თანამედროვე პირობებში, მაშინ როცა მეტად მწვავედ დგას საკითხი ამა თუ იმ ქვეყნის წინაშე, თუ როგორ ეკონომიკურ მოდელს აირჩევს ქვეყანა მისი შემდგომი განვითარებისათვის, უაღრესად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ისეთი ეკონომიკური პოლიტიკის წარმოებას, რომელიც მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს ადგილობრივი თვითმმართველობების ეკონომიკურ განვითარებას. ადგილობრივი ეკონომიკა კი თავისთავად წარმოადგენს ქვეყნის მთლიანი ეკონომიკის განუყოფელ ნაწილს. თანამედროვე მსოფლიოში წარმოქმნილი ეკონომიკური რეცესიის პირობებში, განვითარებული და განვითარებადი ქვეყნების მთავრობების წინაშე გადახედვას დაექვემდებარა დღემდე არსებული სხვადასხვა ეკონომიკური დოქტრინები, რომლებიც ჩამოყალიბებული იყო სხვადასხვა მეცნიერ-ეკონომისტების მიერ და წლების განმავლობაში ამა თუ იმ ქვეყნის (მათ შორის ადგილობრივი თვითმმართველობების) მთავარ დასაყრდენს წარმოადგენდა ეკონომიკური პოლიტიკის წარმართვის საქმეში.

დღემდე სადავოა და სხვადასხვა შეხედულებები არსებობს იმის შესახებ, უნდა ჩაერიოს თუ არა სახელმწიფო ეკონომიკის ფუნქციონირებაში, თუ ჩარევა გარდაუვალია, მაშინ რა დოზით და რა მექანიზმებით უნდა მოახდინოს სახელმწიფომ ბაზრის რეგულირება. აღნიშნული პრობლემის აქტუალობაზე მიუთითებდა ჯერ კიდევ მე-18 საუკუნეში ცნობილი შოტლანდიელი მეცნიერ-ეკონომისტის ადამ სმითის (1723-1790) მიერ ჩამოყალიბებული ერთ-ერთი პრინციპი, რომელიც ეკონომიკაში „უხილავი ხელის“ სახელითაა ცნობილი, იგი ნიშნავს ეკონომიკის თვითრეგულირების მექანიზმს, ეფექტურად დაარეგულიროს რესურსების განაწილება ბაზრის სუბიექტებს შორის. არსებობდა სხვა ალტერნატიული შეხედულებაც, რომელიც ცნობილმა ამერიკელმა მეცნიერმა ჯონ მეინარდ კეინზმა (1883-1946) მე-20 საუკუნის დასაწყისში ჩამოაყალიბა. კეინზისთვის უპირველესი იყო იმ საკითხის შესწავლა, თუ როგორ მოქმედებს, ან იმოქმედებს ეროვნული ეკონომიკური პოლიტიკა ადამიანების კეთილდღეობაზე. ჯ.მ. კეინზი თანამედროვე ეკონომიკურ მეცნიერებაში თამამად შეიძლება მივიჩნიოთ ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირების დოქტრინის ლიდერად. 1936 წელს მის მიერ გამოქვეყნებული მთავარი ნაშრომი „დასაქმების, სარგებლისა და ფულის ზოგადი თეორია“ ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წიგნია ეკონომიკურ ლიტერატურაში.

ჯ.მ. კეინზს დასაშვებად მიაჩნდა სახელმწიფოს ჩარევა ქვეყნის ეკონომიკის რეგულირებაში გარკვეული დოზით, რადგანაც მისი მტკიცებით, არ შეიძლება ქვეყნის მოსახლეობის კეთილდღეობა მთლად ბაზარს იყოს მინდობილი, რადგან ამ დროს არ არის გამორიცხული ბაზარზე გამოჩნდნენ არაკეთილსინდისიერი მოთამაშენი, რომლებიც ნეგატიურად იმოქმედებენ ბაზარზე მოქმედ სუბიექტებზე, რაც საერთო ჯამში, ქვეყნის მოსახლეობის ეკონომიკურ კეთილდღეობაზე ნეგატიურად აისახება.

ზემოდაღნიშნულ ორივე ვერსიას უდავოდ აქვს თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები, მაგრამ ჩვენი მთავარი მიზანი ამ ეტაპზე არის სწორედ ის, როგორ უნდა შეარჩიოს სახელმწიფომ ის „ოქროს შუალედი“, რომელიც უზრუნველყოფს ქვეყნის ეკონომიკურ მდგრადობას, ადგილობრივი თვითმმართველობების განვითარებას, ადგილობრივი საინვენსტიციო გარემოს გაუმჯობესებას და მოსახლეობის დასაქმებას, რაც საერთო ჯამში უზრუნველყოფს საერთაშორისო ასპარეზზე ჩვენი ქვეყნის კონკურენტუნარიანობის ამაღლებას.

