აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშში, რომელიც 24 მაისს გამოქვეყნდა, განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა გასული წლის მანძილზე საქართველოში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებულ პრობლემებს - ციხეებში არსებული რთული ვითარება, სასამართლოების დამოუკიდებლობა, პოლიტიკურად მოტივირებული დაპატიმრებები და სხვა სამართლებრივი სანქციები, მედიის თავისუფლება და ა.შ.
საქართველოს ხელისუფლების წარმომადგენლები მიიჩნევენ, რომ ამ ანგარიშში ახალი არაფერია. უფლებადამცველთა აზრით კი, ეს არის არაორაზროვანი გზავნილი ხელისუფლებისათვის.
ანგარიშის დეტალებსა და სხვა საკითხებზე "მთელი კვირა" საქართველოში აშშ-ის ელჩ ჯონ ბასს ესაუბრა.
- ბოლო ორი თვის განმავლობაში მთავრობის წარმომადგენლების მხრიდან ჟურნალისტების ხელის შეშლის ოცამდე შემთხვევა დაფიქსირდა, ზოგიერთ შემთხვევაში ეს ფიზიკური და ფსიქიკური ძალადობით გამოიხატა. მედია და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებმა ეს ფაქტები ბევრჯერ გააპროტესტეს. ასევე აქტუალურია თავისუფალ და მრავალფეროვან მედიაზე ხელმისაწვდომობის პრობლემა. როგორია თქვენი პოზიცია ამ საკითხებთან დაკავშირებით?
ჯონ ბასი: მედია გარემოსთან დაკავშირებით, იმას რაც ანგარიშში არ არის, დავამატებდი ჩემს მოსაზრებას, რომელიც ეფუძნება ჩემი აქ ყოფნის სამწლიანი პერიოდის დაკვირვებას. მედია და ჟურნალიზმი პრობლემებისა და გამოწვევების წინაშე დგას. სამწუხაროდ, ისინი ქვეყანაში არსებული პოლარიზებული პოლიტიკური სიტუაციის დამატებითი ნაწილი არიან და ძალიან ხშირად მედია გამოცემები იძულებულნი არიან, მიეკედლონ ამა თუ იმ პოლიტიკურ სპექტრს და შედეგად ხალხის თვალში, ისევე როგორც ქვეყნის გარეთა და ადგილობრივი მთავრობის წარმომადგენლებში, კონკრეტული მედია საშუალებები ასოცირდებიან კონკრეტულ პოლიტიკურ შეხედულებებთან.
ვფიქრობ, რომ ძალიან ხშირად არის ისეთი სიტუაციები, როდესაც ოფიციალური პირები ჟურნალისტებისათვის ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე და მათ ღონისძიებებზე დასწრებასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებს იღებენ იმის მიხედვით, თუ ინდივიდუალური მედია გამოცემები რომელ პოლიტიკურ ძალასთან ასოცირდება.
მე ვიტყოდი, რომ ეს ფენომენი დაკავშირებულია მეორე ფენომენთან, რომელიც ჩვენს მოხსენებაშია ჩართული, რაც აისახება საზოგადოებაში კანონის უზენაესობისადმი არაერთგვაროვანი მიდგომით. თუ თქვენ მკითხავთ იმ ფენომენთან დაკავშირებულ ერთი-ორ მთავარ საკითხზე, პასუხი იქნება ის, რომ მედიისათვის და საზოგადოებისთვის ინფორმაცია ხელმისაწვდომი იყოს და ყველა საზოგადოებრივ თუ მედია ინტერესს სამინისტროები უნდა გამოეხმაურონ კანონის ფარგლებში.
ვფიქრობ, ასევე მნიშვნელოვანია, რომ მედია საშუალებებს ენიჭებოდეთ თანაბარი ხელმისაწვდომობა საჯარო შეხვედრებზე, სხვა საჯარო ღონისძიებებზე და იყოს გარანტია, რომ გამოირიცხოს შერჩევითობის შემთხვევები, როცა მათ აქვთ საშუალება, გააშუქონ ეს ღონისძიებები, თუ რა თქმა უნდა, არ არის დამაჯრებელი მიზეზი, რომ წახვიდე ისეთ რამეზე, როგორიცაა "საინფორმაციო აუზი", რომლის დროსაც შესაბამისად მოხდება რესურსების გაზიარება ყველა ჟურნალისტისთვის.
