სახელმწიფო აუდიტის სამსახური მაღალმთიანი დასახლებების განვითარებით დაინტერესდა. აუდიტის ანგარიში, რომელიც უწყებამ გამოაქვეყნა, 2019-დან 2022 წლამდე პერიოდს მოიცავს. საქართველოს მაღალმთიანი რეგიონები, გეოგრაფიული თუ სხვა ფაქტორების გამო, სწრაფად განვითარებად, ურბანულ სივრცეებთან შედარებით, სოციალური და ეკონომიკური გამოწვევის წინაშე დგანან. გამოწვევად რჩება დასახლებული პუნქტების მუნიციპალურ თუ რეგიონულ ცენტრებსა და სატრანსპორტო კვანძებთან დამაკავშირებელი გზების მოწესრიგება, ინფრასტრუქტურის განვითარება, ინტერნეტის მისაწვდომობა, ადგილობრივი მოსახლეობის საჯარო და კერძო სექტორის, ასევე ჯანდაცვის ცალკეულ სერვისზე, მათ შორის მაღალტექნოლოგიურ სამედიცინო ცენტრებთან მისაწვდომობა, დაბალია ელექტრონული სერვისებით სარგებლობის მაჩვენებელი. მაღალმთიან დასახლებებში შესამჩნევია ახალგაზრდების მიგრაცია და მოსახლეობის დაბერება.

საკითხის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, აუდიტის სამსახურმა მიზანშეწონილად მიიჩნია, შეეფასებინა მაღალმთიანი დასახლებების განვითარების და მაღალმთიან რეგიონებში მცხოვრებ პირთა სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემების გადაჭრის მიზნით მთავრობის მიერ განხორციელებული ღონისძიებების ეფექტიანობა.

ვიდრე იმ დარღვევებს გაგაცნობთ, რომლებიც სახელმწიფო აუდიტორებმა გამაოვლინეს, უნდა აღვნიშნოთ, რომ საქართველოს ტერიტორიის დაახლოებით 65% მთიან რელიეფს უჭირავს, რაც განაპირობებს მთიანი რეგიონების წვლილსა და მნიშვნელობას ქვეყნის მდგრადი განვითარების თვალსაზრისით. ამასთან, მაღალმთიანი რეგიონების განვითარება წარმოადგენს ქვეყნის რეგიონული განვითარების პოლიტიკის ნაწილს და მიმართულია, როგორც საქართველოს მთელი ტერიტორიის თანაბარი სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების უზრუნველყოფისკენ, ასევე მაღალმთიან რეგიონებში მცხოვრებ პირთა სოციალური და ეკონომიკური პრობლემების გადაჭრისაკენ. სწორედ ამ გამოწვევების საპასუხოდ, 2015 წელს, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი „მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების შესახებ“, ხოლო 2019 წელს, დამტკიცდა „მაღალმთიანი დასახლებების განვითარების 2019-2023 წლების სტრატეგია“, რომლითაც სხვადასხვა სახელმწიფო უწყების მიერ განსახორციელებელი აქტივობები განისაზღვრა.

სახელმწიფო აუდიტის ანგარიშის მიხედვით, ირკვევა, რომ ხარვეზებია მაღალმთიანი დასახლებების განვითარების სტრატეგიული ხედვის შემუშავების პროცესში. კერძოდ, სტრატეგია შემუშავებულია ცალკეული რეგიონის დასახლებებში არსებული მდგომარეობისა და მოსახლეობის საჭიროებების საფუძვლიანი შესწავლის გარეშე:

„გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში, ადგილობრივი თვითმმართველობების ჩართულობის დონე დაბალია. არ არის შეფასებული განხორციელებული აქტივობების შედეგად მიღწეული პროგრესი და მათი გავლენა მაღალმთიანი დასახლებების განვითარებაზე“, - ვკითხულობთ აუდიტის ანგარიშში.

