აზერბაიჯანის სახელმწიფო აკადემიურმა ანსამბლმა ქართული ცეკვა მიითვისა. აპლოდისმენტებით ჩაიარა აზერბაიჯანელების მიერ ქართული ჩოხებით შესრულებულმა ჩვენმა „მთიულურმა“, მაგრამ ისე, რომ აზერბაიჯანელებს „დაავიწყდათ“ იმის აღნიშვნა, რომ ეს ქართული ცეკვა იყო, რომელსაც მუსიკალურ ფონად აზერბაიჯანული მელოდია დაუდეს.

ქორეოგრაფ დავით ფოცხიშვილის მოსაზრებით, დავით გარეჯის ნაწილის მითვისების შემდეგ ეს მეზობელი ქვეყნის მხრიდან საქართველოს მიმართ გამოვლენილი უპატივცემულობაა.

„მეზობელმა, რომელმაც უსინდისოდ წაგვართვა დავით გარეჯი, ახლა თავიდან ბოლომდე თავის რეპერტუარში შეიტანა ქართული ხალხური ცეკვის აზრი, ხასიათი და მთლიანი ქორეოგრაფიული სტრუქტურა... ფაქტობრივად, უსინდისოდ მიიტაცა ქართული ცეკვით ახსნილი ჩვენი ერის ისტორია... რა ლამაზად დაუდიათ თავიანთი მუსულმანური მელოდიები, მალე ვერც მივედავებით!“ - აცხადებს დავით ფოცხიშვილი და შესაბამისი უწყებებისგან რეაგირებას მოელის.

ქორეოგრაფის თქმით, ახლა ცალკეული ადამიანები დაიწყებენ გრიგოლ რობაქიძის უკვე გადამღერებული აფორიზმებით საუბარს: „ქართული გენია როკვით განფენილი“ და „რასა“ არ ეყოფა არავის თურმე, რომ იცეკვოს და იმღეროს ქართული ცეკვა და სიმღერა, მაგრამ აზერბაიჯანელების შემთხვევაში, „მათ ქართული ცეკვა ვერ იცეკვეს? ვერ ეყოთ რასა?“

ქართული ცეკვის მითვისების შესახებ For.ge ქორეოგრაფ დავით ფოცხიშვილს ესაუბრა.

აზერაიჯანის სახელმწიფო ანსამბლის მიერ ქართული ცეკვის მითვისება თქვენ ქორეოგრაფიულ ანექსიად შეაფასეთ. რას აკეთებს ამ დროს ჩვენი კულტურის სამინისტრო, ან საავტორო უფლებების დაცვის ასოციაცია?

- ქართული ცეკვებისა და სიმღერების პლაგიატობა უკვე ძალიან გავრცელებული მოვლენაა. გახსოვთ, ალბათ, სომხებმა „დაისი“ რომ მიითვისეს და „სვადებნი ტანეცი“ უწოდეს, პირველი მე ვიყავი, ინტერნეტში გავიგე ეს ამბავი და დათო ოქიტაშვილმა და მე ერთად მოვიწვიეთ მასმედია, მერე გავგზავნეთ წერილი და ამის შემდეგ გევორქიანმა ბოდიში მოიხადა. მართლაც, საქართველოს სახეა „დაისი“, ეს ცეკვა, მუსიკა, მელოდია. ასე ნელ-ნელა კავკასიაში და გინდაც აზიაში უტევენ ქართულ ცეკვას და ამაში ქართველ მოცეკვავეებს მიუძღვით დიდი ბრალი. საქართველოში ჩვენს მოცეკვავეებს არ აჩერებენ, ისინი შესაბამის ანაზღაურებას ვერ იღებენ, ამიტომ ჩვენი მოცეკვავეები სხვაგან გადიან და სხვებს ასწავლიან ქართულ ცეკვებს. რაც შეეხება აზერბაიჯანს, აზერბაიჯანელებს საერთოდ ჩოხა არ ეცვათ. ისტორიულად არ არსებობს მათი ჩოხა, არც ილეთი. ეგენი ცეკვავენ უფრო სახასიათო ცეკვებს, ასეთი „ჟილკიანი“ ცეკვები კი აზერბაიჯანში არ არსებობს.

