„სწორად თქვა გიორგი გახარიამ, დავითგარეჯთან მიმართებით პოლიტიზირებას შეეშვითო. დიპლომატიას უყვარს სიურპრიზები. პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ საფრანგეთ-გერმანიის საზღვართან მდებარე სოფელში საფრანგეთისა და გერმანიის პრემიერ-მინისტრები შეხვდნენ ერთმანეთს, გენიალურ შეთანხმებას მიაღწიეს, მაგრამ ამ შეხვედრის დეტალებმა მედიაში გაჟონა, რის შემდეგაც ფრანგი პრემიერი გადადგა, შეთანხმება კი ჩაიშალა“, - აცხადებს for.ge-სთან საუბრისას პოლიტოლოგი სოსო ცინცაძე.

მელაშვილ-ილიჩოვას გათავისუფლების შემდეგ დავითგარეჯის კუთვნილების საკითხთთან დაკავშირებით უცნაურ განცხადებებს ვისმენთ, რომ ეს ტერიტორია თითქოს არ ეკუთვნის საქართველოს. როგორ ფიქრობთ, ამ ადამიანებს ვერბალური კომუნიკაციის პრობლემა აქვთ, თუ ეს გამიზნული დამოკიდებულებაა გარეჯის მიმართ?

- ვფიქრობ, აზრს ვერ გადმოსცემენ სათანადოდ. თვითონ დავითგარეჯის ტერიტორიის დიდი ნაწილი, სადაც მე სკოლის მოწაფეობისას და სტუდენტობისას ექსკურსიებზე დავდიოდი, სადავო არ არის, მაგრამ სადავოა გარკვეული მონაკვეთი. 1921 წელს როგორ აღმოჩნდა ეს ტერიტორია აზერბაიჯანის ხელში, ეს ყველაფერი დეტალურად აქვს აღწერილი ცხონებულ ოთარ ეგაძეს თავის ისტორიულ რომანში „ვინა ხარ შენ“. აქ მოთხრობილია, როგორ მოხვდა აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე 1921-22 წლებში დავითგარეჯის ტერიტორიის ის ნაწილი, რომელსაც აზერბაიჯანი გვედავება. მაშინ ამ პრინციპით რატომ არავინ არ დავობს საინგილოს? საინგილო გარეჯზე ნაკლებია? იქ ქართველები ცხოვრობენ, რომლებიც გაათათრეს და, სადაც, ელემენტარულად, ქართული სახელმძღვანელოს ჩატანის უფლებას არ გვაძლევენ. ეს უკვე პოლიტიკაა. საინტერესო განცხადება გააკეთა ჩვენმა პრემიერ-მინისტრმა, გარეჯთან მიმართებით პოლიტიზირებას შეეშვითო, მაგრამ თვითონ პროცესია პოლიტიზირებული, მაშინ პრემიერმა უნდა გადაამისამართოს ღარიბაშვილისა და პროკურატურისკენ. კარგად ყოფილა სახელმწიფოს საქმე, თუ ორი რიგითი ექსპერტი ადგენს საზღვრებს. ეს რომ ვუთხრათ ევროპელ ან ამერიკელ პოლიტიკოსებს, სასაცილოდ არ ეყოფათ, ვინაიდან საზღვრების დადგენა ისეთი დელიკატური, მტკივნეული, სტრატეგიული მნიშვნელობის თემაა, არათუ რიგითი ექსპერტების, მინისტრების დონეზეც არ წყდება.

ზუსტად ეს კითხვა ჩნდება, ხომ არ იყვნენ მელაშვილი-ილიჩოვა ზემდგომის დავალებების შემსრულებელნი? რადგან მათი მუშაობის შედეგად ჩიჩხიტური და უდაბნო გაგვიხდა აზერბაიჯანელებთან სადავო, ბერთუბანზე აქ ლაპარაკიც ზედმეტია.

