როგორ ჩამოვაცილოთ სააკაშვილი ხელისუფლებას ისე, რომ მან ვერ შეძლოს ქვეყნისთვის ზიანის მიყენება - საკითხი ამგვარად მას შემდეგ დადგა, რაც სააკაშვილმა რამდენიმე მეტისმეტად სახიფათო განცხადება გააკეთა. თუმცა საფრთხე, რომ სააკაშვილს თავისი საკონსტიტუციო ბერკეტებით ნებისმიერ დროს შეუძლია სარგებლობა, არსებული მთავრობის, შემდეგ პარლამენტის დათხოვნა და ამით ქვეყნაში პოლიტიკური კრიზისის შექმნა, დიდი ხანია ქვეყანში მსჯელობის საგანია. სააკაშვილს იმ საკონსტიტუციო ცვლილებების მხარდაჭერას სთხოვს ხელისუფლება, რომელიც მას ამ უფლებამოსილებას შეუზღუდავს, პრეზიდენტი და მისი გუნდი კი სანაცვლოდ სრულ ხელშეუხებლობასა და ყველა იმ ქმედების ამნისტირებას ითხოვენ, რაც კი სააკაშვილის პრეზიდენტობის დროს მმართველ გუნდს ჩაუდენია. არასაპარლამენტო ოპოზიცია სააკაშვილის იმპიჩმენტს ითხოვს და პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილის იმპიჩმენტის საინიციატივო ჯგუფიც კი შეიქმნა, თუმცა ხელისუფლება ამ ნაბიჯის გადადგმისგან თავს იკავებს და ცდილობს, შედარებით უმტკივნეულოდ გაანეიტრალოს სააკაშვილი. რა არის საჭირო და საკმარისი იმპიჩმენტის პროცედურის წამოსაწყებად და რა სემთხვევაშია შესაძლებელი საზოგადოებამ უნდობლობა გამოუცხადოს ქვეყნის პრეზიდენტს, ამ თემებზე ადამიანის უფლებათა ევროპული სამართლის სპეციალისტი, საერთაშორისო სამართლის დოქტორი ევა გოცირიძე გვესაუბრება.
ქალბატონო ევა, ვიდრე დღევანდელ სიტუაციას შევეხებით, მინდა გკითხოთ - საქართველოს არც ერთ პრეზიდენტს საკუთარი უფლებამოსილების ვადა არ ამოუწურავს და მუდმივად რევოლუციების თუ სახელმწიფო გადატრიალების გზით იცვლება ხელისუფლება. თქვენი შეფასებით, რა არის მიზეზი პოლიტიკური კულტურის ნაკლებობა თუ იმდენად რთულია იმპიჩმენტის პროცედურა, რომ არც ღირს მისი წამოწყება?
- საქართველოს პარლამენტს, რომელი მოწვევისაც არ უნდა ყოფილიყო, არ ჰქონდა იმდენი პოლიტიკური პასუხისმგებლობა საზოგადოების წინაშე, რომ მას ეს ნაბიჯი გადაედგა - ეს არის მთავარი.
ჯერ ერთი, პრეზიდენტს ყოველვის ჰქონდა გარკვეული გავლენა პარლამენტზე, მაგრამ იმისთვის არსებობს ხელისუფლების დანაწილება, იმისთვის შემოიღეს იმპიჩმენტის მექანიზმი, როდესაც პარლამენტი მიიჩნევს, რომ პრეზიდენტი შეუფერებელია თანამდებობასთან, ან ჩაიდინა ისეთი ქმედება, რომ დაკარგა ხალხის ნდობა, იგი ვალდებულია, რომ წამოიწყოს იმპიჩმენტის პროცედურა.
ეს მხოლოდ პარლამენტის უფლება კი არა, მოვალეობაც არის. ეს მისი კონსტიტუციუირი ვალდებულებაა. საკვირველია, რისთვის შემოვიღეთ ეს მექანიზმი, თუ ვერასდროს ვერ გამოვიყენებთ?
იმპიჩმენტი ერთადერთი მექანიზმია პრეზიდენტის ხელისუფლებიდან ჩამოცილებისა. მოგეხსენებათ, მას სრული ხელშეუხებლობა აქვს, არ შეიძლება მისი სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა, დაკავება და ა.შ - მას გააჩნია იმუნიტეტი.
