„საკონსტიტუციო უმრავლესობა საჭიროა მხოლოდ იმისათვის, რომ ქვეყნის კონსტიტუცია გააკეთილშობილო, ხოლო გაუარესებით ამ კონსტიტუციას უკვე ვეღარ გააუარესებ“, - აცხადებს for.ge-სთან საუბრისას დევნილთა და განსახლების მინისტრი, სოზარ სუბარი.

რა არჩევანის წინაშე დგას ხელისუფლება და რას სთავაზობს ოპონენტებს, ამ საკითხებთან დაკავშირებით for.ge სოზარ სუბარს ესაუბრა.

„არც ერთი ხმა „ქართულ ოცნებას“, რადგან საშიშია მის ხელში საკონსტიტუციო უმრაველსობა – რა მიზანს ემსახურება საზოგადეობის წარმომადგენელთა განცხადება?

სოზარ სუბარი: როცა ვახსენებთ სამოქალაქო საზოგადოებას, ისე არ უნდა აღვიქვათ, რომ ის განყენებულია პოლიტიკური პროცესებისგან. გიორგი ტუღუში, ელენე ხოშტარია და მთელი ის შემადგენლობა სამოქალაქო საზოგადოების კი არა, არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენლები იყვნენ და თავიდანვე ვიცოდით, რომ „ნაციონალური მოძრაობის“ მხარდამჭერები და იდეოლოგები იყვნენ. შემდეგ კი, სასწრაფოდ გადაბარგდნენ პარტიაში. იგივე პროცესთან გვაქვს საქმე - „ნაციონალური მოძრაობის“ მხარდამჭერები გამოდიან „ნაციონალური მოძრაობის“ მხარდასაჭერად, რომ მხარი არ დაუჭირონ „ქართულ ოცნებას“, რათა მას არ ჰქონდეს საკონსტიტუციო უმრავლესობა.

მხარი არ დაუჭირო „ქართულ ოცნებას“ - ეს ავტომატურად ნიშნავს მხარი დაუჭირეთ „ნაციონალური მოძრაობას“?

- რა თქმა უნდა, ეს ნიშნავს მხარი დაუჭირეთ „ნაციონალურ მოძრაობას“, მხარი დაუჭირეთ ციხეებში გაუპატიურებებს, ცემას, წამებას, ქუჩაში დახვრეტას, საკუთრების ხელყოფას, ახალ ომს რუსეთთან, ან ვინმესთან, რადგან სააკაშვილი აუცილებლად მონახავს ვინმეს, ვისთანაც ომი უნდა გამოაცხადოს, ეს მისი სტიქიაა. ვისაც ეს უნდა, გზა ხსნილი აქვს.

რაც შეეხება საკონსტიტუციო უმრავლესობას, მოდით, ცოტა ფართოდ განვიხილოთ ეს თემა. ხშირად არის კამათი, რომ პარლამენტი უნდა იყოს მრავალპარტიული, რომ კოალიციების გარეშე ვერც ერთმა პარტიამ ვერ უნდა შეძლოს მთავარობის ჩამოყალიბება და თითქოს კოალიციური მთავრობა არის გამოსავალი.

ოპონენტები ამბობენ, რომ კოალიციური მთავრობა ეს არის ევროპული გზა...

- ეს არის ტყუილი, თავის მოტყუება. როგორც მრავალპარტიული, ასევე ორპარტიული პარლამენტი, არც ცუდია და არც კარგია. ამერიკაში ორპარტიული პარლამენტია, კონგრესიც და სენატიც ორპარტიულია, ცუდია? - არა, ძალიან კარგია. გერმანიაში მრავლაპატრიული პარლამენტია, ცუდია? - არა. როგორც წესი, ინგლისში ორპარტიული პარლამენტია, - ძალიან კარგია; საფრანგეთში უფრო მრავალპარტიულია. ანუ, კლიშეებით არ უნდა ვიაზროვნოთ, რომ სადღაც ასეა, ამიტომ ჩვენც იგივე გზით უნდა წავიდეთ.

