დოლართან მიმართებაში ეროვნული ვალუტა დღითიდღე უფასურდება, მთავრობა რეგიონში შექმნილ ეკონომიკურ ვითარებაზე აპელირებს, ოპოზიცია კი, საპირისპიროს ამტკიცებს და ხელისუფლებას ადმინისტრაციული ხარჯების შემცირებისკენ მოუწოდებს.
ქართულ პოლიტიკასა და ეკონომიკაში მიმდინარე პროცესების თაობაზე, for.ge პარლამენტის ვიცე-სპიკერს, სერგი კაპანაძეს ესაუბრა:
პარლამენტმა სახელმწიფო საკონსტიტუციო კონსტიტუცია შექმნა და მიმდინარე კვირის ბოლომდე, პოლიტიკური ძალების მიერ კვოტების ათვისება უნდა მოხდეს. „ნაციონალური მოძრაობა“ რას აპირებს, კომისიაში მუშაობას გეგმავთ?
- გადაწყვეტილებას მივიღებთ, ამ კომისიაში რა როლი გვექნება. მიგვაჩნია, რომ მაქსიმალური ჩართულობა უნდა იყოს, თუმცა კონკრეტულად, ამ კომისიაში ვინ რა როლით იქნება წარმოდგენილი, ამაზე გადაწყვეტილებას მალე მივიღებთ.
აზრთა სხვადასხვაობის მიზეზი კომისიის თავმჯდომარის საკითხი გახდა. პრეზიდენტი პროცესს გაემიჯნა, კომისიის ხელმძღვანელი კი, ირაკლი კობახიძე გახდა. ეკუთვნოდა თუ არა გიორგი მარგველაშვილს თავმჯდომარის პოსტი?
- პრეზიდენტის ინსტიტუტის იგნორირება ხდება, მაგრამ აქ იმდენად მნიშვნელოვანი ის არ არის, თავმჯდომარე ვინ იქნებოდა. შეიძლება, რამდენიმე მოდელი ყოფილიყო განხილულიყო. მათ შორის, თანათავმჯდომარეების საკითხი. პრობლემა დამოკიდებულებაშია, რომელიც პრეზიდენტის ინსტიტუტის მიმართ აქვთ. „ქართული ოცნების“ მხრიდან პრეზიდენტის მიერ შემოთავაზებული წინადადებები სერიოზულად განხილულიც კი არ იქნა. პირდაპირ ტრიბუნიდან მოვისმინეთ, რომ ეს წინადადება საჯაროდ გამოცხადებული იყო, ჩვენს დამოკიდებულებას ეწინააღმდეგებოდა და მოლაპარაკებას აზრი არ ჰქონდაო. მოლაპარაკება სწორედ იმისია, რომ განსხვავებული ინტერესებისა და პოზიციების მქონე ორი მხარე ერთად დასხდეს და პოზიციები შეაჯეროს, როცა საუბარი ქვეყნის საქმეზეა. გამოჩნდა, რომ „ქართულ ოცნებას“ არანაირი ინტერესი არ ჰქონდა, რომ პრეზიდენტთან თუნდაც დისკუსიაში შესულიყო. შეიძლება, ხელისუფლებას მის მიერ წარდგენილი მოდელი მთლიანად არ გაეთვალისწინებინა, მაგრამ რაღაც კომპრომისზე წასულიყო. თუ ამოცანაა, რომ საკონსტიტუციო კომისიამ კონსტიტუცია მაქსიმალური ჩართულობით შეცვალოს, მაშინ ლეგიტიმაციის თვალსაზრისით, ამ პროცესებში პრეზიდენტის არმონაწილეობა ძალიან სერიოზულ კითხვებს აჩენს.
ანუ, კომისიის ლეგიტიმაციას თქვენც კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებთ?