("საინფორმაციო აუზი" - Pool Coverage- ეს არის ამერიკული ტერმინი და ნიშნავს სიტუაციას, როცა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები ერთიანი ძალებით აშუქებენ ფაქტს, ერთიანი აღჭურვილობით და შემდეგ მასალა თანაბრად ნაწილდება ჟურნალისტებს შორის).
- მოხსენებაში აღწერილია სიტუაცია საქართველოში სასამართლო სისტემის კუთხით. არის პრობლემები, როდესაც სასამართლო ობიექტურად და თანაბრობის პრინციპით არ იყენებს კანონებს. ბუნებრივია, ეს ძალიან სერიოზული საკითხია, რომელიც უფრო მნიშვნელოვანი ხდება საარჩევნო პროცესში საარჩევნო წელს, როცა სასამართლოს უფრო მეტი საქმე აქვს განსახილველი; არა მარტო სისხლის სამართლის და ადმინისტრაციული საქმეები, არამედ პოლიტიკური და საარჩევნო საკითხების განხილვაც. ამის ფონზე კი ჩვენ ვაწყდებით პოლიტიკური ზეწოლის ფაქტებს. რას ნიშნავს სასამართლოს ღირებულება, როცა ამდენი ზეწოლის ფაქტია, სასამართლოს მიერ კანონის არათანაბრად გამოყენება ობიექტურობის კუთხით?
ჯ.ბ.: გვერდით გადავდოთ თქვენ მიერ დახასიათებული კონკრეტული სურათი, რომელსაც ვერ ვიტყოდი, რომ სრულად ვეთანხმები და უფრო ფართოდ შევხედოთ ამ საკითხს. ჩვენ ვთვლით, რომ სასამართლოს, როგორც სახელმწიფოს და დემოკრატიული საზოგადოების შემადგენელ ნაწილს, აქვს შესაბამისი როლი, განსაკუთრებით საარჩევნო გარემოს და კამპანიის კონტექსტში, რომელიც საკმაოდ პოლარიზებულია საქართველოში. ჩვენ გვჯერა, რომ დამოუკიდებელი სასამართლო არის დემოკრატიული საზოგადოების ქვაკუთხედი; რომ მოსამართლეებს აქვთ ისეთივე როლი სახელმწიფოს მიმართ და არა ინდივიდის მიმართ, როგორც, მაგალითად, ჯარისკაცებს.
ჩვენს შემთხვევაში, ჩვენ ვდებთ ფიცს ამერიკის კონსტიტუციის წინაშე და არა ინდივიდის წინაშე. მიგვაჩნია, რომ სასამართლოს, მოსამართლეებს აქვთ ვალდებულება, იყვნენ ერთგულნი კანონის წინაშე და საჭიროა, ეს კანონი გამოიყენონ კონკრეტული კანონდარღვევის ფაქტების შესაფასებლად, რომლებიც მათ წინაშე დგება. ეს ავალდებულებს მოსამართლეებს, ჰქონდეთ უნარი და დისციპლინა, რომ გადადგან ნახევარი ნაბიჯი უკან ნებისმიერი სიტუაციის მიუხედავად, თუნდაც პოლიტიკური სიტუაციის, გვერდზე გადადონ საკუთარი რწმენა და შეხედულება კონკრეტული საქმის მიმართ, რომ კანონი სამართლიანად იქნეს გამოყენებული.
ამ ფილოსოფიური მიდგომის შენარჩუნების მექანიზმების განვითარება და მათდამი პასუხისმგებლობის კულტურულ საბაზო დონეზე განვითარება როგორც პიროვნებაში, ასევე ორგანიზაციულ დონეზე, არ არის ის, რაც ამერიკაში ერთ ღამეში გაკეთდა. მიუხედავად ისტორიული გამოცდილებისა, მაინც იყო გაურკვევლობა ჩვენი კონსტიტუციური სასამართლოს როლისადმი, რომელიც საზოგადოებისთვის უნდა ეთამაშა.
