“მოსახლეობის სოციალური დაცვა წარმოადგენს სამართლებრივი, ეკონომიკური, პოლიტიკური, სამედიცინო, ზნეობრივი და სოციალურ-ფსიქოლოგიური გარანტიების სისტემას, რომელიც შრომისუნარიან მოსახლეობას უქმნის თანაბარ პირობებს, ცხოვრების დონის ასამაღებლად, მისი პირადი შრომითი წვლილის, ეკონომიკური დამოუკიდებლობის, ინიციატივისა და მეწარმეობის საფუძველზე.”

ეს გახლავთ ამონარიდი სოციალური დაცვის კონცეფციიდან, რომელიც საქართველოში ჯერ კიდევ 1990 წელს მოქმედი მოსახლეობის პროფესიული ორიენტაციისა და ფსიქოლოგიური დაცვის რესპუბლიკურმა ცენტრმა შეიმუშავა.

ამ კონცეფციის მიხედვით, სოციალური დაცვის ობიექტს წარმოადგენს მთელი მოსახლეობა და არა მისი მხოლოდ უმუშევარი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე და სხვა უკიდურესად გაჭირვებლი ნაწილი. სხვა სიტყვებით, ეს არის პასუხისმგებლობა, რომელიც სახელმწიფოს, მისი სინაარსიდან გამომდინარე, აქვს მისი თითოეული მოქალაქის და არა მხოლოდ ნაწილის მიმართ. საქართველოში ჯერაც უცხოდ ჟღერს ეს სიტყვები, მაგრამ, თუ გავითვალისწინებთ, რომ “სოციალური დაცვის მთავარი მიმართულება უნდა მდგომარეობდეს არა შემწეობებისა და დახმარებების საგადასახადო სისტემის, არამედ იმ პირობების შექმნაში, რომლებშიც ყოველ ადამიანს, მუშაობითა და მიღებული ანაზღაურებით, ოჯახის შენახვის თანაბარი შესაძლებლობა ექნება” (ციტატა ცენტრის მიერ შემუშავებული სოციალური დაცვის კონცეფციიდან), - ყველაფერი თავის ადგილს დაიჭერს.

რაზე თახმდება მსოფლიო
სოციალური დაცვის თეორია, რომელიც განვითარებული ქვეყნებისთვის სახელმწიფოებრიობის ერთ-ერთ ამოსავალს წარმოადგენს, ამბობს, რომ სახელმწიფოს ფუნქცია, სოციალური დაცვის სფეროში, ერთი მხრივ, გაჭირვებული კატეგორიის დაცვა, მეორე მხრივ კი, ეკონომიკურად აქტიური ადამიანებისთვის თვითდაცვის პირობების შექმნაა. რას გულისხმობს სოციალური დაცვის პირველი ნაწილი ჩვენთვის, ასე თუ ისე, გასაგებია. რას წარმოადგენს მეორე? პასუხს ამაზე იძლევა კონფერენცია, რომელიც თითქმის ნახევარი საუკუნის წინათ, 1975 წლის 4 ივნისს, ჟენევაში გამართულმა შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციების გენერალურმა ასამბლეამ მიიღო, სახელწოდებით – “მოსახლეობის პროფესიული ორიენტაციისა და პროფესიული მომზადების განვითარების კონცეფცია”.

კონცენციის მიხედვით, შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის წევრმა ქვეყნებმა (საქართველო ამ ორგანიზაციის წევრია), დასაქმებასთან დაკავშირებული პროფორიენტაციისა და პროფმომზადების სახელმწიფო პოლიტიკისა და პროგრამების შემუშავებისას, უნდა გაითვალისწინონ დასაქმების მოთხოვნები, შესაძლებლობები და პრობლემები, როგორც რეგიონალურ ასევე ეროვნულ დონეზე; ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული განათლების სტადია და დონე; ურთიერთკავშირი სახალხო რესურსების განვითარებასა და სხვა ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ მიზნებს შორის.

დოკუმენტის თანახმად, სოციალური დაცვის ყველა პროგრამა ხელს უნდა უწყობდეს, ინდივიდის შესაძლებლობებისა და სოციალურ სფეროში მისი აქტივობის ამაღლებას, საკუთარი შესაძლებლობების, ინტერესებისა და მისწრაფებებისათვის გამოყენებას, საზოგადოების მოთხოვნების გათვალისწინებით. შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის ამ კონფერენციაზე მიიღეს, ასევე, რეკომენდაციები, რომლებშიც პერსონალურადაა განხილული კადრების მომზადების საკითხი ხელმძღვანელ მუშაკებად, ენობრივი და სხვა უმცირესობების, მიგრანტების, ფიზიკური ნაკლის მქონე, ელემენტარული განათლების არმქონეების, თუ ეკონომიკის ცალკეული სფეროების, სასოფლო რაიონების, მოძველებული ტექნიკით შეიარაღებული საწარმოებისთვის და ა.შ.