იმპიჩმენტი ერთადერთი საშუალებაა იმის დასამტკიცებლად, რომ არავინ არ უნდა იდგეს კანონზე მაღლა და, რომ პრეზიდენტიც არ დგას კანონზე მაღლა. სწორედ ამას უზრუნველყოფს იმპიჩმენტის მექანიზმი.
ვფიქრობ, ეს მართლაც არის გამოწვეული დაბალი სამართლებრივი და პოლიტიკური კულტურითა და პარლამენტის ნაკლები პასუხისმგებლობით, მაგრამ პარლამენტს იმიტომ აქვს ეს უფლებამოსილება მიკუთვნებული, რომ ის არის წარმომადგენლობითი ორგანო, ხალხის ნდობით აღჭურვილი და მხოლოდ მას აქვს უფლება, პოლიტიკური ანგარიში მოსთხოვოს პრეზიდენტს.
ეს პოლიტიკური პროცესია.
ბოლო დროს ბევრს ლაპარაკობენ იმპიჩმენტზე, მაგრამ ჩანს, რომ ბოლომდე არ აქვთ გაცნობიერებული, უფრთხიან ამ პროცედურის წამოწყებას, რადგან ფიქრობენ, რომ ზედმიწევნით უნდა იყოს დამტკიცებული ნებისმიერი დარღვევა, როგორც სისხლის სამართლის პროცესშია.
ამ შემთხვევაში ეს ასე არ არის, ეს არის წმინდა პოლიტიკური საკითხი და პოლიტიკურია მისი მიზანიც - თანმდებობის პირის, ამ შემთხვევაში პრეზიდენტის თანამდებობიდან ჩამოცილება, რომ ის, ვინც აღარ აკმაყოფილებს ხალხის ნდობას, ჩამოვაცილოთ ხელისუფლებას. ამ პროცედურის მიზანი საჯარო ინტერესის დაცვაა და არა ინდივიდის დასჯა.
ის პოლიტიკური საფუძვლებიც, რის გამოც ხდება თანამდებობიდან ჩამოცილება, ისევ და ისევ ნდობის საკითხებს უკავშირდება. ასეთად მიიჩნევა ნებისმიერი ქმედება, რომელიც საშიშია საჯარო ინტერესის თვალსაზრისით და ძირს უთხრის ხელისუფლებისადმი ხალხის ნდობას.
ჩვენს შემთხვევაში როგორ კვალიფიცირდება პრეზიდენტის ქმედებები, ხელისუფლება მუდმივად აცხადებს, რომ პრეზიდენტის მოქმედებები არის დესტრუქციული, უარყოფითად მოქმედებს ქვეყნის იმიჯზე და ა.შ. საკმარისია ეს საკითხები სააკაშვილის იმპიჩმენტის პროცედურის წამოსაწყებად?
- შეგვიძლია, ჩამოვთვალოთ ის საკითხები, რაც შეიძლებოდა გამოყენებულიყო მისი იმპიჩმენტის საფუძვლად. კონსტიტუციის მიხედით იმპიჩმენტის საფუძველია დანაშაულის ჩადენა და კონსტიტუციის დარღვევა.
დანაშაულს რომ თავი დავანებოთ, მხოლოდ კონსტიტუციის დარღვევა იმდენი ფორმით შეიძლება გამოიხატოს, რომ ალბათ, ჩამონათვალი დაუსრულებებლი იქნება. ყველა კონსტიტუციური პრინციპი, რომელსაც ჩვენი კონსტიტუცია ემყარება, ეს არის პოლიტიკური წყობილება, ხელისუფლების გამიჯვნა, კონტრლი და ბალანსი, სამართლის უზენაესობა, რაც მთავარია, ადამიანის უფლებების დაცვა, ეს ყველაფერი არის ჩვენი კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპები. ყველა ეს პრინციპი დარღვეულია მისი მმართველობის დროს. პარლამენტმა კარგად უნდა გააცნობიეროს, რომ არ არის აუცილებელი ბრალდებათა ისეთი სიზუსტით დამტკიცება, როგორც სისხლის სამართალში მოითხოვება.
