თითქმის ყველა კვლევა, რომელიც მედიაში განსჯის საგანი ხდება, ერთი ტენდენციით ხასიათდება. რიგ საკითხებზე საზოგადოების მხრიდან იმდენად წინააღმდეგობრივი პასუხია გაცემული, რომ სპეციალისტებმა ეს ყველაფერი დაზიანებული ველით ახსნეს, თუმცა სოციოლოგები ყოველთვის აღნიშნავენ, რომ ძალზე მნიშვნელოვანია, როგორ არის შედგენილი თვითონ კითხვარი, როგორ არის შერჩეული მიზნობრივი ჯგუფი და ა.შ.  

ივნისის შუა რიცხვებში, მე, ამ სტატიის ავტორი, მოულოდნელად აღმოვჩნდი NDI-ს კვლევის რესპოდენტი და მომიხდა იმ კითხვარზე პასუხის გაცემა, რომელიც, როგორც NDI-ს ასევე IRI-ს, ყოველთვის გასაიდუმლოებული აქვს. თუ ჩავთვლით, რომ კითხვარის გასაიდუმლოება ამ ორგანიზაციების უფლებაა, დეტალებს არ ჩავუღრმავდები, თუმცა შემიძლია ვთქვა, რომ  კითხვები დასმულია ზუსტად ისე, რა შედეგიც დაიდო. თუკი ეს ორგანიზაციები გამოიჩენენ კეთილ ნებას და კითხვარს გამოაქვეყნებენ, ყველაფერი ნათელი გახდება.

კიდევ ერთი, იმის მიუხედავად, რომ ჩემს შემთხვევაში შიშის ფაქტორი აბსოლუტურად გამორიცხული იყო, თავს ვგრძნობდი არაკომფორტულად, რადგან ზოგიერთი კითხვის დასმისას ვხვდებოდი, რომ თუ გულწრფელად ვუპასუხებდი, საბოლოო შედეგი არ იქნებოდა არც ჩემი განწყობის და არც რეალური სიტუაციის ადექვატური. სწორედ ამიტომ, კარგი იქნება, თუ ეს ორგანიზაციები კეთილ ნებას გამოიჩენენ და გამოაქვეყნებენ კითხვარს. ამით ბევრ კითხვას გაეცემა პასუხი და ნათელი გახდება, ველი დაზიანებულია თუ ჯანსაღი, საზოგადოება ადეკვატურია თუ არაადეკვატური და ბოლოს, გაქარწყლდება ეჭვები, რომ ეს ორგანიზაციები ცდილობენ, თავს მოგვახვიონ მათთვის სასურველი განწყობები.

რამდენიმე თვის წინ, როდესაც NDI-სა და IRI-ს კვლევის შედეგებს ოპოზიციის მძაფრი რეაქცია მოჰყვა, ითქვა, რომ ამ ორგანიზაციებს შესთავაზეს, მუშაობაში სხვა ორგანიზაციებიც ჩაერთოთ მეტი სარწმუნოობისთვის, რაზედაც უარი მიიღეს.

იმის მიუხედავად, რომ საზოგადოებრივი აზრის კვლევაზე უზარმაზარი რესურსები იხარჯება, მაინც გაუგებარია, რატომ ხდება, რომ შედეგები ხშირად არადამაჯერებელია. რა მიზნები შეიძლება ამოძრავებდეს ამ ორგანიზაციებს და რატომ ჩნდება ასეთი კითხვები, ამაზე ექსპერტები გვესაუბრებიან.  

როგორც ექსპერტი რამაზ საყვარელიძე ამბობს საერთოდ მაშინაც კი როდესაც დამკვეთი არის ერთი მხარე, ის ალაპარაკებს ხოლმე მას, ვინც შეასრულა ეს დაკვეთა.

„NDI-ს შედეგებს კი ყოველთვის ნავარო ახმოვანებს, ეს უკვე მაფიქრებინებს იმას, რომ ნავაროა ძირითადად იმ შედეგებზე პასუხისმგებელი, რაც იდება და ეს შედეგები ყოველთვის არ არის დამაჯერებელი.

როგორც ჩანს, ცდილობენ რომ რესპოდენტი მიიყვანონ იმ შედეგამდე, რაც ჩემის აზრით, ხელისუფლებას აწყობს და რაში სჭირდება აშშ-ს დემოკრატიის ინსტიტუტს მუშაობა ამ ხელისუფლებაზე, ეს უკვე გაუგებარია ჩემთვის“, - აცხადებს საყვარელიძე.

