საპარლამენტო უმრავლესობას საკუთარი გადაწყვეტილების რეალიზებამდე დიდი დრო აღარ რჩება და საკონსტიტუციო ცვლილებებს, ოპოზიციასთან კონსენსუსის არარსებობის მიუხედავად, დააკანონებს. პრეზიდენტი ვეტოს თუ დაადებს კანონპროექტს, მისი დაძლევის მექანიზმიც ამუშავდება - პროცედურები საკმაოდ ნათელი და გასაგებია, მაგრამ გაცილებით საინტერესოა შედეგი, რომელიც ამ ცვლილებებით უნდა მივიღოთ - შეიქმნება თუ არა ის პლურალისტური გარემო, რომელიც პარტიებს შორის კონკურენციას გაზრდის და შედეგად მივიღებთ უფრო ეფექტურ მმართველობას - თემაზე ექსპერტი, რამაზ საყვარელიძე გვესაუბრება.

საკონსტიტუციო თემების შეფასებისას პარლამენტის თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ 2020 წლისთვის მთლიანად პროპორციულ სისტემაზე გადასვლა შეუძლებელი გახდა ოპოზიციის არასათანადო მზადყოფნის გამო, მხარი დაეჭირათ საკონსტიტუციო ცვლილებებისთვის იმ პირობებშიც კი, თუ პროპორციულ სისტემაზე 2020 წელს გადასვლას შესთავაზებდა უმრავლესობა. ოპოზიციას ამ კონკრეტულ შემთხვევაში მომგებიანი პოზიცია აქვს არჩეული და ხელისუფლებას არაფერზე თანხმდება, მაგრამ მთლიანობაში შეგვიძლია შევაფასოთ, რისთვის არის მზად დღევანდელი ოპოზიცია?

- ეს აზრი გასაგებია იმ მხრივ რომ, ხშირად რჩება შთაბეჭდილება, ოპოზიცია საერთოდ არაფერზე დათანხმებას არ აპირებს. ამ საკონსტიტუციო პროცესშიც ოპოზიციამ ამდენ ხანს ატრიალა ეს თემა და არსად არ აქვს ნათქვამი, თუ რას დათმობს. ხელისუფლებამ თქვა, რომ დათმობს ამას, ამას და ამას. ოპოზიცია თავისი მოთხოვნებიდან რას არ დათმობდა, მთლიანობაში, უცნობია.

ამიტომ რჩება შთაბეჭდილება, ერთი პუნქტიც რომ დარჩენილიყო ხელისუფლების შეთავაზებებიდან ისეთი, რომელსაც არ ეთანხმებოდა ოპოზიცია, ისევ პროტესტის საგანი გახდებოდა.

მეორე მხრივ, არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს ოპოზიცია არის თუ არა თანახმა, როგორი წესით ჩატარდება არჩევნები, ანუ ეს ორი სხვადასხვა თემაა.

გასაგებია, რომ ოპოზიციას დღეს აწყობს ასეთი პოზიციის დაფიქსირება, თუნდაც საზოგადოებაში რეიტინგის ასაწევად, მაგრამ საკმაოდ მნიშვნელოვანი საკითხია, პარტიებისთვის პლურალისტური გარემოს შექმნის თემა, რასაც როგორც ითქვა, ხელისუფლების მხრიდან, ემსახურება საკონსტიტუციო ცვლილებები. ერთია პოლიტიკური განცხადებები, მაგრამ მეორე - რეალურად ძლიერი პოლიტიკური პარტიების არსებობის აუცილებლობა. რა შემთხვევაში შეძლებენ პარტიები გაძლიერებას? ამისათვის საკმარისია საკონსტიტუციო ცვლილებები თუ კიდევ სხვა რამ არის საჭირო?

- ჩემი პასუხი, ალბათ, აღმოჩენა არ იქნება - ოპოზიციამ ხალხის მხარდაჭერა უნდა ნახოს. ხალხის მხარდაჭერის მოპოვება იმ პირობებში, როდესაც ძირითადი ოპოზიციური ძალა „ნაციონალური მოძრაობაა“, რომელიც ზუსტად იმ საყვედურებს გამოთქვამს ხელისუფლების მიმართ, რაც თვითონ აქვს თავის დროზე ჩადენილი, ოღონდ გაცილებით უფრო მძაფრი ფორმით. ასეთ ოპონენტს ხელისუფლებისას, ის ხალხი, ვისაც ახსოვს „ნაციონალური მოძრაობა“, არ მიიღებს.

