადეს ახალი პასპორტი. მივიტანე პასპორტი ბილეთების ასაღებად.
გაგიჟდნენ ანსამბლის წევრები - რა სურათი ჩაგიკრავს, რას გავხარ, სირცხვილიაო... წავედი, მეორე სურათი გადავიღე, ახალი პასპორტი გავაკეთე - იმაზე სულ გაგიჟდნენ - ეს უარესიაო, "სალდათის უკანალს" გავხარო (რომელს ჰქონდა ნანახი, ან როგორი იყო სალდათის უკანალი - არ ვიცი). ისევ წავედი... მოკლედ, მესამე პასპორტიც რომ დამიწუნეს, მივხვდი, რომ მაშაყირებდნენ. დედას გიტირებთ-მეთქი, ვიფიქრე და წავედი ისევ საპასპორტოში, მივიტანე ჟურნალიდან გადაღებული ალენ დელონის სურათი, პასპორტისტებთან ჩავაწყვე საქმე და გამოვაწერინე პასპორტი ჩემს სახელზე. რაღას იტყოდნენ, ვეღარ დამიწუნეს, მაგრამ "ფათერაკი" მაინც შემემთხვა - ჩვენი მომავალი გასტროლების შესახებ წერილი დაიბეჭდა გაზეთში. კორესპონდენტს ჯგუფის ხელმძღვანელისთვის გამოურთმევია რამდენიმე ჩვენგანის პასპორტი სურათების გადასაბეჭდად და მეორე დღეს გამოქვეყნდა ალენ დელონის სურათი წარწერით: "ანსამბლის კონფერანსიე - ქართლოს კასრაძე!"
იმ დღესვე ატყდა ჩემთან ტელეფონის რეკვა. დღეში ასი გოგო მიხსნიდა სიყვარულს. მამიდა მყავდა ერთი, ათი წლის უნახავი - მეორე დღეს მოვარდა: "გენაცვალოს მამიდა, როგორ გალამაზებულხარ!"
ორი დღე გაგრძელდა ჩემი პოპულარობა, მესამე დღეს გამწარებული საპასპორტოს უფროსი მომივარდა სახლში... პასპორტი გამოხვრიტა...
მე კი ისე მომეწონა პოპულარობა, რომ ჩემი არ მოვიშალე: უკვე გასტროლების დროც მოვიდა, პასპორტიც აღებული მქონდა და ბილეთიც. ავიღე ეს პასპორტი, ჩემი სურათი ამოვაძვრე და ლენინის ფოტო ჩავაწებე.
ჩავედით რუსეთის ერთ ქალაქში. მოვეწყვეთ სასტუმროში და მაშინდელი წესისამებრ ადმინისტრატორთან დავტოვეთ პასპორტები. იმ საღამოსვე ნომერში შემოცვივდნენ "სათანადო ორგანოების" თანამშრომლები, გამათრიეს და შემაგდეს დერეფნის ბოლოს - უფანჯრო ნომერში. დამკითხეს, ჩვენება ჩამომართვეს, "ციხეში დალპობით" დამემუქრნენ. არადა, მეორე დღეს კონცერტია, ყველა ბილეთი გაყიდულია. ბოლოს და ბოლოს, თბილისში დარეკეს, მილიციის რაიონულ განყოფილებაში. უფროსი გვარად მამულოვი იყო, ძალიან კარგი კაცი. მე ძალიან ვუყვარდი: "ეგ პოლიტიკურებთან არ ჩასვათ, გიჟია და იმათაც გააგიჟებსო" - მოკლედ, გადამარჩინა.
ბატონო ქართლოს, როგორც ვიცი, ლექსებისა და მეცნიერული გამოკვლევების გარდა, სიმღერებსაც წერდით...
- რას ჰქვია "სიმღერებსაც". სიმღერებს ვწერდი თუ ვწერდი. "ლურჯი აპრილი" ჩემი დაწერილია და საერთოდ, "ცისფერ ტრიოს" მე დავარქვი ეს სახელი, ოღონდ მაშინ ცისფერი ცისფერს ნიშნავდა და არა იმას, რასაც დღეს გულისხმობენ.
დღევანდელი დღე ახსენეთ და ბარემ ისიც გვითხარით, დღევანდელი თბილისი თუ რამით ჰგავს მაშინდელს?
- ჰგავს - კინტოებით. ბევრი კინტოა ძალიან. ისე კი ის დრო, რასაკვირველია, მენატრება. გინდაც მუსიკა, სიმღერები ავიღოთ. ქართული სიმღერა ქართულს აღარ ჰგავს. სირცხვილია, ასეთი სიმდიდრე გვქონდეს და ყურადღებას არ ვაქცევდეთ. მე რომ უფლება და საშუალება მომცენ, ავარჩევდი სამ ტენორს, ქართულ სიმღერებს შევასწავლიდი და მსოფლიოს გადავრევდი...
