სახალხო დამცველის კანდიდატურის შერჩევაში ლამის მთელი ქვეყანა ჩაერთო. სხვადასხვა სოციუმმა თავისი საკუთარი რჩეული შეთავაზა საზოგადოებას - ადვოკატები ლია მუხაშავრია და გელა ნიკოლაიშვილი, ყოფილი პარლამენტარი დიმიტრი ლორთქიფანიძე და არასამთავრობო სექტორიდან თამარ გურჩიანი. საზოგადოება აღიარებს იმასაც, რომ ოთხივე ღირსეული კანდიდატია. მათ შორის იმართება დებატები, ზოგჯერ ერთმანეთს მწვავე კითხვებსაც უსვამენ და ამით საკუთარი უპირატესობის ხაზგასმას ცდილობენ. რომელ კანდიდატურაზე გააკეთებს არჩევანს ხელისუფლება ან ეყოლება თუ არა სხვა ფავორიტიც, ამას მოგვიანებით ვნახავთ, თუმცა გაცილებით საინტერესოა, რა მოხდა თავად ქართულ საზოგადოებაში ისეთი, რაც სხვა დროს არ მომხდარა. როგორც კულტუროლოგი ლელა იაკობიშვილი ამბობს, ხალხი ცდილობს, ინიციატივა ხელიდან არ გაუშვას, არ დათმოს. 

ქალბატონო ლელა, რამდენიმე კვირაა სახალხო დამცველის კანდიდატურაზე საზოგადოებაში დიდი მსჯელობა მიმდინარეობს, სახალხო დამცველი პრინციპში სახელმწიფო თანამდებობაა და იყო დრო, როდესაც მას ხელისუფლება ისე წარადგენდა და დაამტკიცებდა სახალხო დამცველს, ჟურნალისტი კითხვას რომ დასვამდა, მხოლოდ რამდენიმე ექსპერტი თუ შეაფასებდა. როგორ ფიქრობთ, რა მოხდა დღეს საზოგადოებაში?

- სხვათა შორის, ამ უწყებას 2008 წელს კომუნიკაციის სტრატეგია დავუწერე და შემიძლია, ასეთი რამ გითხრათ – მაშინ მთელი ინსტიტუციისადმი ნდობას ატარებდა ერთი პერსონა, რომელსაც ერქვა სოზარ სუბარი. ეს იმიტომ, რომ 2007 წელს, დემონსტრაციისა და ტელევიზია „იმედის“ დარბევის  შემდეგ საკუთარ თავზე საკმაოდ სერიოზული მორალური ტვირთი აიღო. სწორედ ამის შემდეგ  უცნაური რამ ხდება - ამ ინსტიტუციისადმი ინტერესი მაქსიმალურად იზრდება. ანუ ინსტიტუცია, როგორც ღირებულება იწყებს მუშაობას. ჩემთვის ეს ძალზე საინტერესოა, რადგან  ადამიანის უფლებების დაცვა, როგორც ღირებულებითი საზრისის მქონე, მთლიანად ევროპულ კულტურაში დაბადებული ღირებულება გახლავთ.

ქართველებს მის მიმართ მხოლოდ მას შემდეგ გაუჩნდათ მგრძნობელობა, რაც პირველ ეტაპზე 2007 წლის დარბევა გამოიარეს. ახლა კი, ციხის ამბების შემდეგ, სრულიად გასაგები გახდა, რომ ეს ნამდვილად არის ერთ-ერთი ყველაზე საკვანძო ინსტიტუციონალური ორგანიზაცია  ქვეყნის სტრუქტურული აგების თვლსაზრისით.  უკანასკნელ არჩევნებამდე იგი თითქოს  მხოლოდ ნომინალური ინსტიტუცია იყო, რომელსაც მხოლოდ იმდენი ფუნქცია ჰქონდა, რამდენსაც პარლამენტი მიანიჭებდა - ანუ მათი მოხსენებები  მხოლოდ ცნობად იყო მიღებული.