- პოლიტიკური ლეგიტიმაციის თაობაზე კითხვები ბუნებრივად ჩნდება, რადგან მასშტაბური საკონსტიტუციო ცვლილებები დიდი ხნით ადრე იყო დაანონსებული. საუბარი ერთ-ორ ცვლილებაზე არ არის. ირაკლი კობახიძემ თქვა, რომ საუბარია სრულიად ახალ რედაქციაზე. ანუ, დიდ მასშტაბებზეა საუბარი და ამ პროცესში ხელისუფლების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი შტო - პრეზიდენტი რომ არ იყოს ჩართული, ეს ღრმა პოლიტიკური ლეგიტიმაციის პრობლემას აჩენს. მით უმეტეს ვიცით, რომ შეიძლება ცვლილებები პრეზიდენტის არჩევის წესსაც შეეხოს.
არ ფიქრობთ, რომ პრეზიდენტმაც იმპულსური გადაწყვეტილება მიიღო, როცა პროცესს გაემიჯნა?
- მეც მგონია, რომ სწორი არც ეს იყო. საუბარი იმაზე კი არ არის, ვინ მართალია და ვინ მტყუანი, მთავარი თემის მიმართ დამოკიდებულებაა, რომელიც არასახელმწიფოებრივი იყო. საბოლოო ჯამში, პრეზიდენტი ამ მდგომარეობაში „ქართულმა ოცნებამ“ ჩააგდო და ამას მსგავსი გადაწყვეტილების მიღება მოუწია, რაც თავისთავად ცუდია. პრეზიდენტმაც გადაწყვეტილება სწრაფად მიიღო და ბოიკოტის რეჟიმში გადავიდა, რაც სწორი არ მგონია, მაგრამ ეს მისი გადასაწყვეტი იყო.
საბოლოო ჯამში, პირველ რიგში, არასახელმწიფოებრივი დამოკიდებულება „ქართული ოცნების“ მხრიდან გამოჩნდა. ამას გარდა, პრობლემაა ვადებშიც. პირველი სხდომა იანვრამდე ჩატარდება, რაც გაუმართლებელი სისწრაფეა, რადგან განსახილველი საკითხების მასშტაბი საკმაოდ დიდია. ბევრ საკითხზე ბევრი მოსაზრება არსებობს, ნორმები თუ როგორ უნდა შეიცვალოს. მათ შორის, საარჩევნო სისტემა, პარლამენტის ადგილსამყოფელი, პრეზიდენტის არჩევის წესი. ბევრი თემა არსებობს, რომლის თაობაზეც განსხვავებული აზრები არსებობს. ეს არაწინააღმდეგობრივი თემები არ არის და იმის მოლოდინის გაჩენა, რომ კომისია მუშაობას ოთხ თვეში დაასრულებს, არარეალისტური და არასწორია. საქმე ისაა, რომ ეს ინკლუზიური პროცესი არ არის და ეჭვები გაჩნდა იმასთან დაკავშირებით, ეს პროცესი რამდენად სწორი მიმართულებით იქნება წაყვანილი.
თუმცა, პარლამენტის თავმჯდომარე ირაკლი კობახიძე ირწმუნება, რომ საკანონმდებლო ორგანო ისეთ ნორმას არ მიიღებს, რომლის თაობაზეც ვენეციის კომისიას განსხვავებული პოზიცია ექნება. ხელისუფლებას კონსტიტუციური ცვლილებების საკუთარ თავზე მორგების ცდუნებას ამჩნევთ?
- აბა, სისწრაფე რითია განპირობებული, არ მესმის. თუ იმის ცდუნება არ არის, რომ პროცესი სწრაფად დაასრულონ, მაშინ რატომ ჩქარობენ? რაც შეეხება იმას, ცუდი ზრახვები არ გვაქვსო, როცა ვინმე ცუდ რაღაცას აკეთებს, არ ამბობს, რომ მას ცუდი ზრახვები აქვს. საუბარია იმაზე, რომ ხელისუფლებამ ძალაუფლება არასამართლიანად მიიღო და შეიძლება ცდუნება გაუჩნდეთ, რომ საზოგადოების ფართო ჩართულობის გარეშე ის გააკეთონ, რაც სურთ და რისი ნიშნებიც უკვე ჩანს. ეს ძალიან ცუდი იქნება და ლეგიტიმაციას სერიოზულ პრობლემას შეუქმნის.