რაც შეეხება სხვა პოლიტიკურ პარტიებს, ისინიც მისაღები უნდა იყოს ხალხისთვის, მაგრამ ამ მხრივაც არ გვაქვს სახარბიელო მდგომარეობა.

რატომ დაკარგა ხალხმა ინტერესი პოლიტიკური ცხოვრებისადმი? ტრადიციულად ოპოზიცია ყოველთვის სარგებლობდა ხოლმე საზოგადოების მხარდაჭერით, რასაც ვერ ვიტყვით დღევანდელ სიტუაციაზე...

- არ ტოვებენ სერიოზულ შთაბეჭდილებას, არ ითვალისწინებენ თვითონ ხალხს. მაგალითად, ახლა პარლამენტთან არის წამოწოლილი „პატრიოტთა ალიანსი“, ქუჩის აქციას რომ მოაწყობ, თანაც საპროტესტოს, ამ პროტესტში მოსახლეობის პროტესტიც ხომ უნდა იყოს?! და თანაც, მოსახლეობა უნდა ხედავდეს, რომ ქუჩაში გამოსვლაა გამოსავალი;

როცა ხედავდა ამას - 2012 წელს - ივანიშვილმა რომ დაიძახა, გაავსო ხალხმა ქუჩა. ოღონდ ივანიშვილმა რომ დაიძახა, იმიტომ კი არა, უბრალოდ, ხალხის მოთხოვნა იყო შეეცვალა ხელისუფლება და ივანიშვილი იყო შანსი ამ ხელისუფლების შეცვლისა.

ჩვენი ოპოზიციური პარტიები ვერ ხედავენ რა შეიძლება შესთავაზონ ხალხს. ამბობენ, რომ გააჩენენ სამუშაო ადგილებს, მოუვლიან ეკოლოგიას, მაგრამ არც ერთი არ ამბობს, ამას როგორ მოახერხებენ.

დღეს უკვე მოსახლეობისთვის დაპირება საკმარისი აღარ არის, ეტყობა. ეტყობას იმიტომ ვამბობ, რომ ფაქტია, დაპირებები არის, მაგრამ მოსახლეობას ამაზე რეაქცია არ აქვს. როგორც ჩანს, რაღაც უფრო რთული პოლიტიკური პროდუქტი უნდა შესთავაზო მოსახლეობას.

გასულ წლებში, შესაძლოა, ხალხი ვერ ბედავდა ღიად მხარდაჭერის გამოხატვას ოპოზიციისადმი, ვგულისხმობ, იმ პერიოდს, როდესაც სააკაშვილის ხელისუფლების ეშინოდა, მაგრამ მოსახლეობის განწყობებში იკითხებოდა ოპოზიციის მხარდაჭერა. დღეს ოპოზიციასა და ხალხს შორის დიდი უფსკრულია და ასეთი სიტუაცია, შეიძლება ითქვას, პირველად არის საქართველოში. მიზეზი არის ის, რომ ოპოზიცია ხალხის აზრს არ გამოხატავს, თუ ზოგადად, პოლიტიკის მიმართ გახდა გულგრილი საზოგადოება?

- ანუ ხალხია დამნაშავე თუ ოპოზიცია? - ზოგადად, გულგრილობა პოლიტიკისადმი დემოკრატიულ საზოგადოებას ახასიათებს. მაგრამ გავიხსენოთ ერთი დეტალი, საიდანაც დავიწყეთ საუბარი - საკონსატიტუციო მოთხოვნები წამოაყენა ოპოზიციამ და ზეპირად ვიცით ეს მოთხოვნები. რომელიმე მოთხოვნა ხალხს ეხება?! ყველა მათგანი ოპოზიციის ინტერესებს ემსახურება თუ დაკმაყოფილდა, თორემ ხალხის ინტერესებს არც ერთი არ ემსახურება.

ოპოზიციას ის მაინც რომ მოეფიქრებინა, კონსტიტუციის რა მუხლები შეიძლება აღმოჩნდეს ხალხისთვის გულზე მოსახვედრი, და ასეთ მუხლებთან თავისი პრეტენზია დაეყენებინა გვედით, მაშინ შეძლებდა ხალხის გამოყვანას. ამაზეც კი არ შეიწუხეს თავი. მარტო იმას იძახიან, შეიცვალოს საარჩევნო სისტემაო და თან იმუქრებიან, ეს ხალხის მოთხოვნააო, არადა არ არის ეს ხალხის მოთხოვნა.