აქ, საქართველოში, ვფიქრობ, და ადრეც არაერთხელ მითქვამს, სასამართლო ჯერ კიდევ ვითარდება და არის მნიშვნელოვანი პროგრესიც; შეიქმნა ახალ კვალიფიციურ მოსამართლეთა ჯგუფი, რომელთაც აქვთ თანამედროვე ორიენტაცია, რომელთაც გაიარეს მომზადება დაფუძნებული დემოკრატიული საზოგადოების სამართლებრივ პრაქტიკაზე, მაგრამ მათ ჯერ კიდევ გზა აქვთ გასავლელი სანამ ეს ფილოსოფია ინსტიტუციურად ღრმად არ დაფუძნდება, რომ მიიღონ გადაწყვეტილებები, რომლითაც შეიძლება მთავრობას დისკომფორტი შეექმნას. ამ სტანდარტებით კონკრეტული მოსამართლეების დამოკიდებულება კონკრეტული საქმეების მიმართ, რომელიც ეხება საარჩევნო კამპანიის გარემოს, კამპანიის დაფინანსებას და სხვა საარჩევნო საქმეებს, იქნება მიუკერძოებელი.
ეს შემაშფოთებელია ჩვენთვის, რადგანაც ამას აქვს ნეგატიური გავლენა არჩევნების სამართლიანობის და დემოკრატიული ინსტიტუტების გაფართოების აღქმაზე საზოგადოების მხრიდან.
- მაგალითად, ბიძინა ივანიშვილის მოქალაქეობის ცნობილი საქმე, ზუსტად ამიტომ დავუკავშირე ამ საკითხს ჩემი კითხვა. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი თემა იყო და ბევრი კითხვა გაჩნდა საზოგადოებაში.
ჯ.ბ.: მე ქართული კანონმდებლობის ეექსპერტი არ გახლავართ, თუმცა ეს ის საკითხია, რომელიც ჩვენს და სხვა მრავალის ყურადღებას იმსახურებს. კონკრეტულად კი იმ მიზეზის გამო, რომ ეს შემთხვევა ეხება მოქალაქისთვის პოლიტიკურ პროცესებში მონაწილეობის უფლების ჩამორთმევას. სხვადასხვა ადამიანებთან საუბრებში მოვისმინე სხვადასხვა აზრები იმის შესახებ, თუ როგორ გადაწყდა ეს საკითხი ასე; არის თუ არა ის კანონთან შესაბამისობაში.
იმის თქმა, თუ რა იქნებოდა ოპტიმალური გამოსავალი, ჩემს კომპეტენციაში არ შედის. აქ, ჩემი აზრით, მთავარი სხვა რამეა - არსებობს თუ არა რაიმე ლეგალური საშუალება, რომელიც ბატონ ივანიშვილს უფლებას მისცემს, მონაწილეობა მიიღოს პოლიტიკურ ცხოვრებასა და მომავალ არჩევნებში.
ძალიან ხშირად დემოკრატიულ საზოგადოებებში ადამიანები მიდიან სასამართლოში ისეთი საკითხებით, რომელთა გადაწყვეტა სასამართლოს გარეთაც შეიძლება, მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი ცდილობენ, შექმნან სიტუაცია, სადაც მათ კომპრომისზე წასვლა არ მოუწევთ. მე მგონია, მნიშვნელოვანია, რომ სასამართლოები გამოყენებულ იქნან კანონთან დაკავშირებული საკითხების გადასაწყვეტად, ხოლო პოლიტიკური საკითხები პოლიტიკურ სივრცეში გადაწყდეს. როდესაც კანონი გადახლართულია პოლიტიკასთან იმ გაგებით, რომ პოლიტიკური აქტივობის დიდი ნაწილი სასამართლო ოთახებში ხდება, ეს დემოკრატიული განვითარებისთვის კარგი და ჯანსაღი არაა.
- მე მაქვს შეკითხვა ციხეებზე, რამდენადაც მოხსენებაში წერია, რომ ისინი არ შეესაბამება საერთაშორისო სტანდარტებს, ასევე საქართველოს სახალხო დამცველის მოხსენება აღწერს სიკვდილიანობის ტენდენციებს ციხეებში, რომელიც ბოლო წლებში საგრძნობლად გაიზარდა. როგორ ხედავთ თქვენ ამ საკითხს და როგორია თქვენი შეხედულება ამ მიმართულებით?
