პრეზიდენტის უფლებამოსილების შემცირების კვალდაკვალ, კითხვაც ჩნდება - საერთოდ, გვჭირდება თუ არა საპარლამენტო რესპუბლიკაში პრეზიდენტობის ინსტიტუტი? ამ ინსტიტუტის შენახვისთვის ხომ ბევრი თანხა იხარჯება, რომელიც შეიძლებოდა ჩვენს ხალხს, სოფლის მეურნეობას, მრეწველობას მოხმარებოდა.

ანალიტიკოსი დავით ზარდიაშვილი მიიჩნევს, რომ პრეზიდენტობის ინსტიტუტი, რა თქმა უნდა, გვჭირდება. საპარლამენტო რესპუბლიკაში ჩვენ გვჭირდება ადამიანი, სახელმწიფოს ფორმალური მეთაური, რომელიც იქნება გარანტი, რომ კონსტიტუციით დადგენილი პროცედურები ზედმიწევნით შესრულდება.

„უწინარესად პრეზიდენტი იმაზეა პასუხისმგებელი, რომ სახელმწიფო მმართველობა წესისამებრ განხორციელდეს და ვინმემ ამ წესს არ გადაუხვიოს. ის საქმეზე პასუხს არ აგებს, მაგრამ ამ წესის დაცვაზე აგებს პასუხს. პრეზიდენტის არჩევა არაპირდაპირი წესით უნდა ხდებოდეს, რადგან მას პოლიტიკური პასუხისმგებლობა არ აქვს მმართველობით გადაწყვეტილებაზე. ეს არის ადამიანი, რომელიც სახელმწიფოებრივ წესრიგზეა პასუხისმგებელი. ძალიან მნიშვნელოვანია, სტუმარს როგორ დახვდება ადამიანი. ფაქტობრივად, პრეზიდენტს თამადის ფუნქცია ენიჭება. თამადა ხომ წესსა და რიგს იცავს სუფრაზე. პრეზიდენტიც თამადის მსგავსი უნდა იყოს, წარმოსადეგი, აკადემიური სფეროსთვის დამახასიათებელი კულტურით.

ქართველები გარეგან მხარეს დიდ მნიშვნელობას ვაქცევთ. ამ ფუნქციას პრემიერი ვერ შეითავსებს, ეს გამორიცხულია, რადგან პრემიერი მაინც დაინტერესებული მხარეა.

თუნდაც პარლამენტისა და პრემიერის ურთიერთობა ავიღოთ. პარლამენტიც დაინტერესებული მხარეა და პრემიერიც, ამიტომ აქ საჭიროა ნეიტრალური ადამიანი. შესაძლოა, რომელიღაც პროცედურა გახდეს საკამათო, პრემიერი თვლიდეს, რომ პროცედურა კანონიერია, პარლამენტი კი თვლიდეს, რომ კანონიერი არაა. ვინ უნდა გადაწყვიტოს ეს საკითხი? -ნეიტრალურმა ადამიანმა, რომელიც ინსტიტუციურად არ არის ხელისუფლების არც ერთი შტო. ეს ნეიტრალური შტო, როგორც ინგლისშია სამეფო ინსტიტუტი, დაახლოებით ასეთია. სხვათა შორის, შინაგანად მეც საპარლამენტო მონარქიის მომხრე ვარ, ინგლისის მსგავსად. თუმცა ჯერჯერობით ეს საკითხი ღიაა. შესაძლოა, საკამათო იყოს ის ფაქტიც, ღირს თუ არა საპარლამენტო რესპუბლიკაზე გადასვლა, მაგრამ, თუ შევთანხმდებით, რომ საპარლამენტო რესპუბლიკა გვჭირდება, მაშინ პრეზიდენტის ახლანდელი ფუნქციები, რაც კონსტიტუციის ამ პროექტშია, სრულიად ადეკვატურია“, - განმარტავს დავით ზარდიაშვილი For.ge-სთან საუბარში და პრეზიდენტის პირდაპირი არჩევის წესს რისკის შემცველად მიიჩნევს, რადგან პრეზიდენტი უკვე პოლიტიკური მოთამაშე ხდება, მას ამომრჩევლის წინაშე ვალდებულებები უჩნდება და ეს უკვე პოლიტიკაა.