როგორი კანონები უნდა მიიღონ პარლამენტში, რათა უზრუნველყოფილი იყოს აღნიშნული საკითხების მოგვარება და ქვეყანა დამოკიდებული არ გავხადოთ უცხოურ ე.წ. „სარეინტიგო ორგანიზაციების“ შეფასებებზე, რომელთა შეფასებების 90% არასწორია და ქვეყნის უმაღლეს ხელისუფალთ არასწორ ინფორმაციებს აწვდის, რაც ხშირ შემთხვევაში, რეალობის სხვანაირ ინტერპრეტაციას იძლევა.

ძირითადად, ქვეყნის ეკონომიკური პოლიტიკის ნორმალურ წარმართვაზეა დამოკიდებული ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულების პოლიტიკის წარმოებაც, რადგანაც ადგილობრივი თვითმმართველობების განვითარების რაც არ უნდა კარგი პოლიტიკა არსებობდეს, თუ ის არ ჯდება ქვეყნის მთლიანი ეკონომიკური პოლიტიკის სტრატეგიაში, მისი განხორციელება წარმოუდგენელია. მეტად საინტერესო იქნება თუ ღრმად გავაანალიზებთ თანამედროვე საქართველოს ადგილობრვი თვითმმართველობების განვითარების პოლიტიკის დადებით და უარყოფით მხარეებს და დავსახავთ სამომავლოდ ადგილობრივი თვითმმართველობების ეკონომიკური პოლიტიკის სტრატეგიულ პრიორიტეტებს.

დღეისათვის ადგილობრივი თვითმმართველობებისათვის ძირითადი სამოქმედო კანონია „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი. აღნიშნული კანონი წარმოადგენს თვითმმართველობების ძირითად სამოქმედო კანონს. აღნიშნული კანონით რეგულირდება ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულების ფუნქციები, განსაზღვრულია მათი უფლებები და მოვალეობები. ადგილობრივი თვითმმართველობების საბიუჯეტო მოწყობა კი რეგულირდება საქართველოს კანონით, რომელიც „საბიუჯეტო კოდექსის“ სახელითაა ცნობილი. სწორედ ეს ორი კანონი არის ძირითადი ადგილობრივი თვითმმართველობებისათვის, რა თქმა უნდა, სხვა მნიშვნელოვან საკანონმდებლო აქტებთან ერთად.

როგოგც ზემოდ აღვნიშნე, საქართველოს ორგანული კანონი „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ არეგულირებს თვითმმართველობების მუშაობას, აღნიშნული კანონის მე-16 მუხლის თანახმად, ადგილობრივ თვითმმართველ ორგანოებს გააჩნიათ საკუთარი უფლებამოსილებები, ესენია:

ა) ადგილობრივი გადასახადების და მოსაკრებლების შემოღება და გაუქმება;

ბ) ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყის და წყლის რესურსების მართვა;

გ) ადგილობრივი სამგზავრო გადაზიდვების რეგულირება საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით, მოსახლეობის მუნიციპალური ტრანსპორტით მომსახურებისა და ადგილობრივი გადაზიდვების წესების, ტრანსპორტის მარშრუტებისა და გრაფიკების განსაზღვრა და შესაბამისი ნებართვების გაცემა;

დ) გარე ვაჭრობის, ბაზრებისა და ბაზრობების რეგულირება.

ე) გარე რეკლამის განთავსების რეგულირება საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით;

ვ) საყოფაცხოვრებო ნარჩენებისა და უტილიზაციის სამუშაოთა წარმოების დაგეგმვა და განხორციელება ან მათ განხორციელებაზე მუნიციპალური შესყიდვების ორგანიზება, სასაფლაოების პატრონობა;

ზ) თვითმმართველი ერთეულის სივრცით-ტერიტორიული დაგეგმვა და თვითმმართველი ერთეულის სივრცით-ტერიტორიული დაგეგმვის ნორმებისა და წესების განსაზღვრა, მიწათსარგებლობის გენერალური გეგმის, განაშენიანების რეგულირების გეგმის, დასახლებათა ტერიტორიების გამოყენებისა და განაშენიანების რეგულირების წესების დამტკიცება, თვითმმართველი ერთეულის ტერიტორიის კეთილმოწყობისა და საინჟინრო ინფრასტრუქტურის განვითარების პროგრამების დამტკიცება;

თ) მუნიციპალური არქივის შექმნა და საარქივო მომსახურების ტარიფების დადგენა საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით;

ი) თვითმმართველი ერთეულის მუნიციპალური პროგრამების და გეგმების შემუშავება და დამტკიცება;

კ) თვითმმართველი ერთეულის ტერიტორიაზე ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სფეროში მუნიციპალური რესურსების მობილიზირება, შესაბამისი ღონისძიებების (ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემოს შექმნა, ცხოვრების ჯანსაღი წესის დამკვიდრება, ჯანმრთელობის რისკფაქტორების იდენტიფიცირება) შემუშავება, განხორციელება და ამის თაობაზე მოსახლეობის ინფორმირება.

