“ნევროზი მაქვს”, “დეპრესია მაქვს”, “არაფრის ხალისი არ მაქვს” - ამ და სხვა მსგავს ფრაზებს საქართველოს მოსახლეობის აბსოლუტური უმრავლესობა ხშირად იმეორებს... ძველგაზრდები დანანებით აღნიშნავენ, ადრე ქუჩაში ხალხი ღიმილით დადიოდა, ახლა კი ყველას ცხვირ-პირი ჩამოსტირისო. რა სჭირს ქართულ საზოგადოებას? ყველაფერი მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციისა და პოლიტიკური ბატალიების ბრალია თუ ერს, უბრალოდ, სასიცოცხლო ენერგია გამოეფიტა? რატომ გაიზარდა აგრესია, რატომაა ახალგაზრდობა ნარკომანიისკენ მიდრეკილი და, საერთოდ, არის თუ არა 21-ე საუკუნე “დეპრესიების ეპოქა”? ამ თემებზე “ქართული სიტყვა” გურამ ფანჯიკიძის ქალიშვილს, ირაკლი ალასანიას მეუღლეს, ფსიქოლოგ ნათია ფანჯიკიძეს ესაუბრა. ცნობისთვის: ნათია ფანჯიკიძე კერძო ფსიქიატრიული კლინიკა “მენტალ ვიტას” ფსიქოლოგი, ასევე, არასამთავრობო ორგანიზაცია “კამარას” მკურნალობის პროექტის ხელმძღვანელია და უმეტესად ნარკომანიის პრობლემებზე მუშაობს...

ნათია, საქართველოში თითქმის ყველა მეორე ამბობს, დეპრესია, ნევროზი მაქვსო. ამის მიზეზი მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური პირობებია თუ, უბრალოდ, 21-ე საუკუნეა “ნევროზების საუკუნე”?
- ცხოვრების რაღაც მონაკვეთში დეპრესიის გამომწვევი ობიექტური მიზეზი ნებისმიერ ადამიანს შეიძლება ჰქონდეს, თუმცა ადამიანი დეპრესიით შესაძლოა  კონტექსტის, ანუ ერთი შეხედვით, თვალსაჩინო ობიექტური მიზეზის გარეშეც დაავადდეს. სხვათა შორის, ფროიდის ერთ-ერთი დაკვირვებაა, რომ დეპრესია ხშირად რაიმე კონტექსტს კი არა, გარკვეულ ბიოლოგიურ ციკლს ექვემდებარება...

ის, რაც ჩვენს საზოგადოებას სჭირს, ციკლურია?
- ამ შემთხვევაში, ციკლური კი არა, პერმანენტული და, ამავე დროს, ლოგიკურია. ბოლო 20 წლის განმავლობაში ჩვენ პოსტტრამვული სტრესის აშლილობის სტადიაშიც ვერ გადავინაცვლეთ, რადგან სტრესიდან, პრაქტიკულად, არ გამოვსულვართ. მძიმე დარტყმებზე რომ აღარაფერი ვთქვა, რაც ქვეყანამ და ხალხმა მიიღო, აღმოჩნდა, რომ ყოფით საკითხებშიც კი არაფრისთვის ვიყავით მზად და თავის გატანა სრულიად ახლებური მეთოდებით უნდა გვესწავლა. საბჭოთა კავშირი მახინჯი ილუზიის სამყარო იყო, საიდანაც გამოსულ ადამიანს რეალობასთან შეჯახება გაუჭირდა.

დღესაც რაღაც ილუზიაში ვიმყოფებით, ვცდილობთ, მას თავი დავაღწიოთ და ამიტომ გვაქვს აგრესია, თვითმკვლელობის, ნარკომანიისა თუ დეპრესიისკენ მიდრეკილება?
- როცა მუდმივად ცუდ განწყობაზე ხარ, შრომის უნარი დაქვეითებული გაქვს და თვითმკვლელობაზე ფიქრობ, ეს ნამდვილად დეპრესიაა.