ესენი კი რას მღერიან?! კარგით რა, მამაცხონებულებო, ყური არ გაქვთ? შენს ნამღერს ჩანაწერში მაინც არ უსმენ?
თბილისზეც რა გითხრათ, ცხადია, შეიცვალა - ნდობა აღარა აქვს ხალხს ერთმანეთის. ცოტა ხნის წინ ბაზარში ვიყავი, ცოლმა ქათმის ბარკლების ყიდვა დამავალა. აღარ დამრჩა ორ ლარზე მეტი. ყველამ მიცნო ბაზარში. გამყიდველებმა: "უი, ბატონო ქართლოს, როგორ გვიყვარხარ, რა კარგი ხართ"... მაგრამ ლარი არ დამიკლეს. მოგიტანთ ხვალე-მეთქი, არ მენდვნენ. რა არი, ქათმის ბარკლებია, ბოლოს და ბოლოს, იმისი ხო არ არის, რა ქვია... ჰო, პუგაჩოვასი...
პუგაჩოვა რამ გაგახსენათ?
- იმიტომ, რომ პუგაჩოვა იღებს 32.000 დოლარს ერთ კონცერტში, ნანი ბრეგვაძე - 12 ლარს.
თქვენ?
- მე - ბებიაჩემისას. არც მინდა, არასოდეს არ მქონია ფულის პრობლემა, უბრალოდ - არ მჭირდება, როგორც გინდათ, ისე გაიგეთ. ყოველთვის ასე ვიყავი, ახალგაზრდობაში - მით უმეტეს. ჩემი სიმდიდრე ჩემი ძმაკაცები იყვნენ და იმათთვისაც ასე იყო. ნიაზ დიასამიძე ამბობდა, - იმდენი ვალი მაქვს, "ვერტალიოტი" უნდა ვიყიდო, თორემ თბილისში გავლის უკვე მრცხვენია, ყველასი ვალი მაქვსო. თუმცა არავინ სთხოვდა.
ნიაზ დიასამიძე ახსენეთ და არ შემიძლია მასზე საუბრის გარეშე დავამთავროთ ინტერვიუ.
- რა გითხრათ, ყველა ინტერვიუში თუ სცენაზე გამოსვლისას ვსაუბრობ მასზე... ყველაფერი ნათქვამი მაქვს...
"გემო" იყო თბილისში - ცნობილი რესტორანი, ჯანო ბაგრატიონი ცხოვრობდა იმ ეზოში, ამიტომაც ხშირი სტუმრები ვიყავით იქ. ოფიციანტი ჰყავდათ ერთი, გერასიმე ერქვა. ვსხედვართ, ვქეიფობთ, უცებ ნიაზმა ხმამაღლა დაიძახა: "გერასიმე!" - მოვიდა, "რატომ დამიძახეთ, - გერასიმეო?!" - გვეკითხება. ნიაზმა - "გერასიმე გქვია, შე კაცო, და მუმუს ხო არ დაგიძახებ?!" ერთხელ სიცილით მეუბნება: "ხომ იცი, ამ ბოლო დროს "ზაპოი" მაქვს, შინ რომ მივალ, დედაჩემი უკვე კარს იქიდან გრძნობს ღვინის სუნს და სახლში არ მიშვებს ხოლმე. ჰოდა, გუშინ მაგრად მოვატყუე - ვარდის ლიქიორით დავთვერი და რომ მივედი, გახარებულმა გამიღო კარი, - ეგონა ყვავილები მივუტანე".
რაღაცნაირი ხუმრობა იცოდა - სხარტი, გონიერი. თანაც უცებ მოიფიქრებდა ხოლმე. ერთხელ აქ, ბელინსკის ქუჩაზე ჩავდივართ, ზამთარია - მოყინულია ქუჩა... დამიცურდა ფეხი და ჯერ კიდევ ჰაერში ვიყავი, სანამ დავეცემოდი, ნიაზმა მოასწრო, ჩაიკუზა და ამომძახა: "დაჯე, ვილაპარაკოთ!"
ასეთი იყო, ასეთები ვიყავით ყველანი და ძალიან მენატრება ისინი.
დღეს კი, თუ რამეზე ვბუზღუნებთ, ალბათ ჩვენი სიბერის ბრალია. ასევე ბუზღუნებდნენ ჩვენი მამები და იმათი მამებიც. ასე რომ, მომავლის იმედი მაინც მაქვს - საქართველო გაბრწყინდება.