როგორც საქართველოს ადგილობრივი თვითმმართველობების საქმიანობის მონიტორინგმა გვიჩვენა, თვითმმართველობების აბსოლუტურ უმრავლესობაში (თითქმის 90%-ში) არ ხორციელდება ადგილობრივი თვითმმართველობების ზემოდაღნიშნული საკუთარი უფლებამოსილებანი, ეს გამოწვეულია როგორც ობიექტური ასევე სუბიექტური მიზეზებით. ხშირ შემთხვევაში, ამ საკუთარი უფლებამოსილებების შეუსრულებლობა გამოწვეულია იმით, რომ ცენტრსა და თვითმმართველობებს შორის არ არის უფლებამოსილებები მკაფიოდ გამიჯნული, ადგილებზე შეინიშნება საკუთარი საბიუჯეტო შემოსავლების ქრონიკული უკმარისობა და რაც მთავარია უმრავლესი მუნიციპალიტეტები განიცდიან კვალიფიციური საჯარო მოხელეების დეფიციტს.

კრიტიკას ვერ უძლებს საქართველოს კანონი „საბიუჯეტო კოდექსის შესახებ“, აღნიშნული კანონის 65-ე მუხლში აღნიშნულია, რომ თითოეულ ადგილობრივ თვითმმართველ ერთეულს აქვს საკუთარი დამოუკიდებელი ბიუჯეტი, რომ ეს ბიუჯეტი დამოუკიდებელია როგორც სხვა თვითმმართველი ერთეულის ბიუჯეტისგან, ასევე სახელმწიფო ბიუჯეტისა და ავტონომიური რესპუბლიკების ბიუჯეტისგან. ზემოდაღნიშნული საკუთარი უფლებამოსილებების განსახორციელებლად ადგილობრივ თვითმმართველობებს ეძლევათ გათანაბრებითი ტრანსფერი. გათანაბრებითი ტრანსფერის გამოანგარიშების წესი განისაზღვრება ფინანსთა მინისტრის 2009 წლის 30 დეკემბრის N904 ბრძანებით (გათანაბრებითი ტრანსფერის გაანგარიშების ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე). საბიუჯეტო კოდექსის 74-ე მუხლში აღნიშნულია, რომ გათანაბრებითი ტრანსფერის გამოანგარიშებისას მხედველობაში მიიღება შესაბამისი მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის რაოდენობა, 6 წლამდე ბავშვების რაოდენობა, 6-დან 18 წლამდე მოზარდთა რაოდენობა, იმ მოსახლეობის რაოდენობა, რომლის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის მაჩვენებელი (სარეიტინგო ქულა) ნაკლებია საქართველოს მთავრობის მიერ დადგენილ ზღვრულ ოდენობაზე, ასევე ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის ფართობი და ადგილობრივი მნიშვნელობის გზების სიგრძე, როგორც წლების განმავლობაში განხორციელებულმა დაკვირვებებმა აჩვენა, თითქმის, არც-ერთ თვითმმართველობას არ მიუღია გათანაბრებითი ტრანსფერის კუთხით თანხების ის ოდენობა, რაც მას საქართველოში მოქმედი „საბიუჯეტო კოდექსის“ (ადრე „თვითმმართველი ერთეულის ბიუჯეტის კანონით“) და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 2009 წლის 30 დეკემბრის N904 ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქციით ეკუთვნოდა.

საჭიროა აღინიშნოს, რომ გათანაბრებითი ტრანსფერი ვერ უზრუნველყოფს თვითმმართველობების საკუთარი უფლებამოსილებების შესრულებას და ადგილობრივი თვითმმართველობების საბიუჯეტო დამოუკიდებლობას კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს. არასაკმარისი ადგილობრივი საბიუჯეტო შემოსავლები კი, საერთო ჯამში, თვითმმართველობების მუშაობაზე ნეგატიურად აისახება. გამომდინარე აქედან ვეღარ ხდება ადგილობრივი თვითმმართველობების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება და ადგილობრივი თვითმმართველობები ცენტრზე (თბილისი) დამოკიდებულნი ხდებიან.

