„აზერბაიჯანში არსებობენ ძალები, რომლებიც თვლიან, რომ დავით გარეჯის თემა აგორებულია არა მარტო ქართული მხრიდან, არამედ სომხეთიც ჩართულია ამაში, რაც სიმართლეს არ შეესაბამება. სომხეთი არ არის ამ საქმეში ჩართული, მაგრამ სომხური დროშები რომ წაგვეღო დავით გარეჯში, ეს სწორედ რუსული ინტერესი იყო, რომელსაც აწყობდა სიტუაციის არევა კავკასიაში“, - აცხადებს For.ge-სთან საუბარში შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში ყოფილი სახელმწიფო მინისტრი, ექსპერტი კონფლიქტების საკითხებში პაატა ზაქარეიშვილი.

თქვენ ამ რთული საკითხის გადადებაში ხედავთ გამოსავალს. როგორ ფიქრობთ, პრობლემის გადავადება ქართული მხარის სასარგებლოდ იმუშავებს?

- ნებისმიერი პრობლემა მეტ-ნაკლებად მართვადია, ყოველ შემთხვევაში, ასე იყო დღემდე. პოლიტიკაში მოსულა რთული საკითხის გადადება, რათა უკეთესი მომავლის შემთხვევაში ხელახლა დავუბრუნდეთ ამ რთულ საკითხს.

ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ უნდა შეგვენარჩუნებინა დავით გარეჯის ირგვლივ არსებული კონფლიქტი გაყინულ მდგომარეობაში?

- დიახ, ანუ ერთ-ერთი ვარიანტი იყო ის, რაც დღემდე ხდებოდა. მე არ მესმის, რატომ არ აწყობთ ადამიანებს იმის შენარჩუნება, რაც იყო, ანუ სტატუს კვო-ს შენარჩუნება, რა არის აქ მიუღებელი. რატომ არ შეიძლება ამ სტატუს კვო-ს განხილვა, რატომ ვართ ასე კატეგორიულები, რომ მაინცდამაინც დღეს უნდა გადაწყდეს დავით გარეჯის საკითხი. რატომ უნდა გადაწყდეს დღეს? თუ დღეს გადაწყდება, ხომ შეიძლება სულაც არ გადაწყდეს ისე, როგორც ჩვენს გვაწყობს? წინა პერიოდში ჩვენი ხელისუფალნი ცდილობდნენ, ეს რთული საკითხი არ გადაეწყვიტათ, ვინაიდან ამ რთულ საკითხს შეეძლო სხვა საკითხები დაეზარალებინა. იქნებ, ახლაც არ იყო კომისიის შეკრება საჭირო, იქნებ, სჯობდა ეს საკითხი ამ ეტაპზე არც განეხილათ და, როგორც არის, ისე დაეტოვებინათ და სხვა საკითხებისთვის მიეხედათ -ენერგეტიკისთვის, უსაფრთხოებისთვის, უშიშროებისთვის და ა.შ. ეს ამ სადავო თემის მოგვარების ერთი ვარიანტია.

აზერბაიჯანის მხარეს თავისი პრეტენზიები გააჩნია, მას არ სურს ამჟამინდელი თავისი ტერიტორიის დათმობა. აზერბაიჯანში არსებობენ ძალები, რომლებიც თვლიან ამ მონასტერს კულტურულ მემკვიდრეობად, შეიძლება, ეს მათთვის უფრო არასულიერი კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლია, რადგან დღეს აზერბაიჯანელები ქრისტიანები არ არიან, მაგრამ აზერბაიჯანელებში არსებობს მოსაზრება, რომ ეს მათი კულტურის ნაწილიცაა. კი ბატონო, ნუ გავითვალისწინებთ ამას, მაგრამ რას მივაღწევთ ამით?