მხოლოდ მას შემდეგ, რაც აშკარა გახდა, რომ ჩვენს ქვეყანაში მხოლოდ რიგითი მოქალაქე კი არა შესაძლოა ქვეყნის პრეზიდენტიც კი აღმოჩნდეს სრულიად დაუცველი და ის ვიღაცის ინტერესის მსხვერპლად იქცეს,  ეს ევროპული ღირებულება ქართულ ღირებულებადაც იქცა.ციხის თემამ მთლიანად შეცვალა ჩვენი დამოკიდებულება ამ ინსტიტუციის მიმართ და იმ პერსონის მიმართაც, ვინც მისი სახე იქნება.

თითქოს ყველა პოზიციაზე წარდგენილი კანდიდატი ადვილად აიტაცა ხალხმა, თანახმაა ძალოვან სტრუქტურის კანდიდატებზე, ყველა სხვა კანდიდატურაზეც. ქვეყნის მოსახლეობა  ყველაზე მგრძნობიარე აღმოჩნდა სახალხო დამცველის კანდიდატის მიმართ. როგორც ჩანს, რიგითი ადამიანის უფლებების თემა, როგორც ევროპული ღირებულება, ჩვენშიც დაიბადა.

როგორც ჩანს, დრო სჭირდება საზოგადოებას იმისათვის, რომ გაითავისოს ის ღირებულებები, რაზეც საკმაოდ დიდხანს ხელოვნურად არის ხოლმე ლაპარაკი. ამ ეტაპზე მოწმენი ვართ, რომ ეს ღირებულება გარედან კი არ შემოდის, თითქოს საზოგადოების წიაღში იბადება...

- ხშირად მითქვამს, რომ თუ საკუთარ გამოცდილებაში არ გაქვს რაღაც, ის ღირებულებად ვერ იქცევა. ჩვენ მხოლოდ და მხოლოდ ინსტიტუციების სუროგატებს ვქმნიდით ევროპული სტანდარტებით. ამიტომაც ყველაფერი იყო ნომინალური. ღირებულება მხოლოდ მას მერე იწყებს მუშაობას, როგორც კი საკუთარ გამოცდილებაში რაღაცას გამოვატარებთ. მანამდე არის ფუჭი, ქაღალდზე დეკლარირებული.

ახლა აშკარაა, რომ მგრძნობელობა ძალზე მაღალია. შესაძლოა, გარკვეული ვიწრო ჯგუფების ინტერესები  რომელიმე კონკრეტული ფიგურებისკენ იხრება, მაგრამ, როგორც აღმოჩნდა, სწორედ იმ ვიწრო ჯგუფებს უწევს ოპონირებას საზოგადოებრივი აზრი. ამიტომაც ჯერჯერობით რამდენი სახალხო დამცველის კანდიდატურაც დაასახელეს, ვერც ერთზე ვერ შეჯერდნენ.

იმის მიუხედავად, რომ ოთხივე ღირსეული კანდიდატია, ძირითადი კამათი მიდის ორ მათგანზე - არსამთავრობო ორგანიზაციების მიერ დასახელებულ თამარ გურჩიანსა და პატიმართა ოჯახების მიერ დასახელებულ დიმიტრი ლორთქიფანიძეზე. თუმცა,  ყველაზე საინტერესო ის არის, რომ ხალხი აგროვებს ხელმოწერებს მაშინ, როდესაც სახალხო დამცველის წარსადგენად ერთი  ექვსკაციანი ფრაქციის ინიციატივაც კი საკმარისია. მაგალითად, დიმიტრი ლორთქიფანიძის კანდიდატურის წამოყენების იდეა პატიმრების ახლობლებს დაებადათ, როდესაც ის ერთ-ერთ ადამიანს დაეხმარა გლდანის ციხესთან - მას უკვე 72 ათასი ხელმოწერა შეუგროვეს...

- ჩვენ ყველანი ერთბაშად აღმოვჩნდით იმ რეალობის  წინაშე, რომ აბსოლუტურად დაუცველები ვართ. ჩვენ, ჩვენი შვილები, ახლობლები, სრულიად დამოკიდებული ვართ ვიღაცის ჭირვეულ და უკეთურ ნებაზე - როდის გაახსენდებოდა მავანს, რომ ოდესღაც არ მოვწონდი. ასეთი დამოკიდებულება გაუჩნდა ადამიანს იმ სახელმწიფო აპარატის მიმართ, რომელიც ძალადობდა  ამდენი ხნის განმავლობაში, ძალადობდა ადამიანზე, ბიზნესზე, ტელევიზიებზე, ბაზრობაზე. კიდევ ერთი რამ არის მნიშვნელოვანი – ამბობდნენ, რომ ციხეში ასეთი რამ ხდებოდა, ამას ამბობდა ყველა სახალხო დამცველი, მაგრამ ამას მხოლოდ ცნობად იღებდნენ.