მეცნიერულადაა დასაბუთებული, რომ პროფორიენტაციული საქმიანობა პირდაპირ გავლენას ახდენს, როგორც შრომის ნაყოფიერების ზრდაზე, ისე ადამიანის ჯანმრთელობასა და მის სულიერ მდგომარეობაზე, რადგან საქმე ეხება ადამიანის მიერ ცხოვრებისეული გზის თავისუფალ, ამავე დროს, მეცნიერულად, სწორ არჩევასა და ერის ინტერესებთან შერწყმას. ხარისხიანი პროფორიენტაციული მუშაობის შედეგად, შრომის ნაყოფიერება 10-30%-ით იზრდება, კადრების დენადობა მცირდება 1,5-2-ჯერ, შრომისუნარიანობის შენარჩუნების ფაქტორი 8-12%-ით იმატებს. ასევე, იკლებს დანაკარგები კადრების გადამზადებასთან, ტრამვატიზმთან, ავარიებთან, დაავადებებთან დაკავშირებით და იზრდება ადამიანის შემოქმედებითი აქტივობა, მყარდება პროფესიული სრულყოფის პროცესი.

შესაბამისად, სახელმწიფოს უნდა შეეძლოს იმის განსაზღვრა, თუ რა აინტერესებს, რა ხელეწიფება მის მოსახლეობას და ამის მიხედვით განსაზღვროს, რა დარგების, რა სფეროების განვითარებას უნდა მიჰყოს ხელი. ეს უნდა იყოს განმსაზღვრელი პროფესიული კადრების მომზადების დროსაც. ამასთან, სახელმწიფომ კვალიფიციური დახმარება უნდა გაუწიოს პიროვნებას არა მხოლოდ პროფესიის არჩევისას, არამედ უნდა მოახდინოს სოციალურ-ეკონომიკური და პოლიტიკური პროცესებით გამიწვეული უარყოფითი ფსიქოლოგიური მოვლენების პროფილაქტიკა და მოხსნა, ხელი უნდა შეუწყოს პიროვნების შინაგანი რესურსების გააქტიურებას, მისი ქმედუნარიანობის გაზრდასა და თვითრეგულაციის უნარის ამოქმედება-განვითარებას, ახალ რეალობასთან ადაპტაციისთვის.

ყველაფერი ეს ნიშნავს იმას, რომ სახელმწიფომ ადამიანს იქამდე უნდა შეუქმნას დამცავი სოციალური მექანიზმები, ვიდრე იგი იძულებული გახდება, ხელგაწვდილმა იაროს. ჯერ კიდევ შემორჩენილი დამოკიდებულება, რომ სახელმწიფოს (ან ნებისმიერი სხვა სტრუქტურისა, რომელსაც ადამიანი მის დაცვაზე პასუხისმგებლად მიიჩნევს) ძირითადი მოვალეობა მოქალაქისადმი თუნდაც რამდენიმეჯერადი ფულადი დახმარების გაწევაა, არასწორია. ადამიანის სოციალური დაცვის საფუძველი მისთვის ღირსეული, მისივე მოთხოვნებისა და შესაძლებლობების შესაფერი სამუშაოს მიცემაა.

დასაქმების ქართული მაჩვენებელი
საქართველოს ხელისუფლება ახალი სამუშაო ადგილების გაჩენის შესახებ ყოველი ახალი ობიექტის გახსნისას გვახარებს. მიუხედავად ამისა, უმუშევართა რაოდენობა ქვეყანაში იზრდება. “საქსტატის” მონაცემებით, 2009 წელს (უფრო ახალ მონაცემს დეპარტამენტის ოფიციალურ ვებგვერდზე ვერ იპოვით) უმუშევრობის დონემ საქართველოში 16,9 პროცენტი შეადგინა, გასულ წელთან შედარებით, 0,4 პროცენტით მეტი. ამავე წყაროს მიხედვით, უმუშევრობა ჩვენ ქვეყანაში იზრდება. გამონაკლისია 2006-2007 წლები, როცა მაჩვენებელმა კლება დაიწყო, თუმცა, შემდეგ, თავდაპირველ ნიშნულსაც მნიშვნელოვნად გაუსწრო. ციფრებში ეს ასე გამოისახება: 2004 წელი - 12,6 პროცენტი (257,6 უმუშევარი), 2005 წელი - 13,8 პროცენტი (279,3 უმუშევარი), 2006 წელი - 13,6 პროცენტი (274,5 უმუშევარი), 2007 წელი - 13,3 პროცენტი (261,0 უმუშევარი), 2008 წელს - 16,5 პროცენტი (315,8 უმუშევარი), 2009 წელს - 16,9 პროცენტი (335,6 უმუშევარი).

