საუკუნის ვალი

საუკუნის ვალი

მიმდინარე თვის დასაწყისში მექსიკის მთავრობამ ასწლიანი ობლიგაციების გამოშვება გადაწყვიტა. ფასიანმა ქაღალდებმა, რომელთა დაფარვის ვადა 22-ე საუკუნეში დადგება, ინვესტორები ძალიან დააინტერესა - თუ თავდაპირველად მექსიკის მთავრობა მილიარდი დოლარის მიღებას აპირებდა, შემდეგ გამოშვებული ობლიგაციების რაოდებობა გააორმაგა. აღსანიშნავია, რომ აქამდე განვითარებადი ქვეყნებიდან მაგვარი ობლიგაციები მხოლოდ ჩინეთს და ფილიპინებს აქვთ გამოშვებული.

 

ასწლიანი ობლიგაცია, ისევე, როგორც ნებისმიერი სხვა ობლიგაცია, ემიტენტის (ორგანიზაცია, რომელიც თავისი საქმიანობის დასაფინანსებლად ფასიან ქაღალდებს უშვებს) ერთგვარი კრედიტია. ინვესტორები კი ობლიგაციებს სახსრების დაბანდება-შენახვისა და აქციების ბაზარზე წარუმატებლობისაგან თავის დასაზღვევად იყენებენ. როგორც წესი, ობლიგაციებს დეფოლტი ძალიან იშვიათად ემართება და ფასის მკვეთრი ცვლილებაც არ ფიქსირდება.

 

როცა ობლიგაციებს სახელმწიფო უშვებს, თამაშის წესები არ იცვლება, რადგან ამა თუ იმ ქვეყნის მთავრობა ინვესტორების მიერ განიხილება როგორც ჩვეულებრივი ემიტენტი. მხოლოდ ის განსხვავებაა, რომ განვითარებულ ქვეყნებს შეუძლიათ გამოუშვან ობლიგაცები ლამის შეუზღუდავი რაოდენობით და ძალიან დაბალი საპროცენტო განაკვეთით. ეს განაკვეთები ემიტენტებისადმი ნდობის განმსაზღვრელია – გერმანიის ან საფრანგეთის ობლიგაციების დეფოლტი ხომ ფაქტობრივად წარმოუდგენელია.

 

მაგრამ მთელი მსოფლიოსათვის სამაგალითოდ აშშ-ს ობლიგაციებია მიჩნეული. სწორედ მისი და სხვა სახელმწიფოების ფასიანი ქაღალდების შედარებით ირკვევა, რამდენად სარისკოა ამა თუ იმ ქვეყნის ობლიგაცია.

 

როგორც წესი, სახელმწიფოები 5-დან 30 წლამდე ვადის მქონე ობლიგაციებს უშვებენ. თუმცა, არსებობს ერთობ ხანგრძლივი ვადის მქონე საელმწიფო ვალიც. მაგალითად, 1996 წელს ჩინეთმა 100 მილიონი დოლარის ობლიგაციები გაყიდა. კრიზისამდე ანალოგიურად მოიქცა ფილიპინებიც.  კრიზისის შემდეგ კი განვითარებად ქვეყნებს საუკუნოვანი ფასიანი ქაღალდები აქამდე არ გამოუშვიათ. რისკი გასაგებია: აბა, ვინ იცის, რა დაემართება მექსიკას ასი წლის შემდეგ? გამორიცხული არაფერია: ხელისუფლების ცვლილება, ეკონომიკის ნგრევა, ძლიერი დევალვაცია, ომი და ა.შ.

ასწლიან ობლიგაციებში რომ ფული დააბანდო, ალბათ, სრულიად უფანტაზიო უნდა იყო, ან კიდევ 10-20 წლის შემდეგ სარფიანად გაყიდვის იმედი უნდა გქონდეს.

 

ამგვარი კაპიტალდაბანდების აშკარა და ყველასთვის გასაგები მინუსების მიუხედავად, მექსიკური ობლიგაციებისადმი ინვესტორთა ინტერესმა ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა. ეს მოვლენა ექსპერტებმა დადებითი კონიუქტურით ახსნეს. საქმე ისაა, რომ ბოლო დროს ინვესტორები მთელს მსოფლიოში ყიდულობენ განვითარებული ქვეყნების ფასიან ქაღალდებს. ამდენად, ბაზარზე შედარებით ნაკლებად საიმედო, მაგრამ მაღალი განაკვეთის მქონე განვითარებადი ქვეყნების ობლიგაციებზე მოთხოვნილება გაჩნდა. მექსიკური ობლიგაციების განაკვეთი კი წლიური 6,1 პროცენტი გახლავთ, რაც საკმაოდ მიმზიდველია.

 

აქვე უნდა ითქვას, რომ საუკუნოვან ობლიგაციებს მხოლოდ ქვეყნები როდი უშვებენ. მეოცე საუკუნეში გაჩნდა რამდენიმე კომპანია, რომელთა პროდუქციაზე მოთხოვნილება რომ ასი წლის შემდეგ არ შემცირდება, ყველას კარგად ესმის. მაგალითად, ვის წარმოუდგენია მომავალი „კოკა კოლას“ გარეშე? ამიტომაც ინვესტორები ამ კომპანიების ასწლიანი ობლიგაციებით თამამად ვაჭრობენ. ასეთივე ფასიანი ქაღალდები აქვთ გამოშვებული „უოლტ დისნეის“ და „ფორდს“. თუმცა, ეს უკანასკნელი კარგ მაგალითად ვერ გამოდგება, რადგან სულ ახლახანს გაკოტრებას სასწაულით გადაურჩა.

 

თუმცა, არსებობს ასწლიანი ობლიგაციებზე საინტერესო ისნსტრუმენტები. მაგალითად, Canadian Pacific Corporation-ს გამოშვებული აქვს ათასწლიანი ფასიანი ქაღალდები. ეს კიდევ არაფერი. არსებობს უვადო ობლიგაციები, ერთგვარი მუდმივი ფასიანი ქაღალდი, რომელზეც დაფარვის ვადა არ არის აღნიშნული და რომლის დივიდენდების გადახდა იქამდე მოხდება, სანამ ემიტენტი კომპანია იარსებებს.