ამ შემთხვევაში, ცეკვა „მთიულურის“ ილეთები მიითვისეს აზერბაიჯანელებმა?

- დიახ, „მთიულურის“ ილეთებზე, რომელსაც ავტორები ჰყავს, მთლიანად ააგეს აზერბაიჯანული ცეკვის მთელი სტრუქტურა. ახლა ეგენი ინტერნეტში უყურებენ სუხიშვილებს, ჩვენს ანსამბლ „მეტეხს“, „ერისიონს“, „რუსთავს“, ქართული ცეკვების მრავალფეროვნებას, მათ უნდათ, ჩვენი ცეკვები თავიანთ პროდუქტად გაასაღონ და გაიტანონ მსოფლიოში. თავიანთი ცეკვები ბრინჯთან და, ზოგადად, საჭმელთან მიმართებაშია და, ცხადია, კომერციულ ცეკვებად არ მოიაზრება. ამიტომ გადაწყვიტეს, ჩვენი ცეკვების ხარჯზე უფრო მრავალფეროვანი ცეკვები დადგან, რათა უცხოეთში გაიტანონ. ისინი ფიქრობენ, ქართული ცეკვა მაინც კავკასიურია, კავკასიელებში აზერბაიჯანელებიც ნაწილობრივ შედიან და „ეპატიებათ“. არადა, მათი ტრადიციული ცეკვა ეს არ არის.

ქართველმა ქორეოგრაფებმა ხომ არ დაუდგეს აზერბაიჯანელებს ცეკვა „მთიულური“?

- ვეჭვობ, სწორედ ქართველებმა დაუდგეს, რადგან ისე საფუძვლიანად ცეკვავენ, დედას გეფიცებით, ჩვენი პროფესიონალური ანსამბლები ცოტა ხანში ასე ვერ იცეკვებენ.

ვინმეზე ხომ არ გაქვთ ეჭვი, ვინც ჩვენი ცეკვა ასე საფუძვლიანად შეასწავლა აზერბაიჯანელებს და არც კი გააპროტესტა, როცა დაინახა, რომ ეს ცეკვა აზერბაიჯანელებმა თავისად გამოაცხადეს?

- ვინმეზე არ მაქვს ეჭვი, მაგრამ ვფიქრობ, დიდი მასტერკლასია ჩატარებული საამისოდ. თავად აზერბაიჯანი კულტურულ განვითარებაზე ძალიან დიდ ფულს ხარჯავს, მე ვიყავი აზერბაიჯანში, ვესაუბრე ამის თაობაზე იქაურებს, მათი რესურსები, ბიუჯეტი ძალიან დიდია, გაზი აქვთ და მდიდარი ქვეყანაა. ეტყობა, აზერბაიჯანის კულტურის სამინისტრომ მოიცალა საამისოდ და დაიწყეს ხელის შეწყობა კულტურის სფეროსთვის. ეს სხვა მხრივაც დამაფიქრებელია, აზერბაიჯანელები უკვე შეძლებენ მათთან ჩასული ტურისტი შეაჩერონ და საქართველოში აღარ მოხდეს ამ საოცრების - ქართული ცეკვების ნახვა. თუ ადრე ტურისტები ამ საოცრებას საქართველოში ნახულობდნენ, ახლა აზერბაიჯანშივე ნახავენ. მათი ცეკვების სტილისტიკა „შალახოსა“ და „კინტოურის“ სტილისტიკაა. სომხებსა და აზერბაიჯანელებს დავა აქვთ „შალახოსა“ და „კინტოურის“ თაობაზე, მაგრამ ეს ცეკვებიც ერთმანეთს არ გვანან არც რიტმული ტაქტით, არც ილეთობრივი წყობით. საქართველოში ქალაქური ფოლკლორიდან შემოედინა ეს ცეკვები, უფრო სწორად არბატოვმა დაუდგა ნინო რამიშვილს „ჯეირანი“, ეს ცნობილი ფაქტია, აღმოსავლური თემაა და ჯეირანი პატარა შველს ნიშნავს. „კინტოური“ კი მამათმავლური ცეკვაა, რომელიც შემოვიდა და ტრადიციაში ჩაჯდა ჩვენთან. ეს ქალაქური ფოლკლორიდან დამკვიდრდა. ქალაქური ფოლკლორიც რა არის? ჩვენი ქალაქი რომ ვითარდებოდა, შენდებოდა, აქ ჩამოდიოდნენ სხვადასხვა ერის წარმომადგენლები. უკრაინულმა ან რუსულმა ცეკვებმა რატომ არ მოიკიდა ჩვენთან ფეხი ისე, როგორც „კინტოურმა“ და „შალახომ“? რადგან ჩვენი უშუალო მეზობლები უფრო ახლოს იყვნენ ჩვენს დედაქალაქთან და შემოიჭრა ეს ცეკვებიც. ცხადია, ჩვენ უნდა ვიცეკვოთ ეს ცეკვები, რატომ არ უნდა ვიცეკვოთ? მეჩეთიც არის ჩვენთან და სინაგოგაც, უბრალოდ, ქართველებმა ბევრი რამ შევიტანეთ მათ ცეკვებში, გავათანამედროვეთ, მუსიკალურად გავალამაზეთ. ისე, აზერბაიჯანელებს არ აკლიათ მუსიკალური ცოდნა, რადგან აზერბაიჯანში ყველა მღერის და ცეკვავს.