მისი აზრით, არ ღირს პრეზიდენტი პოლიტიკაში ჩაერთოს. საამისოდ ყველაზე კარგი არგუმენტია, რაც დღეს ხდება. პირდაპირ არჩეული მარგველაშვილი პოლიტიკაში ერევა, მიუხედავად იმისა, რომ დღეს მოქმედი კონსტიტუციითაც ამის დისკრეცია არ გააჩნია. ის ცდილობს, კონსტიტუციის განხილვის პროცესში ალტერნატივა შექმნას. ცხადია, ეს რისკია, რადგან მკაფიოდ უნდა ვიცოდეთ, ვინ რაზეა პასუხისმგებელი. სამივე ფუნქცია მნიშვნელოვანია - აღმასრულებელიც, საკანონმდებლოც და საპრეზიდენტოც, რათა ქვეყანამ სახე არ დაკარგოს.

მავანთა არგუმენტს, რომ პრეზიდენტის ინსტიტუტზე უამრავი თანხა იხარჯება, დავით ზარდიაშვილი არ იზიარებს. მისი თქმით, ეს არგუმენტი არ არის, რადგან მაშინ ვინ უნდა იყოს ქვეყნის ფორმალური მეთაური, რომელსაც ბოლო სიტყვა ეთქმის? ვინ დაადასტურებს ძალიან მნიშვნელოვან პოლიტიკურ ფაქტს? ეს ხომ ვიღაცამ უნდა თქვას? პრემიერი ამას ვერ იტყვის, რადგან ამით ხელისუფლებათა დანაწილების ბალანსი დაირღვევა.

„გიორგი მარგველაშვილი როლში შევიდა და ცდილობს, იპრეზიდენტოს. ზოგჯერ ამისკენ უბიძგებენ ხოლმე ცალკეული პოლიტიკური პარტიები, არასამთავრობო ორგანიზაციები. მის გარშემო ხდება გარკვეული მიმართულების პოლიტიკური ძალების კონსოლიდაცია. ეს საპარლამენტო რესპუბლიკისთვის მიუღებელია. თუ მას პოლიტიკაში შემოსვლა უნდა, კენჭი იყაროს, პარტია შექმნას და ასე მოვიდეს ხელისუფლებაში“.

ექსპერტი უსაფრთხოების საკითხებში ვახტანგ მაისაია For.ge-სთან საუბარში განმარტავს, რომ მარგველაშვილი შეიძლება ყველაზე სუსტ პრეზიდენტად ჩაითვალოს საქართველოს პრეზიდენტებს შორის. თუმცა საპრეზიდენტო მმართველობის ბედი დამოკიდებულია იმაზე, ქვეყანა მმართველობის როგორი ტიპის მოდელს აირჩევს. მაგალითად, თურქეთი მყარად გადადის საპრეზიდენტო მმართველობის ფორმატზე და ამერიკული მართვის მოდელს ანიჭებს უპირატესობას, ჩვენ კი, პირიქით, ამერიკული საპრეზიდენტო მოდელიდან (რომელიც 1995 წლის კონსტიტუციამ ჩამოაყალიბა და ძალიან მკაცრი საპრეზიდენტო მმართველობის მოდელი გვქონდა) საპარლამენტო მოდელზე გადავდივართ.

„სააკაშვილმა კიდევ უფრო გააძლიერა მკაცრი საპრეზიდენტო მმართველობის მოდელი. მოგვიანებით ის აპირებდა რუსული პუტინიზაციის გეგმის შემოტანას, პოლიტიკური როკირების ტექნოლოგიის გამოყენებას, რის შემდეგაც, ალბათ, ისევ დაუბრუნდებოდა მკაცრ საპრეზიდენტო მმართველობის ფორმატს. სააკაშვილი ცდილობდა, მმართველობის ამერიკული მოდელი გადაეყვანა რუსული კონსტიტუციური მოდელის ფორმატში. ჩვენ ახლა ამ რუსული მოდელის საპირწონეს ვქმნით და ვამყარებთ ევროპული დემოკრატიული მოდელის სისტემას. ანუ გადავდივართ საპარლამენტო მმართველობის ფორმატზე. მით უმეტეს, საპარლამენტო მმართველობა 1918-21 წლების საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ფორმა იყო, რომლის სამართალმემკვიდრეც საქართველოს დღევანდელი სახელმწიფოა. ამით ისტორიული სამართლიანობა აღდგება, რადგან მაშინაც პარლამენტისგან არჩეული პრემიერ-მინისტრი იყო ქვეყნის მეთაური, რომელიც, ასევე, გახლდათ მთავრობის თავმჯდომარე და სახელმწიფოს მეთაური. ამ ისტორიული სამართლიანობის აღდგენა ჯერ კიდევ ზვიად გამსახურდიას დროს უნდა დაწყებულიყო, მაგრამ არ დააცალეს, ხოლო შევარდნაძემ, ფაქტობრივად, ქართველი ამომრჩეველი მოატყუა, როცა დაჰპირდა, რომ საქართველოს კონსტიტუციური განვითარების მოდელად აირჩევდა 1918-21 წლების კონსტიტუციას და სიტყვა არ შეასრულა“, - აღნიშნა ვახტანგ მაისაიამ.

