საქართველოში რომ მედიკამენტების ფასები უსაშველოდ მაღალია, ყველამ კარგად ვიცით, მაგრამ ყველაზე სამწუხარო ისაა, რომ მათ მიღებას ხშირად შედეგი, პრაქტიკულად, არ მოაქვს, თუმცა ზუსტად არავინ იცის, ეს რისი ბრალია - მედიკამენტების არასწორად მიღების, უვარგისობის თუ ექიმის მიერ არასწორად დანიშნული მკურნალობის... მოკლედ, საქართველოში უამრავი ფალსიფიცირებული წამალი შემოდის, რომელსაც ჩვენთან არსებული ფილტრი ვერ აკონტროლებს, ფარმაცევტული ინდუსტრიების მიერ წახალისებული ექიმები კი, “შეკვეთილ” რეცეპტებს წერენ, რადგან მათ არაპირდაპირმა დამფინანსებლებმა უფრო მეტი მოგება ნახონ და ის მექანიზმი, რომელიც ყველაფერ ამას უნდა აკონტროლებდეს, უფრო და უფრო სუსტდება. “ქართული სიტყვა” ჯანდაცვის კონსულტანტ თინა ტურძილაძეს ესაუბრა, რომელმაც განმარტა, თუ საიდან და როგორი წამლები შემოდის საქართველოში, რატომაა მათი ფასი მაღალი, ეფექტიანობა შეუსაბამოდ ნაკლები და რეალურად, აქვს თუ არა აზრი რეგულაციას?

თინა ტურძილაძე: - კონკრეტული სტატისტიკა შეგიძლიათ, მარეგულირებლის ვებ-გვერდზე ნახოთ, მაგრამ რამდენადაც მახსოვს, ქართულ ბაზარზე ერთ-ერთი წამყვანი იმპორტიორი ქვეყანა ინდოეთია. წამალი, ცხადია, ევროპული ქვეყნებიდანაც შემოდის, თუმცა მთავარი ის კი არაა, თუ საიდან შემოდის წამალი, არამედ, მთავარია, რომელ შიდა ბაზარზეა დაშვებული. თუ წამალი მაღალ განვითარებულ ბაზარზეა დაშვებული, მაშინ ცხადია, რომ მეტი გარანტია აქვს, ვიდრე იმ წამალს, რომელიც ამ ტიპის ბაზრებზე დაშვებული არ არის; შეიძლება, წამალი ქართულ ბაზარზე განვითარებული ბაზრის გავლით მოხვდეს, მაგრამ მხოლოდ საექსპორტო იყოს და ცხადია, მომეტებული რისკები ექნება, ვინაიდან მაღალი სანდოობის მარეგულირებლების მიერ შეფასებული არაა.

- ანუ, საქართველოში განვითარებადი ქვეყნებიდან შემოსული წამლის ხარისხი დაბალია?

- უფრო სწორი იქნება, ვთქვათ, რომ თუ წამალს მარეგულირებლის რეკომენდაცია, ანუ შიდა ბაზრის ავტორიზაცია არ აქვს, მაშინ არც იმის გარანტია არსებობს, რომ უსაფრთხო, ხარისხიანი და ეფექტურია. ასე რომ, ლოკაცია, საიდანაც წამალი მოგვეწოდება, ვერ განსაზღვრავს წამლის ხარისხსა და გარანტიას. მთავარია, რომელი მარეგულირებლის ავტორიზაცია აქვს.

იმისთვის, რომ ყველაფერი ეს შეფასდეს, თავად ქვეყანასაც უნდა ჰქონდეს ვალიდური ფილტრი, რომლითაც წამალს ბაზარზე დაუშვებს, ან არა.

- ჩვენი ფილტრი როგორია?

- ერთ-ერთი ფილტრი ბაზარზე წამლის დაშვების პროცედურაა, ანუ როგორც ჩვენს კანონმდებლობაში წერია, დაშვებაა. ჩვენთან ეს პროცედურა თანამედროვე გამოწვევებს ვეღარ პასუხობს და მისი შეცვლაა საჭირო. თანამედროვე საერთაშორისო სტანდარტი ძალიან კარგია, რომელსაც საქართველო დროულად უნდა შეუერთდეს. ეს კი, თავის მხრივ, ექსპერტების დატრენინგების გარდა, ბევრს არაფერს მოითხოვს და ხელსაც არაფერს უშლის.

