იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობა აუცილებლად შეიცვლება და ძალიან მოკლე დროში გვეყოლება საბჭოს აბსოლუტურად ახალი შემადგენლობა, აცხადებს იუსტიციის მინისტრი. თეა წულუკიანი ამბობს, რომ ამას ეთანხმება ვენეციის კომისიაც, თუმცა წინააღმდეგ შემთხვევაშიც იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობის ფორმირება მაინც მოხდებოდა: „ვენეციის კომისია ეთანხმება იმას, რომ პრეზიდენტს აღარ ჰყავდეს იქ წევრები, რომ დეპუტატები აღარ იყვნენ იუსტიციის საბჭოში და ეთანხმება იმასაც, რომ არ შეიძლება იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში მოსამართლეთა კორპუსს წარმოადგენდეს მხოლოდ და მხოლოდ თავმჯდომარეები, გამომდინარე იქიდან რომ რვა მოსამართლე წევრიდან ექვსი წევრი თავმჯდომარეა, ეს თავმჯდომარეები უნდა შეიცვალონ“.

„ნაციონალური მოძრაობა“ დაჟინებით ითხოვს, რომ ხელისუფლებამ ვენეციის კომისიის დასკვნა მთლიანად გაითვალისწინოს და იუსტიციის საბჭოს განგრძობითობის პრინციპი არ დაურღვიოს. კომისიის დასკვნა გამოვეყნდა, თუმცა ოპონენტებს შორის პოლემიკა არ შეცვლილა - ხელისუფლება ამბობს, რომ ვენეციიდან გამარჯვებული ის დაბრუნდა, ოპოზიციაც იგივეს იმეორებს და ამბობს, რომ მისთვის სასურველი დასკვნა მოამზადა ვენეციის კომისიამ. რა მნიშვნელობა აქვს ამ კანონპროექტის დამტკიცებას ქვეყნისთვის და რატომ ატყდა ამხელა აჟიოტაჟი იუსტიციის საბჭოს შესახებ ამ თემებზე ექსპერტი ვახტანგ ძაბირაძე გვესაუბრება.

ბატონო ვახტანგ, ოპოზიცია ითხოვს, რომ დასკვნა გაითვალისწინოს უმრავლესობამ და აცხადებს, რომ ხელისუფლება ამ დასკვნის გათვალისწინებას არ აპირებს - ხელისუფლება ამბობს, რომ დასკვნის გათვალისწინებას აპირებს, თუმცა, მათ შორის მაინც დავა და დაპირისპირებაა, სხვადასხვანაირად კითხულობენ ტექსტს თუ რა ხდება?

- არ ვიცი, ვინ როგორ მოიგო თუ წააგო, მაგრამ ლაპარაკია იმაზე, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული დაშლის რეკომენდაციას არ აძლევს ვენეციის კომისია. თუმცა, მეორე მხრივ, ლაპარაკია იმაზე, რომ ვინც კანონთან შეუსაბამო იქნება, მათი ჩანაცვლება მოხდება, ოღონდ იმ მექანიზმით, რა მექანიზმიც თავად ხელისუფლებამ შესთავაზა კომისიას.

ფაქტია, რომ პრეზიდენტის კვოტით წარდგენილი ორი კანდიდატურა აღარ იქნება, ახალი კანონის შესაბამისად, ეს კვოტა უქმდება და ალბათ, თავიდან მოხდება მათი არჩევა, თუმცა სამართლიანად მიმაჩნია, მათ კონკურსში მონაწილეობის უფლება მიიღონ.

4 წევრი, რომელიც პარლამენტის წევრებით კომპლექტდებოდა, ესეც აღარ იქნება და ეს ადგილებიც გამოთავისუფლდება. საბჭოს 6 წევრს - იმ ადგილებზე, რომლებიც პრეზიდენტის მიერ დანიშნულ ორ წევრს და ოთხ დეპუტატს უკავიათ, პარლამენტი აირჩევს, თუმცა არც ერთი მათგანი დეპუტატი არ უნდა იყოს.