მით უფრო, რომ იძახიან ხალხი ითხოვს ამასო, ეს კიდევ უფრო აჩენს უფსკრულს ოპოზიციასა და ხალხს შორის. ამიტომ, მომავალ არჩევნებზე ოპოზიცია კიდევ უფრო მძიმე სურათს აჩვენებს, ვიდრე ადრე.

ამიტომაა, რომ არ მესმის ხელისუფლების და როგორც ჩანს, მასაც არ აქვს ეს კარგად გათვლილი და გააზრებული, როდესაც საარჩევნო ბარიერი 3%-მდე დასწია. არ იყო ეს დათმობა გასაკეთებელი - რეალურ ცხოვრებაში უნდა აცხოვრო ყველა, მით უფრო ოპოზიცია.

მოხვდება თითო კაცი ოპოზიციიდან პარლამენტში და ამით დაკმაყოფილდებიან, მიიღებენ იმ თანხებს, რასაც ასეთ შემთხვევაში იღებენ-ხოლმე და ეჭვია, ოპოზიციის დიდი ნაწილი მხოლოდ იმაზე ნადირობს, ბიუჯეტიდან ფული მიიღოს და ამით დამთავრდება ყველაფერი, საქართველოს პოლიტიკური ცხოვრება კი დარჩება ისევ იგივე დონეზე.

რაც შეეხება პოლიტიკურ ცხოვრებას - რა გამოცდილებაც გვაქვს - ყველაფერი წრეზე ტრიალებს. ანუ ისევ მივალთ იმ კონდიციამდე, რომ ხალხს მობეზრდება ყველაფერი, გამოვა ქუჩაში და შეცვლის ხელისუფლებას?

- 90-იან წლებში სიამოვნებით გავდიოდით ქუჩაში, იმიტომ, რომ ეს ახალი ხილი იყო. შემდეგ, უკვე, ქუჩაში გასვლამ მიიღო ფუნქციური ხასიათი. გადიოდნენ ქუჩაში იმიტომ, რომ რაღაც აწუხებდათ - რეალურად მწვავე პრობლემებს ვგულისხმობ.

შევარდნაძის დროს კორუფციის თემა არსებობდა - ამას სააკაშვილმა აუღო ალღო და ამაზე წამოიყვანა ხალხი. სააკაშვილის დროს, უკვე, ძალადობის თემა არსებობდა და ამას აპროტესტებდა. ასე რომ, თუკი ხელისუფლება არაფერს დაუშავებს ხალხს და მხოლოდ მომაბეზრებელი ფაქტორი იქნება, არ იქნება იქ საპროტესტო იმპულსი.

ვერ ვიტყვი, რომ მუხტისთვის საფუძველი არ არის და შეიძლება, რომელიმე ქარიზმატულმა პოლიტიკოსმა სოციალურ-ეკონომიკური საკითხების მოუგვარებლობა, ჩინოვნიკების ინერტულობა, არაეფექტურობა გაიხადოს თავის სამიზნედ და ამის მიმართ პროტესტით წამოაყენოს ხალხი, მაგრამ ასეთი ტიპის ლიდერი, რომელიც ზუსტად შეარჩევდა სამიზნეებს და იპოვიდა ხალხში გამოძახილს, ამ შემადგენლობაში არ ჩანს.

შესაძლოა, გამოჩნდეს ასეთი ლიდერი, მაშინ როდესაც მომწიფდება სიტუაცია, მაგრამ არც ხელისუფლება ზრუნავს იმისათვის, რომ წინა ხელისუფლებების გაკვეთილებიდან რაღაც გაითვალისწინოს, რომ ისევ წრეზე წასვლა არ მოუხდეს ქვეყანას...

- იმ სიზარმაცესა და დაუდევრობას,0 რასაც მოქალაქეების მიმართ ავლენს ხელისუფლება, საკუთარი თავის მიმართაც აქვს. ბევრი რამ გაცილებით ეფექტურად შეიძლებოდა გაკეთებულიყო, მაგრამ, როგორც წესი, ასეთია ხოლმე ის ხელისუფლება, რომელიც კონკურენტს ვერ ხედავს.