მთელი ქვეყანა ცუდ განწყობაზე და უმუშევარია, ესე იგი, ერია დეპრესიაში?
- შრომისუნარიან ადამიანს რომ საქმე არ აქვს და ლუკმა-პურის ფულს ვერ შოულობს, ეს შეიძლება, გახდეს დეპრესიის მიზეზი. დეპრესია ზოგჯერ ბიოლოგიურ საფუძველზეც ემართება ადამიანს - ორგანული ქრონიკული დაავადების, ან ნივთიერების ნაკლებობის ფონზე. ცუდად გამოკვებილი, მუდმივად პრობლემებში ჩაფლული ადამიანი, ცხადია, მეტი რისკის ქვეშაა. უმუშევრობის გამო დეპრესია შეიძლება, იმას დაემართოს, ვისაც ბევრი ენერგია აქვს და ვერ ხარჯავს, მაგრამ ადამიანების ნაწილისთვის ინდიფერენტული ყოფა მისი მცირე ენერგიის მაჩვენებლიდან გამომდინარეა და, ამდენად, ლოგიკურია. არ ვიცი, მზის ბრალია თუ გეოგრაფიის, მაგრამ ქართველები რუტინული ენერგიის ერი არ ვართ, ხშირად მასაც კი, ვისაც სამსახურის პოვნა იოლად შეუძლია, არ აქვს მუშაობის სურვილი. ჩვენი ენერგია უფრო ამოფრქვევითი ხასიათისაა. ისიც დაბალი ენერგიის მაჩვენებელია, როცა ადამიანს მუდმივი ძლიერი გამღიზიანებელი სჭირდება, რომ ბრძოლისთვის, მუშაობისა თუ სიყვარულისთვის გამოცოცხლდეს. სხვათა შორის, ხანგრძლივი სიყვარულიც რუტინა, შრომა და ნიჭია, ანუ გამოდის, რომ უპირველესი ნიჭი შრომისმოყვარეობაა... მოკლედ, საქართველოში სამწუხაროდ, რუტინული ენერგია ხშირად დეფიციტია...

მაშასადამე, თანამედროვე ქართველები ინდიფერენტულები ვართ?
- ზოგი - კი, ზოგიც - არა. ამის განზოგადებას სერიოზული კვლევა სჭირდება. ამჟამად, მგონია, რომ ადამიანებში რაღაც ცუდი ენერგია გროვდება, რომელიც, ადრე თუ გვიან, ამოხეთქავს.

ცუდი ენერგიის, ასე ვთქვათ, ამოხეთქვაც ციკლურია?
- რასაკვირველია.

2003 წელს ამ ამოფრქვევის ერთი ციკლი დავხურეთ...
- დიახ, ასე იყო, მაგრამ უარყოფითმა ენერგიამ უფრო ძლიერად ჯერ 2007 წელს ამოხეთქა, შემდეგ - 2009-ში, თუმცა რადგან ვერ რეალიზდა, ანუ მიზანს ვერ მიაღწია, მალე კიდევ ამოხეთქავს, თან - ძალიან ძლიერად.

და უარყოფითი ენერგიის ეს ძლიერი ამოფრქვევა ადამიანებს ფსიქოლოგიურად გაანადგურებს?
- თუ ამ ამოფრქვევას დანაკარგი არ მოჰყვება, ადვილი გადასატანი იქნება. მაგალითად, მე-20 საუკუნის 90-იანი წლების დასაწყისში ქართველებმა ერთმანეთი ამოვხოცეთ და მთელ ერს ფსიქოზური მდგომარეობა გვქონდა. მაშინდელი ჭრილობებით ადამიანები დღემდე ტრამვირებულნი არიან...