ეს ექვსი წევრი იურისტთა აკადემიური წრეების, იურიდიული პროფილის მქონე არასამთავრობო ორგანიზაციების და საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის წარმომადგენლები უნდა იყვნენ, რომლებსაც ამავე ორგანიზაციების ხელმძღვანელობის რეკომენდაციის საფუძველზე პარლამენტი სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით დაამტკიცებს.

ბუნებრივია, ამას გვერდს ვერ აუვლიდა ვენეციის კომისია. როგორც ვხვდები, ლაპარაკია იმაზე, რომ გარდამავალ დებულებებში შესაძლოა ჩაწერილიყო, რომ კანონის ამოქმედების შემდეგ ყველა წევრს შეუწყდეს უფლებამოსილება და ვენეციის კომისია, შესაძლოა, ასეთი ფორმულირების წინააღმდეგია და ამბობს, რომ ყველა წევრს ერთდროულად არ შეუწყდეს უფლებამოსილება, მაგრამ თუ კანონთან შეუსაბამობაა ის გასწორდეს.

თუ ასეთი ფორმულირებაა, მიუხედავად ჩემი სიმპათიისა თუ ანტიპათიისა, რომელიმე მხარის მიმართ, ვფიქრობ, ამ ეტაპზე ყველას ერთდროულად გაშვება პოლიტიკურად არ იქნება გამართლებული.

კუბლაშვილს სწორედ ამ ჩანაწერზე აქვს პრეტენზია, სადაც ნათქვამია, რომ ყველას შეუწყდეს უფლებამოსილება თავმჯდომარის გარდა. კუბლაშვილი იმასაც ამბობს, რომ დასკვნის მიხედვით იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს უნდა მიეცეს განგრძობითობის საშუალება. თუ დაითხოვენ იუსტიციის საბჭოს და მოსამართლეების ნაწილში დასახელდებიან ისევ ის მოსამართლეები, რომლებიც საბჭოს წევრები არიან და მათ ხელახლა აირჩევენ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ განგრძობითობის პრინციპი დაცულია, თუ აქაც შეიძლება სხვადასხვანაირი ინტერპრეტაცია გაკეთდეს?

- მითითებულია, რომ საბჭის წევრების არჩევა ხდება გარკვეული ვადით, ვინც ახალი იქნება, მას მოუწევს 4 წლის განმავლობაში მუშაობა, ვინც დარჩება, მათი ადგილები ვადის ამოწურვის შემდეგ გახდება ვაკანტური. ვფიქრობ, რაიონული სასამართლოს თავმჯდომარე მოსამართლეებიც გააკეთებენ არჩევანს, რა ურჩევნიათ, საბჭოს წევრობა თუ თავმჯდომარეობა.

თუ გარკვეულ როტაციაზეა ლაპარაკი, რომ 4 წლის შემდეგ ვთვათ, 30% უნდა შეიცვალოს საბჭოს წევრებისა, ესეც მოხერხდება, ისე რომ არც სამართლიანობა დაირღვეს და დემოკრატიულ ნორმებში ჩაჯდეს. გარდა კუბლაშვილისა, ვფიქრობ, რამდენიმე წევრი მაინც შეინარჩუნებს საბჭოს წევრობას და არ მგონია, ამით განგრძობითობის პრინციპი ირღვეოდეს.

საია აცხადებს, რომ არასამთავრობოები იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრების უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას არ ეწინააღმდეგებიან და კანონპროექტის ძირითად არსსაც მხარს უჭერენ, ასეთ შემთხვევაში გაუგებარი ხდება, რას ითხოვს "ნაციონალური მოძრაობა". როგორ ფიქრობთ, რის მიღწევას ცდილობს?