ადგილობრივი თვითმმართველობების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებისათვის აუცილებელია ადგილობრივი ტერიტორიული და დარგთაშორისი განვითარების სრულყოფა, სახელმწიფო და ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების ინტერესების გათვალისწინებით, რამდენადაც სწორედ ადგილობრივი თვითმმართველობების ეკონომიკურ განვითარებაზეა დამოკიდებული ადგილებზე სოციალური პრობლემების სწორად გადაწყვეტა, ასევე ადგილობრივი მოსახლეობის დასაქმება, მუნიციპალიტეტების საინვენსტიციო მიმზიდველობის ზრდა და საერთო ჯამში ადგილობრივი თვითმმართველობების კონკურენტუნარიანობის ამაღლება. ყოველივე ზემოდაღნიშნული შესაძლებელია განხორციელდეს მხოლოდ „ცოდნაზე დამყარებული ეკონომიკური“ კანონების ცხოვრებაში გატარებით, რომლის გარეშეც ფაქტიურად წარმოუდგენელია ადგილობრივი თვითმმართველობების ეკონომიკური განვითარება. ეკონომიკური განვითარების გარეშე კი, ზედმეტია საუბარი ერთიანი რეგიონალური პროდუქტის წარმოების ზრდაზე, სწორედ მიღებულმა კანონებმა უნდა უზრუნველყონ ადგილობრივი თვითმმართველობების ჩართულობა წარმოებული რეგიონალური პროდუქტის დადგენის საქმეში, რადგანაც რეგიონში წარმოებული პროდუქტით (მათ შორის მომსახურებით) შეიძლება სწორი ანალიზის გაკეთება სამომავლოდ ადგილებზე გასატარებელი ეკონომიკური რეფორმების კუთხით. დღეს კი აბსოლუტურად საპირისპირო მოვლენასათან გვაქვს საქმე, მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად ადგილობრივ თვითმმართველობებს არ გააჩნიათ არანაირი ბერკეტი იმისა, რათა მათ დაადგინონ მათ სამოქმედო ტერიტორიაზე მოქმედი საწარმოების მიერ წარმოებული პროდუქციის რაოდენობა, ასევე შესაბამისი მუნიციპალიტეტების ტერიტორიაზე გაწეული მომსახურების ოდენობა.

ადგილებზე მოქმედი საწარმოების მიერ გამოშვებული პროდუქციისა და მომსახურების შესახებ ინფორმაციის არ-არსებობა წარმოადგენს, თავის მხრივ, ძირითად შემაფერხებელ ფაქტორს ადგილობრივი ბიუჯეტების დაგეგმვის დროს. საქართველოს თვითმმართველობების ადგილობრივი ბიუჯეტების უმრავლესობა იგეგმება სპონტანურად, ადგილებზე ყოველნაირი საბიუჯეტო გადასახადების შესახებ ინფორმაციის არარსებობის პირობებში. აქვე აღსანიშნავია ისიც, რომ „საბიუჯეტო კოდექსის“ შესახებ საქართველოს კანონით ადგილობრივი თვითმმართველობების ერთადერთ შემოსავალს დღეს მოქმედი გადასახადებიდან წარმოადგენს მხოლოდ ქონების გადასახადი. ქონების გადასახადი თავის თავში მოიცავს, როგორც ფიზიკური და იურიდიული პირების ბალანსზე რიცხული ქონების გადასახადს, ასევე სასოფლო და არასასოფლო სამეურნეო დანიშნულების მიწაზე ქონების გადასახადს. სწორედ ქონების გადასახადიდან ამოსაღები თანხები წარმოადგენს ადგილობრივი თვითმმართველობების საბიუჯეტო შემოსავლების დაახლოებით 20 %-ს.

საქართველოს ადგილობრივი თვითმმართველობების წარმომადგენლობითი ორგანოების (საკრებულოები) მიერ მიღებულმა ადგილობრივი ბიუჯეტების ანალიზმა გვიჩვენა, რომ ადგილობრივი ბიუჯეტების საშემოსავლო ნაწილის დამტკიცებისას, თითქმის, არ ხდება ქონების გადასახადის გეგმით გათვალისწინებულ ნაწილში იმის გაშიფვრა, თუ რომელი საწარმოებიდან ელიან ადგილობრივი თვითმმართველობები ბიუჯეტში გათვალისწინებულ ქონების გადასახადს (მათ შორის მიწის გადასახადს), ეს კი ქონების გადასახადის დაგეგმვისას დიდ უზუსტობას იწვევს, სწორედ ეს არის გამომწვევი მიზეზი იმისა, რომ საქართველოს ზოგიერთ თვითმმართველობას ქონების გადასახადის კუთხით გეგმა აქვს შესრულებული 200 %-ით, ზოგს კი 40 %-ით, ეს სწორედ ქონების გადასახადის არასწორად დაგეგმვით არის გამოწვეული.