ქართულმა ცეკვამ არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი რომ მოიპოვოს, ეს დაუკარგავს ჩვენს ახლო მეზობელებს ქართული ცეკვების მითვისების სურვილს?

- ზუსტად ამაზე ვსაუბრობ. ჩემი ნათქვამით მთავრობის წინააღმდეგ არ გამოვდივარ, მე გამოვდივარ ჩემი ეროვნულობიდან გამომდინარე. თუ ღვინო, ქვევრი და სულგუნი საქართველოს საკუთრებაა, ქართული ცეკვა არ უნდა იყოს საქართველოს საკუთრება? სვანები რომ ცეკვავდნენ, მაშინ ამერიკა კი არა, ნახევარი მსოფლიოც არ იყო აღმოჩენილი. მოგეხსენებათ, სვანეთში ნაპოვნია თასი, რომელზეც ასახულია, როგორ ცეკვავდნენ ფერხულს ქართველები. უკვე შემდგომ საუკუნეებში კავკასიაში ერთ-ერთი მთავარი სამეფო იყო საქართველო.

რატომღაც „ოსურად“ მოვიხსენიებთ ქართულ ცეკვას „სიმდის“. ამის შესახებ რას იტყვით?

- როგორც წესი, ოსები ცერებზე არ ცეკვავდნენ, ესეც ქართველების გაკეთებულია. ჯანო ბაგრატიონმა დადგა ეს ცეკვა, როგორც ჩვენი ძველი ქორეოგრაფები იძახიან. ეგეც საქორწილო ცეკვაა. მთლიანი სტრუქტურა, ნახაზობრივი სისტემა ოსებს არ ჰქონდათ, სუხიშვილმაც ამაში დიდი როლი შეიტანა, დატრიალება და მთელი სტრუქტურა, ფაქტობრივად, ქართველების გაკეთებულია. სცენაზე ეს პროდუქტი ჩვენ გავიტანეთ, პირველებმა გავალამაზეთ ეს ცეკვა. ასე არ ცეკვავდნენ ეგენი. სხვათა შორის, მთელმა ჩრდილო კავკასიამ დაიწყო ქართული ცეკვების შესრულება. სინამდვილეში, არც ჩეჩნები ცეკვავდნენ ჩვენსავით. ჩეჩნები ხელებს რომ მაღლა სწევენ, ეს არის ალაჰთან მიმართებით. საერთოდ, მუსლიმანური ცეკვები არ სრულდება ქალთან ერთად, მათი სარწმუნოება კრძალავდა ქალთან ერთად ცეკვას. ჩვენი სახელოვანი მოცეკვავე ომარ მხეიძე იძახდა, კავკასიაში რომ დავდიოდით, გინდაც დავით ჯავრიშვილის და გინდაც ძველი ქორეოგრაფების დროს, აშკარა იყო, რომ მუსლიმან მამაკაცებს ეკრძალებოდათ ქალებთან ცეკვა. ამ დროს საქართველოში ქართული ცეკვა ქალთან, სიყვარულთან და რაინდობასთან იყო ასოცირებული. ახლა კი მიმდინარეობს ქართული ცეკვის ანექსია. ამას ჩვენ ვეღარ დავიბრუნებთ, ეს უკვე გაიფანტა მთელ კავკასიაში. მაგალითად, რუსეთის ნაციონალური ბალეტის შემქნელი მოისეევი სტალინმა არ დახვრიტა, რადგან, ფაქტობრივად, მან