- მათ აქვთ პრეტენზია იმიტომ, რომ სურთ დღეს არსებული იუსტიციის საბჭო შეინარჩუნონ. ისინი, როგორც ვხვდები, ამას პირდაპირ არ ამბობენ, მაგრამ ვფიქრობ, ამას ცდილობენ. ამბობენ, რომ კი ბატონო, მისასალმებელია ვენეციის კომისიის რეკომენდაციები, მაგრამ როდესაც საბჭოს შეცვლაზეა ლაპარაკი, აქ იყოფა აზრი, შევცვალოთ ერთიანად თუ არა. როგორც ვხვდები, ვენეციის კომისიამ თქვა, რომ კანონს შეუსაბამეთ, მაგრამ ყველას ერთად ნუ გაუშვებთო და ამიტომაა ასეთი ამბავი.

ბუნებრივია, ნაციონალები ხმას ვერ იღებენ ვერც პრეზიდენტის კვოტაზე და ვერც პარლამენტარებზე, მაგრამ მათ გარდა ხომ არის კიდევ 8 მოსამართლე, რომლებიც კუბლაშვილის წარდგინებით არიან არჩეულები?! ახალი წესით მათი კანდიდატურების დასახელების უფლება მოსამართლეებს ეძლევათ. კუბლაშვილი ამბობს, რომ ამ მოსამართლეებს თუ 1 წელი აქვთ დარჩენილი უფლებამოსილების ვადა, დაასრულონ ეს პერიოდი და შემდეგი მოსამართლეები ავირჩიოთ ახალი წესითო. ამაზეა წინააღმდეგობა და ამისი დათმობა არ სურს "ნაციონალურ მოძრაობას". 8+1, ანუ პლუს კუბლაშვილი, გამოდის 9 წევრი და ნაციონალებს საბჭოში სურთ შეინარჩუნონ უმრავლესობა.

შესაძლოა, საზოგადოება დაიბნეს კიდეც, ერთი მხარე ერთს აცხადებს, მეორე - მეორეს, უკეთ გასაგები რომ გახდეს, ეგებ იმასაც შევეხოთ, იუსტუციის უმაღლეს საბჭოში უმრავლესობის შენარჩუნება რის გარანტიას ნიშნავს ნაცმოძრაობისთვის?

- იუსტიციის საბჭო ახორციელებს დისციპლინარულ დევნას მოსამართლეებზე და სასამართლო სისტემაზე კონტროლის შესანარჩუნებლად მოსამართლეებზე პირდაპირი ან ირიბი ზეწოლის განსახორციელებლად სჭირდებათ იუსტიციის საბჭო. თუ რომელიმე მოსამართლე არ მოუვათ თვალში, იუსტიციის საბჭოზე გავა მისი საკითხი, დაიწყება მისი დევნა და შეიძლება შეუწყვიტონ მოსამართლეობა, ან ადმინისტრაციული სასჯელი დაუწესონ და ა.შ. ძალზე მარტივია იმისი გაგება, რატომაც სურთ ნაციონალებს ამ საბჭოს კონტროლი.

მაინც ვფიქრობ, რომ ის რაც არის სწორი, აუცილებლად უნდა გაკეთდეს, ეს "ნაციონალურ მოძრაობას" მოეწონება თუ არა. მაგრამ უნდა გაკეთდეს ისე, რომ ეს გასაგები იყოს არა მარტო ქართული საზოგადოებისთვის, არამედ იგივე ვენეციის კომისიისათვის.

ვენეციის კომისიის დასკვნა სარეკომენდაციო ხასიათისაა და არაერთი მაგალითი ვიცით, როდესაც "ნაციონალურ მოძრაობას" მისი დასკვნები არ გაუთვალისწინებია, ზოგჯერ დაუმალავს კიდეც. ამ შემთხვევაში, თუკი ხელისუფლებისა და ვენეციის კომისიის ხედვა ძირითად პრინციპებში ემთხვევა ერთმანეთს, სადავოც არაფერი ყოფილა. თუმცა იუსტიციის მინისტრი აცხადებს, რომ დასკვნაში რომ არ ასახულიყო, უმრავლესობა მაინც მიიღებდა ამ კანონს. როგორ ფიქრობთ რჩება კითხვის ნიშნები?