მაგრამ როდესაც  ეს მასალა დოკუმენტურად დაიდო და რეალური სამხილები გაჩნდა,  სწორეს მაშინ გააქტიურდა მოსახლეობა.  მან დაინახა, რომ ასეთი ტიპის ძალადობისაგან ინსტიტუციონალური დაცვაა საჭირო, ამ ინსტიტუციას კი მისი ნდობით აღჭურვილი ადამიანი უნდა წარმოადგენდეს. დღეს მას, როგორც აღმოჩნდა, სახალხო დამცველის პოსტზე საკუთარი კანდიდატიც ჰყავს. 72 ათასი ხელმოწერა ალბათ ადასტურებს იმას, რომ კონკრეტული ადამიანის მიმართ არსებობს ეს ნდობა. ნდობა კი მაშინ ჩნდება, როცა  კონკრეტულ ფაქტის ირგვლივ რეალურად ეხმარები  ვინმეს. მეორეს მხრივ,  როგორც ჩანს, ადამიანური თვისებებიც ისეთი აქვს, რომ ამხელა ენერგეტიკა შემოიკრიბა გარშემო.

სრულიად მესმის, რომ უბრალო მოქალაქეებისა და მოსახლეობის ამ ძალისხმევის  საპირწონე გახლავთ არასამთავრობო სექტორის ძალისხმევა. ისინი ახლა, ისევ და ისევ ზემოთქმული  მიზეზის გამო  მიხვდნენ თავიანთ რეალურ როლს ქვეყნის სახელმწიფოებრივ მოწყობაში. მათ მიმართ სტატისტიკური ადამიანის მგრძნობელობა ძალიან დაბალი იყო. ადამიანები არასამთავრობო სექტორს თავისიანად არ აღიქვამენ, მაგრამ სასაზღვრო სიტუაციაში მათ რეალურად გაიცნობიერეს თავისი მისია საზოგადოებასთან მიმართებაში. შესაძლოა, თავის დროზე მართლაც ძალზე ძნელი იყო მათი „თავისიანად“ განცდა. ისინი თითქოს სხვა ენაზე მეტყველებდნენ, მათ შესახებ  ბევრს ლაპარაკობდნენ საგრანტო კორუფციაზე, მაგრამ ისინი შინაგანად მართლა გრძნობდნენ, რომ საჭირონი არიან, თუკი დემოკრატიულ საწყისებზე უნდა გადაეწყოს ჯერ ქართული ცნობიერება და მერე სახელმწიფო.  ამიტომ  ისინიც უცებ აღმოჩნდნენ მოტივირებულნი და თავიანთ კანდიდატურას ლობირებენ იმისათვის, რომ მეორე ეტაპზე მაინც თავისი რეალური საჭიროება დაანახონ ქვეყანას, ხალხს, თუ ორივეს ერთად.

თუმცა არასამთავრობო სექტორის მიმართ საზოგადოებაში არსებობს ეჭვები, მაგალითად ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ეჭვია იმასთან დაკავშირებით, რომ სახალხო დამცველის ანგარიშში უხვად მოხვდება უმცირესობების თემა, რაც თავისთავად გახდება გრანტების ახალი ტალღის წამოსვლის საფუძველი და, უხეშად რომ ვთქვათ, მთელ არასამთავრობო სექტორს გარანტირებული ექნება დაფინანსება. რამდენად აქვს საფუძველი ასეთ ეჭვებს?