- თუკი მათ განზრახვას ედავებიან, მაშინ გადავსულვართ კომუნისტების ეპოქაში, როდესაც შევარდნაძემ თვითმფრინავის ბიჭებთან ერთად მღვდელი დახვრიტა, მასაც გაქცევა უნდოდაო, მღვდელი, რომელიც თვითმფრინავში არც იყო, მაგრამ განზრახვისთვის დახვრიტეს. ილიჩოვა-მელაშვილს ვინ რას ეკითხებოდა? პროკურორს ვუსმენდი, მან თქვა, ძალიან ბევრი კომისია იცვლებოდაო, მართლაც შევარდნაძის დროიდან მოყოლებული 6-7 კომისია შეიცვალა, ლოგიკური კითხვაა, ნუთუ არც ერთი კომისიის წევრს არ აღეძრა კითხვა და არ ჰკითხეს ამ ორ ექსპერტს, ჩვენს ტერიტორიას რატომ აძლევ აზერბაიჯანს? პროკურატურის წარმომადგენელმა განაცხადა, კომისიის წევრები საქმის კურსში არ იყვნენ, იქ იურისტები იყვნენო, გინდ იურისტი იყოს, გინდ სანტექნიკოსი, როდესაც საკითხი ეხება შენი ტერიტორიის გასხვისებას და, თუ მართლა ეს ექსპერტი ამბობს, ეს ტერიტორია ჩვენი კი არა, იმათიაო, ბუნებრივია, იქ კამათი ატყდებოდა, ჩხუბი ატყდებოდა, სკანდალი მოჰყვებოდა ამას, ასე მარტივად არ ხდება.

მამა კირიონი მუდამ აპროტესტებდა ამას, ცალკეულმა კარტოგრაფებმაც პროტესტის ნიშნად დატოვეს აღნიშნული კომისია.

- სასულიერო პირები შეიძლება ვიღაცამ მაინც დაინტერესებულ მხარედ ჩათვალოს. კი, სასულიერო პირები პატრიოტები არიან, რომლებსაც სურთ ოშკიც, ხახულიც უცებ დაგვიბრუნონ და ჩვენი იყოს, მაგრამ იქ არის იურიდიული საკითხები. როცა ეს ექსპერტები დააპატიმრეს, მაშინ ვთქვი, ისე არ გამოგვივიდეს, ეს ტერიტორიებიც დავკარგოთ, რადგან აზერბაიჯანმა აქ თუ შემოიყვანა მესაზღვრეები და დააყენა, ჩვენ ომს დავუწყებთ აზერბაიჯანს? მე არ ვიცი, ამ კომისიაში რა ხდებოდა და დატოვეს თუ არა ცალკეულმა კარტოგრაფებმა კომისია პროტესტის ნიშნად, შეიძლება იქ მართლაც იყო დავა. ჩვენ ჩვენი პოზიცია გვაქვს, აზერბაიჯანს - თავისი, ამიტომ ყველაზე სწორი იქნებოდა ტერიტორიების გაცვლა. 12-15 წლის წინ აზერბაიჯანელებს ძირითადად აინტერესებდათ არა ისტორიული ძეგლები, არამედ სამხედრო სტრატეგიული მონაკვეთი. სტრატეგიულ მონაკვეთს ჩვენ ვაძლევდით, ოღონდ მათ ძეგლები უნდა დაებრუნებინათ.

ჯუმბერ პატიაშვილის დროს სამჯერ იყო მცდელობა, ალტერნატიული ტერიტორია შეეთავაზებინათ აზერბაიჯანელებისთვის, მაგრამ ისინი უარზე იყვნენ.