ნათია, მართალია, ამ თემაზე ლაპარაკს არ ვაპირებდი, მაგრამ რაკიღა სიტყვამ მოიტანა, ირაკლი ალასანიას, რომელსაც აფხაზებმა მამა მოუკლეს, იმდროინდელი ჭრილობები მოუშუშდა?
- ვანო, იცი, როგორაა? ძლიერმა ქარმა ხე შეიძლება, გადატეხოს, ან ფორმა შეუცვალოს. ადამიანის ცხოვრებაშიც დარტყმები და კრიზისები აუცილებელია, რადგან დარტყმა, ან ბარიერი რაღაც გზას კეტავს და მიმართულებას გიცვლის, რომ სხვა გზის ძიება დაიწყო. ამიტომ, ნებისმიერი კრიზისი, თუნდაც ტრაგედია ადამიანისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. მთავარია, ამ ტრაგედიამ არ გადაგტეხოს. იმ ტრაგედიით, რომელიც შენ ახსენე, ირაკლის განადგურება კი არა, ტრანსფორმაცია მოხდა, ანუ ირაკლიმ ამ ტრაგედიას გაუძლო და მისმა ცხოვრებამ მიმართულება შეიცვალა.

რას გულისხმობ?
- იმ დროს თითქმის ყველას ცხოვრება თავისებურად ტრაგიკული იყო, რისგანაც ზოგი განადგურდა, ზოგი გაძლიერდა. ირაკლი კი, თავისი ასაკისთვის უჩვეულოდ მობილიზებული გახდა.

ანუ, ტრაგედია შესაძლოა, წარმატების საფუძველი გახდეს?
- ტრაგედია შესაძლოა, ადამიანის ფეხზე მყარად დადგომის საფუძველი გახდეს, ყოველმა უარყოფითმა დარტყმამ პირით სინათლისკენ მიგაბრუნოს, ან პირიქით. მოკლედ, ადამიანს უარყოფითი განცდა, ცხოვრებისეული წინააღმდეგობა საერთოდ რომ არ ჰქონდეს, ამის გამო შესაძლოა, მისი ფსიქიკა დაჩაჩანაკდეს, თუმცა ტრაგედიის ინტენსივობასაც გაჩნია...
-

ნათია, პირადს, ასე ვთქვათ, საყოველთაო ტრაგედიებიც ემატება. მაგალითად, ნარკომანს შეუძლია, “წამალს” თავი დაანებოს, მაგრამ საყოფაცხოვრებო პრობლემებით შეწუხებული “თავშესაფარს” “კაიფში” პოულობს...
- ნარკომანია დაავადებაა...

შეიძლება, მაგრამ როცა მოსახლეობის თითქმის მესამედი “წამალზე” ზის, ეს რითი აიხსნება? ნარკომანია გადამდებია?
- სხვათა შორის, სულიერი დაავადებაც გადამდებია, თან ნარკომანები სხვადახვანაირები არიან და ამ დაავადების შესახებ მრავალი თეორია არსებობს. ფსიქოანალიზის ზოგიერთი მიმდევრის აზრით, ნარკომანიისა და ალკოჰოლიზმის საფუძველი ოიდიპოსის კომპლექსია, დედის სიცივით გამოწვეული თავდავიწყებისკენ სწრაფვაა.

ეს უტრირებული ნათქვამია თუ პირდაპირი მნიშვნელობით უნდა გავიგო?
- უტრირებაა, მაგრამ ადამიანები ნარკომანები ერთიდაიგივე მიზეზით არ ხდებიან. მაგალითად, დღეს ძალიან ბევრი პატიოსანი დიასახლისი ლეგალური ნარკომანია, ანუ “ვალიუმზე”, “დიაზეპამსა” და სხვა ტრანკვილიზატორზეა დამოკიდებული.