-არც ეგ მოსაზრებაა აზრს მოკლებული. მოგეხსენებათ, მედალს ორი მხარე აქვს. ალბათ ერთ-ერთი მოტივაცია ეგეც არის, არ გამოვრიცხავ ყოველ შემთხვევაში, მაგრამ ვერც დაგიდასტურებთ. პირდაპირ ვიტყვი – უმცირესობის თემა საქართველოში ნაკლებად დგას. სხვა ტიპის კულტურა ვართ. ეთნიკური უმცირესობები ან სხვა ტიპის უმცირესობებიც იმდენად არიან დაუცველნი, რამდენადაც ნებისმიერი მოქალაქე. რა თქმა უნდა, ამ თემასთან დაკავშირებითაც შიგადაშიგ არსებობს ექსტრემალური სიტუაციებიც, მაგრამ ამას სისტემური ხასიათი ჩვენს კულტურაში ნამდვილად არა აქვს.

ჩვენ ნამდვილად არ ვართ არც რასისტები, არც იმ ტიპის ადამიანები, რომლებსაც ეთნიკური ან რელიგიური უმცირესობების მიმართ რაღაც გაცნობიერებული თუ გაუცნობიერებელი აგრესიები აქვთ. თუ არასამთავრობოებს მხოლოდ ეს მოტივაცია აქვთ, მაშინ მაგ მოტივაციას არ ვემხრობი. ქართული კულტურა სხვა ენაზე მეტყველებს.

შესაძლოა სხვა ქვეყნებში უფრო მძაფრად დგას ეს საკითხები, მაგრამ ჩვენთან,  ჯერჯერობით მაინც, ამას ისევ და ისევ მხოლოდ ის „კონიუნქტურა მოითხოვს“ - რომ მსოფლიოში არის და ჩვენთანაც უნდა იყოს. ამაზე აქცენტირება ხშირად ხელოვნურად კეთდება. ჩვენში ეს  არ აღწერს რაიმე ტენდენციას. კი ბატონო, არსებობდნენ „მკალავიშვილები“, მაგრამ არსებობს აგრეთვე, სწორედ რომ ერთი არასამთავრობო ორგანიზაცია, (სახელს არ ვიტყვი შეგნებულად), რომელიც აგრესიულობით გამოირჩევა, მაგრამ ეს ხომ არ ნიშნავს, რომ ეს ყველაფერი მასობრივია?! 

რა თქმა უნდა, შესაძლოა, ერთ-ერთი მოტივაცია ისიც არის, რომ როგორმე დაფინანსდნენ, სხვანაირად თავს ვერ შეინახავენ და ესეც მესმის, მაგრამ უმნიშვნელოვანესი ის არის, რომ მათ საკუთარი როლი და პასუხისმგებლობა იგრძნეს. და თუ ორივეს მოევლება, უმცირესობების უფლებების დაცვასაც და ზოგადად – ადამიანის უფლებათა დაცვასაც, მაშინ სრულიად გასაგებია, რომ მათი როლი დიდია.

არის კითხვები დიმიტრი ლორთქიფანიძესთანაც მისი ოპონენტების მხრიდან და როგორც ლორთქიფანიძე ამბობს, ძალიან უნდათ ჰომოფობიაში დაადანაშაულონ. როდესაც კითხვა დაუსვეს, ლორთქიფანიძემ განაცხადა, რომ თავის პრაქტიკაში მისი დაცვის ქვეშ ბერჯერ ყოფილა სექსუალური უმცირესობის წარმომადგენელი და მომავალშიც დაიცავს, მაგრამ კატეგორიული წინააღმდეგია ჰომოსექსუალიზმის, ტრანსექსუალიზმის და აშ. პოპულარიზაციისა და მომავალშიც წინააღმდეგი იქნება მათი რეკლამირების. ამაზეა კამათი, არასამთავრობო სექტორს ეს ლორთქიფანიძის ნაკლად მიაჩნია, თუმცა მას შემდეგ რაც ეს კითხვა დაისვა და პასუხიც გაეცა, ლორთქიფანიძის მომხრეები კი არ შემცირდნენ, პირიქით...

- რა თქმა უნდა, როდესაც სხვა ადამიანები ასეთი ადამიანების მიმართ აგრესიას ამჟღავნებენ, მაშინ მათ დაცვა ჭირდებათ. ვფიქრობ, სხვა თემაა, პოზიცია როგორი მაქვს ასეთი ადამიანის მიმართ. მე თუ აგრესიას არ ვიჩენ და მხოლოდ დამოკიდებულება და საკუთარი შეფასება მაქვს, ვფიქრობ, არაფერს ვაშავებ. ის, ვინც  მოითხოვს, რომ ასე არ ვიფიქრო, ისიც მოძალადეა.   