პრეზიდენტის პირდაპირი წესით არჩევისა და პარლამენტის ადგილსამყოფელის თაობაზე რა აზრის ხართ?
- ეშმაკი დეტალებშია. გუნდის შიგნით საუბარი იქნება, მაგრამ მე ჩემი პიროვნული დამოკიდებულება მაქვს. მგონია, რომ პარლამენტი ქუთაისში უნდა იყოს. ჩვენს გუნდს ამ საკითხზე მტკიცე პოზიცია გააჩნდა და არ მგონია, ეს შეიცვალოს. პრეზიდენტი არჩევითი უნდა იყოს და ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი დღევანდელ პირობებში მგონია, როცა ერთ პოლიტიკურ ძალას და უფრო სწორად ერთ ადამიანს, რომელიც ამ ძალაუფლებას აკონტროლებს, გააჩნია, როგორც შეუზღუდავი ძალაუფლება, ასევე ფინანსები. ამ პირობებში ხელისუფლების ნებისმიერი შტოს დამოუკიდებლობა ეს იქნება პრეზიდენტი თუ მასმედია, პირდაპირი გარანტია ქვეყანაში დემოკრატიისა და პოლიტიკური სტაბილურობის. ნებისმიერი დისბალანსის გამძაფრება შეიძლება ქვეყნისთვის დამღუპველი იყოს.
რაც შეეხება ეროვნული ვალუტის გაუფასურებას, მთავრობა ირწმუნება, რომ განსაკუთრებული არაფერი ხდება და მათი ეკონომიკური ხედვის გათვალისწინებით ლარი გამყარდება, ოპოზიცია საპირისპიროს ამტკიცებს. მთავრობა პრობლემებს ვერ ამჩნევს, თუ არ იმჩნევს?
- კარგი კითხვაა. ჩვენი კრიტიკა იმით არ არის განპირობებული, რომ რაღაც უფრო ცუდად იყოს. ეს პრობლემები ყველას - მთელ საზოგადოებას აწუხებს მიუხედავად იმისა, მას რა პოლიტიკური პოზიცია გააჩნია. ლარი რომ უფასურდება, ეს ყველას კარგად ესმის და ლარის გაუფასურება რა პრობლემებს ქმნის, ამას ყველა თავის ჯიბეზე გრძნობს. როცა კრიტიკის საპასუხოდ ვისმენთ, რომ ლარის გაუფასურება ჩვენი ბრალი კი არ არის, არამედ რეგიონში მიმდინარე პროცესებითაა გამოწვეულიო, ეს როგორც მინიმუმ, არაკომპეტენტურობა და საკუთარი ფუნქციების არაჯეროვანი შესრულებაა. თუნდაც, ასე იყოს და ლარის გაუფასურების პროცესში გარკვეული როლი რეგიონში მიმდინარე პროცესებს ჰქონდეს, არც ერთი ვალუტა ისე არ გაუფასურებულა, როგორც ლარი. ჩვენ რას ვაკეთებთ? მთავრობის საპასუხო ზომები რა არის? ვხედავთ, რომ მთავრობას საპასუხო ზომები არ აქვს. ამ პროცესს გრძელვადიანი სტრატეგია სჭირდება და არა ერთ საათში მოფიქრებული გეგმა. იმისთვის, რომ ლარი დაასტაბილურო, ქვეყანას მეტი ფინანსური შემოსავალი სჭირდება. ინვესტიციები მცირდება და ინვესტიციების მოსაზიდად სათანადო ნაბიჯი არ არის გადადგმული. ბოლო პერიოდში საუბარი იყო იმაზე, რომ გახსნილი ეკონომიკა არ უნდა გვქონდეს, სავიზო შეზღუდვები უნდა გვქონდეს და უცხოელებს მიწა არ უნდა მივყიდოთ. ანუ, ინვესტორებს პირდაპირ სერიოზულ დისკომფორტს ვუქმნით. ამას გარდა, ქვეყნის შიგნით ქონება მარტივად დაყადაღებადია და ერთ წელზე მეტია, რაც სავალუტო ფონდის პროგრამას ვერ ვამტკიცებთ. შევარდნაძის შემდეგ პირველი წელია, როცა პროგრამის გარეშე ვართ, რაც საერთაშორისო გრანტებს ბლოკავს, მაგრამ ამასთანავე, ეს ინვესტორების შემოსვლას ბლოკავს, რადგან არც ერთი სერიოზული ინვესტორი არ შემოვა, თუ პროგრამა არ გაქვს. ამ ყველაფერს გაუაზრებელი პანიკის დამთესავი განცხადებები ემატება, რომელიც არასწორ მოლოდინებს აჩენს. იმაში მართლები არიან, რომ ლარის მყისიერი გაუფასურების ხშირად პანიკის და არასწორი მოლოდინების შედეგია. ეს ვინ გამოიწვია, არ ვიცით?
