"КоммерсантЪ-онлайн"-ის ინტერვიუ ექსპერტთან, "ვარდების რევოლუციის" იდეოლოგთან, ლიბერტარიანელ ლევან რამიშვილთან.
- საქართველოში პარლამენტი შეიცვალა, ოპოზიცია ხელისუფლება გახდა, ხელისუფლება კი ოპოზიცია. ამასთან დაკავშირებით ბევრი საშიშროება იქმნება – შეიძლება თუ არა კრიმინოგენული სიტუაცია გაუარესდეს, შეიცვლება თუ არა საგარეო კურსი? ვიღაცამ უკვე ჩაალაგა ჩემოდანი, ვიღაც უკვე, როგორც ამბობენ, გაემგზავრა. თქვენ არ გეშინიათ?
- არა, თუმცა არის გაურკვევლობა – ჩვენ პირველად ვცვლით ხელისუფლებას არჩევნების გზით და სამწუხაროდ, არ არის ის პოლიტიკური კულტურა, რომელიც ახლა გაგვააზრებინებდა, როგორ განვითარდება ქვეყანა ხელისუფლების შეცვლის შემდეგ. საქართველო დემოკრატიული ქვეყანა ხდება და თავად ის ფაქტი, რომ პირველად ჩვენს ისტორიაში, ხელისუფლება არჩევნების გზით იცვლება და არა რევოლუციურად, როგორც ადრე იყო, ძალიან პოზიტიურია.
- მიხეილ სააკაშვილის მიერ დაწყებული რეფორმები მისი პარტიის დამარცხების შემდეგ შეჩერდება?
- ჯერჯერობით ამაზე კატეგორიული მსჯელობა რთულია, თუმცა ნათელია, რომ ბევრი რამ შეიცვლება. დღეს ნათელია, რომ მოვლენების ასეთი განითარებისთვის რეალურად მზად არავინ იყო და გამარჯვებული პოლიტიკური ძალა მხოლოდ ახლა აყალიბებს რაღაც გეგმებს. თუმცა ზოგადად, მე წინა ხელისუფლებას ლიბერტარიანულს არ ვუწოდებდი იმის მიუხედავად, რომ პირველად საქართველოში ამ მიმართულებით ბევრი რეფორმა გატარდა. რეფორმები ძირითადად, 2004-2007 წლებში გაკეთდა, შემდეგ კი ეს ყველაფერი შეფერხდა და კურსი ცოტა შეიცვალა - სახელმწიფოს მიერ ეკონომიკურ ცხოვრებასა და განათლებაში მეტი ჩართულობით. ახლა კი ეს დრეიფი უფრო მეტად საგრძნობი გახდება. არ ვფიქრობ, რომ ეს კარგია, თუმცა მივცეთ ახალ გუნდს დრო რაღაცას რეალურად მიაღწიოს. არ ვფიქრობ, რომ სოციალიზმისკენ ფუნდამენტური შემობრუნება შესაძლებელია და არა მხოლოდ იმიტომ, რომ იდეოლოგიურად ამ ადამიანებს სხვა ხედვა აქვთ, არამედ იმიტომაც, რომ ეს უბრალოდ არარეალურია. იმისთვის, რომ გაანაწილო, ჯერ უნდა გამდიდრდე, საქართველოს მოსახლეობის 90%-ს კი სამწუხაროდ, ათას ლარამდე შემოსავალიც არ აქვს. თუ მათთვის, ვისაც ეკონომიკა წინ მიჰყავს, გადასახადებს გაზრდი, ეს საქართველოს საინვესტიციო მიმზიდველობას დაარტყავს. არ ვფიქრობ, რომ ახალი ხელისუფლება მზადაა, აქ ფუნდამენტურად რამე შეცვალოს. თუმცა იქნება რაღაც კორექტივები და ეს ნათელია იმ რიტორიკიდან, რომელიც წარმოებს. საუბროდნენ შრომის კოდექსის რაღაც ცვლილებებზე, ანტიმონოპოლიური სამსახურის აღდგენაზე, რომელიც რეალურად წინა ხელისუფლების მიერ უკვე დიდი ხანია, აღდგენილია. ივანიშვილი შეხვდა ბიზნესმენებს და უთხრა: "არ გემუქრებით, მაგრამ თქვენ ფასები უნდა დაწიოთ". მან პირობა დადო, რომ გაზსა და ელექროენერგიაზე ფასები დაიწევს.
