ირანსა და ისრაელს შორის სამხედრო შეტაკებების გაგრძელების პარალელურად, ისლამური რესპუბლიკის პარლამენტის უსაფრთხოების კომიტეტის წევრმა, ესმაილ კავატრიმ განაცხადა, რომ ჰორმუზის სრუტის დაკეტვის საკითხი დღის წესრიგში დგას. სრუტე მსოფლიო ეკონომიკის ერთ-ერთ მთავარ არტერიად ითვლება. გეოპოლიტიკური და ფინანსური თვალსაზრისით, ის მნიშვნელოვან საზღვაო მარშრუტად ითვლება.
მსოფლიოში ნავთობის 20 პროცენტი და თხევადი გაზის 30 პროცენტი ამ სრუტეზე გადის. 2018 წლის მონაცემებით, სრუტეში დღეში 21 მილიონი ბარელი ნედლი და რაფინირებული ნავთობი გადიოდა. ეს მსოფლიოში ზღვით ტრანსპორტირებული ნავთობის ერთი მესამედია. გარდა ამისა, ჩინეთში ნავთობის იმპორტის 40-50 პროცენტი ამ გზით ხორციელდება. ისეთი ქვეყნები, როგორიცაა არაბთა გაერთიანებული საამიროები, ქუვეითი, კატარი, ომანი და ერაყი, მსოფლიო ბაზარზე ნავთობს ამ სრუტის გავლით ახორციელებენ. ზემოხსენებული ქვეყნების ნავთობის 90 პროცენტი ჰორმუზის სრუტეზე ტრანსპორტირდება.
მეორე მხრივ, ირანმა გარკვეულ დროს გააკეთა განცხადებები, რომ დასავლეთის სანქციების საპასუხოდ სრუტეს დაკეტავდა. მსგავსი განცხადებები 2011 წელსაც გაკეთდა. ამავდროულად, 2018 წელს, დონალდ ტრამპის პირველი პრეზიდენტობის დროს, სახელმწიფოს მეთაურმა, რომელიც ჩრდილოეთ კორეასთან დაძაბულობის მოგვარებას ცდილობდა, ყურადღება რუსეთსა და ირანზე გაამახვილა. ტრამპი ყოველდღიურად წერდა ირანის შესახებ რამდენიმე შეტყობინებას „X“ გვერდზე, რითაც ცდილობდა თეირანი ფსიქოლოგიური ზეწოლის ქვეშ მოექცია. იმ დროს ისლამურმა რესპუბლიკამ გააკეთა განცხადება, რომ ჰორმუზის სრუტეს დაკეტავდა. მსგავსი ინციდენტი 2021 წელსაც მოხდა. 22 ივლისს, ირანის არმიის სახმელეთო ჯარების მეთაურმა, ამირ ჰეიდარიმ, ჟურნალისტებისთვის მიცემულ განცხადებაში მკაცრი განცხადებები გააკეთა შეერთებული შტატების წინააღმდეგ და ჰორმუზის სრუტის დაკეტვით დაიმუქრა. ამის მიზეზი ის იყო, რომ ოფიციალური ვაშინგტონი ირანულ ნავთობზე სანქციების დაწესებისთვის ემზადებოდა. მსგავსი განცხადება მიმდინარე წლის თებერვალშიც გაკეთდა. ანუ, მას შემდეგ, რაც ტრამპმა მეორე საპრეზიდენტო ვადა დაიწყო. ამჯერად საკითხი სანქციები და ირანული ნავთობის ექსპორტზე განსახორციელებელი ზეწოლა იყო. თუმცა, უახლესი განცხადება ისრაელ-ირანის სამხედრო კონფლიქტის ფონზე გაკეთდა.
ჰორმუზის სრუტის დახურვა არა მხოლოდ ნავთობისა და გაზის ფასების მკვეთრ ზრდას ნიშნავს, არამედ ლოგისტიკის კოლაფსს, საფონდო ბირჟებზე პანიკას და კონფლიქტში სხვა ქვეყნების ჩართვას ნიშნავს.
მიუხედავად იმისა, რომ ოფიციალური თეირანი ამას მუქარად განიხილავს, შესაძლოა, ეს ნაბიჯი ბოლომდე არ გადადგას, იმის გათვალისწინებით, რომ ჰორმუზის სრუტის დაკეტვის შემთხვევაში შეერთებული შტატების მასშტაბური სამხედრო ჩარევა იქნება მოსალოდნელი.
ამავდროულად, შესაძლოა, სრუტის დახურვის შემთხვევაში ნავთობის ფასი 130 დოლარამდე გაიზარდოს. ამან, პირველ რიგში, შესაძლოა სერიოზული გავლენა მოახდინოს ჩინეთისა და ევროკავშირის ეკონომიკაზე. სავარაუდოა, რომ შეერთებულმა შტატებმა სწორედ ამ მიზეზით დახუჭოს თვალი სრუტის დახურვაზე. რადგან ეს ვარიანტი შეიძლება ასევე მისაღები იყოს ტრამპის ადმინისტრაციისთვის, რომელიც ზრდის გადასახადებსა და ტარიფებს მისი კონკურენტის, მაგალითად ჩინეთის ეკონომიკის დასანგრევად. ეს იმაზე მიუთითებს, რომ ოფიციალური ვაშინგტონი შესაძლოა დაინტერესებული იყოს ჰორმუზის სრუტის დახურვით.