- რაკი ამდენი დრო დავკარგეთ, თითქმის, მთელი თვე ველოდეთ ამ დასკვნას, ალბათ, უნდა გავითვალისწინოთ კიდეც მისი ძირითადი ნაწილი, მითუმეტეს, რომ როგორი წარმოდგენაც გვაქვს უკვე ამ დასკვნის შესახებ, იქ მიუღებელი არაფერი არ არის. დიახ, ხელისუფლებამ უნდა აცნობოს ვენეციის კომისიას, რა საკითხები გაითვალისწინა.

მართალია, ამ დასკვნას სარეკომენდაციო ხასიათი აქვს და მინდა გავითვალისწინებ და მინდა არა, მაგრამ იმას, რომ ნაციონალები მას არ ითვალისწინებდნენ, ამას არგუმენტად ვერ მივიღებ. რომ არ გაითვალისწინეს არც მოყვრის და არც მტრის აზრი, იმიტომაა, რომ ქვეყანა დაღუპვამდე მიიყვანეს.

თინა ხიდაშელს დავეთანხმები ამ შემთხვევაში, რომ რა რეკომენდაციებიც არის, ხელისუფლებისთვის მისაღებია ყველა შემთხვევაში, რადგან ყველანაირ საშუალებას იძლევა იმისათვის, რომ ახალი, ნორმალური იუსტიციის საბჭო შეიქმნას.

საზოგადოებას პრინციპში ერთი სული აქვს დაიწყოს სამართლიანობის აღდგენა, ხალხისგან ხშირად ისმის, რომ პირველ რიგში, ის მოსამართლეები უნდა დაისაჯონ, ვისაც ასეთი განაჩენები გამოჰქონდათ. როგორ ფიქრობთ, ერთგვარი შურისძიების იარაღად ხომ არ იქცევა ახალი საბჭო?

- ძალიან კარგი ჩანაწერია კანონპროექტში, რომ მოსამართლეებმა წარადგინონ და აირჩიონ საბჭოს წევრი მოსამართლეები. არ მგონია, რომ არასამთავრობოთა ნაწილიც ოდიოზური ფიგურებით იყოს წარმოდგენილი, ამდენად გარანტია, რომ იუსტიციის საბჭო იქნება ნორმალური, საკმაოდ დიდია.

არსებულ სიტუაციაში ამ საბჭოს შენარჩუნება ნიშნავს იმას, რომ მოსამართლეები ისევ დავტოვოთ ნაციონალური ხელისუფლების გავლენის ქვეშ - ეს ცალსახად ასეა. თუ გვინდა, სამართლიანობის აღდგენისკენ წავიდეთ, პირველ რიგში, აუცილებელი იქნება მოსამართლეთა გათავისუფლება ზეწოლისაგან. ის, რომ დღეს, თითქოს, მოსამართლეები აღმკვეთ ღონისძიებებს აღარ იყენებენ და თითქოს, სასამართლო გათავისუფლებულია, იმის მაჩვენებელი კი არ არის, რომ სასამართლო გათავისუფლდა, არამედ იმაზე მეტყველებს, რომ "ნაციონალური მოძრაობა" დღემდე ინარჩუნებს გავლენას მოსამართლეებზე.

კი, "ქართული ოცნებისგან" სასამართლო თავისუფალია, მაგრამ გავლენას ნაციონალები ინარჩუნებენ და ამიტომაცაა აღმკვეთი ღონისძიებებნის ნაცვლად უაზრო გადაწყვეტილებებს იღებენ ხშირად.

ამიტომ არის აუცილებელი, რომ სასამართლო ისე გათავისუფლდეს ნაციონალების გავლენისგან, რომ ოცნების გავლენის ქვეშ არ მოექცეს და თუ ეს კანონი 50%-ით მაინც იქნება დაცული, ამის გარანტიას ნამდვილად იძლევა.

რაც შეეხება მოსამართლეებს, რომლებსაც გამოტანილი აქვთ უკანონო განაჩენები, უნდა დაიწყოს თუ არა მათ მიმართ დისციპლინარული დევნა?