- ნუთუ შეიძლება, ბიზნესზე ასეთ ზეწოლას პოზიტიური ეფექტი ჰქონდეს?
- ვნახოთ, რასთან გვაქვს საქმე: ეს ცალკეული პოპულისტური გამონათქვამია თუ ჩვენ ერთგვარი უგო ჩავესი გვეყოლება.
- და თუ უგო ჩავესი, ეს საქართველოსთვის ცუდია?
- არ ვფიქრობ, რომ დედამიწაზე არსებობს ქვეყანა, რომლისთვისაც უგო ჩავესი კარგია.
- რატომ წააგო "ნაციონალურმა მოძრაობამ"?
- ვთვლი, რომ წინა ხელისუფლებამ ძალიან ბევრი შეცდომა დაუშვა და სწორედ ამან მიგვიყვანა იმ შედეგამდე, რომელიც მივიღეთ. წინა ხელისუფლების სოციალური ბაზა სოფლის მოსახლეობა და ქალაქის მოსახლეობის საშუალო კლასი იყო. თუ რევოლუციამდე პოლიტიკური პროცესი ყოფილი ნომენკლატურის ვიწრო კლასის მიერ იყო მონოპოლიზირებული, რევოლუციისა და ხელისუფლების შეცვლის შედეგად, მოსახლეობის პოლიტიკური მონაწილეობა დიდად გაიზარდა და ეს საგრძნობია არა მხოლოდ პოლიტიკური, არამედ ეკონომიკური კუთხითაც. თუ რევოლუციამდე გადასახადების სახით სადღაც 12-13% გროვდებოდა, ახლა ამ ციფრმა 30%-ს მიაღწია. ანუ საგადასახადო ტვირთი გაორმაგდა. თუ ამას საგადასახადო ადმინისტრაციის მეთოდებსაც დავამატებთ, ამ ყველაფერმა ხელისუფლებისგან ქალაქის მოსახლეობის საშუალო კლასის გაუცხოვება გამოიწვია. არა მხოლოდ ეს რა თქმა უნდა, თუმცა ეს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია. ჩვენთან მოდერნიზაცია გაგებული იქნა ისე, რომ მის ძრავად სახელმწიფო იქცა. ანუ, თავდაპირველად, პირველ ეტაპზე, აქცენტი კეთდებოდა თავისუფალ ბაზარზე და ეს კარგი იყო. თუმცა შემდეგ ჩათვალეს, რომ თუ პოლიტიკურ ლიდერებს სხვადასხვა სახელმწიფო სამსახურების ასე ეფექტურად რეფორმირება გამოუვიდათ, მაშინ შესაძლოა, მათ ეფექტური სახელმწიფო კორპორაციების შექმნაც გამოუვათ, რომლებიც საკუთარ მხრებზე იმ პრობლემებს აიღებენ, სადაც ბაზარი არ მუშაობს. პლიუსია ყველანაირი გრანდიოზული ინფრასტრუქტურული პროექტები, რომლებიც ძალიან აქტიურად ხორციელდებოდა. ანუ, ის გაზრდილი საგადასახადო ტვირთი, რომელზეც მე ვსაუბროდი, ამ მიმართულების დაფინანსებაზე წავიდა.
მე ვთვლი, რომ თავისუფალი ბაზრის თავდაპირველი კურსი რომ შენარჩუნებულიყო და არა რაღაც "დირიჟიზმი", საშუალო კლასის ასეთი გაუცხოვება არ მოხდებოდა.
