რუსეთ-ჩეჩნეთის ომი, რომელიც გაგრძელდა 1994 წლის 11 დეკემბრიდან 1996 წლის 31 აგვისტომდე, ჩეჩენი ხალხის ისტორიაში დრამატული აღმოჩნდა. თავად სამხედრო კონფლიქტმა, რომელიც ჩეჩნეთის იჩქერიის რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადებიდან რამდენიმე წლის შემდეგ დაიწყო, დამანგრეველი შედეგები მოჰყვა როგორც თავად ჩეჩნეთის, ასევე მთლიანად რუსეთის ფედერაციასთვის. ქალაქები, მათ შორის გროზნო, თითქმის მთლიანად განადგურდა.

1991 წელს, სსრკ-ში ძალაუფლების შესუსტების ფონზე, სსრკ-ს საჰაერო ძალების გენერალი ჯოხარ დუდაევი ხელმძღვანელობდა ჩეჩნეთის იჩკერიის რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადებას. იმავე წლის აგვისტოში, ჩეჩნეთმა გამოაცხადა საბჭოთა კავშირიდან გამოყოფა, მოგვიანებით კი სუვერენიტეტი. ეს ნაბიჯები მოსკოვმა არ აღიარა. ამის საპასუხოდ, რუსეთის პრეზიდენტმა, ბორის ელცინმა რეგიონში საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა, მაგრამ კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარების მცდელობა წარუმატებელი აღმოჩნდა. 1994 წლის დასაწყისისთვის ფედერალურ ხელისუფლებასა და ჩეჩნეთის ხელმძღვანელობას შორის დაძაბულობამ ზღვარს მიაღწია. რესპუბლიკის ხელისუფლება აქტიურად იარაღდებოდა საბჭოთა სამხედრო ტექნიკით.

1994 წლის 11 დეკემბერს ბორის ელცინმა ხელი მოაწერა ბრძანებულებას, რომელითაც ფედერალური ძალებმა ჩეჩნეთის რესპუბლიკაში მოქმედება დაიწყეს. ჩეჩნეთში კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენის მიზნით ფედერალური ჯარები, მათ შორის 19,100 სამხედრო მოსამსახურე და 4,700 შინაგან საქმეთა სამინისტროს შიდა ჯარი, შევიდნენ, მაგრამ მაშინვე წინააღმდეგობას წააწყდნენ. პარალელურად, მოსკოვში ომის წინააღმდეგ საპროტესტო გამოსვლები დაიწყო.

დეკემბრის ბოლოს ფედერალურმა ჯარებმა დაიწყეს აქტიური მოქმედება: დაიწყო სარაკეტო შეტევები გროზნოსა და სხვა დასახლებულ რაიონებზე. მათ ქალაქს შეუტიეს სამი მიმართულებით: ჩრდილოეთიდან, დასავლეთიდან და აღმოსავლეთიდან, დაახლოებით 250 ჯავშანმანქანის გამოყენებით. თუმცა, მოძველებულმა ჯავშანტექნიკის გამოყენებამ და სამხედრო პერსონალის არასაკმარისმა მომზადებამ სერიოზული დანაკარგები გამოიწვია. უკვე მომდევნო წლის იანვარში, ფედერალურმა ძალებმა აიღეს CPSU-ს რესპუბლიკური კომიტეტის ყოფილი შენობა, რომელიც გამოიყენებოდა ჯოხარ დუდაევის რეზიდენციად. ამ დროისთვის გროზნოს უმეტესი ნაწილი მათი კონტროლის ქვეშ იყო.

გაზაფხულის დასაწყისში, შამილ ბასაევის მეთაურობით ჯარმა დედაქალაქი დატოვა. ქალაქი რუსეთის ფედერალური ჯარების სრული კონტროლის ქვეშ მოექცა, რის შემდეგაც ბორის ელცინმა სამხედრო ოპერაციებზე მორატორიუმი გამოაცხადა. თუმცა, უკვე მაისში მოსკოვი კვლავ გადავიდა შეტევაზე.

საერთაშორისო უფლებადამცველი ორგანიზაციების ცნობით, ფართომასშტაბიანი წმენდა მოხდა ზაფხულის დასაწყისში, მათ შორის სოფელ სამაშკში, სადაც ფედერალურმა ძალებმა სულ მცირე 100 მშვიდობიანი მოქალაქე მოკლეს, რამაც მწვავე კრიტიკა გამოიწვია.