- კი, იყო მცდელობები, მაგრამ იმ პერიოდში ცალკეული ადამიანები, მათ შორის, სამღვდელოებაც გაცვლას ეწინააღმდეგებოდა. მაშინ უნივერსიტეტის პროფესორი გახლდით და მახსოვს, ჩვენი გეოგრაფები ამბობდნენ, როგორ უნდა დავთმოთ გარეჯის ძეგლის სანაცვლოდ სტრატეგიული ტერიტორია, აზერბაიჯანთან სერიოზული დაპირისპირება რომ მოგვიხდეს, ეს გადამწყვეტი ფაქტორიაო. საუბარია თხემის მახლობელ ტერიტორიაზე, საიდანაც საქართველოს ტერიტორიაც კარგად ჩანს, აზერბაიჯანის ტერიტორიაც და ამ ადგილს სამხედრო მნიშვნელობა ენიჭება. გარდა ამისა, აზერბაიჯანელებს იმ პერიოდში ძირითადად საძოვრები აინტერესებდათ, ჯუმბერი ამბობდა, საძოვრებს ვაძლევთ აზერბაიჯანელებსო. მახსოვს შეხვედრა იყო, ჯუმბერი გამოვიდა იმ შეხვედრიდან, იქ 3-4 ვაკელი ბიჭიც იყო, ჯუმბერიც ვაკელი იყო, ვლაპარაკობდით და ჯუმბერმა გვითხრა, თითქმის უკვე შევთანხმდით, საძოვრებს ვაძლევთო, მაგრამ მოგვიანებით აზერბაიჯანში გაჩნდა იდეაფიქსი, თითქოს ეს ალბანური ძეგლია, ეს ხელზე დაიხვია უკვე შვილმა ალიევმა, ილჰამმა. მამა ალიევი უფრო მოდიოდა თანხმობაზე, იმ პერიოდში უფრო ახლოს ვიყავით შეთანხმებასთან, მაგრამ შვილმა თქვა, რა ვქნა, პრესა თავისას ითხოვს, სხვებიც არ არიან გულგრილნი ამ თემის მიმართო და, ბუნებრივია, აზერბაიჯანელები ცდილობენ, მეტი წაიღონ.

სხვათა შორის, აზერბაიჯანელებს სურთ, მთელი საინგილო, ჰერეთის ნაწილი წარმოაჩინონ ალბანურ მემკვიდრეობად.

- დიახ, ასე უნდათ წარმოაჩინონ, მაგრამ მეცნიერულად ეს არ მტკიცდება. ჩვენ სულ დავა გვიწევს მეზობლებთან, მეცნიერებათა აკადემიაში 40 წელი ვმსახურობდი, მახსოვს, სომხების დელეგაცია ჩამოდიოდა ჩვენთან და ხელოვნებათმცოდნეობის ინსტიტუტის დირექტორს გიორგი ჩუბინაშვილს სისხლი ჰქონდა გამშრალი მათთან დავაში, იძახდნენ, გინდა თუ არა, ჯვარი სომხური არქიტექტურის შედევრიაო. მე თვითონ ვარ ამის მოწმე. თბილისში ეკლესიებს არ გვედავებიან? ახლა კი სიტუაცია გაამწვავა ჩვენი ქალბატონი პრეზიდენტის გარეჯში ჩასვლამ, მერე უცებ ხელი დაიბანა, მაშინ ბოლომდე მიჰყოლოდა პრეზიდენტი ამ საქმეს, ახლა რომ იძახის, ჩემს დონეზე არ წყდებოდა ეს საკითხიო. თოჯინა კი ხარ, მაგრამ პრეზიდენტად ითვლები მაინც. დიპლომატიას არ უყვარს საჯაროობა, ხმაური. მსოფლიო ისტორიაში უამრავი ასეთი შემთხვევაა, როცა საჯარო გახმოვანებას უარყოფითი შედეგი მოუტანია. 20-იან წლებში, პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ სოფელ ტაურაში (საფრანგეთ-გერმანიის საზღვარზე) შეხვდნენ საფრანგეთისა და გერმანიის პრემიერ-მინისტრები, შეთანხმდნენ ყველაფერზე, ეს შეთანხმება გენიალური იყო ორივე მხარისთვის, მაგრამ საფრანგეთის რომელიღაც გაზეთის ჟურნალისტმა გაიგო, დაწერა ეს ამბავი, საფრანგეთში ატყდა ხმაური და ფრანგი პრემიერი იძულებული გახდა, თანამდებობიდან გადამდგარიყო, ყველაფერი ჩაიშალა. დიპლომატიას უყვარს შედეგი, სიურპრიზი, რაც მოლაპარაკებების შემდეგ ვლინდება. კლასიკური ისტორიული ფაქტი იყო პალესტინის განთავისუფლების ორგანიზაციის ლიდერის იასირ არაფატის და ისრაელის პრემიერის იცხაკ რაბინის ოსლოში მოლაპარაკება. სამი თვის განმავლობაში მიმდინარეობდა მოლაპარაკება, კაციშვილმა ვერ გაიგო და უცებ გახმაურდა შედეგი. სწორედ მაშინ აღდგა მშვიდობა, მაგრამ მერე ისრაელში რაბინი მოკლეს ნაციონალისტებმა, შენ ისრაელის ინტერესები გაყიდეო.