ექსპერტი ლაშა ნაცვლიშვილი კი თვლის, რომ ზოგადად, საზოგადოებრივი კვლევა საქართველოში და შემდეგ მისი ანალიზი, უკანასკნელ პერიოდში რაღაც ეროვნული სპორტის სახეობად გადაიქცა.

„იმ გარემოებებიდან გამომდინარე, რომ ჩვენთან თითქოს სოციალური სარკე გამრუდებულია და ველი დაიზიანებულია, ადეკვატურად ის არ ასახავს საქართველოში არსებულ განწყობებს. საქართველოში სოციოლოგიური კვლევები რეალურად არ გამოხატავს საზოგადოებრივ განწყობებს. ამას ძალიან ბევრი რამ ადასტურებს, იმის მიუხედავად, ვენდობით თუ არა ჩვენ ორგანიზაციებს, რომლებიც უკვეთავენ ადგილობრივ სოციალურ ჯგუფებს ასეთ კვლევებს.

ჩვენთან სოციოლოგიური კვლევა არა იმდენად საზოგადოებრივი აზრის კვლევის, არამედ საზოგადოებრივ აზრზე ზემოქმედების ინსტრუმენტად არის გამოყენებული და ეს არის ჩვენი პრობლემა“,- აცხადებს ნაცვლიშვილი.

ძნელი სათქმელია, ხაზგასმა, რომ თვითონ საზოგადოებაა ჩამოუყალიბებელი და განუვითარებელი, ვისთვის არის ხელსაყრელი. იმის დასადასტურებლად ხომ არა, რომ ასეთ საზოგადოებას აუცილებლად სჭირდება ძლერი ხელი, თუმცა რამაზ საყვარელიზე მიიჩნევს, რომ ეს მეტისმეტად მაღალი მატერიებია და საქმე გაცილებით მარტივადაა.

„არ მგონია ამერიკული კონცეფცია იყოს ასეთი, და თუ რაიმე კონცეპტუალურია, ეს ამ კონკრეტული პირების კონცეფცია შეიძლება იყოს. ჩვენ ვნახეთ, ამერიკის აწ უკვე ყოფილი და აშშ-ს მომავალი ელჩების კომენტარები, რომლებიც არ მსჯელობდნენ საქართველოზე, როგორც განუვითარებელ ქვეყანაზე.

ყოველთვის არის ერთი ფენომენი, სამ-ოთხ წელიწადებში ერთხელ დიპლომატებს როტაციას უწყობენ, ცვლიან, იმიტომ, რომ როდესაც დიპლომატი დიდხანს არის ერთსა და იმავე ქვეყანაში, მერე ამ ქვეყანას ეჩვევა, ეგუება, უშინაურდება და ობიექტურობას კარგავს. მგონია, რომ ზედმეტად გაშინაურებულები არიან ამ შემთხვევაში, როგორც  NDI-ს ისე IRI-ს წარმომადგენდლები“,- მიიჩნევს რამაზ საყვარელიძე.

ყოველთვის, როდესაც ასეთი კვლევების შედეგები ქვეყნდება, ჩნდება ხოლმე კითხვა, ვის ინტერესში შეიძლება შედიოდეს ასეთი სურათის შექმნა, და საბოლოოდ, რა მიზანს ემსახურება.

ლაშა ნაცვლიშვილი: „ძალიან ბევრი ფაქტორია ერთდროულად, რომელიც განაპირობებს განწყობილებების არარელევანტურობას. პირველ რიგში, გასათვალისწინებელია, რომ ადამიანებში არის თვითცენზურა. ის, რომ შიშის სინდრომი ქვეყანაში არსებობს, სოციალურ ქცევებში ძალიან კარგად ჩანს. მაგალითად, „ტელეფონში ვერ გეტყვი“, „ტელეფონში ნუ მეტყვი“ და ა.შ. ის, რომ ადამიანები ცდილობენ ერთმანეთს აზრები გაუზიარონ არა ტელეფონით, არამედ ჩურჩულით, ეს მიანიშნებს, რომ ქვეყანაში არსებობს შიშის ფაქტორი, რამაც ჩამოაყალიბა გარკვეული თვითცენზურა.

