„ყველაზე მნიშვნელოვან გამოწვევად საქართველოში არაფორმალური მმართველობა რჩება“, - განაცხადა „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს“ ხელმძღვანელმა ეკა გიგაურმა, მთავრობის ორწლიანი საქმიანობის შესახებ არასამთავრობოების კონფერენციის დაწყებამდე.

რაც შეეხება ორწლიანი მმართველობის პერიოდს, შენიშვნებთან ერთად, დადებითი ტენდენციებიც არსებობს. გიგაურის შეფასებით, ძალიან პოზიტიურია იუსტიციის სამინისტროს მიერ სასამართლოს რეფორმასთან დაკავშირებით გადადგმული ნაბიჯები. სასჯელაღსრულების სამინისტროს მიერ ჩატარებული რეფორმა - ზოგ შემთხვევაში გაიზარდა გამჭვირვალობა საჯარო სამსახურების მიერ, რაც ასევე დადებითია. 

ქმნის თუ არა უხერხულობას შენიშვნების მოსმენა იმ არასამთავრობო სექტორის მიერ, რომელიც წინა ხელისუფლების მომართ ლოიალურობით გამოირჩეოდა, კვლავ საკამათო თემაა. ექსპერტი, გია ხუხაშვილი თვლის, რომ თუ დღეს ეს არასამთავრობოები სასარგებლო საქმეს აკეთებენ, დადგა დრო, რომ წარსული აღარ გავუხსენოთ.

ბატონო გია, მართვის სისტემის შეფასებისას ითქვა, რომ კარგია მრავალფეროვანი პარლამენტი, თუმცა, პრობლემა არის ის, რომ ძალიან ხშირად თემატური დისკუსიები ურთიერთბრალდებებში გადადის და ფაქტობრივად მოსახლეობამ არ იცის კონკრეტულ საკითხთან დაკავშირებით პარლამენტარების მოსაზრება, რადგანაც იქ საუბარია წარსულზე, ან კონკრეტულ ბრალდებებზე. ალბათ, აქვს ამასაც თავისი მიზეზები, რადგან წარსულზე პასუხები არ მიგვიღია...

- ეს უფრო შეფასებაა ვიდრე შენიშვნა. ეს არის ჩვენი პოლიტიკოსების ხარისხი, პოლიტიკური ელიტის პრობლემა გვაქვს - ხშირად, შინაარსობრივ დისკუსიას კი არა უფრო ხელჩართულ ბრძოლებსა და ურთიერთბრალდებებს ვხედავთ - ეს არის ჩვენი პოლიტიკური კულტურა. ამაში სამოქალაქო სექტორსაც აქვს პასუხისმგებლობა, მხოლოდ პოლიტიკური ნაწილი არ არის დამნაშავე. სამწუხაროდ, ვერ მოვახერხეთ ქვეყანაში ისეთი პოლიტიკური ელიტის ფორმირება, რომელიც სახელმწიფოს წინსვლაზე იფიქრებდა და არა ურთიერთბრალდებებით დაკავდებოდა.

მეორე მხრივ, ურთიერთბრალდებების კონტექსტი გასაგებია ემოციურად, მაგრამ ვიზიარებ იმ აზრს, რომ რეალურ პრობლემებზე უფრო მეტი საუბარი უნდა იყოს პარლამენტში, ვიდრე ხელის გაშვერა და ურთიერთბრალდებები.

ეს პრინციპში, შეფასება უფროა, ვიდრე შენიშვნა, ვის ძლევენ შენიშვნას, არ ვიცი - ეს არის რეალობა, ასეთი პოლიტიკოსები გვყავს, სიახლე არ არის.

ამ პარლამენტში არაფერი შეიცვლება, არ გამოსწორდებიან, ასეთები არიან. ამის გამოსწორებას მთლიანად პოლიტიკური ელიტის ცვლილება სჭირდება. უნდა მოვიდნენ ადამიანები, რომლებიც აზროვნებენ სხვანაირად და სხვა პოლიტიკური კულტურა აქვთ.

სააკაშვილის პარლამენტის შესახებ არასამთავრობოების მხრიდან ასეთი შენიშვნები ნაკლებად ისმოდა. სხვა თუ არაფერი, კანონებს ისე ცვლიდნენ, როგორც მიშა კარნახობდა...