ბოლო ორი დღის განმავლობაში, ლარი მკვეთრად გაუფასურდა. ეს დედოლარიზაციაზე საუბარმა გამოიწვია?
- მთავრობის დამტკიცებიდან რამდენიმე დღეში, პრემიერ-მინისტრმა საჯაროდ განაცხადა, რომ ქვეყანა დედოლარიზაციის უცნაურ პროგრამას იწყებს. სავალუტო ოპერაციები სასწრაფოდ დაიწყეს, რომ ეს მოესწროთ, რაც ჯამში ნეგატიურად აისახა. ამ წუთში არსებული პრობლემა მთავრობის უგნური და გაუთვლელი ნაბიჯის შედეგია.
ანუ, კომპეტენციის პრობლემას ხედავთ?
- მთავარი პრობლემა ხედვის არარსებობაა, ხოლო მეორე - არასწორი ნაბიჯების მოფიქრებაა. პრემიერ-მინისტრმა ისეთი განცხადებაა გააკეთა, რომლითაც კონკრეტულ მეწარმეებს დაარტყა, რომლებიც დამოკიდებული არიან საწვავისა ფასსა და ავტოიმპორტზე. მთავრობამ პრობლემები ბიზნესმენების საკმაოდ დიდ ნაწილს შეუქმნა. ამ ადამიანებს შემოსავლები უნდა შეუმცირდეთ და გიჟები ხომ არ არიან, რომ არაფერი არ გააკეთონ? ამას გარდა, ეკონომიკასთან მიმართებაში პრობლემა ხედვაშია. რეგიონში რომ პრობლემებია და ცუდი ეკონომიკური გარემოა, ეს დღეს გაიგეს? დღის ამბებს ვინც კითხულობს, ეს პროცესები ყველამ იცის. ეკონომიკური კრიზისი 2008 წელს დაიწყო და მიუხედავად იმისა, რომ 2008-2009 წლებში ჩავარდნა იყო, 2010-2012 წლებში, ეკონომიკური ზრდა საკმაოდ დიდი იყო.
თუმცა, ამის თაობაზე მთავრობა აცხადებს, რომ 2008 წელს, ქვეყანა ეკონომიკური კრიზისიდან საერთაშორისო დახმარებების საშუალებით გამოვიდა...
