ცხელ ზაფხულს არანაკლებად ცხელი შემოდგომა მოჰყვა, იმის მიუხედავად, რომ წინასაარჩევნო რეჟიმში ვიმყოფებით, არჩევნები მთლიანად გადაფარა საკონსტიტუციო თემატიკამ და საშემოდგომო სესიის გახსნაც, ალბათ, იმით იქნება გამორჩეული, რომ პოლიტიკური დუღილის ტემპერატურა პიკს არა ქუჩებში, ხალხთან შეხვედრისას ან ტელეეკრანებთან მიაღწევს, როგორც წინასაარჩევნო გარემოსთვის არის ჩვეული, არამედ პარლამენტის შენობაში, სადაც კონსტიტუციაში შესატანი ცვლილებები მესამე მოსმენით დამტკიცდება. მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესზე ექსპერტი, ვახტანგ ძაბირაძე გვესაუბრება.

როგორც ვნახეთ, ვერც ვენეციის კომისიამ შეასრულა მედიატორის როლი და ხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის მოლაპარაკებები ჩაიშალა. ხელისუფლებამ დაანონსა, რომ ის 6-7 სექტემბრის სხდომაზე მესამე მოსმენით მიიღებს კონსტიტუციას. როგორ შეიძლება შეფასდეს შექმნილი ვითარება?

- ვენეციის კომისიას მედიატორის როლი არც ევალება, უბრალოდ, კეთილი სურვილი იყო, რომ ყოფილიყო შუამავალი, მაგრამ იმთავითვე, როდესაც ასეთი სურვილი გამოითქვა, ცხადი იყო, რომ კონსენსუსი არ შედგებოდა.

ეს არ არის ახალი ამბავი, და შეიძლება ითქვას, რომ მიდის პოლიტიკური პინგ-პონგის თამაში ხელისუფლებასა და ოპოზიცია შორის. სულ ცოტა, ათი წელია, ოპოზიცია ყოველთვის ითხოვდა პროპორციულ არჩევნებს, მიუხედავად იმისა, ვინ იყო ოპოზიციაში.

შემდეგ ეს ოპოზიცია რომ ხელისუფლებაში მოდიოდა, თავისი ოპოზიციური მოთხოვნები ავიწყდებოდა და იმ სისტემას იყო ჩაბღაუჭებული, რომელიც 1995-წლიდან დღემდე მოქმედებს.

თავიდანვე უარი რომ ეთქვა ხელისუფლებას, ეს არ გამოჩნდებოდა კარგად. დღეს მიღებულია ლაპარაკი თუნდაც იმიტომ, რომ ილაპარაკო პოლიტიკურ საკითხებზე, ამიტომ ხარკი გადაუხადეს ამ ტრადიციას, რომელიც ზოგადად, დასავლურ პოლიტიკაში დომინირებს და თქვეს, რომ მზად იყვნენ ამ თემაზე სასაუბროდ.

თუმცა თავიდანვე ცხადი იყო, რომ კონსენსუსი ვერ შედგებოდა რადგან ხელისუფლება უარს არ იტყოდა არსებულ საარჩევნო სისტემაზე, ხოლო ოპოზიცია მხოლოდ ამას ითხოვდა. ასეთ შემთხვევაში რა კონსენსუსი უნდა შემდგარიყო, გაუგებარია.

თუკი არ აპირებდა არსებული საარჩევნო სისტემის გაუქმებას, დღემდე გაუგებარია, რატომ გამოიტანა პარლამენტის თავმჯდომარემ განსახილველად ის ვარიანტი, რომელზეც მთელი გაზაფხული მიმდინარეობდა მუშაობა? შეუძლებელი იყო, მაჟორიტარების პოზიციის გარკვევა მაშინ, როდესაც საკონსტიტუციო პროცესი დაიწყო?

- კომისიამ მუშაობა რომ დაიწყო, პარლამენტის თავმჯდომარემ განაცხადა, რომ ის და ასე ვთქვათ, ახალგაზრდული გუნდი თანახმა იყო მთლიანად პროპორციული სისტემის შემოტანის, მაგრამ იმავე კომისიაში იყო მაჟორიტარების წარმომადგენელი, ბატონი ოქრიაშვილი, რომელმაც აღნიშნა, რომ ისინი წინააღმდეგი არიან მაჟორიტარული სისტემის გაუქმების.

ანუ მაჟორიტარების პოზიცია მაშინვე დაფიქსირდა?

