ლიტველი დიპლომატი გედრიუს ჩეკუოლისი ეუთოში გაჭიანურებული კონფლიქტების საკითხებში სპეციალური წარმომადგენელია. მისი რთული მანდატი მოიცავს მოლდოვეთის სეპარატისტული რესპუბლიკის, დნესიტრისპირეთის, აზერბაიჯანის მთიანი ყარაბახის რეგიონის და საქართველოს სეპარატისტული რესპუბლიკების, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ტერტიტორიულ დავებს. ჩეკუოლისი რადიო თავისუფლების კორესპონდენტს რობერტ კოულსონს ამ, ერთი შეხედვით, ურჩი, 20 წლის ხნოვანების კონფლიქტებსა და იმაზე ელაპარაკა, თუ რა შეუძლია ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციას მათი დარეგულირებისა და გადაწყვეტის თვალსაზრისით.
RFE/RL: ნება დამრთეთ, დნესტრისპირეთით დავიწყოთ. 2009 წელს მოლდოვეთში ახალი მთავრობა მოვიდა და თითქოს კიშინიოვსა და დნესტრისპირეთს შორის მოლაპარაკების განახლების იმპულსები გაჩნდა. არადა, ეს მოლაპარაკებები ექვსი წლის განმავლობაში იყო დაბლოკილი. ეუთომ განაცხადა, რომ დიალოგის განახალება პრიორიტეტია. მაგრამ, ერთის შეხედვით, ჯერ არაფერი მიღწეული არ არის. როგორ ახსნიდით იმას, რომ წინსვლა არ ჩანს და რას დაასახელებდით ყველზე დიდ წინააღმდეგობად?
გედრიუს ჩეკუოლისი: უპირველესად ყოვლისა მიმაჩნია, რომ დიალოგი გრძელდებოდა მას შემდეგაც, როდესაც 2006 წელს ოფიციალური მოლაპარაკებები შეჩერდა, არაფორმალური მოლაპარაკებები, რომლებშიც მეც ვიღებდი მონაწილეობას 2009 წლის ბოლოდან. მართალია, ეს მოლაპარაკბები არაფორმალური იყო, მაგრამ შეიქმნა 14 სხვადასხვა სამუშაო ჯგუფი და ისინი კონკრეტულ დეტალებს აზუსტებდნენ. ასე რომ მუშაობა მიმდინარეობდა. თუმცა, რაღა თქმა უნდა, ადგილი ჰქონდა პაუზას. ასე რომ ჩვენი პრიორიტეტი ამ მოლაპარაკებებისთვის ოფიციალური სახის მიცემაა.
შეიძლება ითქვას, რომ პროცესი დავძარით და შედეგად მივიღეთ აპრილის დეკლარაცია, რომელშიც 5+2 მოლაპარაკებების ყველა წევრმა ოფიციალურად განაცხადა, რომ ძალიან მივუახლოვდით ოფიციალური მოლაპარაკებების განახლებას. თუმცა ბოლო არაოფიცილაური შეხვედრა მოსკოვში 21 ივნისს შეჩერდა, რაც სამწუხაროა ჩემთვის, რაღა თქმა უნდა, მაგრამ მე მაინც, ვიმედოვნებ, რომ მომავალ რამდენიმე კვირაში, ისე როგორც ამას ვგეგმამვდით, მოსკოვში ისევ გახდება შესაძლებელი შეხვედრა და სხვადასხვა საკითხის განხილვა. მეც და სხვებიც კიდევ ვიმედოვნებთ, რომ შეხვედრა შედგება.
RFE/RL: აქვს თუ არა ეუთოს სამოქმედო გეგმა დნეტრისპირეთის რეგიონისთვის? რა ნაბიჯებს და რა ვადებში ელით?
ჩეკუოლისი: ჯერ, რაღა თქმა უნდა, პროცესი უნდა დავიწყოთ. უნდა დავიწყოთ 5+2-ის ოფიციალური მოლაპარაკებების განახლებით. სანამ ეს არ მოხდება, არა აქვს აზრი ლაპარაკს ვადებზე და კიდევ სხვა რამეზე, ხომ გესმით. ოფიციალური მოლაპარაკებები შექმნიდა უკეთეს პირობებს დიალოგისთვის და კონკრეტული შეთანხმებებისთვის, რომელთაც მხარეებიც დაეთანხმებიან. ასე რომ, ჩემი აზრით, როგორც კი შევთანხმდებით 5+2-ის ოფიციალური მოლაპარაკებების განახლების ლოზუნგზე, მერე ჩვენ შევძლებთ გეგმის მოხაზვას ბევრი მიმართულებით, თუ ეს მოსკოვის მეორე შეხვედრაზე მოხერხდება, რასაც გულწრფელად ვიმედოვნებ, ჩვენ შევძლებთ გეგმის მომზადებას სულ რამდენიმე თვეში მეორე შეხვედრამდე, როდესაც არ უნდა შედგეს ის. მე ვიმედოვნებ, ეს წელს მოხდება. ასე რომ საკითხთან დაკავშირებით ოპტიმიზმს ვინარჩუნებ.
მინდა გითხართ, რომ ჩვენ მაინც ვაგრძელებთ მუშაობს შეფერხებების მიუხედავად. მაგალითად 7-დან 9-მდე გერმანიაში ვატარებთ კონფერენციას დნეტრისპირეთსა და მოლდოვეთს შორის ნდობის განსამტკიცებელ ქმედებებზე. ჩამოვლენ აქტორები და მეც იქ ვიქნები, ჩემი წარმომადგენელიც… ასე რომ, ეს მნიშვნელოვანი საქმეა. მე ჯერ კიდევ ვხედავ ორივე მხარეში ამ საქმის გაგრძელებისადმი ინტერესს.
RFE/RL: დნეტრისპირეთშიც და საქართველოს სეპარატისტულ რეგიონებშიც ჩვენ იმის მოწმენი გავხდით, თუ როგორ ურიგებდა რუსეთი, ეუთოს წევრი ქვეყანა, უცხოური ქვეყნის მოქალაქეებს მასობრივად თავის პასპორტებს. მოლდავეთში იმავეს აკეთებდა რუმინეთიც. უნგრეთიც წარსულში მსგავსად იქცეოდა. რა პოზიცია აქვს ეუთოს ამ პრაქტიკასთან დაკავშირებით და რა შეიძლება გაკეთდეს ამ მიმართულებით? ეს ყველაფერი არსებითად მადესტაბილიზებელი ფაქტორია.
ჩეკუოლისი: მე ვიტყოდი, რომ ამ ტიპის ქმედებებისადმი, მე ცოტა არ იყოს ნეგატიური დამოკიდებულება მაქვს. გულწრფელად უნდა ვთქვა, რადგან ეუთოს უმაღლესმა კომისარმა ეროვნულ უმცირესობათა საკითხში, არაერთხელ გაუსვა ხაზი იმას, რომ სახელმწიფოებმა თავი უნდა შეიკავონს მოქალაქეებისთვის მასობრივად პასპორტების დარიგებისგან და იმისგანაც, რომ ცალკეულ პირებს აიძულონ კონკრეტული ქვეყნის მოქალაქეობის მიღება მათთვის უფლებათა და მომსახურებათა შეწყვეტის მეშვეობით.
იქაც კი, სადაც ორმაგი მოქალაქეობა დაშვებულია, სახელმწიფოებმა არ უნდა გადასაცენ სხვა ქვეყნის მოქალაქეებს პასპორტები და მერე გამოიყენონ ამ ჯგუფის მოქალაქეთა პრეტენზიები ამ ტერიტორიაზე. ასეთია ჩემი პოზიცია, გულწრფელად უნდა გითხრათ, პროცესებში ჩართულმა ქვეყნებმა, მათ შორის არსებული დავების გადასაწყვეტად, უნდა დაიცვან პატიოსნების პრინციპები. შესაძლოა, ეს ცოტა არ იყოს ბიუროკრატიულად ჟღერდეს, მაგრამ ამ ტერიტორიული დავების საბოლოო გადაწყვეტა ჩვენთვის ის იქნება, თუ შედეგით ყველა მოგებული დარჩება . ასე რომ პასპორტების გაცემა, პირადად მე არ მომწონს.
RFE/RL: არ იქნებოდა უკეთესი შეცვლილიყო ეუთოს პროცედურები, რათა მსგავსი მოვლენა პრინციპულად აღკვეთილიყო, ნაცვლად იმისა, რომ ცალკე იქნას განიხილული კონკრეტული დავები?
ჩეკუოლისი: თქვენ იცით, რომ ეუთო კონსენსუსის პრინციპით მუშაობს და ასეთი საკითხები უნდა გადაწყდეს ეუთოს წევრების თანხმობით. ეს ჩვენი სამუშაოს ნაწილია.
RFE/RL:გაჭიანურებული კონფლიქტები დღეს უკვე თავის მესამე ათწლეულს ითვლიან. ფიქრობთ, რომ დრომ სეპარატიზმს იმპულსი შემატა – რაც უფრო დიდხანს შენარჩუნდება დე ფაქტო სეპარაცია, მით უფრო ნაკლებადაა შესაძლებელი პრობლემის მოგვარება?
ჩეკუოლისი: სრულიად გეთანხმებით იმაში, რომ გაჩნდა გარკვეული იმედგაცრუება, რაღა თქმა უნდა, არსებობს გარკვეული დანახარჯი ფინანსურ, ადამიანურ და პოლიტიკურ კონტექსტში. ჩემი წინამორბედებიც მიზიარებდნენ გამოცდილებას – ამ პოსტზე მოსვლისას ყოველთვის ჩნდება იმედები, იწყებ მუშაობას სრული ენერგიით და ა.შ. და მერე ხვდები, რომ, მიუხედავად მთელი შენი ოპტიმიზმისა, ვითარება ბევრად უფრო რთულია. მე არ მომწონს, როდესაც წინასწარ გამოაქვთ განაჩენი კონფლიქტების მშვიდობიან გადაწყვეტასთან დაკავშირებით – რეალურად ეს კონფლიქტები გაჭიანურებულია იმიტომ, რომ გაჭიანურებულია. როდესაც პროცესში ჩაერთვები, უღრმავდები დეტალებს, ხვდები, რატომ გაჭიანურდა ეს კონფლიქტები. დღესაც კი შეიძლება პროცესები ორგვარად წარიმართოს. იმას ვგულისხმობ, რომ კონფლიქტების გაყინვა, შეიძლება არც იყოს ყველაზე უარესი შედეგი, რადგან შეიძლება კონფლიქტები მოწესრიგებისკენ წავიდეს, მაგრამ შეიძლება ომიც განახლდეს. ეს აქცევს ამ საკითხს ძალიან მნიშვნელოვნად, ძალიან რთულად და ძალიან სენსიტიურად. და პროგრესი აქ მართლა მილიმეტრობით იზომება.
RFE/RL: სამხრეთ ოსეთის/აფხაზეთის კონფლიქტებში, რუსეთმა თანმიმდევრულად დაბლოკა ეუთოს მისიის მუშაობა საქართველოში. ხომ არ მიგაჩნიათ, რომ ეს უნდობლობის ნიშანია, რომელსაც ეუთოს ფარგლებშივე ამჟღავნებს ორგანიზაციის წევრი? როგორ ფიქრობთ, შეიძლება რაიმე გამართლება ჰქონდეს მოსკოვის პოზიციას ამ საკითხთან დაკავშირებით?
ჩეკუოლისი: ეს კარგი კითხვაა. მე მინდა ამ კითხვით რუსეთსაც მივმართო. მე გულწრფელი ვიქნები. ძალიან ბევრი ვიმუშავეთ და ძალიან დიდი ძალისხმევა შევალიეთ საქართველოში ეუთოს სერიოზული მისიის ხელახლა ამუშავებას. იმაზეც ვფიქრობდით, რომ დასაწყისითვის შექმნილიყო ეუთოს მობილური ჯგუფი, ისეთი, რომელიც რაიმეს გაკეთებას შეძლებდა რეგიონისთვის და რომელიც მაგალითად ვენაში განთავსდებოდა. კარგი იქნებოდა, თუ ამ კითხვით რუსეთს მიმართავდით. და რუსეთი ვენაში, საკმაოდ უჭერდა მხარს ამ ახალ იდეებს, იმას, თუ როგორ გვემოქმედა შეცვლილ სიტუაციაში. დაბრუნების საკითხს ვგულისხმობ. ჩვენ გვესმის, რომ დღეს, ალბათ, შეუძლებელია, ეუთოს გუნდის მუშაობა რეგიონებში, მაგრამ ლაპარაკია მობილურ ჯგუფზე ვენაში, ჩვენ ამაზე ვმუშაობთ. თუმცა უნდა გითხრათ, რომ გარკვეული შიდა წინსვლის შემდეგ, ჩვენ ისევ საწყის პოზიციას დავუბრუნდით, რაც ცუდია. მაგრამ ჩვენ მაინც უნდა შევასრულოთ ჩვენი დიპლომატიური მოვალეობანი.
RFE/RL: როგორ ფიქრობთ, არსებობს რაიმე პერსპექტივა თვალსაწიერ მომავალში საქართველოში ეუთოს მისიის ამოქმედებასთან დაკავშირებით? რახან მობილურ ჯგუფზე ლაპარაკობთ, თქვენი განწყობა პესიმისტურია?
ჩეკუოლისი: არა, ასე პესიმისტურად განწყობილი არ ვიქნებოდი. მაგრამ შეხედეთ რეალობას, ფაქტებს. მიმაჩნია, რომ ნაბიჯ-ნაბიჯ უნდა წავიდეთ წინ და ჩვენ ახლა ამაზე ვმუშაობთ – ვენაში განთავსებულ გუნდზე, რომელსაც შეეძლება შესვლა რეგიონებში. საქართველოში ეუთოს მისიის დახურვის შემდეგ, ჩვენ უნდა გადავხედოთ ეუთოს აქტივობების სტრატეგიას, რათა გადაწყდეს ომის შემდეგ შექმნილი პრობლემები საქართველოში. ამიტომაა, რომ განვიხილავთ ეუთოს საქართველოში დაბრუნების სხვადასხვა სტრატეგიას და ერთ-ერთი ასეთი გზა, ვენაში განთავსებული ეუთოს მისიაა, ადგილობრივი მოსახლეობის მეტი ჩართულობა, თანამშრომლობა ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან და სამოქალაქო საზოგადოებასთან. ჩვენ მიგვაჩნია, რომ ესაა საუკეთესო გზა წინსვლისთვის.
RFE/RL: ხომ არ მიგაჩნიათ, რომ ასეთი გაჭიანურებული კონფლიქტების გადაწყვეტა გაიოლდებოდა იმ შემთხვევაში, თუ ეუთო შეცვლიდა წესებს და ერთ ცალკეულ წევრს აღუკვეთდა ამგვარი საკითხების დაბლოკვის შესაძლებლობას?
გრძელვადიანი გადაწყვეტა პრობლემის მხოლოდ მაშინ მოიძებნება, თუ პროცესს ყველა მონაწილე დაუჭერს მხარს. ამიტომ მე კონსენსუსის პრინციპის მხარდამჭერი ვარ. ეს რთულია, ვიცი. ამას უფრო დიდი დრო სჭირდება, ვიდრე ერთი ან ორი ქვეყნის დაბლოკვას და გადაწყვეტილების უფრო სწრაფად მიღებას. მაგრამ შევძლებთ კი მერე ამ გადაწყვეტილების შესრულებას? რადგან სწორედ ის ქვეყნები, ვინც ბლოკავს პროცესებს, სწორედ ისინი არიან დაინტერესებულნი და მათ აქვთ გავლენა ამ გადაწყვეტილებათა შესრულებაზე. ამაშია საქმე.
RFE/RL: სხვა მაგალითს მივმართოთ: ეუთოს მეთვალყურეებმა მთიანი ყარაბახის რეგიონში, მანამდე სანამ მონიტორინგის უფლებას მიიღებენ, სამივე მხარეს წინასწარ უნდა შეატყობინონ ამის შესახებ. ფიქრობთ, რომ ეს ეფექტური მონიტორინგის საშუალებას იძლევა და დაუჭერდით თუ არა მხარს კონფლიქტის იმ მხარეს, რომელიც უარს იტყოდა ამ პრინციპზე ნიშნად ეუთოსადმი ნდობისა და კეთილსინდისიერებისა?
ჩეკუოლისი: პრობლემა ის კი არ არის უნდა გამოხატონ, თუ არა მხარეებმა ეუთოსადმი ნდობა და პატიოსანი დამოკიდებულება, არამედ ის, რამდენად ენდობიან ერთმანეთს. როდესაც სომხეთსა და აზერბაიჯანში ვიყავით, ერთი რამ შევნიშნეთ, საზოგადოებებს შორის არ არსებობს სრული უთანხმოება და შემაშფოთებელი ის არის, რომ მთავრობები არ ამზადებენ თავის საზოგადოებებს მოლაპარაკებების გზით კონფლიქტების გადაწყვეტის შესაძლებლობისთვის. ჩვენი აზრით, მხარეებმა უნდა გაატარონ ზომები დაძაბულობის შესამცირებლად.
რეგიონში ნამყოფი ჩემი წარმომადგენლები, მე თვითონ, ჩემი საგარეო საქმეთა მინისტრი, ყველა იმას ვცდილობთ და იმას ვითხოვთ, რომ გაჩნდეს მშვიდობიანი მოწესრიგების პოლიტიკური ნება, მოვითხოვთ საზავო რეჟიმს, გადაკვეთის ხაზებზე ორმხრივი სროლების შემთხვევების გამოძიებას, სნაიპერების მოშორებას, ცხელი ხაზების ამოქმედებას, რაც ძალიან საჭირო და აუცილებელიცაა ადგილობრივ სამხედრო მეთაურებს შორის. და შემდგომ ნდობის განმტკიცების პროცესის გაგრძელებას. იქ მეზობლად, სოფლებში მოხუცი ხალხია, რომლებიც დიდი პატივისცემით სარგებლობენ, თუ ისინი მოახერხებენ ურთიერთობას, თუ ახალგაზრდები მოახერხებენ, გაუჭირდებათ ერთმანეთთან ბრძოლა.
ეს, რა თქმა უნდა, უფრო იოლი სათქმელია და უფრო რთულია შესასრულებლად, მაგრამ ჩვენი პოზიცია ასეთია: პოლიტიკური ნება და შემდეგ ნდობის განმტკიცებისკენ სვლა, უბრალოდ ნდობის განმტკიცება. სომხეთის და აზერბაიჯანის პრეზიდენტები ძალიან ძლიერნი არიან. მათ აქვთ იმის ძალაუფლება, რომ საკუთარ ჯარებს ბრძანება მისცენ, მაგალითად, მოაშორონ სნაიპერები, ხუთი, სულ ცოტა სამი თვით, ოთხი თვით, ნახევარი წლით შეაჩერონ ცეცხლი და ა.შ. და ა.შ. და შემდეგ გაზეთებში განაცხადონ, რომ არსებობს შესაძლებლობა, რომ ჩვენ 21-ე საუკუნეში ვცხოვრობთ და კონფლიქტების გადაწყვეტის მხოლოდ ერთი გზა არსებობს – მოპალარაკებები. მე არა ვარ სამხედრო ექსპერტი, მაგრამ ცხადია, რომ ომი ვერ გადაწყვეტს ამ კონფლიქტს…
თვალი არ უნდა დავხუჭოთ და ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ, ეუთოს ყველა წევრმა-ქვეყანამ და არა მხოლოდ ხელმძღვანელობამ, რომელსაც ერთი წლით ვირჩევთ. ეს მართლაც ძველი კონფლიქტებია, ძალიან ღრმა ფესვებით ამიტომ ჩვენ მივესალმებით რუსეთის პრეზიდენტის მიერ გაწეულ ძალისხმევას, რომელსაც (აშშ-ს პრეზიდენტი ბარაქ) ობამაც უჭერს მხარს, (საფრანგეთის პრეზიდენტი ნიკოლა) სარკოზიც. ამიტომ ქვეყნებმა რამენაირად უნდა მიაღწიონ კომპრომისს ამ საკითხების მოსაგვარებლად. ხოლო გადაწყვეტა ნამდვილადაა შესაძლებელი სამივე კონფლიქტში, რომელზეც წელს ვმუშაობ. მე მაინც ოპტიმისტურად ვარ განწყობილი, თუმცა ვფრთხილობ კიდეც. ეს კონფლიქტები კიდევ იარსებებს გარკვეული დროის განმავლობაში, მაგრამ უნდა გითხრათ, რომ მოლდოვეთი სწორ გზას ადგას..
ყველა ამ კონფლიქტის გადასაწყვეტად სწორი მიმართულებაა აღებული. მე ვგულისხმობ, ნდობის განმტკიცების პროცესს, საზოგადოებებს შორის კონტაქტების გააქტიურებას და იმას, რომ ქვეყნის ლიდერებმა უნდა აღიარონ – ომით ვერაფერს ვერ მიაღწევენ. 21-ე საუკუნეში ომით ვერაფერს მიაღწევ. ასე რომ არსებობს ამ კონფლიქტების გადაწყვეტის შესაძლებლობა. მართალია, ბევრი დეტალი რჩება, მაგრამ ჩვენი მმართველობის მამოძრავებელი იმპულსი ასეთია, მოდი, წავიწიოთ წინ პატარა ნაბიჯებით, მილიმეტრებით წავიწიოთ წინ, და უნდა ვთქვა, რომ მოლდოვეთის, შემთხვევაში, ერთი ასეთი ახალი მილიმეტრი, ოქროს მილიმეტრია. ეს ძალიან კარგია. არ ვიცი რა მოხდება, პროცესი რთულია, მაგრამ ძალიან მოხარული ვარ, რომ როგორც დიპლომატი ამაში ვმონაწილეობ. ეს რეალური გამოცდილებაა, რეალური გამოცდილება. საერთოდ მიაჩნიათ, რომ ლიტველები პესიმისტები არიან, მაგრამ მე ასეთი ვარ და ოპტიმიზმს ვინარჩუნებ.
RFE/RL: და ბოლოს მიაჩნია, თუ არა ეუთოს ჩეჩნეთი „გაჭიანურებულ“ კონფლიქტად, რატომ ან რატომ არ მიჩანია ასეთად? პირადად თქვენ, როგორ გგონიათ, სასარგებლო იქნებოდა ეუთოს ოფისის მუშაობა ჩრდილო კავკასიაში? ფიქრობთ, თუ არა ამაზე ლაპარაკს მოსკოვთან?
ჩეკუილისი: ჩეჩნეთი, მე მხოლოდ ის შემიძლია გითხრათ, რომ ჩემი მანდატი ამ სამ კონფლიქტს ფარავს. და სხვა კონფლიქტების გადასაწყვეტად ასევე ეუთოს 56-ვე წევრის თანხმობაა აუცილებელი. ასე, რომ ვწუხვარ, მაგრამ ამ საკითხზე კომენტარს ვერ გავაკეთებ. ჩემი მანდატი მხოლოდ ამ სამ კონფლიქტს ეხება.
foreignpress.ge