მე სრული უფლება მაქვს, რომ საკუთარი შეფასება და დამოკიდებულება მქონდეს ამა თუ იმ მოვლენის მიმართ, მით უფრო, თუ ტრადიციულ კულტურაში გავიზარდე. ეს ჰომოფობია არ არის. ჰომოფობია ნიშნავს გარკვეული იდენტობიდს მქონე ადამიანების მიმართ შიშს. უხერხულია, მეტი რომ არ ვთქვათ, მას ჰომოფობია დასწამო. ეს ადამიანი მათი ადვოკატიც კი ყოფილა და მათი უფლებებიც დაუცავს, მეტი რა ქნას?

დამიჯერეთ, ჰომოსექსუალიზმის ლეგიტიმაციას ტრადიციული კულტურა ასე თავისუფლად ვერ იღებს. ერთია – კონკრეტული ადამიანი იღებს თუ არა, ეს მისი კონკრეტული არჩევანია, მაგრამ კულტურასაც აქვს არჩევანი, ისიც სუბიექტია. მას თავისი მაქსიმები, თავისი იმპერატივები აქვს და ეს იმპერატივები განაგებენ კულტურას და იმ განწყობას, რომელსაც იმ კულტურაში მცხოვრები ადამიანები ატარებენ. ამიტომ ძნელია, ადამიანს აუკრძალო – ასე რატომ ფიქრობს. 

ტრადიციული კულტურის მატარებელ ადამიანს იმის უფლებც აქვს, თავისი დამოკიდებულება ჰქონდეს და იმის უფლებაც – თავისი  დამოკიდებულება ხმამაღლა გამოთქვას. აბა პლურალიზმი რა არის? თუ ახალი კონიუნქტურის ჩარჩოებში უნდა ჩავჯდე აუცილებლად, და თუ ვერ ვჯდები, ჰომოფობად ვინათლები. ესეც ძალადობაა და ამ ძალადობას ფსიქოლოგიური ძალადობა ჰქვია. ამიტომაც,  ჯერ უნდა განიმარტოს, რა არის ჰომოფობია, დეფინიცია მოხდეს ცნების, ამ დეფინიციის მიმართ ადამიანის საქციელი შეფასდეს და შემდეგ გაკეთდეს დასკვნები.

რაც შეეხება იმას, რომ ლორთქიფანიძის მომხრეები სწორედ იმ ნიშნით მატულობს, რომ მას არ მოსწონს ჰომოსექსუალიზმის ტირაჟირება და რეკლამირება, ნიშნავს იმას, რომ ტრადიციული კულტურის იმპერატივები მუშაობს. თუმცა ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ეს კულტურაა აგრესიული. წარმოიდგინეთ, რომ XIX საუკუნეში თბილისში კინტოებს ხშირად ჰომოსექსუალიზმი მიეწერებოდათ და ასეთი რამ სრულიად ლეგიტიმურად ხდებოდა. ამას საზოგადოება იღებს როგორც   კულტურის სხეულში არაორგანულ ჩანართს, რომელთანაც სულაც არ აქვს აგრესიული  დამოკიდებულება. აქვს შეფასება. შეფასება კი მისი ნებაა.

თუკი ამ ადამიანმა როგორც კი გულწრფელობა გამოამჟღავნა, ანუ კულტურის ენაზე ამეტყველდა, მისი მოხრეთა მაშინვე რიცხვი იზრდება, ეს ნიშნავს, რომ ამ კულტურას აქვს თავისი მყარი მაქსიმები – მყარი ღირებულებითი ღერძი. ეს შესაძლოა  შეიცვალოს 5 წლის შემდეგ, ან 20 წლის შემდეგ, ან საერთოდ არ შეიცვალოს, მაგრამ ახლა ის ასეთია და ამ ენაზე მეტყველებს.

თვითონ ქართველ ხალს რა სჭირდება სახალხო დამცველისგან ესეც საინტერესოა...

