[მიხეილ ბოლქვაძე]

დიპლომატიური თუ ჩვენთვის უცნობი მოტივების გამო ქართულმა პოლიტელიტამ (ფლანგის მიუხედავად) თითქმის სრული შემადგენლობით (დეპუტატ დიმიტრი ლორთქიფანიძის გარდა) „გაატარა“ ის ფაქტი, რომ გაეროს გენერალური ასამბლეის 64-ე სესიაზე ჩვენმა მეზობელმა სომხეთმა საქართველოს მიერ ინიცირებულ რეზოლუციას წინააღმდეგ მისცა ხმა. მეტიც, საპარლამენტო უმრავლესობამ ვიცე-სპიკერ მაჭავარიანის მეთაურობით დეპუტატის აქტიურობა საკუთარი პოლიტიკური შემწყნარებლობის სადემონსტრაციოდაც გამოიყენა – დემოკრატიულ ქვეყანაში რომ არ ვცხოვრობდეთ, მიკროფონს გამოგირთავდითო, ასე მიმართა კოლეგა ლორთქიფანიძეს (მეორე მხრივ, შესაძლოა, დეპუტატს რომ მიკროფონს არ გამოურთავენ ხოლმე, სწორედ ესაა ქართული დემოკრატიის ერთადერთი მონაპოვარი).

ხოლო, ვიდრე ქართული ხელისუფლება-ოპოზიცია ერთმანეთს დემოკრატიულობაში ეჯიბრება, სომხეთის პოზიციის ახლოდან და პირველწყაროდან გასაგებად პრესა.გე სომხეთის სტრატეგიული და ნაციონალური კვლევების ცენტრის ექსპერტს, მანველ სარქისიანს, დაუკავშირდა.

ბატონო მანველ, რადგან არც თქვენ და არც მე არ ვართ დამძიმებული პოლიტიკური პასუხისმგებლობით, შეგვიძლია, თავისუფლად  ვისაუბროთ ამ, ცოტა არ იყოს, საჩოთირო თემაზე. უკვე მეორედ არ დაუჭირა მხარი სომხეთმა გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე საქართველოს მიერ ინიცირებულ რეზოლუციას, მიუხედავად იმისა, რომ წელს რეზოლუცია მაინც მიიღეს. რით ხელმძღვანელობდა სომხეთის ხელისუფლება?

– საკითხი კონტექსტში უნდა განვიხილოთ. ამ რეზოლუციის საპასუხოდ აზერბაიჯანი ცდილობდა, შემოეტანა მსგავსი რეზოლუცია გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე. შესაბამისად, სომხეთის აზრით, ყარაბაღის პრობლემა წყდება მინსკის ჯგუფის ფარგლებში და არანაირი აზრი არ აქვს ამ საკითხის სხვა არენაზე გადატანას. მე ვფიქრობ, ამის გათვალისწინებით მიიღო სომხეთმა გადაწყვეტილება საქართველოსთან მიმართებაში. სხვა არანაირი მიზეზი არ შეიძლებოდა, ყოფილიყო.

კონკრეტულად გვითხარით, რა შინაარსის რეზოლუციის გატანას ცდილობდა აზერბაიჯანი, რომ ჩვენმა მკითხველმა თავად განსაჯოს, არის თუ არა ეს საკმარისი საფუძველი?

- აზერბაიჯანის რეზოლუციაც ადამიანის უფლებებს ეხებოდა, რომელიც კონტექსტიდან იყო ამოგლეჯილი. ლაპარაკი იყო აზერბაიჯანელების უფლებებზე, რომლებმაც დატოვეს ის ტერიტორია, რაც ამჟამად მთიანი ყარაბაღის კონტროლის ქვეშაა და, ფაქტობრივად, მთელი ეს კონფლიქტური სიტუაცია დაყვანილი იყო ამ ერთ პრობლემამდე. საერთოდ, დევნილების პრობლემა გაცილებით ფართო ჰუმანიტარული პრობლემაა და ეს არასათანადოდ იყო წარმოჩენილი აზერბაიჯანულ პროექტში. იქ მთელი რიგი მუხლები თითქმის იდენტური იყო  ქართულ რეზოლუციაში არსებული მუხლებისა. იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ ერთობლივად შეიმუშავეს. როგორ ჩანს, ასეც მოხდა. კერძოდ, სუამის ეგიდით. სომხეთს არ შეეძლო, საქართველო რეზოლუცია შეეფასებინა დადებითად და აზერბაიჯანის – უარყოფითად. სომხეთს აზერბაიჯანის მცდელობამ შეუშალა ხელი, მხარი დაეჭირა საქართველოსთვის.