ჩვენი ხელისუფლების ტიპის რეჟიმები როგორც წესი, პრაქტიკულად, უშიშროების და აგენტურული მეთოდებით ცდილობენ, კონტროლი დაამყარონ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ყველა ინსტიტუციაზე. დაწყებული ჯანდაცვიდან, ტელევიზიით თუ სხვა სფეროებით დამთავრებული. შესაბამისად, თავისუფლად ფუნქციონირებადი სოციოლოგიური კვლევის ჯგუფები ვერ არიან და მაღალი ალბათობით ამ ჯგუფებშიც უნდა იყოს პირდაპირი თუ ირიბი გავლენა, სხვანაირად ეს ჯგუფები ვერ იმუშავებდნენ.

ავიღოთ თვითცენზურა, დავამატოთ ადგილობრივი სოციოლოგიური ჯგუფების მდგომარეობა და ვნახავთ, რა სურათს მივიღებთ. ჩვენ ვენდობით NDI-ს ჩვენ ვენდობით IRI-ს, მაგრამ ერთსა და იმავე დროს ჩატარებულ კვლევაში „ქართული ოცნების“ 10%-იანი რეიტინგი დაასახელა NDI-მ და 25%-იანი IRI-მ. ეს 15%-იანი სხვაობა, რაზე მიუთითებს? მიუთითებს იმაზე, რომ როგორც არ უნდა ვენდობოდეთ ან არ ვენდობოდეთ იმ ორგანიზაციებს,  პატივცემულს, ავტორიტეტულს, ვინც უკვეთავენ კვლევებს, ამპლიტუდა სხვაობისა ძალიან დიდია. მერე ჩვენთან ძალიან ბევრი სხვადასხვა ფაქტორი განაპირობებს განწყობების ცვალებადობას და ესეც გასათვალისწინებელია.

ამ კვლევებსა და მის შედეგებს ასე დრამატულად არ ვუყურებ, რომ ის მეტ-ნაკლებად, ზუსტად ასახავს საზოგადოებრივ  განწყობებს. საზოგადოებრივი განწყობები და ის შეგრძნებები, რომელიც ადამიანებს გვაქვს, ლიდერებთან დაკავშირებით, დემოკრატიასა და სამართლიანობის განცდასთან დაკავშირებით, ჰაერში დადის და ამას ჩვენ თვითონ ძალიან ზუსტი რეცეპტორებით, გამოცდილებით, შეგრძნებებით აღვიქვამთ და ეს უზუსტობებიც რაზედაც ახლა ვსაუბრობთ, ზუსტად იქიდან გამომდინარეობს, რომ პირად ინდიკატორთან, რაც ჩვენ შიგნით გვაქვს, აცდენას რომ ვხედავთ და ამაზე მტკივნეულად ვრეაგირებთ.

მე შეთქმულებების თეორიებისგან შორს ვარ, პატივს ვცემ, აშშ-სა ეროვნულ დემოკრატიულ ინსტიტუტს და ა.შ. არ განვიხილავ ამას რაღაცა ტიპის კონსპიროლოგიად, შეთქმულების თეორიად, ხელისუფლების პარტნიორობად და უპირობო მხარდაჭერად. მე ასე არ ვუყურებ ამ საკითხს, ყველასთვის ნიშანდობლივი უნდა იყოს რომ, როდესაც ამ ორგანიზაციებმა გამოაცხადეს, რომ 10% აქვს მხარდაჭერა ბიძინა ივანიშვილს, ათეულობით ათასი საქართველოს მოქალაქე, ნიჰილიზმის დაშინების და სხვადასხვა ტიპის მანიპულაციების შემდეგ მაინც გამოვიდა და ძალიან  მკაფიო მხარდაჭერა გამოხატა ივანიშვილის მიმართ.

თვითონ ეს აცდენა, რეალობისა იმ კვლევის შედეგებთან, უნდა იყოს მიმანიშნებელი, რომ მეტისმეტად არ უნდა ვინერვიულოთ. გარდა ამისა, ამ კვლევებში მიუხედავად თვითცენზურისა, აისახა ის, რომ დემოკრატიის პრობლემები გაღრმავდა ქვეყანაში. ის, რომ ბიძინა ივანიშვილის ერთ მოწოდებაზე შეიძლებვა ერთი მესამედი ამომრჩევლებისა დაირაზმოს და მის გვერდით დადგეს, ჯამში ხელისუფლებისთვის სახარბიელო შედეგს ჰგავს.