მანვე განმარტა, რომ შევარდნაძემ ახალი კონსტიტუცია შემოიღო და საქართველოში ამერიკული პოლიტიკური საპრეზიდენტო მართვის სისტემა დანერგა. შესაძლოა, ნაწილობრივ ეს გამართლებულიც იყო, რადგან მაშინდელ გარდამავალ პერიოდში საქართველოს ძლიერი საპრეზიდენტო მმართველობა სჭირდებოდა. იმ პერიოდში დაპირისპირება იყო პოლიტიკურ ძალებს შორის და ეს ხელს უშლიდა ქვეყნის პოლიტიკურ განვითარებას, მაგრამ ფაქტია, რომ შევარდნაძემ პირობა არ შეასრულა.

ვახტანგ მაისაია არ გამორიცხავს, რომ შესაძლოა, დღესაც ეს კონსტიტუციური მოდელი არ იყოს სრულყოფილად პოლიტიკურად დაბალანსებული, მაგრამ ძირეული მიდგომა სწორი და ისტორიულად სამართლიანია.

„შეიძლება მიდგომები იყოს არასწორი და ამიტომაც მიენიჭა ამას პოლიტიზირებული ხასიათი პრეზიდენტსა და მმართველ ძალას შორის პოლიტიკური დაპირისპირების კონტექსტში, მაგრამ თვითონ პარლამენტარიზმის იდეების შემოტანის მიდგომა სავსებით სწორია“.

პოლიტოლოგი სოსო ცინცაძე ჩვენთან საუბარში აცხადებს, რომ ამ ხელისუფლების მომხრეთა არცთუ კვალიფიციური არგუმენტია, რომ მაინც არანაირი უფლებები არ აქვს პრეზიდენტის ინსტიტუტს და რაში გვჭირდება პრეზიდენტი?! თუმცა, თუკი ხალხს ჩამოერთმევა პრეზიდენტის პირდაპირი წესით არჩევის უფლება, მაშინ ასეთი 150 კლაკიორის, „ოცნების“ 150 აქტივისტის მიერ არჩეული პრეზიდენტი არ გვჭირდება. ხვალ-ზეგ კიდევ ახალი პარტია მოვა სათავეში და მათი არჩეული პრეზიდენტიც არ გვინდა.

„ამას წინათ ვუსმენდი, ერთი „ნაციონალი“ ამბობდა, აუცილებლად დავბრუნდებითო. მანამ არაფერი გვეტკინოს მათ დაბრუნებამდე, მაგრამ გინდაც ასე მოხდეს, მაშინ გამოდის, 150-მა „ნაციონალმა“ უნდა აირჩიოს პრეზიდენტი? შემდეგ კიდევ სხვა პარტიის 150 წარმომადგენელს უნდა მიენიჭოს ეს უფლება? ასეთ პრეზიდენტს მირჩევნია, საერთოდ არ გვყავდეს პრეზიდენტი. ყველამ იცის, დღევანდელი პრეზიდენტი ვისი კანდიდატურაც არის, მაგრამ გინდაც მას არ ჰქონდეს იურიდიული უფლებები, მორალური არბიტრის უფლება მაინც ექნება. მით უმეტეს, არავინ არ არის არჩეული ხალხის მიერ - არც პრემიერ-მინისტრი, არც უზანაესი სასამართლოს თავმჯდომარე. ვიყოთ გულახდილნი, ყველანი მოკვდავები ვართ და დაგვიდგება დრო, როდესაც იმ მორალურ მესაჭესაც დავკარგავთ, ვინც გვყავს.

