ტიანძინში დასრულდა შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის სამიტი, რომელსაც ბევრი ანალიტიკოსი უკვე ასახელებს გაერთიანების ისტორიაში უმსხვილესად. მისი შედეგები სცდება წევრი ქვეყნების შიდა დღის წესრიგს: საუბარია ევრაზიული უსაფრთხოების ახალი არქიტექტურის ფორმირებაზე და დასავლური წესრიგის ალტერნატიულ ძალთა ცენტრების გაძლიერებაზე. სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებისთვის, რომლებიც დაკავშირებულნი არიან სატრანსპორტო და ენერგეტიკულ მარშრუტებზე, ეს პროცესები განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს.

იმაზე, თუ როგორ აღიქვამენ თბილისში სამიტის შედეგებს, რა პერსპექტივები ეხსნებათ სამხრეთ კავკასიას და როგორ ცდილობს საქართველო ტრანზიტული უპირატესობის გადაქცევას სტაბილურ სტრატეგიულ გავლენად, ვესაუბრებით ცნობილ ექსპერტს, პოლიტოლოგ დიმიტრი ლორთქიფანიძეს.

- როგორ აფასებთ SТО-ს სამიტის მნიშვნელობას ტიანძინში რეგიონული უსაფრთხოების არქიტექტურისთვის და სამხრეთ კავკასიის ქვეყნების, მათ შორის, საქართველოს ინტერესებისთვის?

- ჩინეთში გამართული SТО-ს სამიტი ნათლად აჩვენებს, რამდენად აქტუალური და სიცოცხლისუნარიანი იყო სტრატეგიული ხაზი, რომელიც ევგენი პრიმაკოვმა შესთავაზა ჯერ კიდევ 1990-იან წლებში. მისი დოქტრინა „რუსეთი-ინდოეთი-ჩინეთი“ იგეგმებოდა, როგორც ერთპოლარული სამყაროს ალტერნატივა და მცდელობა, შექმნილიყო მრავალპოლარულობის ბირთვი. დღეს, სწორედ SТО-ს ფარგლებში, ეს იდეა ინსტიტუციურ ხორციელებას ჰპოვებს: „სამკუთხედი“ რ-ი-ჩ (რუსეთი-ინდოეთი-ჩინეთი) გადაიქცა ორგანიზაციის ფუნდამენტად, რომლის გარშემო ყალიბდება ახალი კავშირები და იქმნება ევრაზიული ურთიერთქმედების სივრცე. თუ 1990-იანებში, ეს მხოლოდ კონცეფცია იყო, ახლა ეს არის პრაქტიკული პოლიტიკა, რომელიც განსაზღვრავს XXI საუკუნის მსოფლიო არქიტექტურის კონტურებს.

იმ პირობებში, როცა გლობალურმა უსაფრთხოების სისტემამ ფორმატი შეიცვალა და საერთაშორისო სამართალმა ძალა დაკარგა, საქართველოს აღარ შეუძლია პოლიტიკური ილუზიების ფუფუნება. დადგა დრო ცივი გამოთვლებისა და სტრატეგიული აზროვნებისთვის. ქვეყნის მომავალი დამოკიდებულია იმაზე, შევძლებთ თუ არა საკუთარი ეროვნული ინტერესის ჩამოყალიბებას და მის რეალურ პოლიტიკად ქცევას.

სიგნალია ისიც, რომ ჩინეთი SТО-ს იყენებს „მრავალპოლარულობის“ და დასავლური თამაშის წესების ალტერნატივის გასამყარებლად - ფართო ლიდერთა შემადგენლობით (მათ შორის, ინდოეთი, რუსეთი, თურქეთი,
ირანი). სამხრეთ კავკასიისთვის ეს ნიშნავს აღმოსავლური ვექტორის წონის ზრდას უსაფრთხოებასა და ლოგისტიკაში. საქართველოსთვის SТО უშუალო უსაფრთხოების გარანტიას არ იძლევა (ქვეყანა ფორმატს გარეთაა), მაგრამ ირიბად მოქმედებს ტრანსპორტზე, ენერგეტიკის ფასებზე და მეზობლების გარშემო პოლიტიკურ კონფიგურაციებზე.