- რა გზას გადის ბაზარზე შემოსული წამალი, ვიდრე მომხმარებლამდე მივა?

- ჩვენ იმ მოცემულობაში ვართ, სადაც იაფი და ხარისხიანი წამალი გვჭირდება, რადგან ჩვენს სისტემას ძვირადღირებულის დაფინანსება არ შეუძლია. ჩვენთან ყველაფერი ძვირია, ხარისხი კი გაცილებით დაბალია, ვიდრე, ვთქვათ, ევროპაში, ანუ ფასი და ხარისხი თანაზომადი არ არის.

- ესე იგი, ქართულ ბაზარზე ძვირი და უხარისხო წამლები ჭარბობს?

- ჩვენთან ხარისხი გაურკვეველია. იმისთვის, რომ თქვა, თუ როგორია ხარისხი, სახელმწიფოს შემფასებელი ინსტრუმენტი უნდა ჰქონდეს. ის ინსტრუმენტები, რომლებიც ჩვენს სახელმწიფოს აქვს, გაზომვის საშუალებას არ იძლევა.

ფარმაცევტულ სისტემაში ასეთი წესია: სახელმწიფო კი არ უნდა გიმტკიცებდეს, რომ ცუდი წამალი გაქვს, არამედ, შენ, მწარმოებელმა უნდა დაამტკიცო, რომ  შენი პროდუქცია კარგია.

- კი, მაგრამ სახელმწიფოს მტკიცება რა შუაშია, როცა ადამიანი ძვირადღირებულ წამალს ყიდულობს და დადებით შედეგს ვერ იღებს?

- აქ შეიძლება, ბევრი მიზეზი იყოს. ვთქვათ, ის, რომ ადამიანი არასწორად იყენებს ამ წამალს, არასწორად აქვს დანიშნული, ან მართლაც, თავად წამალია არაეფექტური.

- ამას წინათ, ერთ-ერთი სატელევიზიო გამოსვლისას განაცხადეთ, ხშირად, როცა ექიმები 11-ლარიან წამალს წერენ, აქედან 5 ლარს თავად იღებენო. კონკრეტულ ციფრებს არ აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა, მაგრამ პაციენტმა, რომელმაც წამლის რეალურ ფასზე არაფერი იცის, როგორ უნდა გაიგოს, გამოწერილი მედიკამენტი მართლა სჭირდება თუ ექიმის მოგებაზე “ზრუნავს”?

- საქმე ისაა, რომ პოლიპრაგმაზია, ანუ პაციენტისთვის ერთდროულად მრავალი წამლის დანიშვნა, საერთო პრობლემაა. აშშ-შიც კი, ექიმები “სასურველი” დანიშნულების დაწერის სანაცვლოდ, დიდ ფულს იღებენ. სიაში ჩამოწერილი უამრავი წამლიდან მთავარი, წამყვანი მხოლოდ 1-2-ია, დანარჩენი კი, როგორც იტყვიან, დამატებაა და მათ დიდი ეფექტიც არ აქვთ. უბრალოდ, ექიმები რომელიმე ფარმაცევტული ინდუსტრიის მიერ არიან მოტივირებულნი, რადგან ფულს მათსავე დაწერილ დანიშნულებებში იღებენ. ამას, ცხადია, ექიმის კართან დარაჯის დაყენებითაც ვერ ავღკვეთთ, უბრალოდ, სისტემის მოტივირება უნდა შეიცვალოს.

- როგორ?

- ზოგი ქვეყანა კრძალავს, ზოგი ზღუდავს, ზოგიც ასაჯაროვებს, ქვეყანას გააჩნია... მაგალითად, ინგლისში იკრძალება, მაგრამ სხვა ქვეყნებში სხვადასხვა რეგულაციაა. აშშ-მ და ევროპის ქვეყნების დიდმა ნაწილმა ე.წ. სანშაინ აქტი მიიღეს, რომლის მიხედვითაც, ყველასათვის საჯარო და ხელმისაწვდომია ინფორმაცია იმის თაობაზე, თუ რა სახით და რამდენით აფინანსებს  კონკრეტული ინდუსტრია კონკრეტულ ექიმს, ეს ეხება მათ ხელფასებს, საჩუქრებს, სადილებს რესტორნებში, ექსკურსიებს, მივლინებებს, სპიკერობის ანაზღაურებას და ა.შ.