თვით აზერბაიჯანელებმაც კარგად იციან, რომ მათი მიბმა ალბანურ კულტურასთან წარმოუდგენელია და ისინი სრულიად სხვა ხალხია ისტორიული თვალსაზრისით. უბრალოდ, აზერბაიჯანელებს აწყობთ ალბანურ კულტურასთან მიტმასნება და სათავისოდ იყენებენ ალბანურ სტატუსს, ძეგლზე არსებულ ქართულ წარწერებსა და ფრესკებსაც ვერ „ამჩნევენ“.

- ეს ასეა, ისინი ალბანურ თემას იყენებენ თუ არა, ეს ახლანდელი რეალობაა, მოცემულობაა. პოლიტიკა არის რეალობა, დღევანდელობა, პოლიტიკა წარსული არ არის. თუ ამას ანგარიში არ გავუწიეთ, კი ბატონო, ნუ გავუწევთ ანგარიშს, მაგრამ შედეგი რა იქნება?! ალბანურ კულტურას რომ აზერბაიჯანელებთან საერთო არაფერი აქვს, ამას ქართველები კი არ უნდა ვამბობდეთ, არამედ აზერბაიჯანელები უნდა ამბობდნენ. ამიტომ დავით გარეჯის ირგვლივ უნდა შედგეს მშვიდი, წყნარი საუბარი. ნებისმიერ ემოციებს, მიტინგებს (რომლებიც თავისთავად დემოკრატიულია) შედეგამდე არ მივყავართ. რაც უფრო ენერგიულად ვიქნევთ დროშას, წარმატებას მივაღწევთ? მიტინგებით საქმის გაკეთება ჯერ არ მინახავს, გაფუჭებული კი ვნახე აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში.

პარალელებზე როცა საუბრობენ, იხსენებენ, რომ სწორედ დავით გარეჯის პრობლემის გააქტიურებით დაიწყო ეროვნული მოძრაობა.

- გეთანხმებით, მაგრამ დავით გარეჯი მაშინ არ ყოფილა ვიღაცის წინააღმდეგ სადავო თემა, ეს მოძრაობა დაიწყო დავით გარეჯის დასაცავად, ვინაიდან საბჭოთა კავშირის დროს დავით გარეჯში იყო პოლიგონი, უნდა გაუქმებულიყო ეს პოლიგონი და გაუქმდა კიდეც, რადგან ტაძარი ინგრეოდა.

პატრიოტული აღტკინება გასაგებია, მაგრამ ხომ არ ფიქრობთ, რომ დღესაც ვიღაცის გამიზნული სურვილი იყო, გარეჯის დასაცავად სომხური დროშების აფრიალება?! ეს რუსულ სცენარში ხომ არ ჯდებოდა, რადგან სომხური დროშის ფრიალი აზერბაიჯანისთვის ხარისთვის აფრიალებულ წითელი ნაჭრის ფუნქციას ნიშნავდა?

- რუსეთი კარგად ხედავს, რომ პრობლემა შეიქმნა ორ მეგობარ, მეზობელ სახელმწიფოს შორის. რუსეთს ძალიან აღიზიანებს სტაბილურობა კავკასიაში, აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის წართმევით რუსეთმა ვერ მოახერხა თავისკენ ჩვენი შემოტრიალება, პირიქით, რუსეთისგან უფრო შორს მივდივართ. ამიტომ მათ სჭირდებათ დაძაბულობა კავკასიაში. მართლაც რუსეთმა უცებ იპოვა ნაპრალი ორ მეზობელ, სტრატეგიულ მეგობარ სახელმწიფოს - საქართველოსა და აზერბაიჯანს შორის და დაიწყო ამ ნაპრალის გაფართოება. ეს ძალიან სახიფათო პროცესია. მენიშნა და ჩემთვის მნიშვნელოვანი იყო პატრიარქის წერილი, რომელსაც რუსეთი არ დაუსახელებია მტრად, მაგრამ მკაფიოდ თქვა სათქმელი, რომ სხვა ძალას აწყობს პრობლემების შექმნა დავით გარეჯთან მიმართებითო. ეს მონასტერი უკვე საუკუნეებია, მანდ არის და საუკუნეები იქნება მანდ, გადაიყოლებს ბევრ რეჟიმს და იმპერიებს, ამიტომ ერთ-ორ დღეს ნუ გადავაყოლებთ ჩვენს კეთილმეზობლობას და მომავალს. საბედნიეროდ, ვიღაცას გონიერება ეყო და დავით გარეჯში ასვლისას არ გამოიყენეს სომხური დროშა. აზერბაიჯანში არსებობენ ძალები, რომლებიც თვლიან, რომ გარეჯის თემა აგორებულია არა მარტო ქართული მხრიდან, არამედ სომხეთიც ჩართულია ამაში, რაც სიმართლეს არ შეესაბამება. სომხეთი არ არის ამ საქმეში ჩართული, პირიქით, დარწმუნებული ვარ, სომხეთს მშვიდობა ურჩევნია დაძაბულობას. ასეთ დროს ამ მიტინგის მსვლელობისას გავრცელდა, რომ მოდით, ვილაპარაკოთ ერთობლივ კავკასიაზე და წავიღოთ სომხური დროშები. ამით მოხდებოდა სწორედ იმ აზერბაიჯანული რადიკალური ძალების გაძლიერება, რომლებიც თვლიან, რომ სომხეთი შეიძლება იყოს ჩართული ამ საკითხში, რაც სიმართლე არ არის. ეს უკვე რუსული პროექტია, მხოლოდ რუსეთის ინტერესშია დაძაბულობის შემოტანა კავკასიაში, ეს არც სომხების, არც აზერბაიჯანელების და არც ქართველების ინტერესში არ არის. მე არ ვიცი, ვინ ახსენა სომხური დროშების წაღება დავით გარეჯში, მაგრამ, ვინც სომხური დროშა ახსენა, სწორედ ის არის რუსეთის აგენტი. ზოგადად, მიმაჩნია, რომ კავკასიაში უნიკალური სიტუაციაა, რადგან საქართველოს, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შეუძლიათ შექმნან რაღაც ერთობლივი, ევროკავშირის ტიპის ერთობა, მაგრამ ამ იდეის განხორციელება არ გამოდის, სულ კონფლიქტებია და ომებია კავკასიაში. ამიტომ ამაზე ოცნებაც ძნელია დღეს.

სხვათა შორის, აზერბაიჯანელები ძალიან კორექტულად იქცეოდნენ, მათ ტერიტორიაზე გაჰყავდათ გზა და მხოლოდ იმიტომ, რომ საქართველოში დაიძაბა ვითარება, შეწყვიტეს გზის გაყვანა.

თუმცა დავაკონკრეტოთ, რომ ისტორიულად საქართველოს კუთვნილი, ამჟამად კი სადავო ეს ტერიტორია აზერბაიჯანს 1921 წლის შემდეგ უკანონოდ გადასცა საბჭოთა მთავრობამ.

- დიახ, ასე ბევრი რამ გადაცემულა სხვა ქვეყნისთვის, მაგრამ ჩვენ ვლაპარაკობთ დღევანდელ მოცემულობაზე. დღევანდელი მოცემულობით, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ეს ტერიტორია უკვე მათი ტერიტორიაა. ყოველ შემთხვევაში, აზერბაიჯანელები თვლიან, რომ მათი ტერიტორიაა. ეს ტერიტორია სადავოა მხოლოდ საქართველოსთვის. ახლა საქართველოს სურს, აზერბაიჯანს დაელაპარაკოს და ეს ტერიტორია სხვა ტერიტორიაზე გაუცვალოს, მაგრამ აზერბაიჯანს ეს განცდა არ აქვს, ის არ ლაპარაკობს, რომ ეს ტერიტორია სადავოა მისთვის. აქ დიდი განსხვავებაა.

ფაქტია, რომ აქამდე არსებულმა კომისიებმა ვერ მოახერხეს სხვა ტერიტორიის, ან საინტერესო წინადადების შეთავაზება აზერბაიჯანისთვის.

- ეს იმიტომ, რომ აზერბაიჯანისთვისაც ეს მნიშვნელოვანი ტერიტორიაა. აზერბაიჯანს პრობლემები აქვს ტერიტორიულ მთლიანობასთან დაკავშირებით, ყარაბახის ტერიტორია იქნება ეს, თუ მის გარშემო ტერიტორიები, მათზე აზერბაიჯანის იურისდიქცია ვერ ვრცელდება. ამდენად, ამ პრობლემის მოგვარების სულ ოთხი ვარიანტია, ერთი ვარიანტია, რაზეც უკვე ვისაუბრე, ანუ სტატუს-კვოს შენარჩუნება და მაშინ ვნებათაღელვა უნდა დაწყნარდეს და ყველაფერი გადაიტანონ მოლაპარაკების პროცესში გრძელვადიან პერსპექტივაში; მეორე ვარიანტია, რომ აზერბაიჯანი დაუთმობს საქართველოს ამ ტერიტორიას სხვა ტერიტორიის სანაცვლოდ; მესამე ვარიანტი ყოვლად მიუღებელია საქართველოსთვის, მაგრამ მაინც ვარიანტად შეგვიძლია განვიხილოთ, რომ ჩვენ დავთანხმდეთ ახლანდელ ვითარებას, ოღონდ დარჩენილ ტერიტორიებზე მისვლის, მოლოცვისა და ტურისტების შეშვების საშუალება მოგვცენ; მეოთხე ვარიანტია, რაკი ვერ ვთანხმდებით, სახელმწიფო საზღვარზე სტატუს კვო შენარჩუნდეს და იყოს ეს პრობლემა მოუგვარებელი, მაგრამ მონასტერში შევქმნათ ერთობლივი ადმინისტრაცია, აზერბაიჯანმა და საქართველომ ერთობლივად დახარჯონ ფული, შექმნან ერთი ბიუჯეტი, ერთი ადმინისტრაცია, თუ როგორ მოუარონ ძეგლებს, გზები როგორ გაიყვანონ, ტურისტებმა როგორ იმოძრავონ, ბერებმა როგორ იცხოვრონ, ანუ ეს ყველაფერი ერთობლივმა ადმინისტრაციამ უნდა განსაზღვროს მანამ, ვიდრე არ დადგინდება სახელმწიფო საზღვარი. როგორც მოგახსენეთ, ამ ოთხი ვარიანტიდან ყველაზე უმტკივნეულოა სტატუს კვოს შენარჩუნება. აღნიშნულ საკითხთან მიმართებით ჩვენ ავწიეთ ტემპერატურა. ჩვენ თუ ტემპერატურას არ ავწევთ, აზერბაიჯანელები არ აწევენ ტემპერატურას.

თქვენი საუბრიდან გამომდინარე, ფიქრობთ, რომ სალომე ზურაბიშვილი არ უნდა ჩასულიყო დავით გარეჯში?

- ცალსახად არ უნდა ჩასულიყო. შესაძლოა, მას უნდა გაეკეთებინა განცხადება ბაქოში დახურულ შეხვედრაზე, მაგრამ მისი მხრიდან ოფიციალური განცხადება არ იყო სწორი. ყველაზე მიუღებელი ის იყო, რომ ბაქოში ჩასულმა ზურაბიშვილმა ჯერ თქვა, სადავო ტერიტორიები უნდა განვიხილოთო და მერე უკვე ამ სადავო ტერიტორიაზე მივიდა, როგორც პრეზიდენტი. ფაქტობრივად, მან თავისი მისვლით დააფიქსირა, ეს კი სადავო ტერიტორიაა, მაგრამ, სინამდვილეში, ჩვენი ტერიტორიააო, რამაც გამოიწვია საპასუხო რეაქცია მეორე მხრიდან.