იგივე გერმანიაში ხშირად არის კოალიციური მთავრობა, რადგან რომელიმე ერთი პარტია ვერ აგროვებს მთავრობის ჩამოყალიბებისთვის საკმარის ხმას, თორემ ძალინ ბედნიერი იქნებოდა ნებისმიერი მთავრობა გერმანიაშიც და ესპანეთშიც, რომ არ სჭირდებოდეთ კოალიციის შექმნა. უმრავლეს ქვეყნებში არც სჭირდებათ, ეს არის ნორმალური, ხალხი ანიჭებს მანდატს ვიღაცას და ეს ვიღაცა იმარჯვებს. ის, რომ ვიღაცამ მანდატი ვერ აიღო, ვიღაცამ 0,5 ან 1,5%, ან ვიღაცამ 3% აიღო, ეს არც ჩემი ბრალია, არც თქვენი და არც ქართველი ხალხის, ეს არის იმ პარტიების ბრალი, რომლებსაც ან სათქმელი არაფერი აქვთ ხალხთან, ან ის სათქმელი ვერ მიიტანეს სწორად.

ვინ რამდენჯერ გამოდის ტელევიზორში და რამდენად ბრძნულად ლაპარაკობს, ამით არ განისაზღვრება ხალხის ნდობა. ხალხის ნდობას განსაზღვრავს უამრავი სხვა რამე. თუ ვიღაცა ფიქრობს, რომ ქართველ ხალზე მაღლა დგას და ერთი საუკუნით წინ უსწრებს, ძალიან კარგი, მიხარია, რომ ასეთი ადამიანები არიან საზოგადოებაში, მაგრამ მაშინ დაელოდონ კიდევ ერთი საუკუნე, როდის ავმაღლდებით ქართველი ხალხი მათ დონემდე, რომ მივცეთ ხმა და მართონ ქვეყანა. მანამდე იყვნენ ასე და აკეთონ კომენტარები, რა ცუდები არიან გამარჯვებულები.

„ნაციონალური მოძრაობა“ და მასთან ასოცირებული ძალები არ არის ერთადერთი, რომლებიც თვლიან, რომ მმართველი გუნდის ხელში საკონსტიტუციო უმრავლესობა არის საშიში. ამასვე ამბობენ კოალიციის ყოფილი წევრებიც, მაგალითად - რესპუბლიკელები...

- როდესაც ვლაპარაკობთ არასამთავრობო ორგანიზაციების ნაწილზე, ეს არის „ნაციონალური მოძრაობის“ ხმა და მეტი არაფერი, მაგრამ როდესაც ვლაპარაკობთ კოალიციის ყოფილ წევრებზე, ყველა ასე არ ფიქრობს, თუნდაც იგივე „რესპუბლიკურ პარტიაში“ ყველა არ ფიქრობს ასე. სხვა რამეს ამბობს თინა ხიდაშელი, მაგრამ ჩემდა გასაოცრად სხვა რამეს ამბობს დავით ბერძენიშვილი.

რითი ხსნით დავით ბერძენიშვილის კრიტიკას, რატომ გახდა ასეთი კრიტიკული მმართველი გუნდის მიმართ?

- შეიძლება ჩავატაროთ ფსიქოანალიზი, ეს კაცი არის დაბოღმილი, თავის მშობლიურ ქალაქში 843-მა ადამიანმა მისცა ხმა და ამიტომ არის დაბოღმილი. ცუდია თუ კარგი საკონსტიტუციო უმრავლესობა, მოდით, ამოვიდეთ იქედან, რომ საკონსტიტუციო უმრავლესობა არც ცუდია და არც კარგია, გააჩნია მას როგორ გამოიყენებ. ვიცით, რომ მიხეილ სააკაშვილმა ორჯერ შეცვალა კონსტიტუცია - პირველად 2004 წელს საკონსტიტუციო უმრავლესობით მოსულმა სუპერ ძლიერი პრეზიდენტის ინსტიტუტი შექმნა, ყველაფერი თავის ხელში მოაქცია და ორი საპრეზიდენტო ვადა ამოწურა.

ამის შემდეგ მას ჰქონდა შანსი წასულიყო ზოგიერთი პოსტსაბჭოთა ქვეყნის გზით, სადაც შეცვალეს კონსტიტუცია და პრეზიდენტს შეუძლია მესამედ და მეათედაც გახდეს პრეზიდეტნი, ან შეეცვალა კონსტიტუცია და რა უფლებებიც ჰქონდა პრეზიდენტს, გადაეტანა პრემიერ-მინისტრზე. მეორე გზა აირჩია და შექმნა სუპერ ძლიერი პრემიერის თანამდებობა.