- ეს სხვა პრობლემაა. ვთქვი, რომ სამოქალაქო სექტორის პასუხისმგებლობის საკითხიც არის დღევანდელ პროცესში და თვითკრიტიკულობაც საჭიროა. მაშინ არ ლაპარაკობდნენ ისე ინტენსიურად და დღეს ლაპარაკობენ, მაგრამ სამართლიანობისთვის უნდა ითქვას, რომ ისეთ ტონში არა, მაგრამ მაშინაც იძლეოდნენ შენიშვნებს. თუ ახლა უფრო მეტი შენიშვნებია და უფრო აქტიურები არიან, ეს კარგია.

ნუ დავიწყებთ, რომ მაშინ ისე იქცეოდნენ და ახლა ასე იქცევიან. ეს ნიშნავს, რომ სივრცე უფრო გახსნილია, სამოქალაქო სექტორი უფრო თავისუფალია თავის გამოსვლებში და ამის გამო მას არავინ არ დევნის. ეს არის დღევანდელობის პოზიტივი. ჩვენც ნუ დავიწყებთ სამოქალაქო სექტორში გარჩევებს, რომ მაშინ სად იყავი? თუ დღეს რამეს რაციონალურს ამბობენ, ის ადამიანები, იმის მიუხედავად, გუშინ რას ლაპარაკობდნენ, სჯობს, გავიზიაროთ.

არასამთავრობოების შეფასებით, კიდევ ერთი, მნიშვნელოვანი საკითხი რა გამოწვევის წინაშე დგას პარლამენტი, არის ის, რომ ისინი ფაქტობრივად, ვერ აკონტროლებენ აღმასრულებელ ხელისუფლებას და ამ ნაწილში არიან ძალიან სუსტები. თუ შევადარებთ წინა მთავრობას, მაშინ პარლამენტი აკონტროლებდა აღმასრულებელ ხელისუფლებას?

- მაშინ იყო მთლიანად ავტორიტარული სისტემა, ვიცით, რომ პარლამენტი და აღმასრულებელი ხელისუფლება ერთიან ვერტიკალში იყო განთავსებული და ფაქტობრივად, ერთი კაცი მართავდა ყველაფერს - პრეზიდენტი. ნოტარიუსის ფუქციას ასრულებდა პარლამენტი, სადაც კონსტიტუციური უმრავლესობა ჰქონდა „ნაციონალურ მოძრაობას“. გასაგებია, რომ ერთი კაცის პარტია იყო, და სხვათა შორის, დღემდე ამ ნიშნით ვითარდება ეს პოლიტიკური ძალა.

დღევანდელ ხელისუფლებაშიც ამ მხრივ, ბევრი არაფერი შეცვლილა, გადაწყვეტილების მიმღები ცენტრი განსაზღვრავს აღმასრულებელ და საკანონმდებლო ხელისუფლების ქმედებებსა და გადაწყვეტილებებს.

აღმასრულებელი ხელისუფლება და პარლამენტი ინსტიტუციურად ჯერ კიდევ ძალიან სუსტები არიან და ვერ მოვახერხეთ პიროვნული მართვიდან ინსტიტუციურ მართვაზე გადასვლა. ეს არის რეალობა, ამ კუთხით რეალობა არ შეცვლილა.

რაც შეეხება აღმასრულებელ ხელისუფლებას, არასამთავრობოების აზრით, კვლავ გამოწვევის წინაშე დგას აღმასრულებელი ხელისუფლება, როდესაც არის საუბარი არაფორმალურ მმართველობაზე. ამ პრობლემაზე საზოგადოებშიც მსგავსი მოსაზრება დომინირებს, მაგრამ საინტერესოა, როდესაც ერთი კაცი განსაზღვრავდა ყველაფერს, შენობების ფერის ჩათვლით, იმ დროს ამ არასამთავრობოების პრეტენზიები რატომ არ ისმოდა?

- სააკაშვილი ყველას ფუნქციაში ერეოდა, რაც მის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას სცდებოდა და სწორედ ამას ჰქვია ავტორიტარიზმი. დღეს პრეტენზია ცოტა სხვაგვარია. სამოქალაქო სექტორი აპელირებს იმაზე, რომ ხელისუფლების ორი შტო, აღმასრულებელი და საკანონმდებლო იმართება არაფორმალურად, ანუ არ არის იდენტიფიცირებული გადაწყვეტილების მიმღები ცენტრი.