- ესეც აღინიშნა, მაგრამ ხელისუფლებას მუშაობის დასაწყისში შეთანხმებული და ჩამოყალიბებული პოზიცია არ ჰქონია. ოპოზიციამ მაშინვე დააფიქსირა, რომ იგი ითხოვდა მთლიანად პროპორციულ სისტემაზე გადასვლას. ასეთ პირობებში დაიწყო მუშაობა. ითქვა, რომ მომხდარიყო შეჯერება გარკვეულ საკითხებზე და შემდეგ, უკვე, უმრავლესობა მიიღებდა საბოლოო გადაწყვეტილებას.

რომ ვთქვათ, ხელისუფლებამ მოინდომა, მაგრამ მაჟორიტარებს ვერ გაუწია წინააღმდეგობა, ესეც არ არის სწორი - იმუშავა იმ ფაქტორმა, რისთვისაც ეს სისტემა აწყობს ხელისუფლებას - მაჟორიტარები მუდამ მასთან შეთანხმებულად მოქმედებენ.

ამ შემთხვევაში ხელისუფლებამ ითამაშა ასეთი მარტივი თამაში - ნაწილი ხელისუფლებისა გამოჩნდა, როგორც პროგრესულად მოაზროვნე, მეორე ნაწილმა კი განაცხადა, რომ ამ ნორმას ჩააგდებენ და არ დაუჭერენ მხარს.

თავიდანვე ცხადი იყო, რომ მოვლენები სწორედ ასე განვითარდებოდა, რადგან ისეთ პროპორციულ სისტემაზე გადასვლა, როგორიც იყო შემოთავაზებული, დიდად არ განსხვავდებოდა დღეს მოქმედი შერეული სისტემისგან.

ხელისუფლებას რატომ არ აწყობს მთლიანად პროპორციულ სისტემაზე გადასვლა? მას შეეძლო ეცადა მოლაპარაკება მაჟორიტარებთან, მაგრამ ეს არ გაუკეთებია...

- ხელისუფლებას სურდა, ისე გამოჩენილიყო, რომ მაჟორიტარები არ იყვნენ თანახმა და ასე მოხდა კიდეც. მაგრამ არც ოპოზიციის არ მესმის, ისინი თანახმა არიან პროპორციული სისტემის იმ ვარიანტზე, რომელიც შემოთაზებულია ხელისუფლების მხრიდან? - ამ მხრივაც გაურკვეველი სიტუაციაა.

ხელისუფლება მიიღებს ისეთ კონსტიტუციას, როგორიც მას სურს და ამაშიც ახალი არაფერია - ყველა ხელისუფალი ცდილობდა, კონსტიტუცია ძალაუფლების შესანარჩუნებლად გამოეყენებინა. 1995 წლის კონსტიტუციაც ამ პრინციპით შეიქმნა და შემდგომ ყველა შესწორებაც ამ პრინციპით შეჰქონდა უმრავლესობას.

რაც შეეხება იმას, თუ რატომ არ აწყობს პროპორციულ სისტემაზე გადასვლა ხელისუფლებას, საკმაოდ მარტივი ასახსნელია. წინა არჩევნებზე პროპორციული არჩევნებით ხელისუფლებამ მიიღო მხოლოდ 48%. დანარჩენი მანდატები უმრავლესობის მოსაპოვებლად მიიღო მაჟორიტარების ხარჯზე.

ახლაც ჰყავდა ხელისუფლებას მაჟორიტარები სიაში, მაგრამ მაინც ვერ მოახერხა 48%-ზე მეტის მიღება. ანუ მაჟორიტარების მანდატების დახმარების გარეშე ის ვერ შექმნიდა იმ უმრავლესობას, რომ მთავრობის დაკომპლექტების უფლება მოეპოვებინა. სწორედ ამიტომ რისკზე წასვლა არ სურს არც ერთ ხელისუფლებას.

რაც შეეხება მაჟორიტარებს ამ შემთხვევაში იგებს არა თავად მაჟორიტარების, არამედ ხელისუფლების ავტორიტეტი. მეორე ტურები როდესაც ინიშნება, ბუნებრივია, ამომრჩევლის აქტივობა დაბალია და სწორედ ამ შემთხვევაში მუშაობს სახელისუფლებო რესურსი და მეორე ტურებს უკვე ძალიან მარტივად იგებენ სახელისუფლებო კანდიდატები.

როგორ იცვლება შანსები ოპოზიციისთვის პროპორციულ სისტემაზე გადასვლისას?

- თუ ხელისუფლება მიიღებს 48%-ს და არა 51%-ს, ასეთ შემთხვევაში, გააჩნია, რამდენი პარტია გადალახავს ბარიერს და რამდენი გადაუნაწილებელი ხმა დარჩება. წარმოდგენილ პროექტში სწორედ ამ გადაუნაწილებელი ხმების მისაკუთრება სურს ხელისუფლებას.