ვიცი, რომ ხვალ-ზეგ კიდევ რაღაც რეიტინგევბი გამოქვეყნდება და შეიძლება ვიღაც იმედგაცრუებულიც დარჩეს, მაგრამ ამას ჩემთვის არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს. ვგრძნობ, რომ დღეს ხდება ტრიუმფალური სვლა ბიძინა ივანიშვილისა ხელისუფლებისკენ. ძალიან მზარდია ეს მხარდაჭერა და გარდაუვალი გამარჯვებით დამთავრდება, ამ კვლევებში პატარ-პატარა მანიპულაციები იმ ორგანიზაციების მხრიდან, ვინც ამას ატარებენ, არაფერს ცვლის.

თუნდაც კითხვარი როგორ არის შედგენილი, ან რესპოდენტები როგორ ირჩევა, ეს სამზარეულო მე არ ვიცი, მაგრამ არ ვენდობი არც ერთ ქართულ ორგანიზაციას, რომლებიც ამ კვლევებს ატარებენ. მე ვენდობი ჩემი თანამოქალაქეების თვალებს, რომლებსაც ბრმა შერჩევითაც კი რომ შეარჩიონ, მაშინაც კი მიხვდები, ვის აქვს მხარდაჭერა, რა უნდა ხალხს, რისი დეფიციტი აქვს, და ა.შ“.

ძირითადი ქარტეხილები NDI-ს ჯერ კიდევ გადასატანი აქვს და ტემპერატურა მაშინ აიწევს, როდესაც პარტიებს რეიტინგები გადაეცემა, შემდეგ კი ეს ინფორმაცია ჟონვას დაიწყებს, თუმცა ექსპერტებს შენიშვნები და პრეტენზიები მანამდეც აქვთ.

რამაზ საყვარელიძე: რატომ არ არის შეფასებული კონტროლის პალატის ქმედებები, მაშინ, როდესაც ნაკლებად მნიშვნელოვანი საკითხები არის შეფასებული? ივანიშვილზე დასმულია რამდენიმე კითხვა, სხვა ოპოზიციურ ლიდერებზე არც ერთი, და ეს კითხვებიც უფრო პროპაგანდისტულ ფუნქციას ატარებს, ვიდრე გამოკვლევის ფუნქციას. არ არის კითხვები დასმული არც ხელისუფლებაზე, არ არის კითხვა იმაზე, რაზედაც თვითონ ამერიკული მხარე გვსაყვედურობდა. კონტროლის პალატა, ძალადობრივი ფაქტები, ასიმეტრიულობა უფლებების გამოყენებაში და ა.შ. თავისივე, აშშ-ს მომავალი ელჩის რეპლიკები არ გამოიყენა NDI-მ.

თუ ვფიქრობთ, რომ გამოკვლევა ტენდენციურადაა ჩატარებული, მაშინ არც ერთი პასუხი საერთოდ არაფერს არ ნიშნავს, მერე უკვე ფასი აღარ აქვს ამ შედეგებს. ასეც რომ იყოს, როცა კითხულობ, დემოკრატია არის თუ არა, ჯერ გასარკვევი გაქვს, რას თვლის ეს საზოგადოება დემოკრატიად ან დემოკრატიის რომელ პრინციპზე ელაპარაკები საზოგადოებას. არის ამდაგვარი კითხვაც, სადაც დაშლილია დემოკრატიის შინაარსიც, დემოკრატიის რომელი პარამეტრი არის პრობლემური, არჩევნები, მედიის თავისუფლება და ა.შ. ქართული საზოგადოება ასეთ კითხვებს ძალიან კონკრეტულად პასუხობს, მაგრამ ზოგადი დემოკრატია არის თუ არა, დარწმუნებული იყავით, რომ ინგლისელს, ამერიკელს, მთელი სიგრძე-სიგანით რომ აიღო ეს სამყარო და ჰკითხო, დემოკრატია არის თუ არაო, მივიღებთ პასუხს, რომ არ არის, რადგან მათთვის სხვა რამეა დემოკრატია, ჩვენ კი სხვა მოთხოვნები გვაქვს, ჯერჯერობით“.