არსებობს ასეთი აღქმაც არასამთავრობო სექტორში, რომ პრემიერ-მინისტრი არ არის თავისუფალი თავის გადაწყვეტილებებში, და ვერც პარლამენტი იღებს დამოუკიდებელ გადაწყვეტილებებს.

იმის მიუხედავად, ეს რეალურად ასეა თუ არა, სამწუხაროდ, საზოგადოებაში ასეთი აღქმა ჩამოყალიბდა. აღმასრულებელმა ხელისუფლებამაც და პარლამენტმაც, როგორც ჩანს, კომფორტულად იგრძნეს თავი იმის გამო, რომ რაც არ უნდა დააშავონ და გააფუჭონ, პასუხისმგებელი არის ვიღაც სხვა. როგორც ჩანს, ეს მოსწონთ და მაინც და მაინც არც აპროტესტებენ.

გარდა ამისა, აღიქმება, რომ პრემიერ-მინისტრი იმდენად სუსტი ფიგურაა, რომ ის უბრალოდ, სხვისი გადაწყვეტილებების შემსრულებელია. მიუხედავად იმისა, ეს მართლაც ასეა თუ არა, საზოგადოებაში ასეთი განცდა გაჩნდა და მისი გადალახვა ძნელია.

პრემიერი რომ იყოს უფრო გამოკვეთილი, ძლიერი თვისებებით, პოლიტიკური ბეგრაუნდით, რომელმაც თვითონ გაიკეთა პოლიტიკური კარიერა და დღესაც ჩანს მის ქარიზმატული მმართველობა, ამ შემთხვევაში, ეს საკითხი ასე არ დადგებოდა.

ეს აზრი დომინირებს მთლიანად საზოგადოებაში - სხვა საკითხია, ამას ვინ პოზიტიურად უყურებს და ვინ - ნეგატიურად, მაგრამ ის, რომ ასეთ მოვლენას ქართულ სინამდვილეში ადგილი აქვს, ეს დომინანტი აზრია.

როგორც არასამთავრობოები აღნიშნავენ, კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი, რაც კავშირშია აღმასრულებელ ხელისუფლებასთან, ეს არის ნაკლები კოორდინაცია ერთმანეთს შორის, რაც უნდა მოგვარდეს. როგორ ფიქრობთ, კოორდინაციის პრობლემა რატომ გაჩნდა?

- მთლიანად, აღმასრულებელი ხელისუფლების კრიტიკის ნიშნები არსებობს გამომდინარე იქიდან, რომ ინსტიტუციურ მართვაზე ვერ მოვახერხეთ გადასვლა. გარდა ამისა, ეს ყველაფერ დაემთხვა საკონსტიტუციო ცვლილებებს, როდესაც პრეზიდენტის უფლებამოსილება შეიცვალა წინა სისტემასთან შედარებით. პრემიერისა და პარლამენტის ფუნქციების გარკვეული კორექტირება მოხდა და საბოლოოდ, ვერ დალაგდა ეს ყველაფერი.

ამას ემატება სუბიექტური, ზოგჯერ კურიოზამდე მისული ელემენტები - ბოლომდე აუხსნელია პრეზიდენტისადმი დამოკიდებულება - ისედაც ცოტა უფლებამოსილება აქვს და ისიც სადავოა, დღემდე ვერ გადაუწყვეტიათ სად უნდა წავიდეს პრეზიდენტი და სად - არა.

არასამთავრობოები ფიქრობენ, რომ პრობლემური იყო ორი წლის განმავლობაში საჯარო სამსახურიდან ადამიანების განთავისუფლება, როგოროც რეგიონულ, ასევე ცენტრალურ დონეზე. თუ გავითვალისწინებთ, რომ „ნაციონალური მოძრაობის“ კადრები კვლავ უხვად არიან წარმოდგენილი სახელმწიფო სტრუქტურებში და მათ მიმართ ეჭვები - ხომ არ ეწევიან დესტრუქციულ საქმიანობას, - საკმაოდ მაღალია. რამდენად ობიექტურია ასეთი შეფასება? 

- მე არ ვფიქრობ, რომ ეს პრობლემა რეალურია. შეფასება გამუქებულია. პოლიტიკური პროცესის ნაწილი გახდა, რომ ყველა, სამსახურიდან გათავისუფლებული პოლიტიკურ დევნილად ასაღებს თავს და ამას კამპანიური ხასიათი მიეცა.