დიასახლისები ტრანკვილიზატორებზე დამოკიდებულნი რატომ ხდებიან?
- ყოფითი სტრესებისგან იმშვიდებენ თავს, თან უბედურებაა, რომ ჩვენს ქვეყანაში ფსიქოტროპულ საშუალებებზე შეზღუდვა არ არსებობს. ყველამ იცის, რომ ახალგაზრდების დიდი ნაწილი მედიკამეტ “ლირიკას” “ყლაპავს”. “ლირიკა” ეპილეფსიის კრუნჩხვის საწინააღმდეგოდ, ასევე, ტკივილების შესამსუბუქებლად გამოიყენება და ცენტრალური ნერვული სისტემის მოდუნებას იწვევს. ვანო, არავის უჩნდება კითხვა, რატომ საღდება ამდენი “ლირიკა” აფთიაქებში? მოკლედ, “ლირიკამ” ნარკოტიკი ჩაანაცვლა. ადამიანი, რომელიც ჩამოყალიბებული ნარკომანია, თვითგანადგურებისკენ ნორმაზე მეტადაა მიდრეკილი. საერთოდ, ადამიანის თითოეული უჯრედი კვდომისკენაა მიდრეკილი. ეს ნორმალურია და ამიტომ მთელი ჩვენი ცხოვრება არის ერთი ნაბიჯი სიკვდილისკენ და ერთი - სიცოცხლისკენ, მაგრამ როცა დეპრესია ავადმყოფურია, მაშინ სიკვდლისკენ ნებაყოფლობითი სწრაფვა გამძაფრებულია. დიასახლისებს, რომლებზეც წეღან ვსაუბრობდი, ნარკომანებს არავინ ეძახის. ნარკომანების მეორე კატეგორიის წარმომადგენლები კი, ნარკოტიკს იმიტომ ეტანებიან, რომ სულ სხვა ფსიქიკური დაავადების დასაწყისში სულიერი შფოთვა ეწყებათ, მაგრამ დაავადებისთვის სახელის დარქმევას ურჩევნიათ, დაავადება “დაივიწყონ”, ან “გააუვნებელყონ” თვითმკურნალობით, ანუ ჰგონიათ, ნარკოტოკი შეამსუბუქებთ მდგომარეობას. თავდაპირველად შესაძლოა, ასეც მოხდეს, ანუ შიზოფრენიის სიმპტომები რაღაც პერიოდი შესაძლოა, ნარკოტიკით “გაყუჩდეს”, მაგრამ შიზოფრენია მაინც ვითარდება... სხვათა შორის, ახალგაზრდების უმეტესობა ნარკოტიკის გასინჯვას თამაშით იწყებს. საერთოდ, სხვადასხვა ფორმით სიკვდილისთვის თვალებში ჩახედვა გარკვეულ ასაკში ადამიანების უსაყვარლესი გასართობია.

პოლიტიკური სიკვდილისკენ სწრაფვა არის თუ არა ქართველი პოლიტიკოსების უსაყვარლესი გასართობი?
- ის გაჭირვება, რაც ქართველ პოლიტიკოსებს ადგათ, ინტელექტის დეფიციტის ბრალია. მაგალითად, ჩვენი მთავრობა, განა, არაა იმისკენ მიდრეკილი, რომ ხალხს მისი სახელი საბოლოოდ შესძულდეს? ვანო, ყველაზე დიდი კულტურა დროზე წასვლის კულტურაა...

წასვლაში გარდაცვალებას გულისხმობ თუ, ვთქვათ, თანამდებობის დატოვებას?
- ლამაზად სიკვდილი კულტურის კი არა, უფრო ბედის წყალობაა, მაგრამ ამ შემთხვევაში, თანამდებობის ღირსეულად, საკუთარი ღირსების რწმენით დატოვებას ვგულისხმობ და არა ასე, ქართულად - ხან გეხვეწებიან, ხან გეჩხუბებიან და შენ კი, ყველა შესაძლო დამატებითი ვადის ამოწურვის მერეც, პოსტზე სახედაკარგული ხარ გამაგრებული და ეს კომიკურია...