სხვათა შორის, ფაქტორი არა მხოლოდ ეს იყო, საჭიროა სხვა ფაქტორებიც დავასახელოთ: პირველ ეტაპზე პოლიტიკა უფრო იდეალისტური იყო. ადამიანები შთაგონებული იყვნენ თავისუფლების ზოგიერთი ღირებულებებით, ღირსებით, სამართლიანობით და მათ მხარი დაუჭირეს "ვარდების რევოლუციას" და იმ ხელისუფლებას, რომელიც რეფორმებს ატარებდა.
მეორე ეტაზე კი, როდესაც რეფორმები შეჩერდა, პოსტ-იდეოლოგიური ფაზა დაიწყო, უფრო პრაგმატული. მუნიციპალურ არჩევნებზე მაშინ გაჩნდა ფრაზა: “საქმე ლაპარაკის ნაცვლად".
- ანუ ხელისუფლებამ ხალხთან საუბარი შეწყვიტა?
- ხელისუფლებამ ხალხთან საუბარი შეწყვიტა და ფასეულობების რღვევა დაიწყო. ქალაქის საშუალო კლასის ფასეულობები, რომლისთვისაც თავისუფლება, ღირსება, სამართლიანობა ძალიან მნიშვნელოვანია, სახელმწიფოსთვის არც ისე მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა. სახელმწიფომ გადაწყვიტა, რომ შეუძლია, ფასეულობებიც მართოს.
- სწორად გავიგე თუ არა: საქართველოს საშუალო კლასს არ სურს, რომ მისი გადასახადები ქალაქ ლაზიკას მშენებლობაში წავიდეს, რომლის პროექტიც უტოპიურად ითვლება?
- მათ შორის. ქალაქი ლაზიკა ჯერჯერობით არ შენდება და მე ამას უტოპიურად არ ვთვლი – მისი აშენება სახელმწიფო ინვესტიციების გარეშეც შეიძლებოდა, უბრალოდ შექმნილიყო რაღაც განსაკუთრებული იურსიდიქცია, სადაც არა ქართული კანონმდებლობა, არამედ, ვთქვათ, ბრიტანული იქნებოდა გამოყენებული.
თუ არჩევნების გადავხედავთ, ნათელია – იმ ადგილებში, სადაც დიდი ინფრასტრუქტურული პროექტები ხორციელდებოდა, წინა ხელისუფლებამ ამომრჩეველთა განსაკუთრებით დიდი რაოდენობა დაკარგა. "ნაციონალურმა მოძრაობამ" ყველა დიდი ქალაქი წააგო.
- აი, ამან მე ძალიან გამაოცა.
- მე კი არა. თუ ისტორიას გადავხედავთ – ყოველთვის ასე ხდებოდა. იმ ადგილებში, სადაც მასშტაბური მშენებლობა მიდის, სადაც დიდი პერსპექტივებია, იქ უფრო დიდი პროტესტია. ამის ლოგიკურად ახსნა შეიძლება: თუ ადამიანი ხედავს, რომ რაღაც შენდება და ვითარდება და ეს მასზე პირდაპირი თვალსაზრისით არ აისახება – მოლოდინის ინფლაცია, შემდეგ კი იმედგაცრუება ხდება.
იმ ადგილებში კი, სადაც არაფერი შენდება, ადამიანები მიეჩვიენ, რომ ცხოვრება რთულია და საჭიროა როგორღაც თავად გაიტანონ თავი. იქ მოლოდინების ინფლაციაც დაბალია და არც იმედგაცრუება ხდება.
- ადამიანი ხედავს, რომ საოცარი სასტუმრო, შადრევანი და ბაღი შენდება და ამბობს: "მერე მე რა ამისგან?"
- დიახ, ის არ მუშაობს მშენებლობაზე, მომსახურე პერსონალად და არ შეუძლია, თავისთვის ნომერი შეუკვეთოს – მისთვის საინვესტიციო მიმზიდველობა ცარიელი სიტყვებია.
- მაგრამ ხელისუფლება ხომ პირდება მათ, რომ რამდენიმე წლის შემდეგ, ეს საინვესტიციო მიმზიდველობა მას გამდიდრებაში დაეხმარება.
