საოცარია ამ ადამიანის ისტორია... მასში გაერთიანებული იყო ყველა ის გარეგნული და შინაგანი თვისება, „ვეფხისტყაოსნის” გმირებს რომ მოგაგონებთ. დახვეწილი გარეგნობის, მაღალი, ცისფერთვალება, არისტოკრატული მანერებით, უშიშარი მებრძოლი, დიდბუნებოვანი. ასე ახასიათებენ დიმიტრი ამილახვარს, მებრძოლს, რომელიც შარლ დე გოლმა უმაღლესი ჯილდოებით დააჯილდოვა.
ლევან გურიელიძე: დიმიტრი ამილახვარი საფრანგეთის არმიის სწორუპოვარი მხედართმთავარი იყო. მის დაბადების ადგილად „ბაზორკას” ასახელებენ, ანუ ბაზორნიკოს, დღევანდელ ჩერმენს. დაიბადა 1906 წელს და გარდაიცვალა ელ-ალამეინში, ეგვიპტეში, 1942 წელს. დიმიტრი მეცხრამეტე საუკუნის ცნობილი სამხედრო და საზოგადო მოღვაწის, გენერალ ივანე ამილახვრის შვილიშვილი იყო. მისი მამა, ასევე სამხედრო მოღვაწე, პოლკოვნიკი გიორგი ამილახვარი, 1921 წელს, მას შემდეგ, რაც რუსეთმა საქართველოს ანექსია მოახდინა, ოჯახთან ერთად ემიგრაციაში წავიდა. ემიგრაციამდე დიმიტრი თბილისის ქართულ სათავადაზნაურო გიმნაზიაში სწავლობდა. აღსანიშნავია, რომ საქართველოში გაბატონებულმა საბჭოთა რეჟიმმა განსაკუთრებული სისასტიკე გამოიჩინა ამილახვართა საგვარეულოს მიმართ. ეს გვარი, პრაქტიკულად, განადგურდა იმ წლებში.
როგორ გაგრძელდა მათი ცხოვრება ემიგრაციის შემდეგ?
– 1922 წლიდან ოჯახი პარიზში დასახლდა. სულ რამდენიმე წელიწადში, დიმიტრიმ წარჩინებით დაამთავრა პარიზის სან-სირის ცნობილი სამხედრო სასწავლებელი, რომელიც დღემდე საფრანგეთის ყველაზე პრესტიჟულ სამხედრო სკოლად არის მიჩნეული. სწორედ იმ დღიდან დაიწყო დიმიტრის თექვსმეტწლიანი, სახელოვანი სამხედრო კარიერა საფრანგეთის უცხოურ ლეგიონში. სან-სირის დასრულებისთანავე ლეიტენანტი ამილახვარი უცხოური ლეგიონის იმ ბრიგადაში განაწესეს, რომელიც ჩრდილოეთ აფრიკაში იყო განლაგებული. იქ მან ერთ-ერთი საუკეთესო ოფიცრის სახელი მოიხვეჭა. სიდი-ელ-აბასში გამოჩენილი გმირობისთვის, ჯერ მხოლოდ ოცი წლის დიმიტრის, რიგგარეშედ მიანიჭეს კაპიტნის წოდება. ამ დროისთვის ის საფრანგეთში ყველაზე ახალგაზრდა კაპიტანი იყო. „საარაკო სიმამაცის ყველაზე ახალგაზრდა მეთაური”, – წერდა თავის მოგონებებში საფრანგეთის პრეზიდენტი დე გოლი. „ჩვენი მებრძოლი თავადი საუკეთესო მაგალითია ჩვენთვის და მას ჯოჯოხეთშიც გავყვებით,” – ამბობდნენ მის შესახებ თანამებრძოლები. ამილახვარი იბრძოდა სირიაში, დამასკოში, ლიბიაში, სამხრეთ აფრიკაში... საფრანგეთის მთავრობა მას სისტემატურად სთავაზობდა საფრანგეთის მოქალაქეობას, მაგრამ ამილახვარი კვლავ საქართველოს 1918-1921 წლების რესპუბლიკის მოქალაქეობის ერთგული რჩებოდა.
მას სამხედრო კარიერაში ჩავარდნა არ ჰქონია?
– არც ერთხელ. მომდევნო მიღწევებისთვის და შემდეგ უკვე 1940 წლის მაის-ივნისში, ნარვიკის ცნობილ ბრძოლაში აქტიური მონაწილეობისთვის, სარდლობამ ის სამხედრო ჯვრით დააჯილდოვა. გერმანელთა მიერ საფრანგეთის ოკუპაციის შემდეგ, მაიორი ამილახვარი ლონდონში ჩავიდა და გენერალ დე გოლის „თავისუფალი საფრანგეთის” არმიას შეუერთდა. ამ არმიის ჩამოყალიბებისთანავე, ამილახვარი ერიტრეაში გააგზავნეს. აქ მან თავი მასაუს აღებისას ისახელა. ამილახვარმა და მისმა შენაერთმა ხელთ იგდეს იტალიის რამდენიმე საესკადრო ნაღმოსანი და რამდენიმე ათეული ტყვე. ამისთვის მან კიდევ ერთხელ დაიმსახურა მაღალი სამხედრო ჯილდო. ამის შემდეგ ის აქტიურად მონაწილეობდა სირიის კამპანიაში და ხელმძღვანელობდა დამასკოს აღებას. ამისთვის ფაშისტებმა და საფრანგეთის პროფაშისტურმა ვიშის მთავრობამ მას დაუსწრებლად მიუსაჯეს სიკვდილი. პარიზში დარჩენილ მის ცოლ-შვილს გესტაპო და პოლიცია სისტემატურად სდევნიდა. აქვე გეტყვით, რომ დიმიტრის ცოლად ჰყავდა დადიანების ასული, ირინე.