- აზერბაიჯანისა და თურქეთის პრეზიდენტების შეხვედრამ კიდევ ერთხელ გაუსვა ხაზი სტრატეგიულ მოკავშირეობას და ტრანსპორტისა და ენერგეტიკის ინტეგრაციის პროექტებს. როგორ აღიქმება ეს საქართველოში, რომელიც ასევე შუა დერეფნის ნაწილია?

- თბილისში დღევანდელი ვითარება ორმხრივად აღიქმება, როგორც შესაძლებლობების ფანჯარა და ამავე დროს, სტრატეგიული გამოწვევა. შესაძლებლობა მდგომარეობს იმაში, რომ შუა დერეფნის გაძლიერება და გამკვრივება საქართველოს სთავაზობს სერიოზულ სატრანზიტო ნაკადების ზრდას. ეს ნიშნავს ახალ ტვირთებს, ტარიფული შემოსავლების ზრდას, პორტებისა და რკინიგზის ინფრასტრუქტურის გააქტიურებას, ასევე ქვეყნის როლის გაძლიერებას ევროპასა და აზიას შორის ლოგისტიკაში. გამოწვევა კი სხვაგანაა: თურქეთ-აზერბაიჯანის აქტიური დღის წესრიგის პირობებში საქართველოსთვის მნიშვნელოვანია არ დაკარგოს საკუთარი ადგილი და არ „გაუქრეს“ საერთო რეგიონულ თამაშში. თბილისის პრინციპულია შეინარჩუნოს დამოუკიდებელი ხმა მოლაპარაკებების მაგიდასთან - იქნება ეს ტარიფული პოლიტიკის საკითხი, პორტების განვითარება, თუ რკინიგზის გამტარუნარიანობის გაზრდა. დილემის არსი მარტივია, ტრანზიტული უპირატესობის სტრატეგიულ ბერკეტად ქცევა ისე, რომ მისი ღირებულება მეზობლებმა არ გაანეიტრალონ.

- ამავდროულად, სამიტის ფარგლებში, შედგა ილჰამ ალიევისა და ნიკოლ ფაშინიანის დიალოგი. რა სიგნალს უგზავნის ეს რეგიონს და როგორ აისახება სომხეთ-აზერბაიჯანული მშვიდობის პერსპექტივებზე თბილისის მხედველობით?

- თავად შეხვედრის ფაქტს შეიძლება შევხედოთ, როგორც ფრთხილ სიგნალს პოზიტიური ცვლილებებისკენ, „2023 წლის შემდეგი მსოფლიოს“ აღქმაში. თუმცა, დისკუსიების შინაარსი აჩვენებს, რომ პოლიტიკური კონტური საკმაოდ წინააღმდეგობრივია. თავად ტერმინოლოგია - იქნება ეს „ზანგეზურის დერეფანი“, თუ პირობითი „Trump Route“, ბრძოლად იქცევა ინტერპრეტაციების და ლეგიტიმურობისთვის. თითოეული სიტყვა და მარშრუტი ამ კონტექსტში სიმბოლურ მნიშვნელობას იძენს და არა მხოლოდ გეოგრაფიას, არამედ კონკურენტული სტრატეგიების ასახვას.

თბილისისთვის ეს დინამიკა სხვაგვარად იკითხება - არა, როგორც ჩიხი, არამედ, როგორც შესაძლებლობების ფანჯარა. აქ ყურადღება კეთდება იმაზე, რომ არაერთგვაროვანი ფორმულირებები და გაურკვეველი ჩარჩოები შეიძლება გახდეს პრაქტიკული შეთანხმებების გასაფართოებელი წერტილი კომუნიკაციების მიმართულებით. ამ „ფანჯარაში“ ხედავენ შანსს დაძაბულობის ახალი თანამშრომლობის ფორმატებად გადაქცევაში: სატრანსპორტო ხაზები, ენერგეტიკული კვანძები, ლოგისტიკური სქემები. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, წინააღმდეგობებს აღიქვამენ არა, როგორც საფრთხეს, არამედ როგორც სივრცეს ურთიერთმისაღები გამოსავლების ძიებისთვის.

- როგორ უყურებს საქართველო თურქეთის როლს, როგორც რეგიონის სტაბილიზაციის მოთამაშეს და იმ ფაქტს, რომ აზერბაიჯანი და თურქეთი ერთობლივ პროექტებს აფართოებენ, მათ შორის რკინიგზისა და ენერგეტიკის
ინფრასტრუქტურაში?