ვინაიდან პრეზიდენტი არის სახელმწიფოს მეთაური, პოლიტიკური თანამდებობის პირი და ყველაფერზე პასუხისმგებელი, უწინარესად კი კონსტიტუციის დაცულობაზე, მას შეიძლება გამოეცხადოს უნდობლობა იმ ყველა დარღვევისათვის, რაც სახელმწიფოში ხდებოდა მისი მმართველობის დროს და რაც მან უშუალოდ, განზრახ განახორციელა, ან იცოდა, რომ ხორციელდებოდა, ან წაახალისა თავისი ქმედებით, ან დაუშვა. თუკი მან დაუშვა ის ყველაფერი რაც ხდებოდა და ფაქტია, რომ დაუშვა, ეს საკმარისია იმპიჩმენტისთვის.
კონკრეტული საკითხების მოძიებაც, ალბათ, რთული არ იქნება და ყველაფერი ზედაპირზე დევს, მაგრამ საზოგადოებისთვის საინტერესოა, რის გამო შეიძლება სააკაშვილს მან უნდობლობა გამოუცხადოს...
- ცნობილია, რომ პარლამენტმა მიიღო დადგენილება პოლიტპატიმრების შესახებ. ეს უკვე მტკიცებულებაა, რომ საქართველოში არსებობდნენ პოლიტპატიმრები - ანუ პრეზიდენტმა დაუშვა მისი მმართველობის პერიოდში ამ პოლიტპატიმრების არსებობა. ეს უკვე საკმარისი საფუძველია, რადგან მან დაუშვა ეს ფაქტი და არ გაატარა ღონისძიებები, რომ ასეთი რამ არ მომხდარიყო.
იგივეა წამება, ხომ ფაქტია, რომ წამება იყო, აღარ გვაინტერესებს სააკაშვილმა უშუალოდ დაავალა თუ არა ბაჩო ახალაიას ან ვიღაცას ადამიანების წამება, ფაქტია, რომ მან დაუშვა და იცოდა ამის შესახებ, დაუშვა და არ აღკვეთა ასეთი ფაქტები.
იგივეა მედიის თავისუფლების საკითხი, მარტო ტელეკომპანია „იმედში“ შეჭრის ფაქტი სავსებით საკმარისია, რადგან მედიის თავისუფლება არის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური პრინციპი.
მე რომ მკითხოთ, ის კონსტიტუციური ჩანაწერი, რომლითაც მან გაიხანგრძლივა ხელისუფლება, ესეც იმპიჩმენტის საფუძველია, რადგან ხელყოფს მთავარ კონსტიტუციურ პრინციპს 5-წლიანი საპრეზიდენტო მმართველობის ვადის შესახებ. ამის დასაბუთებაა, რომ მან გამოიყენა თავისი გავლენა პარლამენტზე და მიაღებინა კანონი, რომლითაც გაიხანგრძლივა თავისი ხელისუფლება.
აღარ არის ლაპარაკი სასამართლოს დამოუკიდებლობაზე, ნულოვან ტოლერანტობას რომ აცხადებდა - ყველანი ციხეშიო, თანაც არსებობს სტატისტიკა, რამდენი გამამართლებელი განაჩენია დამდგარი მისი მმართველობის პერიოდში, ეს ყველაფერი არის მტკიცებულებები, რომ მან თავისი გამონათქვამებით ხელი შეუწყო სასამართლოს მიკერძოებულობას ბრალდების სასარგებლოდ და ამით დაარღვია ადამიანის უფლებები.
არის მოსმენების თუ საკუთრების უფლების შელახვის თემები, უამრავი მტკიცებულებაა, საჭიროა, რომ თავი მოუყარონ რამდენიმე მსხვილ ფაქტს და მოხდეს მისი პოლიტიკური შეფასება.
იმპიჩმენტი პოლიტიკური საკითხია და პოლიტიკური კრიტერიუმებით უნდა შეფასდეს. პარლამენტმა უნდა იხელმძღვანელოს იმის მიხედვით, ეს ადამიანი, რომელმაც ამდენი რამ ჩაიდინა, იმსახურებს თუ არა ხალხის ნდობას და უნდა გააგრძელოს თუ არა ამ თანამდებობაზე ყოფნა. რა სჯობს, მისი დატოვება ხელისუფლებაში თუ მისი ჩამოცილება.