- დიახ, ახლა ააშენეს, 15 წლის შემდეგ კი ადამიანების ცხოვრებაში რაღაც შეიცვლება. თუმცა ამ პერიოდის განმავლობაში მათთვის საგრძნობად არაფერი იცვლება.
- თუ ადამიანს აუხსნი, რომ 10 წლის შემდეგ მისი შვილები ნორმალურ ქვეყანაში იცხოვრებენ, ნუთუ ამის გაგებას ვერ შეძლებს და ლოდინზე თანახმა არ იქნება?
- არსებობს ნაკლებინფორმირებული ამომრჩევლის თეორია და რაციონალური არჩევნის თეორია. ადამიანები აკეთებენ იმას, რაშიც ისინი პირდაპირი თვალსაზრისით არიან დაინტერესებული. ადამიანებს არ აინტერესებთ მონიტორინგი, ინფორმაციის შეგროვება, პროგნოზები და მათ ეს არაფერს მისცემს. ადამიანები უფრო მეტად საკუთარ თვალებს ენდობიან, ვიდრე ინფორმაციას. თუ ისინი ვერ ხედავენ, რომ პირადად მათთვის რამე იცვლება, რამდენიც არ უნდა აუხსნა, ეს ვერ დაგეხმარება. გარდა ამისა, ამ ახსნას კიდევ უფრო მეტ გაუცხოვებამდე მივყავართ – ისინი ფიქრობენ, რომ შენ მათი საჭიროებებიდან შორს ხარ და შენი არ სჯერათ.
თუმცა ვიმეორებ, რომ პრობლემა არა იმდენად ახსნის არარსებობაში იყო, რამდენადაც თავად პოლიტიკაში. ვფიქრობ, რომ სახელმწიფოს მკვეთრი გაძლიერება შეცდომა იყო და ამან საპირისპირო რეაქცია გამოიწვია.
- აქვს თუ არა "ნაციონალურ მოძრაობას" შანსი ძველ პოზიციას დაუბრუნდეს?
- ვფიქრობ, ამას დიდი დრო დასჭირდება. ეს არჩევნები საპროტესტო იყო. ადამიანები არა ვინმეს მხარდასაჭერად, არამედ წინააღმდეგ აძლევდნენ ხმას. ეს იყო რეფერენდუმი და არა ერთი პოლიტიკოსის ნაცვლად მეორეს გაცნობიერებული არჩევანი.
ყოფილი მმართველი პარტიისადმი ნდობის ეროზიამ შექმნა საფუძველი იმისთვის, რომ იმ სკანდალურმა ვიდეომ ციხეებიდან ასეთი გადამწყვეტი როლი ითამაშა და ბოლო წვეთი გახდა. სინამდვილეში, პრობლემა უფრო ღრმა იყო, ვიდრე ეს ვიდეოზე იყო ნაჩვენები. რა თქმა უნდა, ის, რაც ციხეებში ხდებოდა, საშინელება იყო და ადამიანებს ამასთან დაკავშირებით სამართლიანი აღშფოთება ჰქონდათ, თუმცა ამ აღშფოთებას ასეთი მასშტაბის ეფექტი არ ექნებოდა, რომ არა ნდობის ეროზია. ამ ნდობის აღდგენის გარეშე კი "ნაცმოძრაობის" დაკარგულ პოზიციაზე დაბრუნების პროგნოზირება რთულია.
- გარკვეული რეფორმების გაგრძელება ამჟამად აუცილებელია თუ გუნდის შეცვლის შემდეგ ეს აზრსმოკლებულია?
- სამწუხაროდ, უნდა გიპასუხოთ, რომ მე არ მქონდა იმის მოლოდინი, რომ თუ "ნაცმოძრაობა" არჩევნებში გაიმარჯვებდა, ის ახალ რეფორმისტულ ტალღას ააგორებდა. არა, ეს სტაგნაცია გაგრძელდებოდა.