- საქართველოში მსგავსი არაფერია?

- პრაქტიკულად, არა. ვგეგმავთ, რომ საქართველოს ხელისუფლებას ასეთი რეგულაციების შემოღება მოვთხოვოთ.

ხშირია შემთხვევები, როცა სამედიცინო კლინიკა ფარმაცევტული ინდუსტრიის მფლობელობაშია და იქ მომუშავე ექიმი, რასაკვირველია, პირდაპირ იმ რეცეპტს წერს, რომელიც მეპატრონეს დამატებით მოგებას მოუტანს. ორივე გზა, რომელიც განვიხილეთ არაეთიკურია, განსხვავება კი მხოლოდ ისაა, რომ ერთი მეორეზე უკეთაა შეფუთული.

როცა სახელმწიფო ამის რეგულირებას რეცეპტით ცდილობს, ეს კიდევ ერთი შეცდომაა, რადგან რეცეპტი სულაც არაა ის ინსტრუმენტი, რომელიც პრობლემას მოაგვარებს. პირიქით, რეცეპტი პოლიპრაგმაზმიის კიდევ მეტი შესაძლებლობაა, რადგან პაციენტს უფრო მეტად ვაიძულებთ, ექიმის გავლენის ქვეშ მოექცეს. თუ ბაზარს სწორი მოტივირება არ აქვს, მაშინ ვერაფერს მოვაგვარებთ. მარეგულირებლებს ხშირად ვეუბნებით, რომ მიზანი რეგულაციის შემოღება კი არა, რისკის პრევენცია და, უარეს შემთხვევაში, კორექციაა. თუ რეგულაცია ამ ორიდან ერთსაც ვერ აკეთებს, მაშინ ის არსებული მოდელისთვის გამოუსადეგარია.

- ქვეყანაში შემოსულ მედიკამენტებს ვინ ამოწმებს?

- შემოსული მედიკამენტების კონტროლის ძალიან ცუდი სისტემა გვაქვს. პრაქტიკულად, შეიძლება ითქვას, არც გვაქვს, რადგან წლების განმავლობაში, ფალსიფიცირების ერთი შემთხვევაც არ გამოვლენილა. ეს “პოზიტიური” სტატისტიკა იმით კი არაა განპირობებული, რომ სინამდვილეს შეესაბამება და ჩვენთან ფალსიფიცირებული წამლები არ არის, არამედ, აღმომჩენი ფილტრი არ გვივარგა. 2013 წელს მხოლოდ 1 წუნდებული წამალი გამოვლინდა... რა, გჯერათ, რომ ჩვენს ბაზარზე მხოლოდ 1 წუნდებული წამალია, თანაც მაშინ, როცა ევროპაში ასეთი წამლები საერთო რაოდენობის 3%-მდეც ადის?!

2011 წელს, ევროპამ, საზღვარზე, 11 მილიონი ყალბი წამალი აღმოაჩინა და დაბლოკა, მაგრამ სად გაიყიდა? - ძირითადად ინტერნეტით და შეიძლება, ჩვენნაირ ქვეყნებში ლეგალური გზებითაც შევიდა. ჩვენ ასეთ წამალს ვერ ვიჭერთ, რადგან სუსტი ფილტრი გვაქვს, ეს რეალობაა და ფსევდო რეგულაცია არ გვჭირდება. მიზანზე ორიენტირებული, ზუსტი რეგულაციის გარეშე ეს პრობლემა უსასრულოდ გაგრძელდება და კიდევ უფრო გამწვავდება!

- პაციენტი როგორ უნდა მიხვდეს, რომელი წამალია ფალსიფიცირებული ან, რომელში იხდის იმაზე მეტს, ვიდრე რეალურად ღირს?

- სამწუხაროდ, ციფრული ტექნოლოგიების ეპოქაში, ფალსიცირების გამოვლენას ექიმისა და პაციენტის კომპეტენცია არ ეყოფა, ამას ლაბორატორიული გამოცდის გარეშე, ყოველთვის სპეციალისტიც ვერ შეაფასებს.. 