ჩვენი ეკლესიის ავტორიტეტი დღეს ერთი კაცის, ანუ უწმინდესის ავტორიტეტს ეფუძნება. ამ სასამართლო პროცესს რომ ვუყურებ, ვრწმუნდები, რომ დღეს ეკლესიის ავტორიტეტის დაცემის მხრივ ყველაზე დიდი მტერი იურისტი ედიშერ ქარჩავაა, რომელიც თითქოს იცავს საპატრიარქოს, მაგრამ მობილურში რაღაც ხელშეკრულებებს წარმოაჩენს, რომელიც თურმე მამალაძეს დაუდია. სამ წელიწადში როგორ მიაღწია საპატრიარქოს იურისტმა ამხელა კარიერულ სვლას რელიგიურ იერარქიაში? ამ კონსერვატიულ ინსტიტუტში ხომ ყველაზე რთული უნდა იყოს შეღწევა? რომის პაპი, ბალთაზარ კოსა ბანდიტიც იყო და ყაჩაღიც, მაგრამ ჩვენს ყველა პატრიარქს, ყველა მეუფეს გრძელი გზა აქვს გავლილი. სამწუხაროდ, ძალიან ბევრი სარგებლობს ჩვენი პატრიარქის ფიზიკური მდგომარეობით“, - აცხადებს სოსო ცინცაძე, რომლის აზრითაც, პატრიარქი ბრძენი ადამიანია.

რაც შეეხება მარგველაშვილს, როგორი ავტორიტეტი აქვს მას, ამაზე ძნელია საუბარი, მაგრამ ის კომპრომისებზე წამსვლელი არ არის. მარგველაშვილი ამბობს, კი ბატონო, მე ივანიშვილის კრეატურა ვიყავი, ის მიჭერდა მხარს, შეიძლება იმიტომაც გავხდი პრეზიდენტი, მაგრამ დღეს ხომ მე ვარ პრეზიდენტი, ისტორიაში ხომ მე დავრჩები პრეზიდენტად? ამიტომ კომპრომისებზე არ წავალ. არადა, კომპრომისებზე მიდის ჩვენი ყველა მინისტრი. მათ შორის, განათლების ყოფილი მინისტრი, „ბუღალტერი ქალბატონი“, რომელმაც თქვა, რომ მისი მოხსნა ივანიშვილის სწორი გადაწყვეტილება იყო.

„დღეს აუქმებენ თვითმმართველობებს და მაინც იძახიან, გენიალური გადაწყვეტილებაა, რომ უფლებებს გვართმევენო. აი, რა ხალხი ვართ ჩვენ. სინამდვილეში, აღიარონ, რომ ფული უჭირთ და ამდენ მუქთახორას ვერ უხდიან თანხას. ჩერჩილი რომ გამოვიდა ომის დროს, თქვა, მე არაფერს გპირდებით, ოფლის, ცრემლისა და სისხლის გარდაო. ამათაც თქვან ერთი ასეთი სიმართლე. ხომ ხედავენ, ქვეყანა უკაპიკოდ არის, ბოდიში და, დედაქალაქი ნეხვშია. ნუღარ ამბობენ, ნარმანია გენიოსიაო. 50 წელია, ვიცნობ თედო ჯაფარიძეს, მაგრამ გამოვიდა და თქვა, რა მოხდა, თუკი ჩვენმა ვიცე-პრემიერმა დიმიტრი ქუმსიშვილმა მედვედევის გვერდით სურათი გადაიღოო. მე ხომ ვიცი, თედო ასე არ ფიქრობს, თედო პროფესიონალია, მან იცის, რომ დიპლომატიაში უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, ვინ ვის გვერდით დგას და ზის. მაშინ რატომ არ ხდება, რომ აზერბაიჯანელი და სომეხიც გვერდიგვერდ იდგნენ? მაგრამ თედო ასეთ კომპრომისზე წავიდა, იძულებულია, ასე მოიქცეს, სამსახური აქვს, ცხოვრება უნდა. გამორიცხულია, შინაგან უხერხულობას არ გრძნობდეს, როცა დაინახა ჩვენი ვიცე-პრემიერი მედვედევის გვერდით. მაშინ რას ვთვალთმაქცობთ, აღვადგინოთ დიპლომატიური ურთიერთობა რუსეთთან და მერე თუნდაც სუფრაზე სულ ერთად ისხდნენ, თუნდაც ვახტანგურით სვან სადღეგრძელოები. თუ ხალხი აირჩევს პრინციპების მქონე პრეზიდენტს, მაშინ ამ ინსტიტუტის შენარჩუნებაა საჭირო, რადგან მას მორალური ძალა ექნება“.