თუ სისხლის სამართალში არსებობს უტყუარი მტკიცებულებების სტანდარტი, იმპიჩმენტის შემთხვევაში მისაღებია ცხადი და დამაჯერებელი მტკიცებულებების სტანდარტი, ეს ნიშნავს, რომ თუ პარლამენტის 2/3-ს მიაჩნია, რომ პრეზიდენტმა ამა და ამ ქმედებით უღალატა ხალხის ნდობას, ეს სრულიად საკმარისია მის გადასაყენებლად. მთავარია, რომ ნდობადაკარგული ადამიანი არ უნდა იყოს ხელისუფლებაში. შემდეგ იგივე ბრალდებით სისხლის სამართლის საქმეც რომ აღიძრას, ის 95%-ანი სიზუსტის მტკიცებულებები თუ ვერ მოიძებნა, რასაც სისხლის სამართალი მოითხოვს, შესაძლებელია გამართლდეს კიდეც, მაგრამ ბრალდება მაინც საკმარისია იმპიჩმენტისათვის.
ამ მოსაზრებებს, ალბათ, დღევანდელი ხელისუფლებაც იზიარებს, მაგრამ არის თემები, რასაც გვერდს ვერ ავუვლით, საინტერესოა, რამდენად დაუჭერს ამ ყველაფერს მხარს დასავლეთი...
- ზოგადი სურვილი დასავლეთისა, არის ის, რომ გაგრძელდეს კოჰაბიტაცია და ა.შ. მე ამის შესახებ ვთქვი კიდეც რამდენიმე დღის წინ ჩემს სტატიაში, რომ დამნაშვე პრეზიდენტთან კოჰაბიტაცია შეუძლებელია და ამ ყალბ კოჰაბიტაციას ნამდვილი სამართლიანობა სჯობს.
მეორე მხრივ, იგივე შეერთებულ შტატებში უმცირეს რაღაცას არ პატიობენ თავიანთ პრეზიდენტს - კლინტონის იმპიჩმენტის პროცედურა დაიწყო იმის გამო, რომ მან უარყო იმ ქალბატონთან თავისი ურთიერთობის ფაქტი. ეს მოხდა ერთი სიცრუის გამო. უნდა ნახოთ როგორი ფორმულირებითაა მისი ბრალდების მუხლები, რომ მან შებღალა თავისი პრეზიდენტობა, როდესაც დიდი ჟიურის წინაშე განაცხადა ტყუილი და ამით მოაწყო მართლმსაჯულების ობსტრუქცია, ამით უღალატა ამერიკელი ხალხის ნდობას და დიდი ზიანი მიაყენა მას.
ამაშია საქმე, რომ ამ შემთხვევაში სამართლის უზენაესობაა დაცული და თუ სამართლის უზენაესობა დაცულია, ყველა ის ადამიანი, ვინც დამნაშავეა, უნდა დაისაჯოს.
ამით იმას კი არ ვამბობ, რომ მინდა სააკაშვილი ციხეში ჩაჯდეს, ეს კი არ არის მთავარი, მთავარია, რომ პოლიტიკური პასუხისმგებლობა უნდა დაეკისროს. იგი უნდა წარსდგეს პარლამენტის წინაშე და პასუხი უნდა აგოს იმისათვის, რაც ხდებოდა ქვეყანაში.
მთავარი ისიც კი არ არის, როგორ დამთავრდება ეს იმპიჩმენტი, გადააყენებენ თუ არა. მთავარი არის თვითონ პროცესი, სადაც მას მოუწევს მისვლა და პარლამენტარების შეკითხვებზე და იმ ბრალდებებს პასუხის გაცემა, რაც დაგროვილია საზოგადოებაში - მთელი საზოგადოება გაჯერებულია იმით, რომ მოეთხოვოს პასუხი ამდენი უკანონობისა და უსამართლობისთვის.