ზაფხულის შუა რიცხვებისთვის რუსეთის ფედერალურმა ხელისუფლებამ დაიწყო მოლაპარაკებები ჩეჩნური მხარის მეთაურებთან. მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება ჩეჩნეთიდან ჯარების გაყვანის, ტყვეების გაცვლის, განიარაღებისა და არჩევნების ჩატარების შესახებ. თუმცა, შემდგომში მიღწეული ყველა შეთანხმება დაირღვა.

1996 წლის 21 აპრილს ჩეჩნეთის ლიდერი ჯოხარ დუდაევი, რომელიც რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის სიმბოლო გახდა, სარაკეტო თავდასხმის შედეგად დაიღუპა. მისი გარდაცვალება იყო მთავარი გარდამტეხი მომენტი კონფლიქტში.

დუდაევის მკვლელობამ არა მხოლოდ მნიშვნელოვნად შეასუსტა ჩეჩნური მოძრაობა, არამედ გამოიწვია ძალადობის ესკალაცია და შემდგომი ნგრევა, რაც გახდა კიდევ ერთი ტრაგიკული ეტაპი ჩეჩნეთის ომის მიმდინარეობისას.

დუდაევის გარდაცვალების შემდეგ, მისი ადგილი ზელიმხან იანდარბიევმა დაიკავა, რომელიც ჩეჩნეთის ახალი ლიდერი გახდა. იანდარბიევი იყო ჩეჩნეთის დამოუკიდებლობის მოძრაობის ერთ-ერთი მთავარი ფიგურა და აგრძელებდა ბრძოლას რესპუბლიკის სუვერენიტეტისთვის. ის ხელმძღვანელობდა იჩქერიის ჩეჩნეთის რესპუბლიკას გამწვავებული სამხედრო სიტუაციისა და შიდაპოლიტიკური ბრძოლის კონტექსტში.

ივლისში ელცინის ხელახალი არჩევის შემდეგ, რუსული არტილერია და საჰაერო დარტყმები განახლდა. ჩეჩნურმა ძალებმა დაიწყეს ოპერაცია, რომლის დროსაც მათ დიდი ზარალი მიაყენეს რუსეთის ფედერალურ ჯარებს. შემდეგ გენერალმა ალექსანდრე ლებედმა დაიწყო მოლაპარაკება ასლან მასხადოვთან.

1996 წლის 31 აგვისტოს ხასავიურტში ხელი მოეწერა შეთანხმებებს რუსეთის ფედერაციისა და ჩეჩნეთის წარმომადგენლებს შორის. დოკუმენტი ითვალისწინებდა საომარი მოქმედებების შეწყვეტას, ფედერალური ჯარების გაყვანას და რესპუბლიკის სტატუსის შესახებ გადაწყვეტილების 2001 წლამდე გადადებას. ეს შეთანხმებები ფაქტობრივად უზრუნველყოფდა ჩეჩნეთის დამოუკიდებლობას მომდევნო წლებში, მაგრამ კონფლიქტი მოუგვარებელი რჩებოდა რუსეთ-ჩეჩნეთის მეორე ომის მოვლენებამდე. რუსეთში მას ერქვა კონტრტერორისტული ოპერაციის ოფიციალური სახელწოდება, რომელიც ოფიციალურად დასრულდა 2009 წლის 16 აპრილს ჩეჩნეთის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე რუსეთის უშიშროების ძალების სრული კონტროლის დამყარებით.

ომს უზარმაზარი ადამიანური დანაკარგები მოჰყვა. ჩეჩენი მოსახლეობისა და მშვიდობიანი მოსახლეობის დანაკარგები კვლავ საკამათო საკითხად რჩება. თითქმის ორწლიანი ბრძოლის განმავლობაში, სხვადასხვა შეფასებით, 30-დან 100 ათასამდე მშვიდობიანი მოქალაქე გახდა ბრძოლის მსხვერპლი. ასევე, ოფიციალური მონაცემებით, დაიღუპა ოთხი ათასი რუსი სამხედრო მოსამსახურე და შსს-ს ორი ათასამდე თანამშრომელი.

კონფლიქტმა მძიმედ იმოქმედა რეგიონის ინფრასტრუქტურაზე, დატოვა დანგრეული ქალაქები და სოფლები, გაამწვავა სოციალური და ეკონომიკური პრობლემები.

წყარო: https://www.trtrussian.com/politika/rossijsko-chechenskaya-vojna-30-let-s-nachala-tragedii-18242475