შესაბამისად, ნებისმიერ მთავრობას შეუძლია არაფერი შეცვალოს და გააგრძელოს ამ მოდელით მუშაობა. ან მეორე, დავიწყოთ ფართო განხილვები, რა არის შესაცვლელი ამ კონსტიტუციაში, რომ დაემსგავსოს ცივილიზებული ქვეყნის კონსტიტუციას. ეს ორი ვარიანტი გვაქვს - საერთოდ არ ვეხებით კონსტიტუციას, არანაირი საკონსტიტუციო უმრავლესობა არ გვჭირდება, 100 ხმა სრულად საკმარისია იმისათვის, რომ ნებისმიერი კანონი მიიღო, მთავრობაც დააკომპლექტო, ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკაც აწარმოო, პრეზიდენტის ვეტოც დაძლიო და ამავე დროს არ ინერვიულო რომელიმე დეპუტატი სტრასბურგში ხომ არ არის, ან სადმე საყიდლებზე წასული, რადგან ხმა ყველაფერზე გყოფნის.

მაშინ რისთვის გჭირდებათ საკონსტიტუციო უმრავლესობა?

- საკონსტიტუციო უმრავლესობა საჭიროა მხოლოდ იმისათვის, რომ ქვეყნის კონსტიტუცია გააკეთილშობილო, გაუარესებით ამ კონსტიტუციას უკვე ვეღარ გაუარესებ. ეს არის ის, რა არჩევანის წინაშე ვდგავართ, არჩევანი არის ძალიან მარტივი. ისინი, ვინც განგაშის ზარებს ტეხენ, ატყუებენ საზოგადოებას, მათი მიზანია რაც შეიძლება მეტი ადამიანი ჰყავდეს „ნაციონალურ მოძრაობას“, თუნდაც ერთით მეტი - 28 დეპუტატი ჰყავდეთ.

ეს კამპანია გავლენას იქონიებს მეორე ტურზე?

- არა. ეს რომ გავლენას არ მოახდეს, ცხადია და ამაზე საერთოდ არ ვნერვიულობ. „ქართული ოცნება“ საკონსტიტუციო უმრავლესობას მიიღებდა 2012 წელს სააკაშვილს რომ არ გაეყალბებინა არჩევნები. გაყალბებითაც კი მოვუგეთ, აბსოლუტური უმრავლესობა გვქონდა, რომელიც ხშირ შემთხვევაში კონსტიტუციის შეცვლისთვის საკმარისი იყო. იცით, რომ დავით უსუფაშვილის ხელმძღვანელობით არსებობდა საკონსტიტუციო კომისია, რომელმაც იმუშავა და თვითონ უსუფაშვილისგან მოვისმინე, რომ 100-ზე მეტი ცვლილების პროექტი შეიქმნა.

ეს არის ცვლილებები, რომელსაც მიესალმებოდნენ „თავისუფალი დემოკრატები“, „ფორუმიც“ „რესპუბლიკელებიც“ „მრეწველებიც“ და „ქართული ოცნებაც“, ეს ყველაფერი უნდა გახდეს საყოველთაო განსჯის საგანი და აქედან შეიძლება 2 ცვლილება იქნეს მიღებული, ან 64. ჩვენ ამაზე არ ვჩქარობთ, არ ვნერვიულობთ, ნაკლებად გვაღელვებს ყველა ეს საკითხი. არ უნდათ კონსტიტუციის ცვლილება, კი ბატონო, დარჩეს მაჟორიტარული სისტემა ისე, როგორც არის.

ერთ-ერთ ინტერვიუში აღნიშნეთ, რომ ეს საკითხი დღის წერიგში რჩება. შეიცვალა რამე?

- ეს გადადებული თემა არის მაშინდელი ჩვენი კოალიციის წევრებისა თუ ოპოზიციის მიერ. ამ ცვლილებას რატომღაც არ მოჰყვა მათი მხრიდან მხარდაჭერა. მაშინ ითქვა, რომ მაჟორიტარულ სისტემასთან დაკავშირებით ცვლილება უნდა შესულიყო 2020 წლის კონსტიტუციაში, მაგრამ არ შევიდა. იმიტომ, რომ მაშინ „ქართული ოცნების“ გარდა, სხვა პოლიტიკურმა ძალებმა მხარი არ დაუჭირეს. ეს საკითხი გუნდისთვის გადადებული არ არის.