კიდევ უფრო რთულად დგას საქმე ერთ-ერთი ადგილობრივი მოსაკრებლის- ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის მოსაკრებლის დაგეგმვის დროს, აღნიშნული მოსაკრებლიდან ამოღებული თანხები 100 %-ით ირიცხება შესაბამისი თვითმმართველი ერთეულის ბიუჯეტებში. აღნიშნული მოსაკრებლიდან მისაღებ თანხებს ადგილობრივი თვითმმართველობები გეგმავენ წინა წლებში ფაქტიურად მიღებული შემოსავლებიდან გამომდინარე. ამ შემთხვევაში ფაქტიურად არ ხდება იმ სახელმწიფო უწყებებთან, როგორიცაა საქართველოს ბუნებრივი რესურსებისა და ენერგეტიკის სამინისტრო, ასევე ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროსთან კონსულტაციების მიღება, იმასთან დაკავშირებით, თუ რომელ ფიზიკურ და იურიდიულ პირებზე გასცეს ზემოდაღნიშნულმა უწყებებმა შესაბამისი ლიცენზია ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის კუთხით მუნიციპალიტეტების მიხედვით. ასეთი ურთიერთდამოკიდებულება იწვევს სწორედ ბუნებრივი რესურსების მოსაკრებლების კუთხით ადგილობრივი ბიუჯეტების საშემოსავლო ნაწილის დაგეგმვის არაეფექტურობას. როგორც ზემოდ მოგახსენეთ ეს ხშირად გამოწვეულია იმით, რომ უმრავლესი ადგილობრივი თვითმმართველობების დონეზე არ არის მიღებული „ცოდნაზე დამყარებული“ ეკონომიკური კანონები, რაც საერთო ჯამში, ადგილობრივი ბიუჯეტების გამჭვირვალობაზე ნეგატიურად აისახება.

მდგომარეობას ართულებს ისიც, რომ როგორც საქართველოს მუნიციპალიტეტების ადგილობრივი ბიუჯეტების ანალიზმა გვიჩვენა, თითქმის, უმრავლესი მუნიციპალიტეტის ადგილობრივ ბიუჯეტში ძალიან მიზერული თანხებია გათვალისწინებული ადგილობრივი საჯარო მოხელეთა კვალიფიკაციის ამაღლებისათვის. ბიუჯეტით გათვალისწინებული თანხები არა თუ კვალიფიკაციის ამაღლებას, არამედ ადგილობრივ საჯარო მოხელეთა გადამზადების ცენტრთან მისვლასაც კი ვერ უზრუნველყოფს. გამომდინარე აქედან, ადგილობრივ საჯარო მოხელეთა ცოდნის დონე ყოველწლიურად კლებულობს, რაც იწვევს პროფესიული კადრების მუნიციპალიტეტებიდან გადინებას და თვითმმართველობებს არაკონკურენტუნარიანს ხდის. გამომდინარე აქედან, საჭიროა, ცენტრალური ხელისუფლების მიერ ადგილობრივ თვითმმართველობებს უფრო მეტი დამოუკიდებლობა მიეცეთ აღნიშნული კუთხით.

პრობლემურად დგას საკითხი ასევე იმის შესახებ, რომ ადგილობრივ თვითმმართველობებს არ გააჩნიათ მონაცემები მათ სამოქმედო ტერიტორიაზე შემოსული და გასული ადგილობრივი თუ უცხოური ინვენსტიციების მოძრაობის შესახებ, რადგანაც დღეს მოქმედი არანაირი კანონი თუ კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი შესაბამის სახელმწიფო ორგანოებს არ ავალდებულებს შემოსული და გასული ინვენსტიციების შესახებ საქმის კურსში ჩააყენოს ადგილობრივი თვითმმართველობები, მაშინ, როცა მოზიდული ინვენსტიციები წარმოადგენს სწორედ ერთ-ერთ მაკროეკონომიკურ პარამეტრს ამა თუ იმ თვითმმართველობის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის შესწავლის საქმეში. საჭიროა, ამ მხრივ მიღებულ იქნეს ისეთი კანონები, რომლებიც ადგილობრივი თვითმმართველობების მუშაობას ამ კუთხით უფრო ეფექტურს გახდის და მათ სამოქმედო ტერიტორიაზე ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებას შეუწყობს ხელს.

ადგილობრივი თვითმმართველობების ეკონომიკური მდგომარეობის ეფექტურ განვითარებაზე მნიშვნელოვნად მოქმედებს შემდეგი მაჩვენებლები, ესენია:

ადგილობრივი განათლების დონე;

ადგილობრივი მოსახლეობის ფიზიკური ჯანმრთელობის მდგომარეობა;

ადგილობრივი მოსახლეობის სიცოცხლის ხანგრძლივობა;

ადგილობრივი მოსახლეობის ხელმისაწვდომობა ჯანდაცვის მომსახურებაზე;

ადგილობრივი მოსახლეობის ბედნიერების ხარისხი;

ადგილობრივი მცხოვრებლების შემოსავალი ერთ სულ მოსახლეზე;

ადგილობრივი მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარება;

ადგილობრივ დონეებზე ბიზნესის სხვადასხვა სახეობების მოზიდვა;

რა უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომ ადგილობრივ თვითმმართველობებს მიენიჭოთ ისეთი უფლებამოსილებანი, რომელიც უზრუნველყოფენ მათი საბიუჯეტო დამოუკიდებლობის ზრდას და ცენტრზე (თბილისი) დამოკიდებულების ხარისხს მნიშვნელოვნად შეამცირებს? აღნიშნული საკითხი მეტად აქტუალურია, რადგანაც ძლიერი და დამოუკიდებელი ადგილობრივი ეკონომიკის გარეშე, ფაქტობრივად, წარმოუდგენელია ქვეყნის მთლიანი ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება.