დღესაც, ალბათ, აუცილებელია, ივერი მელაშვილმა განმარტოს თავისი გაუგებარი განცხადება დავითგარეჯის კუთვნილების შესახებ.

- მთელი უბედურება ის არის, ივერი მელაშვილი, ეტყობა, მოლაპარაკე კაცი არ არის. რაც იცის, იმას ვერ გადმოსცემს.

მაგრამ რაღა მაინცდამაინც გარეჯის კუთვნილების საკითხი შეეშალა?

- ეს არ უნდა ეთქვა, შეიძლება, მეცნიერულად ლაპარაკობდა და ბოლომდე არ დაასრულა სათქმელი, მაგრამ უნდა გაითვალისწინოს, რომ მის ნათქვამს ყველა გამოიყენებს. ეგ გამოდის და მარტო იმას ამბობს, ფრთხილად უნდა ვიყოთ, ფრთხილად უნდა ვიყოთო. მის ადვოკატ მშვენიერაძეს ვუსმინე, ახსნა ყველაფერი, რატომ არ შეიძლება 200 ათასიანი მასშტაბის რუკის გამოყენება, რადგან თურმე არ ემთხვევა ის რუკა გარემოს. კარტოგრაფების საქმემ ისე გაამწვავა ვითარება, რომ სისწორის დადგენა აზერბაიჯანელებს აღარ აწყობთ. თანაც, უკეთესი იყო მოლაპარაკებები მანამ დასრულებულიყო, სანამ აზერბაიჯან-სომხეთის ომი იქნებოდა. დღეს ჩვენ აზერბაიჯანის სტრატეგიულ მოკავშირედ ვრჩებით, მაგრამ როგორიც ვიყავით ბოლო ომამდე, ისეთი აღარ ვართ. აზერბაიჯანმა რუსეთი შემოუშვა, იქ რუსეთის ჯარი დგას, ალიევმა დაიბრუნა თავისი მიწები და ახლა რამეს დათმობს? ხომ იცით, მადა ჭამაში მოდის. ამიტომ გახარიამ სწორად თქვა, აზერბაიჯანთან ურთიერთობას უნდა გავუფრთხილდეთო. მართლაც, ჩვენ უკვე ძალზე ახლოს ვართ, ნაბან წყალს ბავშვი გადავაყოლოთ. ის, რომ გარეჯი საქართველოა, ამას რად უნდა ზედმეტი ლაპარაკი. ყველაზე დიდი დემაგოგიაა იმის მტკიცება, რომ გარეჯი საქართველოა. ეს ხომ ისედაც ვიცით, ეს იგივეა, ვიღაცამ თქვას, თბილისი საქართველოს დედაქალაქიაო. და ვინ ამბობს, რომ არ არის თბილისი საქართველოს დედაქალაქი?!