იგივე კონსტიტუციით პრეზიდენტი დებს ფიცს და ამბობს, რომ „ღვთისა და ერის წინაშე ვაცხადებ, რომ დავიცავ საქართველოს კონსტიტუციას, ქვეყნის დამოუკიდებლობას, ერთიანობასა და განუყოფლობას, კეთილსინდისიერად აღვასრულებ პრეზიდენტის მოვალეობას, ვიზრუნებ ჩემი ქვექნის მოქალაქეების უსაფრთხოებასა და კეთილდღეობაზე“ და ა.შ. თვითონ ეს ფიცი რამდენჯერ აქვს დარღვეული თავისი ქმედებებით, ეს უნდა შეაფასოს საზოგადოებამ და პარლამენტმა.
აგვისტოს ომის თემა რამდენად შეიძლება იყოს წამოწეული?
- ეს ცოტა რთული და სადავო საკითხია, არის საუბარი იმაზეც, რომ თუ მშვიდობიან მოსახლეობას თავს დაესხნენ, რა ხდება ამ შემთხვევაში და ა.შ. მე ვერ შევიჭრები იმ საკითხში ვინ დაიწყო, მაგრამ ფაქტია, რომ თავისი პროვოკაციული ქმედებებით მართლაც ჩაითრია საქართველო ამ ომში. ამასაც თავი რომ დავანებოთ, მთლიანობაში ის ყველაფერი, რაც ჩამოვთვალე, ერთად თუ ჩამოიწერება, საკმარისზე მეტი კი არა, ათ და ოც პრეზიდენტს ეყოფა იმპიჩმენტისთვის.
სავარაუდოდ, დღვანდელი ხელისუფლება ამ გზით არ აპირებს წასვლას, გაქვთ ახსნა, რითი შეიძლება იყოს ეს გამოწვეული?
- როგორც ჩანს, ცდილობენ, რომ რაც შეიძლება უმტკივნეულოდ განვითარდეს პროცესი, მაგრამ ეს მთლად სწორად არ მიმაჩნია. ვხედავთ, ჩვენი პრეზიდენტი ისეთი პიროვნებაა, რომ რაც დრო გადის სულ უფრო საშიში ხდება. გაიხსენეთ მისი ბოლო განცხადებები მეღვინეებთან დაკავშირებით, რომ ცდილობდა თავისი განცხადებებით ეს პროცესი ჩაეშალა. იგივე ბანკებზე რა განცხადებები გააკეთა და ეს ბანკები საერთაშორისო სისტემაში აქტიურად ჩართული რომ ყოფილიყვნენ, ალბათ, ძალიან დაეცემოდა მათი აქციები. რამდენიმე დღის წინ იყო, რომ ჯავახეთთან დაკავშირებით რაღაც სეპარატისტული საკითხის წამოწევას ცდილობდა.
როგორც ყვითელი პრესა, ისე პრეზიდენტიც, მუდმივად რაღაც სკანდალებზე მუშაობს, რომ არაფრისგან რაღაც შექმნას, რომ თავისი ფუნქცია დაიბევოს თუ დასავლეთს აჩვენოს, რომ ნახეთ, ამათ საით მიჰყავთ ქვეყანა. ეს ნამდვილად საშიშია და მიმაჩნია, რომ იმპიჩმენტი ისტორიული სამართლიანობა იქნებოდა მის მიმართ.
ამჟამად ევროპაში იმყოფებით თქვენ და თვითონ ევროპელი პოლიტიკოსების განწყობა თუ არის თქვენთვის ცნობილი იმ ყველაფრის მიმართ, რაც ხდება საქართველოში?
- გარკვეული შეხება მაქვს. სხვადასხვა განწყობაა, ვისაც კარგად აუსხნი, მას კი ესმის, მაგრამ მთლიანობაში მათთვის გაუგებარია. პრინციპში მათ არ მოსწონთ როდესაც ერთი ხელისუფლება მიდის, მეორე მოდის და ეს მეორე ხელისუფლება პირველის წარმომადგენელთა დაჭერას იწყებს და მათ კრიმინალებს ეძახის. ისინი თავიანთი ქვეყნის გადასახედიდან იყურებიან და მიაჩნიათ, რომ ეს გადაჭარბებულია.