ნათია, ხელისუფლება “სუბუტექსის” მომხმარებლებს ისტერიულად ებრძვის. ეს, ცხადია, ცუდი არაა, მაგრამ ქვეყანაში მაინც უამრავი ნარკომანია, ანუ ახალგაზრდების “განარკომანება” მიზანმიმართულად ხომ არ ხდება, რომ შემდეგ, ნარკომანიასთან ბრძოლით ვიღაცამ პიარი გაიკეთოს? სხვათა შორის, მე-20 საუკუნის 90-იან წლებში ნარკომანია ერთგვარად “ელიტური სენი” იყო... 
- ვანო, ამაში ვერ დაგეთანხმები, რადგან ათიდან რვა ოჯახს ეს პრობლემა აწუხებს, უბრალოდ, “ელიტური” ოჯახების ამბები უფრო თვალში მოსახვედრია ხოლმე, თუმცა რაღაც მიზანმიმართული აშკარად ხდებოდა. თუკი ამ საქმით ვიღაცას ფული უნდა ეკეთებინა, აუცილებელი იყო მომხმარებელი. შესაძლოა, ეს ვიღაცები ნარკოტიკს უფრო მეტად იმ ოჯახის შვილებს სთავაზობდნენ, ვისაც ან ფული ჰქონდა, ან მოდურ და მისაბაძ ადამიანად ითვლებოდა, თუმცა ფაქტია, რომ ნარკომანიამ თანდათან საზოგადოების აბსოლუტურად ყველა წრე მოიცვა. ისე, გამიხარდება, თუკი უფროდაუფრო მეტი ადამიანი იტყვის, რომ ნარკომანია მის ცხოვრებაში ჩავლილი ეტაპია... ამ “აღიარებით ჩვენებებით” სხვა ადამიანები ნელ-ნელა ფეხზე წამოდგებიან, ეცოდინებათ, რომ ნებისმიერი სირთულის დაძლევა საამაყოა. რაც შეეხება “სუბუტექსს”. ჩვენს ქვეყანაშიც, “მეთადონის პროგრამასთან” ერთად, გაჩნდა “სუბუტექსის პროგრამაც”, რაც ძალიან კარგია, იმედია, ახლა მაინც აღარ დასჯიან ამ პრეპარატის მოხმარების გამო ადამიანებს, თუმცა რას გაიგებ ჩვენი სამართალდამცველებისას? ცუდია, რომ ჩვენს ქვეყანაში ნარკომანიის პრობლემასთან დაპირისპირება ძირითადად ძალისმიერი მეთოდით ხდება. უამრავი ადამიანი ზის ციხეში “პლანის” მოწევისთვის და უამრავი ადამიანია გაძარცვული სახელმწიფოს მიერ საპროცესო გარიგებებით. არადა, სახელმწიფოს ციხეში პატიმრის შენახვისთვის გარკვეული თანხა ხომ სჭირდება? ეს თანხა ამ ადამიანების რეაბილიტაციას რომ მოხმარდეს, პრობლემა ერთი-ორად უკეთ მოგვარდება...

ისე, საქართველოში გაბატონებული დოგმით, ყველა ნარკომანი, ადრე თუ გვიან, კრიმინალი ხდება, რადგან “წამლისთვის” ფული რომ იშოვოს, უნდა მოიპაროსო...
- ნარკომანია ქურდობასა და მკვლელობას არ ნიშნავს. ის ნარკომანები, რომელთაც ძვირადღირებული წამლის ყიდვა არ შეუძლიათ, ქურდობის გარეშეც ახერხებენ გამოსავლის პოვნას - ფსიქოტროპულ აფთიაქებში მიდიან და საოცრად იაფი საშუალებებით კატასტროფებს აკეთებენ. ჩვენი ქვეყნის ტრაგედია ისაა, რომ სხვადასახვა გზით და სახით მოპარვას ლამის ათიდან 5 ადამიანი არ თაკილობს და ამისთვის ნარკომანობა სულ არ სჭირდებათ. როგორც კრიმინალი, არაა აუცილებელი, ნარკომანი იყოს, ისე ნარკომანია არ ნიშნავს ქურდობას. ნარკომანი, რომელიც წამლისთვის იპარავს, დარწმუნებული ვარ, ნარკომანი რომ არ ყოფილიყო, მაინც მოიპარავდა.