- იმის თქმა გსურთ, რომ "ნაცმოძრაობას" არჩევნებში რომც გაემარჯვა, ხელისუფლების მიერ არჩევნების წინ გაცხადებული პოპულისტური მემარცხენე კურსი ქვეყნის განვითარებას ხელს ვერ შეუწყობდა?
- თუ ევროპული პოლიტიკური პარტიების უმრავლესობას შევადარებთ, მაშინ, ალბათ, ჩვენი ხელისუფლების ეს პროგრამა ჯერ კიდევ მემარჯვენე ფლანგზე იყო, თუმცა მე ვფიქრობ, რომ განვითარებისთვის საკმარისი არ იქნებოდა.
- ზოგადად, თვლით თუ არა შესაძლებლად პოსტსაბჭოთა სივრცეში ასეთი მკვეთრი რეფორმების ჩატარებას, მაგალითად, შტატების შემცირებასთან დაკავშირებულს?
- ვფიქრობ, რომ ეს ერთადერთი შესაძლო კურსი იყო, რომელიც ასეთ პოლიტიკურ მარცხებამდე არ მიგვიყვანდა. ჟურნალ The Economist-ში ცოტა ხნის წინ წავიკითხე სტატია ეკონომიკური კრიზისისადმი სხვადასხვა მიდგომების შესახებ. მეორე მსოფლიოს ომის შემდეგ სხვადასხვა მთავრობების გამოცდილებებს ადარებდნენ - მათ, ვინც კრიზისს გადასახადების ზრდითა და შემოსავლების დაწევით ებრძოდნენ და ისინი, ვინც გადასახადებს და ასევე სახელმწიფო ხარჯებს ამცირებდნენ. აღმოჩნდა, რომ მათ, ვინც უბრალოდ შემოსავლებს და გადასახადებს ამცირებდნენ, ხელახლა არჩევის უფრო დიდი ალბათობა ჰქონდათ. ასევე აღმოჩნდა, რომ ყველაზე დიდი პროტესტი, რომელიც სახელმწიფო ხარჯების შემცირებით იყო გამოწვეული, არა უბრალო მოსახლეობისგან, არამედ ინტერესების სპეციალური ჯგუფიდან მოდიოდა, რომელთაც ამისგან გარკვეული პრივილეგიები აქვთ. ვფიქრობ, რომ თუ ინფრასტრუქტურულ პროექტებს შეამცირებ, ამ პროექტებზე დაკავებული სამშენებლო კომპანიები ზეწოლისთვის გაცილებით ორგანიზებული ჯგუფია, ვიდრე ის ადამიანები, რომლებიც უბრალოდ ამ მშენებლობაზე მუშაობენ.
- რომელი რეფორმების აუცილებლობაა ამჟამად საქართველოში?
- ჩემი აზრით, სახელმწიფოს ეკონომიკაში ჩართულობის დონე უნდა შემცირდეს, საგადასახადო ტვირთი უნდა შემცირდეს, ლიბერალიზირებული უნდა იქნეს ის მიმართულები, რომლებიც ბოლომდე ლიბერალიზირებული არ იყო და რომელშიც ძალიან ბევრი რეგულაცია დარჩა.
- და რომელ რეფორმას მიიჩნევთ საქართველოში ყველაზე მთავარ რეფორმად?
- სამუელ ჰანტინგტონი დემოკრატიას ასე განსაზღვრავდა - ეს ის სისტემაა, სადაც ხელისუფლება არჩევნების გზით იცვლება სულ ცოტა ორჯერ ზედიზედ. აი, თუ შემდეგ არჩევნებზე, ვთქვათ, 8 წლის შემდეგ, იქნება იმის შესაძლებლობა, რომ სხვა პარტიამ გაიმარჯვოს მასზე, რომელიც ახლა პარლამენტში შევიდა, მაშინ ჩავთვლი, რომ ყველაზე მთავარი მიღწევა ეს არის – როდესაც ხელისუფლება არჩევნების გზით იცვლება.
- შეიძლება თუ არა ახლა ყველა ჩატარებულ რეფორმას ხაზი გადაუსვა?