- ქვეყანაში გრანტები დღესაც შემოდის და ეს რა შუაშია? მაშინ, სწორი რეაგირება ის იყო, რომ მთავრობამ ქამრები მართლა შემოიჭირა, ბიუჯეტი შეამცირა და ხარჯები მინიმუმამდე დაიყვანა. ეკონომიკური თავისუფლების აქტიც ამის შედეგი იყო, რითაც ქვეყანაში მეტი ინვესტიცია და ბიზნესი შემოვიდა. ანუ, ეს ფილოსოფიური მიდგომაა. ერთის მხრივ, მთავრობამ თქვა, რომ ე.წ. ესტონურ მოდელზე გადადის, რაც ნამდვილად სწორი მიმართულებით გადადგმული ნაბიჯია, მაგრამ ეს სარგებელის მომტანი იმ შემთხვევაში იქნება, თუ ბიზნესმენს მეტი ფული დარჩება, მაგრამ თუ ბიზნესმენს ეუბნები, რომ მოდი, გადასახადს შეგიმცირებ, მაგრამ მეორე მხრივ, მანქანაზე საწვავის, გადასახადის ფულს გაგიძვირებო, ეს რას ნიშნავს? სამწუხაროდ, ეს მოდელი შედეგს ვერ მოიტანს. თუ ფულის ამოღება მყისიერად გინდა, გადასახადები უნდა გაზარდო, რაც დადასტურებულად მცდარი ჭეშმარიტებაა, რადგან შემოსავლები გიმცირდება. ეკონომიკური თავისუფლების აქტი იმიტომ იყო მიღებული, რომ არც ერთ მთავრობას მოკლევადიან, პოლიტიკური დივიდენდების მისაღებად გრძელვადიანი ეკონომიკური განვითარება არ გაეწირა და ამათმა მსგავსი რაღაც გააკეთეს, მაგრამ იმის გამო, რომ სხვა რაღაცეებს ვერ ზრდიან, იმას შეეხენ, სადაც ამის საშუალება ჰქონდათ. თან, ისეთ რაღაცეებს შეეხენ, რომელიც ყველას ურტყამს.
საუბარი ადმინისტრაციული ხარჯების შემცირებაზეა და ამ თვალსაზრისით, რა შედეგი შეიძლება დადგეს?
- საკითხი ისე დგას, სახელმწიფო უნდა იყოს თუ არა ასეთი დიდი დამსაქმებელი? - როცა კარგი ეკონომიკური ზრდა გაქვს, შეგიძლია, ეს ფუფუნება გასწიო და უფრო დიდი როლი გქონდეს, მაგრამ როცა ისეთი ეკონომიკური პრობლემები გაქვს, როგორიც დღეს გაქვს, რთული გადაწყვეტილებების მიღება გჭირდება, წინააღმდეგ შემთხვევაში, კატასტროფამდე მიხვალ. გადაწყვეტილებები იმას ნიშნავს, რომ პირველ რიგში, ის ხარჯები შეამცირო, რომელსაც ეკონომიკასა და ეკონომიკურ ზრდაზე პირდაპირი გავლენა არ აქვს. როცა სუს-ს დაფინანსებას უზრდი, ეს სრულიად გაუმართლებელია. საფინანსო პოლიცია საკუთარ პოზიციას ვერ ასრულებს და მარტივად შეგიძლია გააუქმო და შეიძლება, რამდენიმე ათეული ადამიანი უმუშევარი დარჩეს, მაგრამ დიდ ფულს დაზოგავ. უამრავი სიპი და აიპია, რომელიც არანაირ დოვლათს არ ქმნიან, თუმცა მათზე საბიუჯეტო ფული იხარჯება.
ოთხი წლის განმავლობაში, საბიუჯეტო თანხებს ვერ ითვისებენ და თუ არ ვცდები, ეს დაახლოებით 300 მილიონი ლარი იყო. ახლა დააანონსეს, რომ რვა მილიარდ ლარს აითვისებენ და ეს როგორ ხდება? მესმის, რომ შეიძლება, სამინისტროში უკეთესი მენეჯმენტი მიიყვანო და იმედია, ასეც მოხდება, რადგან არც ისე რთულია, რომ ჯავახიშვილზე ან ნარმანიაზე უკეთესი მენეჯერი გყავდეს. ათჯერ მეტ ფულს როგორ ხარჯავენ, თუ 300 მილიონი ვერ დახარჯეს? საბოლოო ჯამში ის მოხდება, რომ ამდენი ფული არ შემოვა და ბიუჯეტში შემოსულობებსაც დააკლდება და ხარჯებსაც. ანუ, არც ეკონომიკური ზრდა არ გვექნება.
თუ ადმინისტრაციულ ხარჯებს შეამცირებენ და ინფრასტრუქტურაში ჩადებენ, ამას მყისიერი ეფექტი ექნება. ამ რეფორმებს ურჩევნიათ, პროცესები იმას აბრალონ, რომლებიც ამ პროცესებს ვერ აკონტროლებენ.