მის სამხედრო წარმატებებთან ერთად, ოჯახზე ზეწოლა, ალბათ, მძიმდებოდა.
– რა თქმა უნდა, ეს წლები ძალიან რთული გადასატანი იყო მისი ოჯახისთვის, მით უმეტეს, რომ ამილახვარს სამხედრო წოდებები ძალიან სწრაფად ემატებოდა. 1941 წლის მაისის დამლევს, ქართველ ოფიცერს უცხოური ლეგიონის პოლკოვნიკის – კოლონელის, წოდება მიენიჭა. ამილახვრის ნახევარბრიგადირობამ გადამწყვეტი როლი შეასრულა გერმანელი გენერლის, რომელის არმიის წინააღმდეგ წარმოებულ ბრძოლებში. მან უდიდესი წინააღმდეგობა გაუწია რომელის არმიის ბირ-ჰაკეიმის თხუთმეტდღიან ბრძოლაში, რომელიც სამხედრო ხელოვნების ისტორიაში „უდაბნოს ვერდენად” არის სახელდებული. იქ გამოჩენილი მამაცობისთვის ამილახვარი „გათავისუფლების ჯვრით” დაჯილდოვდა, რომელიც თვით გენერალმა დე გოლმა დააბნია მკერდზე და საფრანგეთის ეროვნულ გმირად გამოაცხადა. „ნეტავი ვიდრე მოვკვდები, შიშის გრძნობა განმაცდევინა”, – უთქვამს ამილახვარს ბირ-ჰაკეიმის ბრძოლის წინ – უშიშს ვითარცა უხორცოს.
მის შესახებ საფრანგეთის სამხედრო ისტორიაში უამრავი მოგონებაა დარჩენილი.
– ქართველ მეომარს საოცრად ახასიათებდნენ. „ის იყო მაღალი, ათლეტური აგებულების; ჰქონდა დიდრონი ცისფერი თვალები, არისტოკრატული მანერები ახასიათებდა; ელეგანტურად, მოხდენილად ატარებდა მოსასხამს. გარეგნობასთან ერთად, ბუნებამ მას ჭკუა, გამჭრიახობა და რაინდული სული მოჰმადლა”, – ასე იხსენებდა ამილახვარს გენერალი კიტრუ. ამილახვარი გმირულად დაიღუპა 1942 წლის 24 სექტემბერს, ელ-ალამეინის ბრძოლის დროს. ის დიდი პატივით დაკრძალეს ლიბიის უდაბნოში. სიკვდილის შემდეგ, დე გოლის ბრძანებით, დიმიტრი ამილახვარი დაჯილდოვდა „საპატიო ლეგიონის” უმაღლესი ორდენით. გარდა ამისა, მისი სახელი მიენიჭა სან-სირის სამხედრო აკადემიის 1954-1956 წლების გამოშვებას – „დიმიტრი (ბაზორკა) ამილახვრის სამხედრო გამოშვება”. ცნობილია, რომ ასეთი პატივი ენიჭებათ მხოლოდ უაღრესად დამსახურებულ და სახელმოხვეჭილ მხედრებს. 2005 წელს საფრანგეთში ფართოდ აღინიშნა ამილახვრის ასი წლის იუბილე, პარიზის ერთ-ერთ ქუჩას მისი სახელი ეწოდა. საფრანგეთში არის სამხედრო მუზეუმი, სადაც სულ სამი ცნობილი მებრძოლის კუთხეა. ესენია: შარლ დე გოლი, ნაპოლეონი და დიმიტრი ამილახვარი. სან-სირის მიერ დიმიტრი ამილახვრის პატივსაცემად გამოშვებულ სპეციალურ ბუკლეტში წერია – „ეს იყო იშვიათი პიროვნება, ამაღლებული გრძნობებითა და გულოვნებით, ვისშიაც გარეგნული სილამაზე სულიერთან იყო შერწყმული – მის თვისებათა უმაღლეს მახასიათებლებს წარმოადგენდა ერთგულება, რაც მისი არსებობის საზრისს შეადგენდა. ამილახვარი იყო ღირსეული შვილი თავისი სამშობლოსი – საქართველოსი და ერთგული საფრანგეთისა.”
რა ბედი ეწია მის ოჯახს?
– მათი ბედი ტრაგიკულად წარიმართა. დიმიტრის გარდაცვალების შემდეგ, მისმა თანამებრძოლებმა დაღუპულ მეთაურს ქელეხი ქართული წესის მიხედვით გადაუხადეს და მისი ოჯახის წევრებიც მიიპატიჟეს. დიმიტრის ქვრივი, შვილები – ოთარი და თამრიკო, და ცოლისდა ქელეხზე გაემგზავრნენ. გზაზე მანქანა მოცურდა და ხეს შეეჯახა. საშინელი ავარიის შედეგად ირინე და მისი და დაიღუპნენ, საბედნიეროდ, ბავშვები გადარჩნენ. როდესაც დადიანის ასულთა ცხედრები სახლში მიასვენეს, დიმიტრის დას, დოდოს ეგონა, რომ მისი ძმისშვილებიც დაიღუპნენ და თავი დაუფიქრებლად მდინარე სენაში დაიხრჩო. ობლად დარჩენილი ამილახვრის შვილები პრეზიდენტმა დე გოლმა საფრანგეთის შვილებად გამოაცხადა. რესპუბლიკამ იზრუნა, რომ მათ კარგი აღზრდა-განათლება მიეღოთ.