- საქმეების გადახედვა მაინც მოხდება, ეს პროცესი დაწყებულია და ვერ შეჩერდება. საუბარი იმაზეა, რა შედეგი უნდა დადგეს იმ მოსამართლეებისთვის, რომლებმაც თავის დროზე არასწორი გადაწყვეტილებები მიიღეს. ცოტა რთულია დღეს ამაზე ლაპარაკი, მაგრამ ვფიქრობ, რომ ვინც ასეთ საქციელში ხშირად იყო შემჩნეული, მათ მოსამართლეობის უფლება უნდა ჩამოერთვათ. ვფიქრობ, ეს აუცილებელია.

ვიცით, რომ გარკვეულ საქმეებზე ძირითადად რამდენიმე მოსამართლის გვარი ფიგურირებს. გარდა ამისა, გირგვლიანის საქმის მოსამართლის ქმედებაზე, განა შეიძლება რეაგირება არ მოხდეს?

პრობლემა ის კი არ არის, რომ მაინც და მაინც, მოსამართლეების დასჯა მოხდეს, არამედ ის, რომ საზოგადოების ნდობა აღდგეს სასამართლოსადმი და თუ ეს მოსამართლეები გააგრძელებენ კვლავ მუშაობას, ეს ნდობას ვერ გააჩენს. წინააღმდეგ შემთხვევში ვერადროს ვერ გვექნება სასამართლო, რომელსაც საზოგადოება ენდობა - არადა ეს ჰაერივით გვჭირდება.

იმ შემთხვევაში რა მოხდება, თუ მოსამართლეები იტყვიან, რომ ისინი იმყოფებოდნენ წნეხის ქვეშ და არ შეეძლოთ სხვაგვარი გადაწყვეტილების მიღება, ეს მიიღება არგუმენტად თუნდაც საზოგადოებისთვის?

- დარწმუნებული ვარ, რომ მოსამართლე, რომელმაც გირგვლიანის საქმე განიხილა, გადაწყვეტილებას ზეწოლის გარეშე არ მიიღებდა. ვერ წარმომიდგენია, ნორმალურმა ადამიანმა, მოსამართლეზე აღარ ვლაპარაკობ, ის გადაწყვეტილება მიიღოს, რაც იქნა მიღებული. ვფიქრობ, მასზე ზეგავლენა განხორციელდა და ეს გასაგებია, მაგრამ ეს ვერ გახდება პირობა იმისათვის, რომ კვლავ მოსამართლედ დარჩეს.

ჩვენ სისტემა უნდა გადავარჩინოთ, ეს არ არის მაგალითად, ეკონომიკის სამინისტრო, რომ ვთქვათ, იქ სადღაც რაღაც ფული გაკეთდა, ეს სულ სხვა სფეროა. ეს არის ხელისუფლების ერთ-ერთი ძირითადი განშტოება, რომელსაც არ შეიძლება ჰქონდეს კითხვის ნიშნები, ის ყველაზე დიდ ნდობას უნდა იმსახურებდეს - აღმასრულებელ და საკანონმდებლო ხელისუფლებას ავირჩევთ და გადავირჩევთ, მაგრამ თუ საზოგადოებაში არ იარსებებს განცდა, რომ სამართალს სასამართლოში იპოვის, ეს იმას ნიშნავს, რომ ქვეყანა ვერასდროს ვერ აშენდება.

მედიაში ხშირად ისმის ხოლმე საყვედური პროკურატურის მიმართ, როგორ ფიქრობთ ეს ობიექტური კრიტიკა იყო, თუ არსებულმა მიკერძოებულმა სასამართლომ გააჩინა ასეთი განცდა, რომ პროკურატურა სუსტია და მტკიცებულებებსაც კი ვერ აგროვებს?

- ვერ ვიტყვი, რომ პროკურატურა არ მუშაობს, ან ვერ მუშობს, სასამართლო კი აღმკვეთი ღონისძიების ნაცვლად თავდებით ათავისუფლებს ისეთ ხალხს, რომელსაც პროცესზე ზეგავლენის მოხდენა შეუძლია.

თუმცა ვთვლი, რომ პასუხისმგებლობა მაინც ეკისრება პროკუტარურას, რადგან აუცილებელია, გათვალისწინოს არსებული ვითარება და საქმე ისე წარმართოს და მოაგვაროს, რომ ამ სიტუაციაშიც კი იყოს დამაჯერებელი.