ნათია, რა ამის პასუხია და, ბოლო დროს მხოლოდ თვითმკვლელობის კი არა, ძალადობის ფაქტებიც გაიზარდა. ზოგი მიიჩნევს, რომ ანალოგიური ტრაგედიები კომუნისტების დროსაც ხდებოდა, მაგრამ ამის შესახებ ფართო საზოგადოება ვერაფერს იგებდა, რადგან ტელევიზიით არ შუქდებოდა. ამ ლოგიკით, ყველაფერში მედიაა დამნაშავე?
- არა. წეღანაც გითხარი, რომ კომუნისტების დროს რაღაც ილუზიები გქვონდა და ეს ცუდი იყო, რადგან ადამიანმა რეალური ცხოვრებით უნდა იცხოვროს. ძალადობა ფსიქიკური აშლილობით აიხსნება და ასეთი ფაქტები ყველა ქვეყანაში ხდება, თუმცა გაუნათლებლობა, ცუდი ჯანდაცვის სისტემა და სხვა პრობლემები გარკვეულწილად ფაქტორია...

ხალხში ხმა დადის, ხელისუფლების უცხოელი მრჩევლები ქართველებზე დაკვირვებას აწარმოებენ და ტელევიზიით ამდენ აგრესიასაც ამიტომ აჩვენებენო...
- თუკი ყველაფერს, რაც ჩვენს თავს ხდება, ხელისუფლებას მართლა მრჩევლები ურჩევენ, მაშინ შემიძლია ვთქვა, რომ ეს რჩევები მუშაობს - მიზანი მიღწეულია, ყველანი ცუდად ვართ. ისინიც კი ცუდად არიან, ვითომ მხიარულად რომ გამოიყურებიან, მსგავსი სასოწარკვეთილი მხიარულებაც აშლილობას წააგავს. ზოგადად, ადამიანში პოზიტიურზე ძლიერი უარყოფითი მეხსიერებაა. შესაბამისად, ამ, ასე ვთქვათ, თეორიით მთელ მსოფლიოში მუშაობენ საინფორმაციო გადაცემები, მაგრამ დოზაა დაცული, რომ ყველაფერი ფსიქიკურ აშლილობამდე არ მივიდეს. ქართული ტელევიზიების ყურება კი ჯანმრთელობისთვის საზიანოა!

რატომ?
- იმიტომ, რომ გადაცემები იწყება ინფორმაციით, 18 წლის ბიჭმა თანატოლი გოგონა ჯერ მოკლა, მერე დაანაწევრა, მერე დაწვაო. შინიდან გამოსული ამ საშინელებაზე აღარ ფიქრობ, მაგრამ შენში შფოთვა რჩება და მთელი დღის განმავლობაში თავს ცუდად გრძნობ. ასე გრძელდება ერთი, ორი, სამი დღე და გამოდის, რომ ადამიანებს მუდმივად შინაგანი შფოთვის მდგომარეობაში ამყოფებენ.  ასევე მიზანმიმართულად აავადებენ ადამიანებს პარანოიით -  საქართველოში ყველას ჰგონია, რომ აქტიურ რეჟიმში უსმენენ და ამიტომ ნებისმიერს აქვს განცდა, რაღაც რომ წამოსცდეს, აუცილებლად იპოვნიან, დაიჭერენ, ტყავს გააძრობენ...

ესე იგი, ნათია, საინფორმაციო გადაცემების უარყოფითი ნიუსებით “დატვირთვა” მიზანმიმართულია, რადგან ადამიანები მუდმივ შიშში იყვნენ?
- არ ვიცი, ეს მიზანმიმართულად კეთდება თუ არა, მაგრამ ვანო, ერთ მაგალითს გეტყვი: იაპონიაში მომხდარი მიწისძვრის შემდეგ, “ბი-ბი-სი”-მ გადმოსცა, დედამიწის ღერძი ათი სანტიმეტრით გადაიხარაო. “იმედმა” კი გამოაცხადა, 15 სანტიმეტრით გადაიხარაო, მერე, - ოცითო, მაგრამ ესეც არ ეყო და 25-ზე ავიდა, თან “იმედის” ჟურნალისტი ამას ისეთი გამომეტყველებით ამბობდა, რომ 25 სანტიმეტრის იქით კიდევ მრავალი საშინელება იგულისხმებოდა...