- საზოგადოება უმძიმესი შფოთის მდგომარეობაშია იდეოლოგიური, ეკონომიკური, პოლიტიკური, სოციალური და ა.შ. ჯერ კიდევ ვერ გამოსულა ბოლოდროინდელი ტრავმებიდან და ალბათ კიდევ დიდხანს ვერ გამოვა.  წარმოიდგინეთ,  როგორ შეიძლება იმ ადამიანების რეაბილიტაცია, რომლებმაც ეს ჯოჯოხეთი გამოიარეს. ეს თითქმის  წარმოუდგენლად მიმაჩნია. ბავშვს დედა 2 წლის ასაკში სრულიად უმტკივნეულოდ რომ წამოარტყამს, ის ამახსოვრდება. ვერც ერთი ფსიქოლოგი ვერ დამაჯერებს, რომ ამისი რეაბილიტაცია შესაძლებელია. ბოლო შფოთის საფუძველი იყო ის, რომ საზოგადოება სრულიად დაუცველია. ჩემთვის ნიშანდობლივი იყო ისიც, რომ სწორედ ადვოკატებზე გაკეთდა სხვა  განაცხადები – ლია მუხაშავრიასა და გელა ნიკოლაიშვილზე.

იმის მიუხედავად, რომ ლია მუხაშავრია და გელა ნიკოლაიშვილი ფაქტობრივად დღესაც ადამიანების დაცვით არიან დაკავებულები, მათზე არ არის იმდენი კამათი, რამდენიც დანარჩენ ორ კანდიდატზე და თითქოს მათი კანდიდატურები მიიკარგა, უფრო სკანდალური კი – გამოიკვეთა...

- რაკი ორი კანდიდატურა უფრო მკვეთრად ჩანს, სავარაუდოდ ეს ლობისტების დამსახურებაა ერთის მხრივ, გურჩიანს ლობირებს არასამთავრობო სექტორი, ხოლო მეორეს მხრივ, დიმიტრი ლორთქიფანიძეს, რაც არ უნდა უცნაური იყოს - საზოგადოება.

არასამთავრობო სექტორი საზოგადოება არ არის?

- დიახ, ისიც საზოგადოებაა, მაგრამ ის არის არასამთავრობო საზოგადოება. მთავრობასთან რაღაც ინტენცია, რაღაც მიმართება აქვს, ისინი არსებობენ მთავრობასთან მიმართებაში და  დგინდებიან, საკუთარ თავს ადგენენ სამთავრობო მოძრაობების პარალელურად. როგორც ჩანს, არასამთავრობო ორგანიზაციები საზოგადოებისათვის ჯერჯერობით არ გახლავთ იმ  ნდობის მატარებელი,  როგორც ალბათ თვითონ წარმოუდგენიათ.

როგორც ჩანს ჯერ კიდევ პიროვნებებზეა აქცენტირება...

- დიახ, ასეა. საქართველოში ჯერჯერობით ინსტიტუციებზე დიდ როლს მაინც პერსონები თამაშობენ - ინსტიტუციებზე გაცილებით დიდ როლს. პერსონების მიმართ უფრო გამოკვეთილია ხოლმე ნდობა და უნდობლობა, ვიდრე ინსტიტუციის მიმართ. ინსტიტუციის მიმართ უფრო ამბივალენტირია ხოლმე ქართველი. ეს ახლა, თორემ მომავალში შეიძლება ასე არ იყოს. ეს იმ პერსონებზეა დამოკიდებული, რომელიც ინსტიტუციის სათავეში მოდის. პერსონამ ინსტიტუცია უნდა ააგოს ისე, რომ ინსტიტუციამ უიმისოდაც დაიწყოს მწყობრი მუშაობა. პერსონის როლი აქ არის გადამწყვეტი და  თუ ის მხოლოდ თვითტკბობით  არ იქნება დაკავებული, ასეთ შემთხვევაში რაღაც პროგრესზე ვიქნებით ორიენტირებული.

საინტერესოა ისიც, რომ ერთგვარ არაფორმალურ არჩევნებსაც კი გავს ის პროცესი, რაც სახალხო დამცველის კანდიდატურასთან მიმდინარეობს, ეს არის თითქოს საზოგადოების ინიციატივა, რომ მის ხელშიც იყოს რაღაც...