საჭიროა გამოვყოთ რამოდენიმე ფორმა საქართველოს რეგიონალური ეკონომიკის განვითარების თანამედროვე ეტაპზე, ესენია:

კლასიკური რეგიონალური ეკონომიკური სისტემა.

მაკრო-რეგიონალური ეკონომიკური სისტემა.

სუბ-რეგიონალური ეკონომიკური სისტემა.

მიკრო-რეგიონალური ეკონომიკური სისტემა.

აღნიშნული ეკონომიკური სისტემები სხვადასხვა თავისებურებებით ხასიათდებიან, მთლიანობაში ისინი რეგიონალური ეკონომიკური მდგომარეობის შესწავლას უზრუნველყოფენ.

აღნიშნული ეკონომიკური სისტემების განხილვით მივალთ იმ კონდიციამდე, რომ საქართველოს რეგიონალური ეკონომიკური მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად საჭიროა:

ა) ადგილობრივი რესურსული ბაზის გაფართოება და უნარჩენო თანამედროვე ტექნოლოგიების დანერგვა.

ბ) ადგილობრივი ტერიტორიული ბიზნეს საქმიანობის დივერსიფიკაცია რათა მასზე მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისების შედეგად გამოწვეული მავნე ზემოქმედების მიუხედავად გაიზარდოს მათი მდგრადობა.

გ) ადამიანური კაპიტალის წილის ზრდა რეგიონალურ მთლიან კაპიტალში.

დ) ფინანსური და რეალური სექტორების თანაბარზომიერად განვითარების უზრუნველყოფა, რომელიც წარმოადგენს აუცილებელ ფაქტორს საფინასო-საინვენსტიციო მდგომარეობის გაუმჯობესების საქმეში.

ყოველივე ზემოდაღნიშნულიდან გამომდინარე აუცილებელია; ა) სახელმწიფოსა და კერძო ადგილობრივი ბიზნესის ურთიერთქმედების ეფექტურობის გაზრდა.

ბ) ადგილობრივი ბუნებრივი და ადამიანური რესურსების გამოყენების ეფექტურობის ზრდა.

გ) ადგილობრივი თვითმმართველობების საინვენსტიციო მიმზიდველობის ზრდა.

დ) ადგილობრივი თვითმმართველობების კონკურენტუნარიანობის ზრდა თანამედროვე ევროპული მოთხოვნების შესაბამისად.

ე) ადგილობრივი მოსახლეობის ჩართულობის ზრდა ადგილობრივი მნიშვნელობის კანონების განხილვისა და მიღებისას.

ვ) ადგილობრივი საბიუჯეტო შემოსავლების დივერსიფიკაციის მიზნით ადგილობრივი საჯარო მოხელეების კვალიფიკაციის ამაღლება და რაც მთავარი ადგილობრივი ადამიანური რესურსების ეფექტურად გამოყენება.

ადგილობრივი თვითმმართველობების დონეზე ასევე საჭიროა განხორციელდეს:

ა) ადგილებზე ვენჩურული საწარმოების დაფუძნება;

ბ) ადგილობრივი საწარმოების დაბალპროცენტიანი და გრძელვადიანი სესხებით უზრუნველყოფის საქმეში თვითმმართველობების თანამონაწილეობა;

გ) ადგილობრივი საწარმოების იპოთეკური კრედიტებით უზრუნველყოფა.

დ) ადგილობრივი საწარმოების ლიზინგური მომსახურებით უზრუნველყოფა;

ე) ერთობლივი საწარმოების დაფუძნება ადგილობრივი თვითმმართველობების თანამონაწილეობით;

ვ) ადგილობრივი უმაღლეს საჯარო მოხელეთა სისტემატური მონაწილეობა თვითმმართველობების ტერიტორიაზე შექმნილ ამხანაგობების წევრებთან ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების გადაწყვეტის საქმეში;

ზ) ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციების გააქტიურება ადგილობრივი საჭირბოროტო საკითხების ეფექტურად გადაწყვეტის საქმეში.

აღნიშნული ერთობლივი ღონისძიებების გატარების შემდეგ ადგილობრივი თვითმმართველობების მუშაობა უფრო ეფექტური გახდება, რაც უზრუნველყოფს ადგილობრივი თვითმმართველობების მმართველობითი პოლიტიკის მიახლოებას ევროპის განვითარებული ქვეყნების ადგილობრივ თვითმმართველობებთან.