რაც შეეხება მედიის კრიტიკას, ამისი ახსნაც შეიძლება - მოლოდინები გვქონდა დიდი, ამ მოლოდინებს შესაძლოა, თავად პროკურატურამაც შეუწყო ხელი, როდესაც აცხადებდა, რომ ყველაფერს სწრაფად გამოიძიებდა. ამ დროს ეს პროცესი მიდის, მაგრამ როგორც ჩანს, არა ისე სწრაფად. ეს ობიექტურიცაა, რადგან დანაშაულის სრულფასოვანი გამოძიება დიდ დროს და მუშაობას მოითხოვს. მგონი სწორედ აქ არის წინააღმდეგობა - პროკურატურას დიდი სამუშაო აქვს, საზოგადოება სწრაფად ითხოვს სამართლიანობის აღდგენას. ვფიქრობ, საზოგადოებისთვის ეს განმარტებები ექსპერტებმა კი არა, თავად პროკურატურამ უნდა გააკეთოს.

იმ გაღიზიანებას რაც პროკურატურის მიმართ არის, სასამართლო და მოსამართლეებიც უწყობენ ხელს - ბოლო პერიოდში ხშირად ისმის, რა კარგია სასამართლო რომ გათავისუფლდა, ნახეთ, ხალხს უშვებს, ადრე ასე არ აკეთებდაო - მე ამას პირიქით ვხედავ, სასამართლო კი არ გათავისუფლდა, არამედ ძველ პატრონს დარჩა.

რომ შევაჯამოთ, ამ კანონის მიღებით რა მნიშვნელობის ნაბიჯი გადაიდგმება დემოკრატიისკენ?

- პოლიტიკური შეფასება რომ გავაკეთოთ ამ კანონისა, შეიძლება ითქვას, რომ რაღაც სეგმენტის გაჯანსაღებას ნამდვილად ხელს შეუწყობს, მაგრამ ერთ რამეში ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ თუ ჩვენ ზოგადად გვინდა, რომ ოდესმე სრულფასოვანი, დემოკრატიული სახელმწიფო გვქონდეს, ალბათ, უნდა დაიწყოს მთელი სახელმწიფო სისტემის შეცვლა. შემდეგ უკვე განხორცილელდება სხვადასხვა ცვლილებები, ერთ-ერთ მათგანზე ახლა ვისაუბრეთ. ასეთი ცვლილებები შექმნიან მთლიან ჯაჭვს და ქვაკუთხედს, რომელზეც აშენდება დემოკრატიული ქვეყანა, თორემ თუ სხვა მიმართულებითაც არ განვითარდა, ასეთი სეგმენტი ცოტა ხანს იარსებებს და შემდეგ იძულებული იქნება, დანარჩენ, ზოგად პოლიტიკურ პროცესს დაემორჩილოს.

ამ წუთში ქვეყნისთვის პოლიტიკურად და სამართლებრივად ძალზე საჭირო და მნიშნელოვანი ნაბიჯი იდგმება, მაგრამ ჩვენ გვინდა არა წუთიერი და დროებითი, არამედ გრძელვადიანი პერსპექტივით სამართლებრივი სახელმწიფოს ჩამოყალიბება.

ხელისუფლებისგან არ იგრძნობა ამისი სურვილი?

- აქ სურვილზე კი არ არის ლაპარაკი, არამედ ამ სურვილის საქმეში გადატანაზე, ანუ იმ დოკუმენტში, რასაც კონსტიტუცია ჰქვია. აქ ლაპარაკია სახელმწიფო მოწყობის ფუნდამენტის დემოკრატიულ ჩარჩოებში მოქცევაზე. ეს არის ძირითადი და ვიდრე არ მივალთ იქამდე, რომ ეს მყარი და დემოკრატიული ფუნდამენტი შევქმნათ, მანამდე ყველა სწორი და დემოკრატიული კანონი ხანმოკლე დროით იმუშავებს და რაც მთავარია, სისტემას ვერ შექმნის, დემოკრატიულს.თუ ეს სისტემა ვერ შეიქმნება, ვერ შეიქმნება დემოკრატიული გარემოც.