არ მგონია, რომ ეს იყოს ქვეყანში სისტემური პრობლემა. პირიქით, ალბათ, იცით, რომ მეორე - სამართლიანობის მოთხოვნის მხარეს, პირიქით, პრეტენზიებია, რომ სამართალდამცავ სისტემაში თუ სხვაგან დანაშაულში ეჭვმიტანილი ადამიანები მუშაობენ.

ამ ნაწილში არასამთავრობოებს ობიექტურ შეფასებაზე პრეტენზია არ უნდა ჰქონდეთ. არ ვფიქრობ, რომ პოლიტიკური ნიშნით ხდება ადამიანების განთავისუფლება. წინა ხელისუფლებისგან განსხვავებით, რომელმაც პარტიულ სტრუქტურაზე ააწყო მთელი სახელმწიფო ვერტიკალი.

როდესაც, თაცის დროზე „ნაციონალურ მოძრაობასთან“ ასოცირებული არასამთავრობოები აქვეყნებენ ასეთ ანგარიშებს, მათი შეფასებები რამდენად სანდოა?

- გააჩნია, რომელ არასამთავრობოებზეა საუბარი, საია, იქნება ეს თუ გამჭვირვალობა, შეიძლება არ იყვნენ იმდენად აქტიურები იმ პერიოდში, რაღაც დოზით კომფორმიზმი დამახასიათებელი იყო, მაგრამ ვიყოთ ობიექტურები, არც ისე ცუდად იქცეოდნენ, როგორც ზოგიერთი სხვა არასამთავრობოები.

არჩევნებზეც და მის წინა პერიოდშიც, ისინი ბევრ სასარგებლო საქმეს აკეთებდნენ. ბევრ რამეშიც გვეხმარებოდნენ, იგივე კონტროლის პალატის განუკითხაობასთან დაკავშირებით.

არ მინდა, რომ იმაზე მეტ ცოდვილებად წარმოვადგინოთ ისინი, ვიდრე რეალურად იყვნენ - მხოლოდ შავად და თეთრად არ უნდა დავყოთ. საარჩევნო საკითხებში ვიყავი ჩართული და ვიცი, რომ იმდენად უარყოფითი როლი მათ არ ჰქონდათ იმ ყველაფერში, რაც მაშინ ხდებოდა. შეიძლება, ქუჩაში არ გამოდიოდნენ და აქციებს არ სწყობდნენ, მაგრამ სასარგებლო საქმეს მაინც აკეთებდნენ.

მათი ანგარიშები ისევ ხომ არ ასხამს წყალს „ნაციონალური მოძრაობის“ სასარგებლოდ?

- არ აქვს „ნაციონალურ მოძრაობას“ ისეთი პერსპექტივა, რომ პოლიტიკაში დაბრუნდნენ. ჩვენ იმაზე აღარ უნდა ვისაუბროთ, ვინ ვის წისქვილზე ასხამს წყალს. ამოსავალი უნდა იყოს შინაარსი, უნდა ვთქვათ, მათი შენიშვნები ობიექტურია თუ არა. დადგა საქართველოში ის დრო, რომ ყველაფრის პოლიტიზირება აღარ დავიწყოთ. როდესაც ამბობენ, რომ მოსმენებთან დაკავშირებით პრობლემებია, იმაზე კი არ უნდა ვიფიქროთ ადრე ეს ორგანიზაციები რას აკეთებდნენ, არამედ იმაზე - რაზეც საუბრობენ, რეალურია თუ არა. თუ ურთიერთბრალდებების რეჟიმში ვიცხოვრებთ, ქვეყანა წინ ვერასოდეს წავა.

რა უფრო მნიშვნელოვანია საზოგადოების განვითარებისთვის - განცდა, რომ შესაძლოა, გვისმენენ. თუ რას აკეთებდა საია 5 წლის წინ? კი, ბატონო, შეგვიძლია ვისაუბროთ წარსულზე და სახელმწიფოებრივი თემა უკანა პლანზე გადავიტანოთ, მაგრამ ვფიქრობ, რომ დროა, ეს დავამთავროთ. თუ ისინი დღეს სასარგებლო საქმეს აკეთებენ, იმის მიუხედავად, წარსულში როგორები იყვნენ, მათთან ერთად უნდა ვიაროთ წინ.