ფალსიფიცირების გარდა, წამალს შეიძლება, ბევრი სხვა პრობლემაც ჰქონდეს. მაგალითად, იყოს უხარისხო (წუნდებული), ან არაეფექტური... ერთ კონკრეტულ ფორმულას ათასნაირი ბრენდი სხვადასხვა დასახელებით უშვებს. რომელია უკეთესი, ამის შეფასება ძალიან ძნელია. ავიღოთ, თუნდაც “პარაცეტამოლი”, რომელიც ბაზარზე უამრავი სახელითაა, მაგრამ ვიზუალურად ვერ შეაფასებ და ერთადერთი გზა ბიოექვივალენტური კველევებია. წამლების ექვივალენტობის რეიტინგული სიები არ გვაქვს... ამიტომ ვამბობ, რომ ჩვენთან წამლის ობიექტურად შეფასების თეორიული შანსიც კი არ არსებობს!

- ქალბატონო თინა, ადრე წამლის სააგენტოს უფროსი იყავით...

- ვიყავი და, საერთოდაც, წამლის სააგენტო ჯანდაცვის მაშინდელ გუნდთან ერთად შევქმენი, მაგრამ დღეს “ყოფილი” არ ვარ... ჯანდაცვის კონსულტანტი ვარ.

- იმ პერიოდში თქვენს სააგენტოს წამლის შემოტანაში რა როლი ჰქონდა?

- რამდენიმე ათეული ფალსიფიცირებული წამალი გამოვავლინეთ და ამოვიღეთ, ძალიან აქტიურნი ვიყავით საერთაშორისო თანამშრომლობაში, მათ შორის, მედიქრაიმის საერთაშორისო კონვენციის შემუშავების დროს აქტიურად ვთანამშრომლობდით ევროსაბჭოსთან, საქართველოს მარეგულირებელი ყოველთვის და ყველგან მცირე მარეგულირებლების ტოპ-ათეულში იყო, საქართველოს პრობლემები და წარმატებები ყოველთვის იდგა საერთაშორისო ღონისძიებების დღის წესრიგში, ჩვენი პრეზენტაციები კეთდებოდა ევროსაბჭოსა და მარეგულირებლების საერთაშორისო შეხვედრებზე. დღევანდელი მოცემულობისაგან განსხვავებით, როცა ლაბორატორიულად დაშვებული საკონტროლოდ შეზღუდული წამლების მხოლოდ 10%-ის გამოცდაა, ლაბორატორიულ კონტროლში შეზღუდულნი არ ვიყავით... წამლის სააგენტო მაშინ გაცილებით დიდი დისკრეციისა და სიძლიერის იყო, ვიდრე დღევანდელი მარეგულირებელი. ცხადია მარეგულირებელი არავის უყვარს და ფარმაცევტულ ინდუსტრიასაც ჩვენი სიძლიერე არ მოსწონდა... სწორედ ამიტომ დაგვიპირისპირდა და მივიღეთ ეს შედეგი - დღეს წამლების მარეგულირებელი ძალიან სუსტია.

- ესე იგი, თქვენ წყვეტდით, რომელი წამალი უნდა შემოგეტანათ და რომელი არა?

- ქართულ ბაზარზე წამლის შემოტანაზე განაცხადს ფარმაცევტული კომპანიები აკეთებდნენ, წამლის სააგენტო კი, მათ არეგისტრირებდა. თუ წამალი დაშვების ამ ფილტრს ვერ გაივლიდა, ქვეყანაში ვერ შემოვიდოდა. ახლა ამ პროცედურას რეგულირების სააგენტო ახორციელებს, უბრალოდ, ფილტრი თანამედროვე გამოწვევებს ვეღარ პასუხობს. ფარმაცევტული ბაზრის ლანდშაფტი, დღესდღეობით, გლობალური მასშტაბითაა შეცვლილი - ტრანსნაციონალურმა კომპანიებმა წარმოებები აშშ-სა და ევროპის განვითარებული ინდუსტრიის ქვეყნებიდან მესამე რიგის განვითარებადი ბაზრების მქონე ქვეყნებში გადაიტანეს. ამან მოცემულობა არსებითად შეცვალა და ხარისხის პრობლემები გაიზარდა, პარალელურად, ფალსიფიცირებული და კონტრაფაქტული (ყალბი) წამლების ბაზარი პროგრესირებს და მისი მოცულობა, არაოფიციალური მონაცემებით, 200 მილიარდ აშშ დოლარს აღწევს. დღევანდელ მარეგულირებელს განსხვავებული სტრატეგია და ტაქტიკა სჭირდება, ვიდრე ეს 10-15 წლის წინ იყო.