- ვთვლი, რომ ჩატარებული რეფორმების ერთი ხელისმოსმით დემონტაჟი რთული იქნება.
- და თუ კრიმინალური სიტუაცია გაუარესდება? წინა ხელისუფლება ხომ ამტკიცებდა, რომ "ქართული ოცნება" საქართველოში კრიმინალებს და "კანონიერ ქურდებს" დააბრუნებდა. ეს რეალური საფრთხეა?
- ჩემთვის ძნელი წარმოსადგენია, რაში სჭირდება ახალ ხელისუფლებას "კანონიერი ქურდების" დაბრუნება. დიახ, მათ აქვთ შესაძლებლობა, ციხიდან ვიღაცეები გაათავისუფლონ და მათ შეუძლიათ, გარკვეულ საქმეებს გადახედონ, თუმცა არ ვფიქრობ, რომ ისინი ყველა ციხის კარს გააღებენ და ყველას გარეთ გამოუშვებენ – ეს მათ ბუმერანგივით დაუბრუნდებათ. თუ ადამიანებში უსაფრთხოების შეგრძნება გაქრება, ეს "ნაციონალურ მოძრაობას" პოლიტიკური რევანშის აღებაში დაეხმარება და ალბათ, ასეთი სცენარი ახალი ხელისუფლების ინტერესში არ შედის.
- საქართველოში ერთი წლის შემდეგ ახალი კონსტიტუცია შედის ძალაში და რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, თქვენ ის არ მოგწონთ – თქვენ კონსტიტუციის თქვენეული ვარიანტი გქონდათ.
- მე ვიყავი ფედერალიზმის ამერიკული მოდელისა და ხელისუფლების მკაფიო განაწილების მომხრე.
- ახალი კონსტიტუცია ხელისუფლების განაწილებას არ უზრუნველყოფს? პარლამენტი, მთავრობა, პრეზიდენტი...
- არა, პარლამენტი და მთავრობა ეს ხელისუფლების ერთი ცენტრია. საპარლამენტო უმრავლესობა ერთი პოლიტიკური ძალის წარმომადგენლები არიან. ამერიკულ სისტემაში ეს შეიძლება, იყოს სხვადასხვა პოლიტიკური ძალა. დემოკრატები და რესპუბლიკელები იქ ერთმანეთს აბალანსებენ.
ახალი კონსტიტუციით პრეზიდენტს ძალიან შემცირებული უფლებამოსილება აქვს და რეალურად მას პოლიტიკურ პროცესზე გავლენის მოხდენა არ შეუძლია.
- ანუ, ერთი წლის შემდეგ "ნაციონალური მოძრაობის" კანდიდატიც რომ გახდეს პრეზიდენტი, ეს არაფერს შეცვლის?
- მაშინ "ნაციონალურ მოძრაობას" ექნება პოლიტიკური ტრიბუნა და არა მმართველობის ბერკეტი. საერთოდ, საქართველოს ისტორიაში პირველად ხდება ასე – პარლამენტში ოპოზიციის ძლიერი წარმომადგენლობა. არასოდეს ჩვენს ისტორიაში მენშევიკური მთავრობიდან დაწყებული, ასეთი პარლამენტი არ ყოფილა, სადაც ორპარტიული სისტემა იარსებებდა. თუმცა პარლამენტი ასევე ტრიბუნაა. აღმასრულებელი ხელისუფლება პრემიერ-მინისტრის ხელში იქნება.
- ახალი კონსტიტუციით პრეზიდენტს ბოლო სიტყვა არ ეკუთვნის? მას არ შეუძლია, უკიდურესს შემთხვევაში, დროებითი მთავრობა დანიშნოს?
- თუ საპარლამენტო კრიზისი იქნება და პარლამენტი მთავრობის დანიშნვას ვრე შეძლებს, მაშინ პრეზიდენტს შეუძლია, პარლამენტი დაითხოვოს და დროებითი მთავრობა დანიშნოს. ეს ახალი კონსტიტუციით. თუმცა ვთვლი, რომ უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე ხელისუფლების დაყოფაა ცენტრალურ დონეზე, ფედერალიზმია – რათა რეალურად იყოს დელეგირებული უფლებამოსილება და რესურსები, ამ უფლებამოსილების აღსრულებისთვის აუცილებელ რეგიონულ დონეზე.