საიდუმლო არ არის, რომ შეერთებული შტატები დღეს მსოფლიოში ერთ-ერთი წამყვანი ნავთობისა და გაზის მწარმოებელია. უფრო მეტიც, ტრამპის პროტექციონისტული ენერგეტიკული პოლიტიკა ხელს უწყობს აშშ-ის ფიქალის ნავთობისა და თხევადი ბუნებრივი აირის წილის მუდმივ ზრდას მსოფლიო ბაზრებზე. 1973 წლის საერთაშორისო ნავთობის კრიზისის შემდეგ აშშ-ის ნავთობის ექსპორტზე დაწესებული ემბარგო 2017 წელს მოიხსნა. მეორე მხრივ, ტრამპმა გამოაცხადა „ამერიკული ენერგეტიკული დომინირების ოქროს ხანა“ მთელ რიგ ბაზრებზე, განსაკუთრებით ევროპაში, დემპინგითა და მისი კონსოლიდირებით. პარიზის კლიმატის შეთანხმებიდან გასვლის შემდეგ, ტრამპი წარმატებით აძლიერებს ამერიკის „ლურჯი საწვავის“ პოზიციას ევროპაში, რაც განსაკუთრებით აქტუალურია ევროკავშირის რუსეთიდან მოწოდებებზე დამოკიდებულების შემცირების პოლიტიკის კონტექსტში.
ამავდროულად, ნავთობის ფასების ზრდამ შესაძლოა ოფიციალური ვაშინგტონისთვის სერიოზული დივიდენდებიც მოიტანოს. თუმცა, გასათვალისწინებელია, რომ ფასების მკვეთრი ზრდა ისედაც დასუსტებული აშშ-ის ეკონომიკისთვის სარისკოა. აღსანისნავია, რომ 1973 წლის პირველ საერთაშორისო ნავთობის კრიზისამდე, აშშ უფრო მეტად იყო დამოკიდებული ახლო აღმოსავლეთიდან მოწოდებულ მარაგებზე. დღეს ეს დამოკიდებულება შემცირდა. მეორეც, აუცილებელია სტრატეგიული ნავთობის რეზერვების გათვალისწინება. ეროვნული რეზერვების გარდა, აშშ-ს შეუძლია ინიცირება გაუწიოს ნავთობის საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენტოს რეზერვიდან ბაზარზე გაშვებას ინფლაციის თავიდან ასაცილებლად. ეს მექანიზმი საკმაოდ ეფექტურად გამოიყენეს სპარსეთის ყურის ომში 1991 წელს, ლიბიის სამოქალაქო ომში 2011 წელს, ასევე 2022 წლის მარტში, რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყების შემდეგ. თავის მხრივ, თუ ჰორმუზის სრუტე დაიხურება, კატარიდან ევროპაში თხევადი გაზის ექსპორტიც შეჩერდება.
რა თქმა უნდა, იქნებიან ქვეყნები, რომლებიც ჰორმუზის სრუტის დახურვის შედეგად სერიოზულ ზარალს განიცდიან. სპარსეთის ყურის ქვეყნებს, კერძოდ, კატარს, ქუვეითს და ბაჰრეინს, ასეთი სიტუაცია შეიძლება სერიოზულად დააზარალოს. საუდის არაბეთს შეუძლია აღადგინოს ნავთობის ექსპორტი წითელი ზღვის ტერმინალის მეშვეობით, არაბთა გაერთიანებულ საემიროებს ფუჯაირას მეშვეობით, ხოლო ერაყს თურქეთის ჯეიჰანის პორტების მეშვეობით, თუმცა სირთულეებით.
სრუტის დახურვამ შესაძლოა ჩინეთის ეკონომიკას სერიოზული ზიანი მიაყენოს. სწორედ ამ სრუტის გავლით ახორციელებს ირანი ჩინეთში დღეში 2 მილიონი ბარელი ნავთობის ექსპორტს. შესაბამისად, ჰორმუზის სრუტის პარალიზებამ შესაძლოა აშშ-ის ინტერესები დააკმაყოფილოს ჩინეთის წინააღმდეგ სავაჭრო ომში.
საბოლოოდ, მსოფლიოსთვის ასეთი მნიშვნელობის სრუტის დახურვა ახლა მხოლოდ ოფიციალური თეირანის პოლიტიკურ ნებაზე იქნება დამოკიდებული.
წყარო: https://report.az/analitika/hormuz-bogazinin-baglanmasinin-dunya-iqtisadiyyatina-tesirleri-serh/