შეუქმნა რუსეთს ნაციონალური ბალეტი. რუსებს არ ჰქონდათ ბევრი ფოლკლორული ცეკვა, არ იყვნენ მდიდრები ამ მხრივ, ამ ჭკვიანმა ებრაელმა-მოისეევმა კი გამოიყენა კომუნისტური საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკების ცეკვები და მოსკოვში შექმნა მსოფლიო ხალხთა ცეკვის აკადემია, რომელიც, ფაქტობრივად, პირველად დაარსდა მსოფლიოში. მსოფლიო ცეკვების აკადემიაში ცეკვავენ ქართულ „ხორუმსაც“, აზერბაიჯანულ ცეკვასაც, ანუ მათ ცეკვების დადგმა დაიწყეს ჯერ კავკასიიდან და შემდეგ გადაწვდნენ მთელ მსოფლიოს. თუმცა მოისეევმა არ მიიტაცა ეს ცეკვები, სცენაზე რომ გადიოდა, იძახდა, „აჭარნი ტანეც“, „გურულსკი ტანეც ხორუმი“, „მტიულური“. კი ბატონო, იცეკვონ აზერბაიჯანელებმაც ქართული ცეკვები, მაგრამ არ დამალონ, რომ ეს ქართული ცეკვაა. ჩვენ თუ ვიძახით, რომ „ჯეირანი“ აზერბაიჯანული ცეკვაა, აღმოსავლური სტილისტიკით, მათაც უნდა აღიარონ, რომ „მთიულური“ ქართული ცეკვაა. ჩვენ ხომ არ ვანგრევთ მეჩეთებს, ვამბობთ, რომ ეს მათი კულტურული ძეგლია ჩვენს ქალაქურ ცხოვრებაში. მე პირადად გადავწყვიტე, ცოტა ხნის განმავლობაში აღარ ვიცეკვებ „ჯეირანს“, ეს ჩემი არჩევანია ამ ეტაპზე, რადგან ქართულ ცეკვაში ფოლკლორული განძი ძალიან ბევრია. უბრალოდ, იმ დროისთვის ნინო რამიშვილს, ილიკო სუხიშვილს და ჯანო ბაგრატიონს არ ჰქონდათ მეტი რესურსი და გააქალაქურეს ჩვენი მეზობლების ცეკვები. მცირე რაოდენობის ცეკვებით ხომ არ წავიდოდნენ უცხოეთში? ცხადია, თავიანთ რეპერტუარში მათ შეიტანეს ქალაქური ფოლკლორიც. ახლა „მთიულურს“, „სვანურსა“ და „რაჭულს“ რომ ცეკვავ და იძახი „არმიანსკი ტანეც“, ეს უკვე დანაშაულია.

ამას წინათ ლოს-ანჯელესში ჩავატარეთ მასტერკლასი, მსოფლიოს ბალეტმაისტერები და დასები გამოდიოდნენ, ჩვენ გავაკეთეთ თანამედროვე სიუჟეტი, ძალიან მოეწონათ ჩვენი დადგმა, მაგრამ დასავლეთი ცოტა სხვანაირად უყურებს ამ ყველაფერს, იქ სულ სხვა განვითარებაა და ვიცით, რომ ჩვენს მიერ დადგმულ ცეკვას არ წაგვართმევენ. წართმევა მათთვის სირცხვილია. ისინი არ მიითვისებენ არც „ფლამენგოს“, არც „პოლკას“, არც სხვა ცეკვებს. ბოლოს და ბოლოს, ამერიკული ბალეტი ქართველმა ქორეოგრაფმა დააარსა - ჯორჯ ბალანჩინმა.