სამაგიეროდ, ამ ხერხით ტელევიზიის რეიტინგი იზრდება...
- შიში, რასაკვირველია, ეკრანს მიგაჯაჭვებს...

საზოგადოების შიშით მართვა შეიძლება?
- რა თქმა უნდა, შეიძლება!

სხვათა შორის, შსს-ს გენინსპექციის უფროსის, ვასილ სანოძის დაჭრის ფაქტი ე.წ. ნაციონალურმა არხებმა საინფორმაციო გამოშვებების მესამე “ბლოკში” გაკვრით ახსენეს... ამას რითი ხსნი?
- თავის დროზე ჟვანიას გარდაცვალების შესახებ ინფორმაცია დიდი დოზით იყო?
 

დიახ, - ყველა “ნაციონალური არხი” საგანგებო რეჟიმში დილიდანვე მუშაობდა...
- სანოძის დაჭრას სტრასბურგში გირგვლიანის საქმის გამარჯვება უძღვოდა. ამიტომ, სანოძის სახელის გააქტიურება გირგვლიანის თემასთან პირდაპირ კავშირშია და, როგორც ჩანს, ამის ხაზგასმა არ უნდოდათ, ზურაბ ჟვანიას გარდაცვალების შემთხვევაში, მოსახლეობას სიხარულის განცდა არ ჰქონია. ახლა კი, “სამართალმა იზეიმას” მსგავსი განცდის გაძლიერებას მოერიდნენ...

 ქართულმა საზოგადოებამ შიში როგორ უნდა დაძლიოს?
- ერთმანეთის მიმართ ნდობის და მხარდაჭერის რწმენის განმტკიცებით. Nნაკლებად ავყვეთ სადიზმში სხვებს და მეტად გავუფრთხილდეთ ერთმანეთს, არ შევასრულოთ ყველა ბოროტი დაკვეთა, ყოველმა ადამიანმა იგრძნოს მეორე ადამიანისგან , რომ თითოეული ჩვენგანისგან შედგება ეს მართლაც უნიკალური სამშბლო და რომ ერთმანეთისთვის ძვირფასები ვართ. ალბათ მათთვის გვიან იქნება, მაგრამ როდესმე ჩვენი ექსცენტრული მთავრობაც მიხვდება, რომ ჯანსაღი ატმოსფეროს დამკვიდრება წესით მათთვისაც ისევე აუცილებელი უნდა ყოფილიყო. შეშინებული ადამიანი ძალიან საშიშია და ცდილობს, მას, ვისიც ეშინია, დაასწროს და გაანადგუროს. შიში, ადრე თუ გვიან, აგრესიის სახით ამოხეთქავს. ჯანსაღი ატმოსფერო კი, ყველას ახალისებს და ასეთ გარემოში ადამიანი სიამოვნებას წვრილმანებისგანაც იღებს, მაგალითად, ყვავილის სურნელისგან, ყავის არომატისგან და ასე შემდეგ...

გვეშველება რამე?
- დიახ, აუცილებლად გვეშველება, თუკი გვექნება მოთხოვნილება, რომ ჯანმრთელ ატმოსფეროში ვიცხოვროთ. სადო-მაზოხიზმი ხშირად გადაჯაჭვულია...

ჩვენ, ალბათ, სადო-მაზოხიზმი გვჭირს, არა?
- ვანო, ასეთ კატეგორიულ განცხადებებს ნუ გავაკეთებთ, მაგრამ ზოგჯერ ადამიანს ადაპტაციის მოთხოვნილება უჩნდება. ფსიქოლოგიაში არსებობს “სტოკჰოლმის სინდრომი”, როცა ადამიანს თავისი აგრესორის მიმართ სიმპათია აქვს. მართალია, ამ კუთხით საქართველოში კვლევა არ ჩატარებულა, მაგრამ ჩვენი საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს შესაძლოა, ეს სინდრომი აქვს და მის მიმართ არაჯანსაღ მოპყრობას და აგრესიას ეგუება და ამართლებს კიდეც...