- საქართველოსთვის თურქეთი არის საკვანძო ეკონომიკური და სატრანზიტო პარტნიორი და, ფაქტობრივად, დაკავშირების გარანტი ევროკავშირის ხმელთაშუა ზღვის ბაზრებთან. თურქეთ-აზერბაიჯანული პროექტების გაფართოება აღიქმება, როგორც ლოგისტიკის პროგნოზირებადობის გაძლიერება, მაგრამ ასევე, როგორც ღრმა დამოკიდებულების ფაქტორი ერთ ვექტორზე - ეს ნიშნავს, რომ საქართველოსთვის მნიშვნელოვანია შესაძლებლობების დივერსიფიკაცია (პორტი, რკინიგზა, საბაჟო).
არსებული ცნობების მიხედვით, ინდოეთმა დაბლოკა აზერბაიჯანის გაწევრიანება SТО-ში (პაკისტანის ფაქტორი). საქართველოსთვის ეს არა „მინუსია“, არამედ დივერსიფიკაციის ელემენტი: ახალი დელი დაინტერესებულია ალტერნატიული ევრაზიული ჯაჭვებით (ინდოეთი-ახლო აღმოსავლეთი-ევროპა), რაც თეორიულად ნიშნავს ქართული ინფრასტრუქტურით სარგებლობას, როგორც შემოვლითი მარშრუტების ნაწილს. თუმცა, პრაქტიკული ეფექტი პირდაპირი არ არის: ეს უფრო აზიის ბალანსზეა, ვიდრე საქართველოს დერეფნების დაუყოვნებელ ლოგიკაზე.

- შუა დერეფანი, სადაც საქართველო მნიშვნელოვან სატრანზიტო როლს თამაშობს, სულ უფრო ხშირად განიხილება, როგორც ადრე არსებული მარშრუტების ალტერნატივა. ეთანხმებით თუ არა, რომ ეს საქართველოსთვის
შანსია, საკუთარი სტრატეგიული მნიშვნელობის გასაძლიერებლად?

- ბოლო ორი - 2024-2025 წლების მონაცემები მოწმობს ტრანსკასპიური ტრანზიტის უპრეცედენტო ზრდას, სწორედ საქართველო აღმოჩნდა ამ პროცესის ერთ-ერთ მთავარ ბენეფიციარად. ტვირთბრუნვის ზრდასთან ერთად, იზრდება მისი გეოეკონომიკური მნიშვნელობაც: ქვეყანა გადაიქცა ევრაზიის სატრანსპორტო რუკის უმთავრეს კვანძად. თუმცა, მიმდინარე აფეთქების სტრატეგიულ უპირატესობად ქცევა მოითხოვს მთელი რიგი კრიტიკული ამოცანების გადაჭრას - სწორედ იმ „ბოთლების საცობების“, რომლებიც ამჟამად აფერხებენ ეფექტს.

რკინიგზის ქსელი ქვეყნის შიგნით: საქართველოს რკინიგზის გამტარუნარიანობა შეზღუდულია, რაც ტვირთების მასშტაბურ გადანაწილებას უშლის ხელს. ინფრასტრუქტურის მოდერნიზაციის გარეშე, ეს ზრდა შეიძლება შეჩერდეს.
პორტები და ტერმინალები: განსაკუთრებით მწვავედ დგას ღრმაწყლოვანი პორტის აშენებისა და ამუშავების საკითხი, რომელიც შეძლებს დიდი ტონაჟის გემების მიღებას და სრულფასოვან ინტეგრაციას გლობალურ საზღვაო მარშრუტებში.

საბაჟო და ციფრული პროცედურები: წესების სინქრონიზაცია და ერთიანი ელექტრონული სისტემების დანერგვა დერეფანში ხელს შეუწყობდა ტვირთბრუნვის დაჩქარებას, საზღვრებზე დროისა და ხარჯების შემცირებას.

კასპიის ფლოტი: დერეფნის მდგრადობა დიდწილად დამოკიდებულია საკმარისი რაოდენობის გემებზე და წყლის მარშრუტის ადეკვატურ ლოგისტიკაზე.
სწორედ, ამ შეზღუდვების აღმოფხვრა გადააქცევს საქართველოს არა მხოლოდ სატრანზიტო სივრცედ, არამედ სრულფასოვან სტრატეგიულ ცენტრად, რომლის მეშვეობითაც, აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის, ვაჭრობის ახალი არქიტექტურა აშენდება.