საქართველოს პრეზიდენტს არაერთხელ უთქვამს, რომ მსოფლიოს ფინანსურმა კრიზისმა ჩვენ ქვეყანას ვერაფერი დააკლო, ვერც აგვისტოს მოვლენებმა შეძლო ინვესტორების დაშინება. აქედან გამომდინარე, უმუშევრობის დონე საქართველოში იმ ქვეყნების შესაბამის მაჩვენებლებზე დაბალი უნდა იყოს, ვინც, გლობალური ეკონომიკური კრიზისის გამო, განგაშის ზარებს შემოჰკრა. შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის მონაცემების მიხედვით კი, დსთ-სა და ცენტრალური ევროპის ქვეყნებში, უმუშევრობის დონემ 10 პროცენტი შეადგინა.

დასაქმება რომ ჩვენი მოსხლეობისთვის უმნიშვნელოვანესი საკითხია, ადასტურებს NDI-ის მიერ, წელს, ივნის-ივლისში ჩატარებული კვლევაც, რომლის დროსაც 2053 ადამიანთან პირისპირი ინტერვიუ შედგა, გამოკითხულთა 65 პროცენტი მათი ოჯახებისთვის უმნიშვენლვანეს ეროვნულ საკითხად სამუშაო ადგილებს მიიჩნევს (დეკემბერში ამაზე 57 პროცენტი საუბრობდა, აპრილში – 59). გამოკითხულთა 48 პროცენტი ამბობს, რომ, 2008 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ (კვლევის ორიენტირად ეს თარიღი იქნა აღებული), საქართველოში სამუშაო ადგილები შემცირდა, 30 პროცენტი – რომ მათი რაოდენობა იგივე დარჩა, 12 პროცენტი კი აცხადებს, რომ სამუშაო ადგილების რაოდენობა გაიზარდა.

კვლევის თანახმად, რესპოდენტების 54 პროცენტი აცხადებს, რომ მათი სოციალური მდგომარეობა, 2008 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ არ შეცვლილა, 32 პროცენტი აღნიშნავს, რომ გაუარესდა, 13 – რომ უკეთესობისკენ შეიცვალა. პარალელურად, 59 პროცენტი, გამოკითხულებიდან, ამბობს, რომ სამუშაო ადგილების საკითხს პოლიტიკოსები ნაკლებად განიხილავენ; მხოლოდ 24 პროცენტს მაჩნია, რომ საკუთარი ქვეყნის მოსახლეობის დასაქმებას პოლიტიკოსები სთანადო ყურადღებას უთმობენ.

იმის მიხედვით, რასაც საზოგადოება მედიის საშუალებით ისმენს, სამუშაო ადგილების შექმნას ქვეყნის ხელისუფლება, ძირითადად და უმთავრესად, ინვესტიციების შემოსვლას უკავშირებს. „საქსტატის“ ინფორმაციით, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების სახით, საქართველოში შემოვიდა: 2004 წელს - 499,1 მლნ. აშშ დოლარი, 2005 წელს - 449,8; 2006 - 1 190,4; 2007 - 2 014,8; 2008 - 1 564,0; 2009 (წინასწარი მონაცემებით) – 759,1; 2010 წლის I კვარტალში (ასევე, წინასწარი მონაცემებით) – 75,7. მართლაც, ძნელად იპოვით საქართველოში ობიექტს, რომელშიც უცხოური კაპიტალის წილი, ოფიციალურად მაინც, არ არის, თუმცა, ვერ იპოვით ოფიციალურ ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ რამდენი მუდმივი სამუშაო ადგილი შეიქმნა ამ წლების განმავლობაში.

NDI-ის კვლევის შედეგებით, შეიძლება, ისიც დავინახოთ, რამდენად შეესაბამება საქართველოში დასაქმება ადამიანის სოციალურ მოთხოვნებს. გამოკითხულთა 86 პროცენტი მიიჩნევს, რომ, 2008 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ, ფასების ზრდის მხრივ, ქვეყანაში მდგომარეობა გაუარესდა, 8 პროცენტი მიიჩნევს, რომ ამ მხრივ სიტუაცია არ შეცვლილა, 1 პროცენტის აზრით – ფასების ზრდის თვალსაზრისით, მდგომარეობა გაუმჯობესდა. ამასთან, ფასების ზრდის საკითხი თავისი ოჯახისთვის ყველაზე მნიშვნელოვნად გამოკითხულთა 18 პროცენტმა დაასახელა (გასული წლის დეკემბერში 10, აპრილში კი – 16 პროცენტმა).

ოფიციალური სტატისტიკა და ზემოთ მოყვანილი კვლევის შედეგები ცხადჰყოფს, რომ ერთ-ერთ მთავარ დანიშნულებას - საკუთარი მოსახლეობის რეალურ სოციალურ დაცვას, ჩვენმა სახელმწიფომ თავი ვერ გაართვა.