ახლა გუბერნატორებს პრეზიდენტი ნიშნავს, შემდეგ კი მთავრობა დანიშნავს. თუ რესურსებს გადავხედავთ, თავდაპირველად ყველა რესურსი ცენტრალურ ბიუჯეტში მიდის, შემდეგ კი უკვე რეგიონში. ახალი კონსტიტუციითაც ასე იქნება, იქ ძირითადად არაფერი იცვლება.
- მაშინ რატომ მიიღეთ კონსტიტუციის ასეთი მოდელი?
- ასეა პრაქტიკულად ევროპის ყველა ქვეყანაში – საპარლამენტო სისტემა. ეს იყო განაცხადი, რომ ჩვენ ევროპისკენ ვისწრაფვით.
- საპრეზიდენტო ხელისუფლების შესუსტება ნამდვილად ძალიან მნიშვნელოვანია.
- მე ვთვლი, რომ უფრო მნიშვნელოვანი დეცენტრალიზაცია და ხელისუფლების დანაწილებაა, ხოლო როგორ ერქმევა ტოპ-მენეჯერი, არც ისეთი მნიშვნელოვანი საკითხია.
- უახლოეს პერიოდში გარკვეულ პოლიტიკურ კრიზისს ან დაპირისპირებას არ ელით?
- სერიოზულ კრიზისს არ ველი. რეალურად მმართველობის ყველა ბერკეტი ახალ ხელისუფლებას გადაეცემა და მას მიეცემა შესაძლებლობა ყველა ის წინასაარჩევნო დაპირება შეასრულოს, რომელსაც ასე ძალიან გულუხვად არიგებდნენ.
- რაც შეეხებათ ძალოვან მინისტრებს, რატომ არ შეინარჩუნა ისინი სააკაშვილმა?
- ამჟამად მოქმედი კონსტიტუციით, პრეზიდენტს აქვს უფლება ძალოვანი მინისტრი შეცვალოს, დანიშვნით კი პრემიერი ნიშნავს. პრეზიდენტი პრემიერს სთავაზობს, თუმცა შესთავაზებს მას, ვინც საპარლამენტო უმრავლესობიდან იქნება. ეს იქნება ივანიშვილი.
- თუმცა იურიდიულად მას შეუძლია, ეს არ გააკეთოს.
- იურიდიულად მას შეუძლია, ერთი წლის განმავლობაში საპარლამენტო უმრავლესობის შეთავაზება არ მიიღოს, მაგრამ თუ "ნაცმოძრაობის" მიზანი საკუთარი იმიჯის აღდგენაა, მაშინ ასეთი კადნიერი იგნორი ამომრჩევლის ძალიან მკაფიო სურვილზე, არასწორი იქნება.
- მაშინ გამოდის, რომ პრეზიდენტი ყველა ძალოვან სტრუქტურას კარგავს და არ იცის რა, როგორია ახალი პრემიერისა და საპარლამენტო უმრავლესობის სურვილი და განწყობა, საფრთხის ქვეშ დგება.
- ეს არჩევნების შედეგია. ხალხს ხელისუფლების შეცვლა სურდა და ეს მოხდა, ახლა მკითხაობა ძნელია. ყველაზე დიდი პრობლემა, ჩემი აზრით, ივანიშვილის 6,5 მილიარდია. არჩევნებამდე იყო ხელისუფლება და მას უპირისპირდებოდა მილიარდერი განუსაზღვრელი რესურსებით, ახლა ეს მილიარდები ხელისუფლებას შეერწყმება, როგორც ბერლუსკონის შემთხვევაში იტალიაში. ამასთან დაპირისპირება რთული იქნება, რადგან რესურსების – ოპოზიციის, სამოქალაქო საზოგადოებისა და მედიის მობილიზება რთული იქნება.