პარლამენტი იმიტომ არის პარლამენტი, რომ თავისი შეხედულებით განსაზღვროს. მე თანახმა ვარ, როგორც ამ საკითხეზეც, ისევე როგორც შეიძლება სხვა საკითხი გამოჩნდეს, ჩავატაროთ რეფერენდუმი და ხალხს ვკითხოთ, უნდათ მაჟორიტარული სისტემის გაუქმება თუ არა. აინტერესებს პარტიებს ხალხის ხმა? - კი ბატონო, მოუსმინონ ხალხს. ისეთ მოდელს არ მივიღებთ, რომელიც მიუღებელი იქნება პარტიათა უმრავლესობისათვის.

თუმცა, ოპოზიცია ამბობს, რომ საკონსტიტუციო უმრავლესობა გჭირდებათ მხოლოდ იმისთვის, რომ შეცვალოთ პრეზიდენტის არჩევის წესი. რა პასუხი გაქვთ ამაზე?

- როგორი უნდა იყოს პრეზიდენტის არჩევის წესი, ამას განსაზღვრავს პარლამენტი. პრეზიდენტი არჩეულია 2018 წლის ოქტომბრამდე და შესაბამისად, 2018 წლის ოქტომბრამდე იქნება პრეზიდენტი. შემდეგ უკვე როგორი წესი იქნება, ამაზე იმსჯელებს პარლამენტი, გადაწყვეტილებას ფართო კონსენსუსის წესით მივიღებთ. ჩემს პირად აზრს თუ მკითხავთ, იდეაში სულაც არ ვეწინააღმდეგები დავბრუნდეთ საპრეზიდენტო მმართველობაში, მაგრამ არა ისეთი სისტემით, როგორც სააკაშვილი იყო, არამედ გაწონასწორებული პრეზიდენტი, გაწონასწორებული ძლიერი პარლამენტით.

ამერიკაში და საფრანგეთში საპრეზიდენტო მმართველობაა და არა მგონია, რომ რამე მინუსები ჰქონდეთ. ისევე როგორც საპარლამენტო რესპუბლიკა არის პრემიერით და ძლიერი პარალამენტით ესპანეთში და გერმანიაში და არც მათ აქვთ რაიმე მინუსი. ყველა მოდელი შეიძლება იყოს მისაღები და ამაში რამე საფრთხეს ვერ ვხედავ. არ ვიცი, რატომ თვლის ვიღაც საფრთხედ თუკი შეიცვლება პრეზიდენტის არჩევის წესი.

თავის დროზე სააკაშვილის სურვილით „ნაციონალურმა მოძრაობამ“ კონსტიტუცია შეცვლა იმიტომ, რომ მარიამ საჯაია შესულიყო პარლამენტში...

- „ნაციონალურ მოძრაობას“ ვერასდროს ვერ აღვიქვამ როგორც სერიოზულ ოპონენტს. როდესაც ისინი ლაპარაკობენ კონსტიტუციურ მოწყობებზე და ადამიანის უფლებებზე, ყველაზე სწორ რამესაც რომ ამბობდნენ, ვერ მივიღებ მათ კრიტიკას, მანამ სანამ არ მოინანიებენ იმ დანაშაულს, რაც ჩაიდინეს 9 წლის განმავლობაში. როდესაც ლაპარაკობენ სამართლებრივ მოწყობაზე, ვერ მივიღებ ამ კრიტიკას, იმიტომ, რომ მათ არ უღიარებიათ რა გაუკეთეს ქართულ კანონმდებლობას და როგორ ირგებდნენ საკუთარ თავზე.