მაგრამ ვინც საქართველოშია, ან ჩართულია ამ ამბებში, ხომ ვიცით რა უბედურება ხდებოდა ჩვენს ქვეყანაში. ეს ბოლოს და ბოლოს სამართლის უზენაესობაა და ვერ წარმომიდგენია ვინმე, ვინც საქართველოს უსაყვედურებს, რომ სამართლის უზენაესობა დაიცვა. თუ ევროპისკენ მივისწრაფით, ეს გულისხმობს, რომ სამართლის უზენაესობა უნდა დავიცვათ.
აქ ვიღაცეების ციხეში ჩასმაზე არ არის ლაპარაკი. უნდა ითქვას ის ყველაფერი, რაც ხდებოდა და ამის მერე შეიძლება ამნისტია გამოცხადდეს, მაგრამ მანამდე ბოროტებას ბოროტების სახელი უნდა დაერქვას. როგორც საქართველოს მოქალაქეს დიდი სურვილი მაქვს სამართლიანობის აღდგენის.
მაგალითად, პარლამენტს შევთავაზე იმპიჩმენტი იმისთვისაც, რომ ამ პროცედურის დაწყების შემთხვევაში პრეზიდენტს არ ექნებოდა პარლამენტის დათხოვნის ბერკეტები. ამ მექნიზმადაც შეიძლებოდა ამისი გამოყენება, მაგრამ მიმაჩნია, რომ მარტო ამიტომ არა, იმიტომ უნდა აღიძრას იმპიჩმენტის საქმე, რომ ის იმსახურებს ამას.
ეს რომ მოხდეს, დამეთანხმებით, ალბათ, საზოგადოების კონცენტრირება ამაზე მოხდება და ნაკლები იქნება მოთხოვნები შედარებით დაბალი თანამდებობის პირების მიმართ.
თუმცა, საკითხი მაინც პოლიტიკური კრიტერიუმებით უნდა გადაწყდეს. შესაძლოა, ბევრი ისეთი რამ ხდება, რაც საზოგადოებისთვის უცნობია და პრინციპში, მხარს დავუჭერდი იმასაც, რომ რაც შეიძლება, მშვიდობიანად ჩაამთავროს ეს თავისი პრეზიდენტობა და ისეთი რამ არ გააკეთოს, რაც უფრო დიდ ზიანს მოიტანს -პოლიტიკოსებმა უნდა შეაფასონ, რა სჯობს ამ შემთხვევაში.
დასავლეთისთვის რამდენად სარწმუნო იქნება, რომ ის ყველაფერი, რაც ამ ბრალდებებში იქნება გამოთქმული, არის სიმართლე - თქვენც აღნიშნეთ, რომ მათთვის წარმოუდგენელია, პრეზიდენტმა ამდენი რამ დააშავოს, საზოგადოებამ ეს იცოდეს და აპატიოს...
- ეს არის პრობლემა, ვფიქრობ, ამიტომაც იკავებს თავს საქართველოს პარლამენტი იმპიჩმენტისაგან, რომ დემოკრატიული ფორმა დავიცვათ და ამით შინაარსს ვღალატობთ - ამაშია საქმე.
ვიზუალურად, თითქოს, დემოკრატიულ წესებს ვიცავთ, ამ დროს შინაარსს ვღალატობთ, ისევე როგორც სააკაშვილმა შექმნა ფასადური დემოკრატია და სინამდვილეში ძირი გამოუთხარა მას. რაც მთავარია, არა თუ ვერ ააშენა დემოკრატია, რა დონეც იყო, ათასჯერ ქვემოთ დასცა.
ვფიქრობ, არ არის კარგი, რომ რაღაცა ფორმებს გადავაყოლოთ ყველაფრი, რომ აი, როგორ გამოჩნდება დასავლეთში და ა.შ. ჩვენ ვართ დამოუკიდებელი ქვეყანა, დამოუკიდებელი საზოგადოება, საკმაოდ მომწიფებული და პირველი ოქტომბრის არჩევნებმა ეს დაადასტურა, თავად შეგვიძლია გადავწყვიტოთ, რა და რომელი ნაბიჯია ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი ჩვენი მომავალი განვითარებისთვის.
მიმაჩნია, რომ თუ არ მოხდა სამართლიანობის გრძნობის დაკმაყოფილება საზოგადოებაში, შესაძლოა, ამ ხელისუფლების მიმართ დაიწყოს ნდობის დაკარგვის პროცესი, რასაც ძალიან არ ვისურვებდი.