რატომ ამბობს დასავლეთი, რომ პოლიტიკაში კონკურენცია უნდა იყოსო? - ეს ის დასავლეთია, რომელმაც კონკურენციით ეკონომიკა დააყენა ფეხზე და შემდეგ ეს მოდელი გადაიტანა პოლიტიკაში. ისევე როგორც თავისუფალი ბაზრის არსებობა განსაზღვრავს პროდუქციის ხარისხს, ჩათვალა, რომ პოლიტიკური კონკურენციაც აამაღლებდა ხარისხს.

როცა არ არის ეს კონკურენცია? - მხოლოდ საქართველოში კი არა, მთელ პოსტსაბჭოთა სივრცშია ეს პრობლემა, ბალტიისპირეთის გარდა. ყვალგან უკონკურენციო მართვაა - რუსეთში, შუა აზიის ქვეყნებში და ა.შ. ამიტომ ბუკიკიო რომ მოგვიწოდებს, კონკურენტული გარემო შექმენმით და შემდეგ კონსენსუსზე წადითო, როგორ უნდა შედგეს კონსენსუსი თითო პროცენტიან პარტიებს შორის, რომლებიც, ჯამში 10%-ს თუ შეაგროვებენ და 30 თუ 40%-იან ხელისუფლებას შორის? ასეთ პირობებში რა კონსენსუსზე შეიძლება იყოს ლაპარაკი? დასავლეთში 50% -ზე მაღალი რეიტინგის პარტიებს შორის პლუს-მინუს 5%-ზეა-ხოლმე ლაპარაკი. ასეთი რეიტინგის დაგროვებას კი მაღალი პოლიტიკური კულტურა და დრო სჭირდება.

პოლიტიკური კულტურა პოლიტიკურ ველზე რომ დეფიციტური პროდუქტია ამაზე ბევრჯერ გვისაუბრია, მაგრამ ეს რამდენად ნიშნავს, რომ განწირული ვართ იმისათვის რათა ქვეყანა არ განვითარდეს? ზემოთაც ვთქვით, არაკონკურენტული გარემო ერთნაირად საზიანოა ეკონომიკისთვისაც და პოლიტიკისთვისაც...

- არ ვიცი, რამდენად ვართ განწირული ამისთვის, თუმცა ამ ეტაპზე ვერ ვხედავ კონკურენციის მექანიზმის გაჩენას. მით უმეტეს, საპარლამენტო რესპუბლიკისკენ წავედით, მიმაჩნია, რომ ესეც არც თუ ისე ჭკვიანური ნაბიჯი იყო.

ლაპარაკი იყო, რომ პროპორციულ სისტემას პლურალისტური გარემო უნდა შეექმნა პოლიტიკურ ველზე - ანუ ხელოვნურად ვცდილობთ პოლიტიკური კონკურენციის გაჩენას და ესეც არ გამოგვდის?

- საპარლამენტო რესპუბლიკა კონკურენციას არ გააჩენს - პირიქით, ერთი პარტია, რომელიც გაიმარჯვებს იქნება სულ გამარჯვებული. საბჭოთა კავშირს მივიღებთ.

საპარლამენტო მმართველობა თავის არსში ერთი პარტიის მმართველობას ხომ არ გულისხმობს?

- საპარლამენტო მმართველობა წარმოქმნა ევროპულმა კულტურამ, როდესაც პარტიები უფრო ადრე გაჩნდნენ, ვიდრე დემოკრატია. ამ პარტიების ბრძოლამ მიიყვანა რევოლუციამდე საფრანგეთი. ამერიკაში რატომ არ არის საპარლამენტო მმართველობა? - იმიტომ, რომ ამერიკაში არ იყვნენ ძველი და დიდი გამოცდილების მქონე პოლიტიკური პარტიები - ამერიკის ჭკვიანმა მამებმა მოიფიქრეს, რომ უმჯობესია საპრეზიდენტო მმართველობა, რათა პარტიების უსუსურობამ კრიზისში არ შეიყვანოს ქვეყანა.

ეს სისტემა ჩვენთვისაც უფრო ადეკვატური იყო, მაგრამ ჩვენ ხომ ამაზე არ ვფიქრდებით, რა იქნებოდა ჩვენთვის უკეთესი და სწორი? რაღაც შემოვა მოდაში და მივყვებით მერე ამას. ასე რომ, ვერ ვხედავ დღეს ქვეყანაში იმ რესურსს, რომ პოლიტიკური პლურალიზმის მიღწევა იყოს შესაძლებელი, ანუ დაახლოებით თანაბარი ძალების მრავალმა პარტიამ იარსებოს. ანუ პარტიები იქნება ბევრი, მაგრამ ძალები - განსხვავებული.