- ოცი წლის განმავლობაში პირველად ხდება, რომ საზოგადოება ინიციატივას ხელიდან არ უშვებს, ეს ძალზე მნიშვნელოვანია და ვფიქრობ, დიდწილად განაპირობა სოციალური ქსელების გაჩენამ. არის კიდევ ერთი სერიოზული ფაქტორი -  გულწრფელი ახალგაზრდული ხმა საკმაოდ დიდხანს არ ისმოდა. თუ ახალგაზრდული ხმა სადმე ისმოდა, ეს თვითმმართველობა იქნებოდა თუ რამე მსგავსი ტიპის ორგანიზაცია, მათ სხვა მოტივაციები ჰქონდათ. ეს ახალგაზრდები კარიერით ან ფინანსებით იყვნენ მოტივირებულნი. დაუინტერესებელი, გულწრფელი ახალგაზრდული ხმა გაჩნდა ახლა, როდესაც თითოეულმა ახალგაზრდამ იგრძნო, რომ ასეთი ქვეყანა არ უნდათ.

თითქოს ეს საზოგადოების ტრანსფორმაციის პროცესია, რომლის მოწმენიც ვხდებით...

- ჩვენს თვალწინ საზოგადოება არ უშვებს ხელიდან ინიციატივას და არ ეშინია ამ ინიციატივის აღების.  ამისი ერთი სერიოზული მიზეზი ის არის, რომ მომავლის ხმა გაჩნდა.

ალბათ საზოგადოებაც უფრო აქტიური, სხვანაირად მოტივირებული გახდება...

- ვფიქრობ, რომ არასამთავრობოებიც ხვალ-ზეგ  გაცილებით რეალურ საჭიროებას იგრძნობენ, დაინახავენ, რომ საზოგადოებას ისინი რეალურად სჭირდება. მარტო იმას აღარ გაუწევენ ანგარიშს, რა პრიორიტეტები აქვს გრანტების გამცემ დონორ ორგანიზაციებს და არ იფიქრებენ, რომ როგორმე  გრანტს მოერგონ. ასე აღარ იქნება. პირიქით, ისინი რეალურ დიალოგში შევლენ დონორ ორგანიზაციებთან - დასავლეთმაც ძალიან კარგად ნახა, რომ ყოველი კონკრეტული კულტურა საკუთარ ენაზე მეტყველებს და ისინი მზად არიან ასეთი დიალოგისთვის.

პროცესი საინტერესოა იმ მხრივაც, რომ ის, რაც იყო ხელოვნურად, თითქოს ბუნებრივ და თვითმყოფად სახეს იღებს...

- უკვე ახალი პოლიტიკური რეალობაა -  იგი ყალიბდება ნელ-ნელა, მაგრამ უკვე ჩანს ნიშნები, რომ  იგი არ არის მხოლოდ გარეშე ფაქტორსა და ფინანსებზე დამოკიდებული და ორიენტირებული. ჩვენს საკუთარ სახელმწიფოებრივ ორგანიზმში ღირებულერბებისადმი მგრძნობელობა იწყებს გაცოცხლებას.

როგორც წესი, ამ პროცესს რა დრო სჭირდება ხოლმე...

- დღეს  დრო  შეიკუმშა და დაჩქარდა. ძალიან მოკლე დროში გვიწევს გარბენა იმისი, რაც სხვებმა ძალიან დინჯად, გულისყურით, საქმიანად, წინასწარი ჭვრეტით გააკეთეს. ჩვენ მაგდენი დრო არ მოგვეცა - ოცი წლის განმავლობაშო ორი საუკუნე უნდა გაგვევლო.და თანაც სანამ ჩვენ ამას გავივლიდით, მსოფლიო უკვე სხვაგან აღმოჩნდებოდა. ამიტომ ჩვენ ახლა დაჩქარებულ რეჟიმში ვმუშაობთ, ყველაფერი დაჩქარებული რეჟიმით მიდის, ოც წელიწადში ამხელა ტრანსფორმაცია წარმოუდგენელიც კი იყო, თუ ასეთი ოცწლიანი უმძიმესი დრამა არ დატიალდებოდა ჩვენს თავზე,  რომლის აპოგეაც  ალბათ ის იყო, რაც ჩვენ ბოლოს  გამოვიარეთ.