ლაშა ნაცვლიშვილი: „ჩემთვის მნიშვნელოვანია ის მარგინალური პროცენტები, 5-8%, ვინც ეთანხმება ბიძინა ივანიშვილისთვის მოქალაქეობის ჩამორთმევას. აი ეს არის მიხეილ სააკაშვილის ელექტორალური რესურსი თავისუფალი არჩევნების პირობებში. ჩემთვის ეს არის ერთმნიშვნელოვანი.

ის, რომ 10%-ით მეტი აპირებს არჩევნებზე წასვლას, ვიდრე წინა კვლევებში იყო, ის, რომ 71% პროცენტი მიუხედავად ამ ღვარცოფისა ანტიივანიშვილისტური პროპაგანდისა, რომ მაინც საკუთარ აზრზე რჩება, კარგად თუ წავიკითხავთ ამ კვლევებს შესაძლოა, რიგი პოსტულატები არ მოგვწონდეს, მაგრამ საერთო განწყობები მგონი, ჩანს“.

ლაშა ნაცვლიშვილი თვლის, რომ ყველაზე არაკორექტული კითხვა, რაც დაისვა ეს არის, ბიძინა ივანიშვილის მოწოდებაზე გამოვა თუ არა ხალხი ქუჩაში.

როგორც ნაცვლიშვილი ამბობს, თუ გაყალბდა არჩევნები, ქართველები, ემოციური ხალხი ვართ და დიდი მოთმინებით ამას არ შევეგუებით.

„ვიზამთ იმას, რაც მოხდა კიევში, თბილისში, ბერლგრადში, სხვაგან და სხვაგან. ივანიშვილი კი იქნება ამ შემთხვევაში ლიდერი თუ არა, ეს უკვე დეტალებია. მნიშვნელოვანია ის, რომ თუკი საზოგადოება იგრძნობს, რომ არჩევნები გაყალბდა და ბიძინა ივანიშვილიც იგივე აზრზე იქნება, ამ შემთხვევაში თანამოაზრეები ვხდებით. ამ შემთხვევაში ის იქნება ერთ-ერთი ჩვენთაგანი, რომელიც გააპროტესტებს ჩვენი უფლების დარღვევას, ავირჩიოთ ხელისუფლება.

ამ შემთხვევაში ის არ არის სუბიექტი, ამ შემთხვევაში სუბიექტი ისტორიის ჩვენ ვართ, ხალხი, ხელისუფლების წყარო, ამიტომ ჩემი აზრით, ეს კითხვა არის ძალიან არაკორექტული, თუმცა თუ ვინმე ფიქრობს, რომ 27%-ის გამოსვლა ერთ დაძახებაზე არის ცუდი შედეგი, თან თუ მართლა ასე დაისვა კითხვა, რომ თუ ბიძინა ივანიშვილი იტყვის, რომ არჩევნები გაყალბდა, მაშინ გამოდის, რომ ეს 27% ბრმად დაუჯერებს, ასე, გამოდის, რომ მისდამი ნდობა ყოფილა კოსმიური“, - აცხადებს ნაცვლიშვილი.

ბოლო რამდენიმე კვლევის დროს დიდი ყურადღება ეთმობა ლაზიკას მშენებლობას, თუმცა ძნელი ასახსნელია, რით არის ეს მოვლენა ასე მნიშვნელოვანი.

ლაშა ნაცვლიშვილი ფიქრობს, რომ სოციოლოგებისთვის კითხვები ლაზიკაზე არის რაღაცა ტიპის მეთოდოლოგიის ნაწილი, რომ გაარკვიონ, რამდენდ გულწრფელები არიან ეს ადამიანები სხვა კითხვებზე პასუხისას.

„რადგან ლაზიკა ისეთი ფანტასმაგორიაა, რომ ვფიქრობ, ითვალისწინებენ რა, შიშისა და თვითცენზურის ფაქტორს, ეს კითხვები ლაზიკაზე შესაძლოა, იყოს დამატებითი მეთოდოლოგიის ნაწილი, რომ გაარკვიონ, რამდენად გულწრფელად პასუხობენ ადამიანები. მე მგონი ლაზიკა ასეთი დეტექტორის ფუნქციას ასრულებს, თუმცა ხუთი კითხვა ლაზიკაზე და არც ერთი კონტროლის პალატაზე, ცოტა უცნაური ამბავია“, - აცხადებს ლაშა ნაცვლიშვილი.