უკვე არსებობს გარკვეული წარმოდგენა, რა სახელმწიფო მოწყობა გვექნება და ალბათ, ეს არის საპარლამენტო რესპუბლიკა, თუმცა, როდესაც მოდელის შეცვლაზეა ლაპარაკი, არის თუ არა საჭირო ეს გადაწყვიტოს თვითონ საზოგადოებამ, რეფერენდუმის სახით თუნდაც...

- არ ვთვლი, რომ აუცილებელია რეფერენდუმის ჩატარება, მაგრამ ვფიქრობ, უნდა შეიქმნას გარემო, სადაც დაიწყება ამ თემაზე ლაპარაკი. იმდენად სპეციფიკური საკითხია, რომ მოსახლეობის გარკვევა ყველა ნიუანსში იქნება შეუძლებელი, მაგრამ ქვეყანაში არსებობენ ადამიანები, არასამთავრობო სექტორი ,პოლიტიკური და საზოგადოებრივი სპექტრი. ამ ხალხმა უნდა დაიწყოს არა მხოლოდ დისკუსია, არამედ სერიოზული მსჯელობა, რა გვინდა, როგორ გვინდა და რაც გვინდა, რატომ გვინდა. შემდეგ უკვე როდესაც ჩამოყალიბდება გარკვეული მონახაზი, მოსახლეობასთან უნდა დაიწყოს შეხვედრები და სერიოზული განხილვები.

მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანას აქვს უამრავი პრობლემა, ვერც ერთი მათგანი ვერ გადაიჭრება ხანგრძლივი დროით, თუ ეს საკითხი არ გადაწყდა.

20 წელი ამ ჭაობში ვტრიალებთ იმიტომ, რომ სწორედ ის, რასაც კონსტიტუცია ჰქვია, ვერასდროს ვერ გადავწყვიტეთ ისე, როგორც სჭირდებოდა ქვეყანას. ყოველთვის ვწყვეტდით ისე, როგორც სჭირდებოდა მმართველ პოლიტიკურ ძალას და ეს იყო პრობლემა. ეს პრობლემა დღესაც არსებობს. თუ ეს ხელისუფლება უარს იტყვის კონსტიტუციის საკუთარ თავზე მორგებაზე, ამაში არ გვულისხმობ იმ საკონსტიტუციო ცვლილებას, რომელზეც ახლაა ლაპარაკი, ეს აუცილებელია, ახლა, ამ მომენტისათვის, ვგულისხმობ ახალ მოდელს. თუ ეს ხელისუფლება ასეთ ნებას გამოაჩენს, ეს კონსტიტუიცია შეიქმნება, იარსებებს და ჩვენ დავიწყებთ ამოსვლას ჭაობიდან.

მართალია ეს ხანგრძლივი პროცესია, მაგრამ უნდა შევძლოთ, თუ დაიწყება ინტენსიური მუშაობა ყველა დარგის და სფეროს წარმომადგენლებისა, რადგან მარტო იურისტები კი არა ისტორიკოსები, ეთნოგრაფები თუ ფსიქოლოგებიც უნდა ჩავრთოთ, რადგან ნამდვილი ქართული კონსტიტუცია შევქმნათ. ეს საკითხი კი ხელისუფლებამ თუ არ დააყენა, სხვაგვარად შეუძლებელი იქნება მისი განხორციელება. ეს ძალიან რთულია, მაგრამ სხვა გამოსავალს ვერ ხვედავ. შეიძლება დავტოვოთ ისე, როგორც არის და გავაგრძელოთ რაღაც თამაშები, მაგრამ ეს თამაშები ბოლოს ცუდად მთავრდება ხოლმე ხელისუფლებისთვისაც და ქვეყნისთვისაც. ეს 20-წლიანი პერიოდი ამის მაგალითია. მე პირადად აღარ მინდა, რომ ასე გაგრძელდეს და იმედია, ბევრია ჩემნაირი.