გარდა ამისა, ქვეყნის მთავარმა მაკონტროლებელმა უწყებამ დარღვევები გამოავლინა მაღალმთიანი დასახლებისთვის სტატუსის მინიჭების პროცესში. უფრო კონკრეტულად:

„საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროდან მიღებული ინფორმაცია ეყრდნობა მიწის ფართობის მხოლოდ ვიზუალურ დათვალიერებას ან ადგილობრივი თვითმმართველობიდან მიღებულ მონაცემებს; მაღალმთიანი სოფლების ადმინისტრაციული საზღვრები კანონმდებლობით არ არის დამტკიცებული, შესაბამისად, არსებობს დასახლების ჰიფსომეტრული სიმაღლის არასწორად განსაზღვრის რისკი (ჰიფსომეტრია - გეოდეზიის განხრა და დედამიწის ზედაპირის რელიეფის გეოგრაფიულ რუკებზე ჰორიზონტალების საშუალებით გამოხატვის ერთ-ერთი საშუალებაა. ის განსაზღვრავს ადგილის სიმაღლეს და მათ გამოხატულებას რუკებსა და გეგმებზე)“, - აღნიშნულია აუდიტის ანგარიშში.

სახელმწიფო აუდიტორების მტკიცებით, დემოგრაფიული კრიტერიუმის განსაზღვრისთვის გამოიყენება მოსახლეობის უახლესი საყოველთაო აღწერის შედეგები, რომელიც ბოლოს 2014 წელს ჩატარდა და მოსახლეობის მიგრაციის დონის გათვალისწინებით, შესაძლოა, არ ასახავდეს რეალურ მდგომარეობას. აქედან გამომდინარე, სახელმწიფო აუდიტორები ვერ დარწმუნდნენ გარკვეული დასახლებების დადგენილ კრიტერიუმებთან შესაბამისობის შესახებ.

ქვეყნის მთავარმა მაკონტროლებლებმა დარღვევები გამოავლინეს მაღალმთიან დასახლებაში მუდმივად მცხოვრები პირის სტატუსის მინიჭებაში, შეწყვეტაში, შეჩერებაში, აღდგენასა და მონიტორინგში. აუდიტის ანგარიშის მიხედვით:

„მაღალმთიან დასახლებებში მუდმივად მცხოვრებ პირთა რეესტრში ასახული ინფორმაცია არ არის ზუსტი და არ წარმოადგენს სანდო წყაროს. სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს/მუნიციპალიტეტს არ მიეწოდება ინფორმაცია მაღალმთიან დასახლებაში მუდმივად მცხოვრები პირისთვის სტატუსის შეწყვეტის/შეჩერების საფუძვლის არრსებობის შესახებ. 2019-2022 წლებში, მონიტორინგი მიმდინარეობდა ხარვეზებით“.

სახელმწიფო აუდიტორების მტკიცებით, მუნიციპალიტეტებისთვის დელეგირებული უფლლებამოსილების განხორციელებაზე ზედამხედველობა ატარებს ფორმალურ ხასიათს. მეტიც, აუდიტის შედეგად იდენტიფიცირებულ იქნა დანამატის გაცემის შემთხვევები კანონმდებლობასთან შეუსაბამოდ.

დარღვევები გამოვლინდა მაღალმთიან დასახლებებში სამეწარმეო საქმიანობის განვითარებაშიც. უფრო ზუსტად, საგადასახადო შეღავათების გავლენაზე სამეწარმეო საქმიანობის განვითარების მხრივ:

„მაღალმთიანი დასახლების საწარმოს სტატუსის მქონე მეწარმეთათვის, კანონმდებლობით გათვალისწინებული საგადასახადო შეღავათების დაწესებიდან დღემდე, სამინისტროში, სამეწარმეო საქმიანობის მხარდაჭერის ამოცანით მიღწეული შედეგების ინდიკატორების შესახებ ინფორმაციის დამუშავება არ წარმოებდა. აღსანიშნავია, რომ შემოსავლების სამსახური არ ფლობს ინფორმაციას სტატუსის მქონე საწარმოების მიერ გამოშვებული პროდუქციისა და ბრუნვების შესახებ, შესაბამისად, შეუძლებელია განისაზღვროს საგადასახადო შეღავათების გავლენა მაღალმთიან დასახლებებში სამეწარმეო საქმიანობის განვითარებაზე“, - წერია აუდიტის ანგარიშში.

რაც მთავარია, აუდიტორების მტკიცებით, სამეწარმეო საქმიანობის მხარდაჭერის მიზნით განხორციელებული აქტივობებით მიღწეული შედეგების ინდიკატორები ზოგადი ხასიათისაა, მეტიც, არ არის გაწერილი საბაზისო და მისაღწევი შედეგები.