ჩემთვის აბსოლუტურად მიუღებელია, როდესაც ვიღაცეები „ნაციონალურ მოძრაობაზე“ ლაპარაკობენ, როგორც პროდასავლურ ძალაზე. იმიტომ, რომ რასაც ისინი აკეთებენ, ეწინააღმდეგება ყველანაირ იმ დასავლურ ღირებულებას, რაზეც ჩვენ ვიზრებოდით. ეს არის ძალა, რომელიც დარბოდა ევროკავშირს სტრუქტურების დერეფნებში და ყველაფერს აკეთებდა იმისათვის, რომ როგორმე საქართველოს ხელი არ მოეწერა ასოცირების ხელშეკრულებისთვის და როგორმე არ მიეღო ვიზა-ლიბერალიზაცია. ამ ძალისგან ვერ მივიღებ ვერანაირ წინადადებას და შენიშვნას.

ფაქტია, რომ დასავლეთში „ნაციონალური მოძრაობას“ არ აქვს ძლიერი მხარდაჭერა და ამასვე ადასტურებს დასავლელი ლიდრების განცხადებები და აშშ-ს კონგრესში მიღებული საქართველოს მხარდამჭერი რეზოლუცია, როდესაც რამოდენიმე ათეულმა კონგრესმენმა საქართველოს მხარი დაუჭირა და აღებული კურსის მოწონება ღიად დააფიქსირა. როგორ ფიქრობთ, ეს განაპირობა პარტიის შიგნით შექმნილმა ვითარებამ? პარტია გაიყო ორ ნაწილად - რადიკალებად და რეალისტებად...

- „ნაციონალური მოძრაობა“ არის ერთი კაცის შექმნილი და მის ჭკუაზე მოსიარულე პარტია. პარტიის შექმნიდან გავიდა 13 წელი და პირველად ახლა გამოჩნდა საჯაროდ აზრთა სხვადასხვაობა, მაშინ როდესაც ჩვენს გუნდში რამდენჯერ იყო აბსოლუტურად განსხვავებული აზრები დაფიქსირებული, როგორც პარლამენტში, ასევე მთავრობაში.

ვერ ვიტყვი, რომ „ნაციონალურ მოძრაობაში“ მიმდინარე პროცესები დემოკრატიული პროცესებია, თუმცა შეიძლება ეს პარტიის გახლეჩის საფუძველი იყოს. თუ ისინი მაინც არჩევენ, რომ დარჩნენ ერთი კაცის - ბელადის მიმდევრებად, მათი ასარჩევია. ვიღაცეებს შეიძლება ჰქონდეთ შანსი, რომ რეალურ პოლიტიკოსებად ჩამოყალიბდნენ და რეალური პოლიტიკური ჯგუფიც შექმნან.

კოალიციის ყოფილი წევრი, რესპუბლიკელი ლევან ბერძენიშვილი for.ge-სთან საუბრისას აცხადებს, რომ „ქართულ ოცნებას“ პოლიტიკური კლასი აკლია. როგორ ფიქრობთ, დავით უსუფაშვილს რომ დამოუკიდებლად ეყარა კენჭი, უფრო მეტ ხმას მიიღებდა? ფაქტია, რომ ამ შემთხვევაში ამომრჩეველმა შეაფასა არა უსუფაშვილი, არამედ „რესპუბლიკური პარტია“.

- „რესპუბლიკური პარტიის“ წევრები ამბობდნენ, რომ მათთვის შეურაცხმყოფელია ლევან ბერძენიშვილს ოპონენტად ყავდეს ზაზა ხუციშვილი, ან დავით უსუფაშვილის ოპონენტი იყოს ლევან გოგიჩაიშვილიო, მაგრამ სინამდვილეში ყველამ დავინახეთ, რომ ჩვენი ოპონენტები სულაც არ იყვნენ რესპუბლიკელები. რეალურად ჩვენ ვინც გვიპირისპირდებოდა და ვისთანაც გვაქვს მეორე ტური, ეს არის „ნაციონალური მოძრაობა“.

ამიტომ, არ უნდა გააკეთოს ადამიანმა გადაჭარბებული შეფასება საკუთარ შესაძლებლობებზე. ვიმეორებ, თუ ვიღაცა ფიქრობს, რომ მათ დროს გაუსწრეს და ქართველი ხალხი ჩამორჩა, მაშინ დაელოდოს იმ დროს, როდესაც ქართველი ხალხი დაეწევა, ოღონდ თვითონ უნდა გაჩერდნენ, არ განვითარდნენ მანამდე, რომ კიდევ არ გაგვისწრონ ძალიან.

გასაგებია, მაგრამ პოლიტიკური კლასი აკლია „ქართულ ოცნებას“?