თუ ბარიერი დაიწევს 3%-მდე და ხმები სრულად გადანაწილდება, მაშინ ხელისუფლებას უკვე აღარ ეყოფა ხმები მთავრობის დასაკომპლექტებლად და იძულებული გახდება, კოალიციურ შეთანხმებაზე წავიდეს ერთ ან რამდენიმე ოპოზიციურ პარტიასთან.

ნაციონალების ერთ-ერთი სახე, ნიკა რურუა მუდმივად ამტკიცებს, რომ თუ ხელისუფლება კონსტიტუციას ოპოზიციასთან კონსენსუსის მიღწევის გარეშე დაამტკიცებს, ასეთ კონსტიტუციას ლეგიტიმურობა არ ექნება...

- ვინმემ ჰკითხოს რურუას, რატომ აქვს ლეგიტიმურობა 2010 წლის კონსტიტუციას, მისმა პარტიამ არ მიიღო იგი? კონსტიტუციის მიღებას სჭირდება ხმების გარკვეული რაოდენობა და თუ ეს ხმები არსებობს, სამართლებრივად ლეგიტიმურია.

ბუკიკიოს განცხადებების მიხედვით, ხელისუფლება შესწორებულ ვარიანტს მიიღებს, თუმცა არ ვიცით რაზეა ლაპარაკი. შეიძლება, ვივარაუდოთ, რაზე შეიძლებოდა შეთანხმებულიყვნენ ხელისუფლება და ვენეციის კომისია?

- ძნელი სათქმელია. შესაძლოა, 2024 წლის ნაცვლად 2020 წლისთვის ამოქმედდეს ახალი ვარიანტი. ეს მართლაც დიდი მოულოდნელობა იქნებოდა, მაგრამ ხელისუფლებას ექნება სალაპარაკო, რომ მან პროპორციული სისტემა აამოქმედა 2020 წელს, როგორც ამას ოპოზიცია ითხოვდა.

სწორედ ამიტომ დავსვი კითხვა - არის თანახმა ოპოზიცია იმ ვარიანტზე, რომელსაც 2024 წლისთვის გვთავაზობს ხელისუფლება? ვგულისხმობ „ბონუსებს“, რაც დავის საგანი იყო.

„ბონუსების“ დატოვება ისევ ერთპარტიული მმართველობის გარანტიას იძლევა და პროპორციული სისტემის მთელი ხიბლი ის არის, რომ მრავალპარტიული, კოალიციური მთავრობის შექმნის შანსი ჩნდება. თუ კოალიციური მთავრობის შექმნა ვერ ხერხდება, მაშინ არსებითი განსხვავება არ არის, საპრეზიდენტო მმართველობა იქნება ქვეყანაში თუ საპარლამენტო.

ამიტომაც მაინტერესებს, ამ ყველაფერზე თანახმაა ოპოზიცია? - შესაძლოა, ხელისუფლებამ ამიტომაც შეწყვიტა მოლაპარაკებები, რათა შემდეგ განაცხადოს, რომ მან შეასრულა ვენეციის კომისიის ყველა მოთხოვნა და მომავალი საპარლამენტო არჩევნები პროპორციული სისტემით შემოგვთავაზოს.

პრეზიდენტის პირდაპირი წესით არჩევას რატომ ითხოვს ოპოზიცია?

- თუ არაპირდაპირი წესით იქნება არჩეული, ოპოზიციას არ რჩება შანსი, რომ მისი კანდიდატი იყოს არჩეული, რადგან ხმოსნები როგორ დაკომპლექტდება, არავინ იცის - უფრო სწორად, ძირითადად, სახელისუფლებო რესურსით შეივსება და არჩევისას სახელისუფლებო კანდიდატს დიდი უპირატესობა ექნება. პირდაპირი წესით არჩევისას თეორიული შანსი მაინც რჩება, რომ ოპოზიციის კანდიდატი გავიდეს.

კონსესუსის გარეშე მიღებული კონსტიტუცია ქართული საზოგადოების თვალში ხელისუფლების იმიჯზე როგორ შეიძლება აისახოს?

- არ მგონია, ამას დიდი პროტესტი მოჰყვეს, მივეჩვიეთ, რომ უმრავლესობა ყოველთვის იღებს გადაწყვეტილებებს, თანაც ჩვენთან არჩევნებით და კონსტიტუციით არ იცვლება ხოლმე ხელისუფლებები და თუ გამოჩნდება ახალი ქარიზმა, არ ვიცი, საიდან, მაგრამ თუ საჭირო კონდიციამდე მივა ხალხის გაღიზიანება, აუცილებლად გამოჩნდება, უბრალოდ, შეცვლის ამ ხელისუფლებას და ამით დამთავრდება ყველაფერი.