საბოლოოდ, დასკვნის სახით, კიდევ ერთხელ, შეიძლება ჩამოვაყალიბოთ ადგილობრივი თვითმმართველობების განვითარების რამდენიმე ძირითადი პრიორიტეტი:

ადგილობრივი მოსახლეობის ცხოვრების დონის ზრდა;

ადგილობრივი ბიზნესის მაქსიმალურად განვითარება;

ადგილობრივი განათლების დონის ამაღლება;

ადგილობრივი მოსახლეობის საშუალო შემოსავლის დონე;

ადგილობრივი მოსახლეობის ხელმისაწვდომობა სახელმწიფო და ადგილობრივ სერვის მომსახურებებზე;

ადგილობრივი მოსახლეობის მაქსიმალურად უზრუნველყოფა ინფრასტრუქტურული მომსახურებით (დენი, წყალი, ტელეფონი, ინტერნეტი, ტრანსპორტი და სხვა)

ადგილობრივი ეკოლოგიური გარემოს მდგომარეობის სისტემატურად გაუმჯობესება და ეკოგარემოზე მკაცრი მონიტორინგის დაწესება.

ადგილობრივი საბიუჯეტო შემოსავლების დივერსიფიკაცია;

ადგილობრივი მოსახლეობის მაქსიმალურად ჩართულობა ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების გადაწყვეტაში.

ადგილობრივი თვითმმართველობების საჯარო მოხელეთა კვალიფიკაციის სისტემატური ამაღლება შესაბამის სასწავლო და კვლევით ცენტრებში, როგორც საქართველოში ასევე უცხოეთში;

ადგილობრივი ბიუჯეტით გათვალისწინებული ხარჯვითი ნაწილის გამჭვირვალობა;

ადგილობრივი ბუნებრივი რესურსების (ტყე, მდინარე, სასარგელო წიაღისეული და სხვა) მართვაში თვითმმართველობის მაქსიმალურად ჩართულობა;

ადგილობრივი სტატისტიკური სამსახურების მუშაობის ეფექტურობა.

ადგილობრივი ტურისტული პოტენციალის მაქსიმალურად გამოყენება;

სხვა ადგილობრივი პრიორიტეტების მაქსიმალურად გამოვლენა;

აქვე წარმოვადგენ იმ რეკომენდაციებს, რომლებიც სამომავლოდ უნდა გაითვალისწინონ ადგილობრივმა თვითმმართველობებმა.

ადგილობრივი ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილის დაგეგმვისას აუცილებელია მაქსიმალურად იქნეს გათვალისწინებული „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის, „საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსის“ და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 2009 წლის 30 დეკემბრის N904 ბრძანებით გათვალისწინებული მოთხოვნები.

ქონების გადასახადის დაგეგმვისას ადგილობრივმა თვითმმართველობებმა მაქსიმალურად უნდა ითანამშრომლონ საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთან, რადგან სწორედ ფინანსთა სამინისტროში შემავალ საქვეუწყებო დაწესებულებაში-შემოსავლების სამსახურში იყრის თავს საწარმო-დაწესებულებებიდან მიღებული ინფორმაციები ქონების გადასახადით დასაბეგრი ბაზის შესახებ, სწორედ ეს საგადასახადო ბაზა არის აუცილებელი ადგილობრივი ბიუჯეტების საშემოსავლო ნაწილით გათვალისწინებული ქონების გადასახადის დაგეგმვისას.

გ) პრეზიდენტის სამხარეო ადმინისტრაციებმა მაქსიმალურად უნდა აღმოუჩინონ ადგილობრივ თვითმმართველობებს დახმარება ქონების გადასახადის დაგეგმვისას სახელმწიფო სტრუქტურებთან ურთიერთობის დროს.

დ) ადგილობრივი ბიუჯეტების დამტკიცებამდე მაქსიმალურად უნდა იყოს გათვალისწინებული ადგილობრივი თვითმმართველობების შესახებ ევროპული ქარტიის მოთხოვნები, კერძოდ: ადგილობრივი ორგანოების ფინანსური წყაროები თანაბარზომიერი უნდა იყვნენ კონსტიტუციით და კანონით დადგენილ მათ უფლებამოვალეობებთან.

ე) აუცილებელია საჯარო ფინანსები ისე გადანაწილდეს ცენტრალურ და ადგილობრივ ხელისუფლებებს შორის, რომ ადგილობრივმა თვითმმართველობებმა მაქსიმალურად შეძლონ საკუთარი უფლებამოსილებათა დამოუკიდებელი განხორციელება მათივე საკუთარი შემოსავლებით.

ვ) აუცილებელია მნიშვნელოვნად დაიხვეწოს თვითმმართველი ერთეულებისათვის გადასაცემი ტრანსფერის ფორმულა, რათა თვითმმართველი ერთეულებისათვის განკუთვნილი ტრანსფერები იყოს სამართლიანი, გამჭვირვალე და არ დაჰკრავდეს პოლიტიკური ელფერი.

ზ) ადგილობრივი ბიუჯეტების დამტკიცებამდე ბიუჯეტის პროექტი განხილულ უნდა იქნეს შესაბამისი მუნიციპალიტეტების მოსახლეობასთან, მათი აზრების გათვალისწინებით მოხდეს ბიუჯეტის პრიორიტეტების გამოკვეთა, რის შემდეგაც უკვე განხილული პროექტი გატანილ იქნეს თვითმმართველი ერთეულის წარმომადგენლობით (საკრებულო) ორგანოში დასამტკიცებლად.