- „ქართულმა ოცნებამ“ და ბიძინა ივანიშვილმა თავის პარტნიორებთან ერთად წარმოუდგენელი რამ შეძლეს. ქვეყანა შემოატრიალეს დემოკრატიის გზაზე, ქვეყანაში დაამარცხეს რეჟიმი, რომელსაც გათვლილი ჰქონდა, რომ 30 წლის განმავლობაში იქნებოდა ხელისუფლებაში. 4 წლის მერე „ქართულმა ოცნებამ“ დამაჯერებლად დაამტკიცა, რომ მას აქვს ხალხის ნდობა და ის რევანში, რომელზეც გათვლა ჰქონდა „ნაციონალურ მოძრაობას“, არათუ არ შედგა, არამედ ჩაფლავდა და კრახით დასრულდა. „ქართულმა ოცნებამ“ შეძლო ძალიან მყარი დემოკრატიული ინსტიტუტების შექმნა და მყარი დემოკრატიული სტანდარტით ქვეყნის მართვა შეესაბამებინა სწრაფ ეკონომიკურ განვითარებასთან.

მართლაც, ძალიან სწრაფი იყო ეკონომიკური განვითარება, თუ შევადარებთ იმას რა ხდებოდა ჩვენს ირგვლივ და თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ „ნაციონალური მოძრაობის“ დროს დაგროვილი რამდენად მძიმე სოციალური პრობლემები იყო გადასაწყვეტი. პირველი ოთხი წელი მოვანდომეთ პირველადი სოციალური საჭიროებების გადაწყვეტას. მომდევნო 4 წელი დაიგეგმა სწრაფ ეკონომიკურ განვითარებაზე და ეს იყო ძალიან ლოგიკური.

დავით უსუფაშვილი ამბობს, რომ რესპუბლიკელები ივანიშვილმა დასაჯა, იმიტომ, რომ არ იყვნენ მორჩილები...

- რითი დასაჯა ივანიშვილმა? კოალიციაში შემავალ პარტიებს უთხრა, რომ ცალ-ცალკე ვიყაროთ კენჭი, ხალხმა გადაწყვიტოს ვის დაუჭერს მხარსო, ხალხმა კი გააკეთა თავისი არჩევანი.  უკაცრავად და, თუ სულ იმაზე გქონდა პრეტენზია, რომ მე ვარ კოლაციაში წამყვანი ძალა, ქვეყნის საყრდენი, როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე ქვეყნის გარეთ და, რომ არ ვყოფილვიყავი 2012 წელს ვერ გაიმარჯვებდით, ვერც ქვეყანა განვითარებოდა და ვერც კანონებს მიიღებდით, ამიტომ ყველამ ჩემს ჭკუაზე უნდა იაროთო, მაშინ მიდი, გაიმარჯვე და გააკეთე, თუ არადა აცალე სხვას და დავინახავთ ამ 4 წლის განმავლობაში გადავიჩეხებით თუ განვითარდება ქვეყანა. სინამდვილეში გამოჩნდება, ვინ ყოფილა წარმმართველი ძალა 4 წლის განამვლობაში. საჭირო არ არის განგაშის ზარები, დარწმუნებული ვარ, რომ შემდეგი 4 წელი იქნება მართლაც სწრაფი განვითარების წელი.

30 ოქტომბერს 50 საარჩევნო უბანში ტარდება მეორე ტური, რა მოლოდინი გაქვთ, ელოდებით, რომ 50-ვე უბანში „ქართული ოცნება“ გაიმარჯვებს?

- პირველ ტურში ყველა პარტია ამბობდა, რომ ის მოდის უმრავლესობით და „ქართული ოცნება“ დამთავრდებოდა. ერთადერთი პარტია, ვისი პროგნოზიც გამართლდა, ვიყავით ჩვენ. იგივეს ველოდებით მეორე ტურში, ველოდებით, რომ 50-ვე ოლქში გავიმარჯვებთ. ჩვენ გვაქვს ქართველი ხალხის მხარდაჭერის იმედი. ამ იმედით გავიმარჯვეთ 2012 წელს, 2014 წელს თვითმმართველობებში და 2016 წელს და ეს იმედი გვაქვს 2016 წლის 30 ოქტომბერს.