ჯ.ბ.: იმ სფეროს მიმართ, რომელსაც თქვენ ახლა შეეხეთ, ჩვენს მოხსენებაში ყველაზე დიდი შეშფოთება გამოვთქვით. ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ პროგრესიც შეინიშნებოდა. ახალი ციხეები გაიხსნა უკეთესი პირობებით და რომელიც ფუნქციონირებს სწორი მიმართულებით. მაგრამ ნათელია, რომ მეტი სამუშაოა ჩასატარებელი.
არის დაწესებულებები, რომლებიც საგრძნობლად ჩამოუვარდება ევროპულ და საერთაშორისო სტანდარტებს. ბუნებრივია, დამატებითი სამუშაოებია ჩასატარებელი ისეთ საკითხებზე, როგორებიცაა ტრენინგები და ჯანდაცვა. მე მგონი, როდესაც პენიტენციალურ სისტემაში სიკვდილის მაჩვენებელი იზრდება, ეს ოფიციალური პირების შეშფოთების საგნად უნდა იქცეს. მათ უნდა უნდოდეთ იმის გარკვევა, თუ რატომ ხდება ეს და, გულახდილად რომ გითხრათ, ეს არ უნდა იყოს მხოლოდ სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის პასუხისმგებლობის საკითხი, არამედ ყურადღება უნდა დაიმსახუროს პარლამენტის წევრებისგანაც, თუ რატომ მიდის ეს სფერო ამ მიმართულებით და ვისურვებდი, რომ სახალხო დამცველის ანგარიშს დამატებითი განხილვები და პოტენციურად კანონმდებლური რეაქციაც მოჰყოლოდა.
- მოხსენებაში მოყვანილია ფაქტები არათანაბრობაზე მედიაში და არათანაბარ პირობებზე ოპოზიციის მიმართ. არის თუ არა შესაძლებელი, ჩატარდეს არჩევნები, რომელიც იქნება დემოკრატიულ სტანდარტებთან შესაბამისი?
ჯ.ბ.: ვფიქრობ, ძალიან კარგი სამართლებრივი სურათია საქართველოში. ჩემი აზრით, არის სფეროები, სადაც შეიძლება გატარდეს ცვლილებები, რომელიც რეალურ სხვაობას დაგვანახვებს. უმნიშვნელოვანესი ცვლილება, რომელიც ხელს შეუწყობს კონკურენტუნარიან გარემოს, სიღრმეს და ინფორმაციის მასშტაბს, რომელიც ხელმისაწვდომს გახდის მოქალაქეებისთვის, მიიღონ გადაწყვეტილება მომავალ არჩევნებში, არის, რასაც ჩვენ "მასთ ქერის" ვუწოდებთ - რომლის მიხედვითაც მაუწყებელთა ქსელებს მოეთხოვებათ არა მხოლოდ ისეთი არხების ჩართვა ქსელში, რომლებიც მათთვის სარგებლის მომტანები არიან და მათ ინდივიდუალურ პოლიტიკურ ორიენტაციას იზიარებენ.
შტატებში ჩვენი ფილოსოფია, როგორც სხვა ბევრ დემოკრატიულ საზოგადოებაში, არის ის, რომ ტელეკომუნიკაციების სპექტრი არის საზოგადოებრივი დოვლათი და მისი შეზღუდული ზომის გამო მთავრობას ეკისრება შესაბამისი როლი, მართოს, გააკონტროლოს საზოგადოებრივი დოვლათის, ამ შემთხვევაში ტელეკომუნიკაციების სპექტრის, კერძო გამოყენება ისეთი გზით, რომ კერძო კომპანიების მიერ პირადი სარგებელის ნახვის პირობებშიც კი საზოგადოებრივ დოვლათს მოჰქონდეს სარგებელი საზოგადოებისთვის.
ჩვენი ფილოსოფიის მიხედვით, კერძო კომპანიებს სარგებელის სანაცვლოდ შეუძლიათ და ვალდებულნიც არიან, დაუბრუნონ სარგებელი საზოგადოებას. ამრიგად, ეს არის ის ცვლილებები, რომლებიც, ჩემის აზრით, მნიშვნელოვანი დამატებითი წვლილი იქნებოდა ამ საკითხში. მაგრამ, როგორც უკვე ვთქვი, საკმაოდ კარგი კანონმდებლობის არსებობის პირობებში მთავარი კითხვა ისაა, თუ როგორ კარგად და ერთგვაროვნად იქნება ის გამოყენებული პოლიტიკურ სპექტრში.