თ) ადგილობრივი ბიუჯეტების დამტკიცებამდე აუცილებელია ადგილობრივმა თვითმმართველობებმა მაქსიმალურად ითანამშრომლონ სტატისტიკის სახელმწიფო სამსახურებთან, რადგანაც ხშირ შემთხვევაში, ადგილობრივ თვითმმართველობებს არ აქვთ ობიექტური ინფორმაცია მათ ტერიტორიაზე მოქმედი საწარმო-დაწესებულებების შესახებ, თუ საჭირო გახდა ადგილობრივ თვითმმართველობებში უნდა შეიქმნას ადგილობრივი სტატისტიკის სამსახურები, რომლებიც დაკავდებიან შესაბამისი მუნიციპალიტეტების ტერიტორიაზე მოქმედი საწარმო-დაწესებულებებიდან საჭირო ინფორმაციების მოძიებით და შექმნიან შესაბამის სტატისტიკურ ბაზას, სწორედ ეს სტატისტიკური ბაზა უნდა დაედოს საფუძვლად ადგილობრივი ბიუჯეტის მიღებას. საქართველოში კი, ამჟამად, ადგილობრივ თვითმმართველობების წარმომადგენლობით ორგანოებსა და სტატისტიკის სახელმწიფო სამსახურებს შორის არ არის იმ დონის ჰარმონიული დამოკიდებულება (ხშირ შემთხვევაში საკანონმდებლო ვაკუუმის გამო) რომელიც მნიშნელოვნად შეუწყობდა ხელს ადგილობრივ თვითმმართველობებს მათ სამოქმედო ტერიტორიაზე არსებული საწარმო-დაწესებულებების შესახებ სტატისტიკური ინფორმაციის მოზიდვის საქმეში. შექმნილი მდგომარეობა კი მნიშვნელოვნად აფერხებს ადგილობრივი ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილის დაგეგმვას. შესაბამისი ინფორმაციების არარსებობის გამო ვეღარ ხერხდება ერთიანი რეგიონული პროდუქტის (ერპ) ოდენობის დადგენაც, ხოლო სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის ოფიციალურ ვებ-საიტზე გამოქვეყნებული ინფორმაცია, ხშირ შემთხვევაში, არ შეესაბამება სინამდვილეს და ადგილობრივ თვითმმართველობებს საიმედო ინფორმაციას ვერ აწვდის.

მჯერა და ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ ზემოდაღნიშნულ საჭირბოროტო საკითხებთან დაკავშირებით განხორციელდება შესაბამისი საკანონმდებლო ცვლილება, როგორც ადგილობრივ, ასევე ცენტრალურ დონეზე, მიღებულმა ცვლილებებმა კი უნდა უზრუნველყოს ადგილობრივი თვითმმართველობების დაახლოება ევროპულ თვითმმართველობებთან, რაც საერთო ჯამში, ადგილობრივ მუნიციპალიტეტებში მცხოვრები მოქალაქეების სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობას მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებას.

ყოველივე ზემოდაღნიშნულიდან გამომდინარე, ცენტრალური ხელისუფლების მიერ მიღებულ უნდა იქნეს სწორედ ისეთი კანონები, რომლებიც მაქსიმალურად უზრუნველყოფენ ცენტრსა და რეგიონებს შორის უფლებამოსილებათა კომპეტენციის მკაცრად გამიჯვნას, რაც საერთო ჯამში, ადგილობრივი თვითმმართველობების ეკონომიკურ განვითარებას შეუწყობს ხელს.

იმედისმომცემია ახლახან მთავრობის მიერ გაცხადებული კურსი თვითმმართველობებში გასატარებელი ღონისძიებების შესახებ, იგეგმება თვითმმართველობების და სამხარეო ადმინისტრაციების ძირეული რეფორმები, მჯერა, რომ თვითმმართველობებში გასატარებელი რეფორმების შესახებ შესაბამისი კონცეფციები იქცევა სახალხო განხილვის საგნად, რაც ამ დარგის სპეციალისტებს მოგვცემს იმის საშუალებას, რომ ჩვენი ხედვები გავაცნოთ მთავრობას, რის შემდეგაც მიღებული იქნება სწორედ ისეთი კანონი, რომელიც მართლაც უზრუნველყოფს თვითმმართველობების ძირეულ ინსტიტუციონალურ ცვლილებებს. მიღებულმა კანონებმა, პირველ რიგში, უნდა უზრუნველყოს ადგილობრივი თვითმმართველობების ფინანსური და ქონებრივი დამოუკიდებლობა. ფინანსურად და ქონებრივად უზრუნველყოფილი თვითმმართველობები კი საწინდარია ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებისა.