უცხოელი ექსპერტები, 1999 წელს, საქართველოს მიერ ევროპის საბჭოს წინაშე აღებული ვალდებულებების ფარგლებში,  საქართველოს ხელისუფლებას 12-დან 20-მდე უმცირესობის ენის აღიარებას სთავაზობენ. ამის შესახებ პრესა.გე–ს პროფესორმა ტარიელ ფუტკარაძემ უთხრა, რომელიც 1999 წლიდან მოყოლებული დღემდე მუშაობს “ენის ქარტიაზე“. მას ამ თემასთან დაკავშირებით 3 წიგნი და რამდენიმე სტატია აქვს გამოქვეყნებული.

თბილისში, საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდში, ევროსაბჭოში არსებული “რეგიონული ან უმცირესობის ენების ევროპული ქარტიის“  სამდივნოს ინიციატივით, ორდღიანი კონფერენცია ჩატარდა, რომლის მიზანი იყო “ენის ქარტიის" პრინციპების გაცნობა ქართველი არასამთავრობოებისა და საქართველოს ხელისუფლებისათვის. ამ ღონისძიებაზე

ძირითადი მომხსენებელი იყვნენ ევროპის საბჭოს ექსპერტები, ბატონები: ჰორნი, უითლი და ვიხერკევიჩი. საქართველოს განათლების სამინისტროს თხოვნით, კონფერენციაში მონაწილეობა მიიღეს იმ ქართველმა ექსპერტებმაც, რომლებსაც “ენის ქარტიის“ შესახებ ნაშრომები აქვთ გამოცემული; მათ შორის ტარიელ ფუტკარაძეც იყო.

ფუტკარაძის განმარტებით, როგორც წესი, “ენის ქარტიის“ რატიფიკაციის დოკუმენტს უნდა ახლდეს რეგიონული, ან უმცირესობის ენების ჩამონათვალი, “ენის ქარტიის“ ამოქმედებისას,  ქარტიის შესაბამისი მუხლებისა და პუნქტების მითითებით.  კონფერენციის მსვლელობის დროს, საკონფერენციო დარბაზში დარიგდა საქართველოს მთავრობისთვის განკუთვნილი უცხოელი და ქართველი სპეციალისტების რეკომენდაციები, რომელშიც რეგიონული, ან უმცირესობის ენათა კონკრეტული ჩამონათვალიც იყო მითითებული.

ამ რეკომენდაციებთან დაკავშირებით, ქართველ ექსპერტებს: ტარიელ ფუტკარაძეს, რევაზ შეროზიას, ეკა დადიანს, მერაბ გვაზავას და სხვებს, განსხვავებული პოზიცია აქვთ და შესაბამისად, კონფერენციაზე ძირითადი პოლემიკა სწორედ მათსა და უცხოელ ექსპერტებს შორის გაიმართა. ტარიელ ფუტკარაძის აზრით, უცხოელმა სპეციალისტებმა ნაკლებად იციან ჩვენი ქვეყნის ენობრივ-ეთნიკური სიტუაციის ისტორიული დინამიკა და არ ითვალისწინებენ რუსული ოკუპაციის 200-წლიან ისტორიას.

1999 წლის 27 იანვარს, ევროსაბჭოს წინაშე აღებული ვალდებულებების შესაბამისად, საქართველოს ხელისუფლებამ 2000 წლის 21 იანვარს ხელი მოაწერა კონვენციას “ეროვნულ უმცირესობათა შესახებ“; საქართველოს პარლამენტმა ამ საერთაშორისო დოკუმენტის რატიფიკაცია 2005 წელს მოახდინა. დღემდე ხელმოუწერელი და დაუდასტურებელია “ევროპული ქარტია რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ“, რომლის შესრულების ვალდებულების აღებაც იმავე 1999 წელს მოხდა, ხოლო რატიფიცირება 2000 წელს უნდა მომხდარიყო.

პროფესორ ტარიელ ფუტკარაძის განმარტებით, საქართველოში ამ დოკუმენტის რატიფიცირება ყოვნდება “ენის ქარტიის“ წინააღმდეგობრივი, არაიშვიათად პოლიტიზებული ინტერპრეტაციების გამო; კერძოდ, “ენის ქარტიის“ კრიტერიუმების ნაირგვარი გააზრების საფუძველზე, საქართველოს ხელისუფლებას სთავაზობენ, “ენის ქარტიის“ ფორმატით აღიაროს თორმეტიდან ოცამდე რეგიონული ან უმცირესობის ენა. პრესა.გე–სთან საუბრისას ტარიელ ფუტკარაძე ამბობს, რომ ევროპის ქვეყნების ნაწილი საერთოდ არ უერთდება ქარტიას.

2010 წლის მონაცემებით,  ევროსაბჭოს წევრი 48 ქვეყნიდან ოცდაოთხმა მოახდინა “რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ ევროპული ქარტიის“ რატიფიკაცია (სომხეთი, გერმანია, ფინეთი, რუმინეთი, ესპანეთი, შვედეთი, უკრაინა, დიდი ბრიტანეთი, პოლონეთი...); ცხრა სახელმწიფომ მხოლოდ ხელი მოაწერა ამ დოკუმენტს (აზერბაიჯანი, საფრანგეთი, იტალია, რუსეთი...); თხუთმეტს კი თავისი პოზიცია საერთოდ არ ჩამოუყალიბებია (საქართველო, თურქეთი, საბერძნეთი, ლიტვა, ესტონეთი, ბელგია, ლატვია, პორტუგალია...);.

ტარიელ ფუტკარაძე: “ქვეყნები, რომლებიც “ენის ქარტიას“ მიუერთდნენ,  რეგიონული ან უმცირესობის ენების სიის შედგენის მიხედვით ორ ჯგუფად შეიძლება წარმოვადგინოთ: დასავლეთევროპული და პოსტსაბჭოური.

დასავლეთევროპული სახელმწიფოების (მაგალითად, ინგლისისის, ფინეთის, ესპანეთის) რატიფიკაციის დოკუმენტებს ერთვის ენათა ძალზე მცირე ჩამონათვალი; აქცენტი კეთდება ავტოქთონ ეთნიკურ და ენობრივ უმცირესობებზე, რომელთა დედაენა სახელმწიფო ენა არ არის და ამავე დროს გაქრობის საფრთხის ქვეშაა.

პოსტსაბჭოურ სივრცეში (მაგალითად, რუმინეთში, პოლონეთში, სომხეთში) რატიფიკაციის დოკუმენტს (არაიშვიათად) ერთვის ენათა გრძელი სია და მათ შორის, არალოგიკურად ფიგურირებს რუსული ენა. ამგვარი სხვაობა ბადებს კითხვას:

პოსტსაბჭოური ქვეყნების მიდგომის ჩამოყალიბებაში რაიმე როლს ხომ არ თამაშობს რუსეთის გავლენა? აღსანიშნავია ისიც, რომ რუსეთი აქტიურად ცდილობს, მსოფლიოში გაავრცელოს საქართველოს მოსახლეობის არაადეკვატური ენობრივ-ეთნიკური დახასიათება –  ქართველთა ნაწილს: მეგრელებს, აჭარლებს, ლაზებს, სვანებს, მესხებს, ხევსურებს და ა.შ. არაქართულ ეთნიკურ ჯგუფებად მიიჩნევენ“.

ევროსაბჭოს ექსპერტის, ბატონ ვიხერკევიჩისა და მისი ქართველი თანაავტორების მიერ, საქართველოს ხელისუფლების წინაშე წარდგენილი რეკომენდაციების თანახმად, “ენის ქარტიის“ დებულებები შემდეგ 12 ენაზე უნდა გავრცელდეს: სომხურის, აზერბაიჯანულის, რუსულის, ბერძნულის, ებრაულის, ქურთულის–იეზიდურის, უკრაინულის, ჩეჩნურის–ქისტურის, ასირიულის, ავარიულის და “უმწერლობო ენების“: მეგრულ-ლაზურისა და სვანურის მიმართ.

ტარიელ ფუტკარაძე: “მრავალი ისტორიული წყარო და ამჟამინდელი მონაცემებიც ამტკიცებს, რომ მეგრელთა, სვანთა და ლაზთა მრავალსაუკუნოვანი დედაენა არის ქართული; შესაბამისად, საერთოეროვნულ ქართულ ენასთან შედარებით მეორეული ფონეტიკურ-მორფოლოგიური სხვაობების გაჩენის გამო ეს იდიომები დამოუკიდებელ ენებად ვერ მიჩნევა. ისინი საქართველოს სახელმწიფო ენის, ქართველთა დედაენის სახესხვაობებია.

“ენის ქარტიის“ ამოცანაა მოცემულ სახელმწიფოში დაიცვას ისტორიული, გაქრობის საფრთხის ქვეშ მყოფი ავტოქთონი ეთნიკური ჯგუფების ენა, როგორც კულტურული ფენომენი. ყველა გამოკითხვისა და მონაცემის გათვალისწინებით, დაბეჯითებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მაგალითად, აზერბაიჯანულსა და სომხურს გაქრობის საფრთხე, არც საქართველოში და არც თავიანთ სახელმწიფოებში არ ემუქრებათ, ისევე, როგორც რუსულს. გარდა ამისა, ამ ეთნიკური ჯგუფების ენობრივი უფლებები დაცულია საქართველოს კანონმდებლობითა და ბევრი საერთაშორისო კონვენციით“.

ევროსაბჭოს კიდევ ერთი ექსპერტი, ბატონი უითლი იმ 19 ეთნიკურ თუ ენობრივ უმცირესობას ასახელებს, რომელთაც უნდა შეეხოს “ენის ქარტია“: აფხაზური, აზერბაიჯანული, სომხური, რუსული, ოსური, კურმანჯი, უკრაინული, ჩეჩნური, ურუმ თურქული, პონტური ბერძნული, ასირიული ნეო-არამაული, ბოჰტანური ნეო-არამაული, ავარული, ბაცბური, გერმანული, პოლონური, ესტონური, ლიტვიური და ბულგარული.

ტარიელ ფუტკარაძის აზრით, საქართველოსთან მიმართებით “ენის ქარტიის“ განხილვის პროცესში ორი  მთავარი საკითხია საკამათო: ეთნიკურ ქართველთა ნაწილის ენობრივ–ეთნიკურ უმცირესობად მიჩნევა და ეთნიკური უმცირესობების ავტოქთონობის განსაზღვრა; “კერძოდ, ზოგი უცხოელი თუ ქართველი ექსპერტი რამდენიმე ქართველურ დიალექტს უმცირესობის ენად განიხილავს. პარალელურად, იგივე ავტორები საქართველოს ისტორიულ მოსახლეობად მიიჩნევენ რუსეთის თუ სხვა იმპერიის ოკუპაციის პირობებში დემოგრაფიული სიტუაციის შეცვლის მიზნით ჩამოსახლებულ ეთნიკურ ჯგუფებს და მათ დედაენებს განიხილავენ “საფრთხის ქვეშ მყოფი ისტორიული ეთნიკური უმცირესობების ენებად“.

“ენის ქარტიის“ მესვეურების მიერ შექმნილი პრინციპების თანახმად, “ევროპული ქარტია რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ“ უნდა გავრცელდეს იმ ავტოქთონი, ანუ ისტორიული ეთნიკური უმცირესობების ენებისა და იმ ენობრივი უმცირესობების მიმართ, რომელთა დედაენა არ არის სახელმწიფო ენა და რომლებიც დავიწყების საფრთხის ქვეშაა. ტარიელ ფუტკარაძის განმარტებით, საქართველოში ასეთი ენა არ არსებობს, მაგრამ, გარკვეული პირობითობით, ასეთ ენებად შეიძლება განვიხილოთ აფხაზური და ოსური, ვინაიდან  საქართველოს გარდა აფხაზურსა და ოსურს სხვაგან არსად აქვთ გადარჩენის პერსპექტივა.

პროფესორი ტარიელ ფუტკარაძე მიიჩნევს, რომ ევროპული “ქარტია რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ“ მაღალი დონის დოკუმენტია, რომლის მიზანი კეთილშობილურია – გაქრობის საფრთხის ქვეშ მყოფი უმცირესობების ენების გადარჩენა. ქართველი მეცნიერი ფიქრობს, რომ “ენის ქარტიას“ მსოფლიოს ყველა სახელმწიფო უნდა შეუერთდეს – “ნორმალურ, არაპოლიტიზებულ სიტუაციაში “ენის ქარტია“ არავისთვისაა საშიში. საქართველოსთვის “ენის ქარტია“ საშიში მხოლოდ იმ შემთხვევაში გახდება, თუკი გარეშე ძალები ჩვენს ქვეყნას თავს მოახვევენ ამ დოკუმენტის ძირითადი პრინციპებისა და კრიტერიუმების არაადეკვატურ, სუბიექტურ კვალიფიკაციებს“.

ტარიელ ფუტკარაძე დაახლოებით 10 წელია მუშაობს “ენის ქარტიის“ თემაზე და ამ დროის მანძილზე, რამდენიმე თვალსაზრისი მყარად ჩამოუყალიბდა; მაგალითად, მისი განმარტებით, საკამათო არ არის რომ:

“მეგრელთა, სვანთა და ლაზთა, ასევე, ხევსურთა, ტაოელთა, აჭარელთა, მესხთა, ფშაველთა, ქართლელთა... ისტორიული დედაენა არის ქართული ენა, ხოლო მათი საშინაო მეტყველებები არის საქართველოს სახელმწიფო ენის სახესხვაობები და არა - დამოუკიდებელი ენები. საქართველოში საფრთხის ქვეშ არ არის: რუსული, აზერბაიჯანული თუ სომხური ენები; პირიქით, უფრო აქტუალურია ამ ენობრივ ჯგუფთა მიერ სახელმწიფო ენის შესწავლა და საქართველოს სახელმწიფოში მათი სრულფასოვანი ინტეგრირება. საქართველოს სახელმწიფო ენის სწავლება უნდა გახდეს ეთნიკური უმცირესობების ინტეგრაციის უპირველესი საფუძველი.

საქართველოს ხელისუფლებამ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა გამოიჩინოს აფხაზურისა და ოსურის მიმართ, რამდენადაც ამ ენებს მსოფლიოში სხვაგან არსად აქვთ გადარჩენის პერსპექტივა; მაგ., ოსების ძირითად საცხოვრისში - ე.წ. ჩრდილო ოსეთში (რუსეთის ფედერაცია) - არც ერთი ოსურენოვანი სასწავლო დაწესებულება არ არის. სახელმწიფოს ზრუნვის საგანი უნდა გახდეს უდიური და ასირიული ენები, რამდენადაც ამ ახალი მიგრანტების ენებს სხვაგან ნაკლებად აქვთ გადარჩენის პესპექტივა.

რაც შეეხება წოვა-თუშურს, საქართველო ხელისუფლებამ საგანგებო ღონისძიებები უნდა გაატაროს, როგორც საქართველოს სახელმწიფო ენის - ქართული ენის - სრულფასოვანი ფუნქციონირებისათვის, ასევე, ეთნიკურ ქართველთა საშინაო ზეპირი მეტყველებების (წოვა-თუშურის, სვანურის, ლაზურის, მეგრულის, ხევსურულის, რაჭულის, მთიულურ-გუდამაყრულის, ტაოურის, იმერხეულის, ლივანურის...) გადასარჩენად.  ჩვენ კარგად გვაქვს გაცნობიერებული, რომ ეთნიკური უმცირესობების ენობრივი უფლებების გარდა, ყველა ქვეყნის, მათ შორის საქართველოს სახელმწიფოს ღირსების უპირველესი განმსაზღვრელია სახელმწიფო ენის სტატუსის დაცვისა და მისი დიალექტების შენარჩუნებისათვის ზრუნვის ხარისხი.

კილოების ენებად გამოცხადება და მოცემული სახელმწიფოს ეროვნულ ენებთან დიასპორის ენების გათანაბრება, სახელმწიფო ენის სტატუსის დამცრობა, არის გზა ერთენოვანი კაცობრიობისკენ; ენებისა და ერების ასიმილაცია დანაშაულია კაცობრიობის წინაშე; დარწმუნებული ვარ, ქართველთა დედაენა გადარჩება და უფრო აღორძინდება. აბელისა და კაენის შემდეგ, დედამიწაზე ერთმანეთს ყველგან ებრძვის სიკეთე და ბოროტება; ჩვენ ყოველთვის უნდა ვთქვათ სიმართლე, ოღონდ სითბოთი და სიყვარულით. მეუფე სპირიდონს (აბულაძე) დავიმოწმებ::

“ის ვინც ცუდ საქმეს აკეთებს, ეშმაკს ვერ უწევს წინააღმდეგობას, ჩვენს მიერ სიკეთით და სიყვარულით ნათქვამი სიმართლე კი მოწინააღმდეგეს მიეხმარება ეშმაკთან ბრძოლაში“.