შარშანდელი უარის მიზეზი რა იყო? მაშინაც ჰქონდა აზერბაიჯანს იგივე მცდელობა და იმიტომაც არ დაუჭირა მხარი სომხეთმა საქართველოს მიერ ინიცირებულ რეზოლუციას?

- როგორც პოლიტოლოგმა, უნდა გითხრათ, რომ იმ ქვეყნების პოზიცია, რომლებიც ასეთ რეზოლუციებს იმუშავებენ, ძალიან გულუბრყვილოა, იმიტომ რომ არ შეიძლება, კონტექსტიდან ამოგლიჯო რაღაც ფაქტი და ამის საფუძველზე შექმნა რეზოლუცია. საკითხი უფრო ფართოდ უნდა დაისვას, რომ პოლიტიკური ელფერი არ ჰქონდეს. მგონია, რომ ეს სისუსტე ქართულ რეზოლუციასაც ჰქონდა. აუცილებლად უნდა იყოს გაითვალისწინებული, როგორ იმოქმედებს ეს რეზოლუცია იმ ქვეყნებზე, რომლებმაც ხმა უნდა მისცენ რეზოლუციას. არ შეუძლია ქვეყანას, მიიღოს რეზოლუციის ისეთი ტექსტი, რომელიც ეწინააღმდეგება მის ეროვნულ ინტერესებს.

ქართული რეზოლუცია, ანუ ქართველი დევნილების დაბრუნება რით ეწინააღმდგება სომხეთის ნაციონალურ ინტერესებს? ვილაპარაკოთ, როგორც თქვენ ამბობთ, ქართული რეზოლუციის სისუსტეებზე.

- არ შეიძლება, ვილაპარაკოთ დევნილებზე კონტექსტის გარეშე. დევნილები, რა არსაიდან ჩნდებიან?! აზერბაიჯანელებს უყვართ დევნილებზე ლაპარაკი. 

მესმის, რომ თქვენთვის დიპლომატიურად მომგებიანი და უფრო იოლიცაა აზერბაიჯანზე ლაპარაკი, მაგრამ ვისაუბროთ საქართველოს მიერ ინიცირებულ რეზოლუციაზე, რომელსაც სომხეთმა არ დაუჭირა მხარი.

- საქართველოსადმი დასავლეთის მხარდაჭერის მიუხედავადაც, გაეროს მხოლოდ 50-მა წევრმა სახელმწიფომ მისცა ხმა ამ რეზოლუციას და თითქმის ასი წინააღმდეგი იყო.

დავაზუსტოთ: 86-მა არ მიიღო მონაწილეობა ან თავი შეიკავა და 17-მა მისცა წინააღმდეგ.

- რატომ არ მიიღო მონაწილეობა კენჭისყრაში ამდენმა ქვეყანამ?! არადა, თითქოს საერთაშორისო საზაგადოებისთვის მიუღებელია რუსეთის მიერ აფხაზეთისა და „სამხრეთ ოსეთის“ აღიარება და იქ რუსული ჯარის განთავსება, მაგრამ რეზოლუციას მხარი არ დაუჭირა ქვეყნების უმრავლესობამ. ეს ამტკიცებს იმას, რომ ეს რეზოლუციები არასწორადაა შედგენილი და აიძულა 86 ქვეყანა, არ მიეღო ამაში მონაწილეობა. ესე იგი, იმ ქვეყნებს ესმით, რომ ეს რეზოლუციები სუსტია.

პირადად თქვენთვის რა არის პოლიტიკურად მიუღებელი საქართველოს მიერ შედგენილ რეზოლუციაში?

- ქართული ვარიანტი ასე დაწვრილებით არ წამიკითხავს. ყურადღება მივაქციე მხოლოდ იმ მუხლებს, რომლებიც საერთო იყო ქართულსა და აზერბაიჯანულ რეზოლუციებში.

ქართველი დეპუტატი დიმიტრი ლორთქიფანიძე სვამს ასეთ კითხვას: საქართველომ გახსნა ლარსის გამშვები პუნქტი სომხეთის ინტერსების გათვალისწინებით და აინტერესებს, რატომ უპასუხა ამას სომხურმა მხარემ ხმის არმიცემით გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე?

- რა საჭიროა ასეთი განსხვავებული საკითხების შედარება?! თურქეთმაც გაუხსნა სომხეთს გზა სომხური ტაძრისკენ, თუმცა პროცესი ჯერ არც კი დაწყებულა და ეს გაასაღა, როგორც თურქეთის დიდსულოვნება, მისი კეთილი ნება, თითქოს ღამით არ სძინავთ და სულ სომხებზე ფიქრობენ. ასეთი მიდგომა ხელს უშლის საერთაშორისო ურთიერთობებს. კონკრეტული პრობლემა უნდა შეფასდეს და არ არის საჭირო მისი განზოგადება. როდესაც ამა თუ იმ რეზოლუციას ამზადებთ, სხვისი თვალებით უნდა შეხედოთ ამას: ხომ არ შეიცავს ის წინააღმდეგობებს და ხომ შეუქმნის შეუქმნის პრობლემებს სხვა ქვეყნებს. მიაქციეთ ყურადღება, რა ცოტა ქვეყანამ დაუჭირა მხარი თქვენს რეზოლუციას?! რატომ? იმიტომ, რომ იქ ბევრი ისეთი რამ იყო, რაც მიუღებელია სხვებისთვის.

ოღონდ, ისიც გავიხსენოთ, რომ თქვენ არ შეგისწავლიათ გულდასმით საქართველოს მიერ მომზადებული რეზოლუცია. მაშინ ასე გკითხავთ: როგორ ხედავს სომხეთი რუსულ-ქართულ კონფლიქტსა და ქართველი დევნილების პრობლემას?

- პოლიტიკური თვალსაზრისით, დევნილების საკითხი მეორეხარისხოვანია. სადაც ომია, იქ დევნილებიცაა. წარმოგიდგენიათ, რას ნიშნავს დევნილების დაბრუნება ამა თუ იმ ტერიტორიაზე?! პირადად თქვენ წახვიდოდით ისეთ ადგილას, სადაც არც კი იცით, რა ხელისუფლებაა, რა კანონებიაა, უსაფრთხოების რა გარანტიებია?!

აქ ზოგად მიდგომაზეა ლაპარაკი და არა მექანიზმებზე, თორემ, რა თქმა უნდა, უსაფრთხოების გარანტიების გარეშე დევნილების დაბრუნება შეუძლებელია.

- არ მგონია, რომ ეს რეზოლუციები ამ პრობლემებს ასახავდეს. დევნილების პრობლემის გადაჭრა შეუძლებელია სხვა, უფრო პრინციპული პრობლემების გადაჭრის გარეშე. ადამიანმა დაკარგა საცხოვრებელი ადგილი და უნდა დაბრუნდეს, – საკითხის ასე დასმა ხომ არასერიოზულია?! ასე არ ხდება ხოლმე! არიან თუ არა აზერბაიჯანელი დევნილები პასუხისმგებელნი იმაზე, რაც მთიან ყარაბაღში მოხდა? რა თქმა უნდა, არიან, რადგან მათ თავიანთი დასახლებები სამხედრო ბაზად აქციეს. რატომ არ დგება ამ რეზოლუციებში ეს საკითხი?! ამიტომაც ასეთი რეზოლუციები ან უმცირესობით მიიღება, ან მათ არანაირი რეალური პოლიტიკური მნიშვნელობა არ ექნებათ.

ამ ლოგიკით, გამოდის, რომ ნებისმიერ დიდსა და ძლიერ სახელმწიფოს, თუ მოუნდება რომელიღაც ქვეყნის ტერიტორია, შეეძლება, გამოყაროს ადამიანები სახლებიდან, დაიკავოს ის ტერიტორია და მას ვერავინ მოსთხოვს პასუხს. დევნილების დაბრუნებისთვის ხმის არმიცემა ხომ არ წაახალისებს ასეთ აგრესიულ მიდგომას?

- ასეთ დროს დევნილების პრობლემა არ არის მთავარი. დაზარალებული ქვეყნები, როგორც წესი, დევნილების თემას პოლიტიზებას უკეთებენ. ჩვენც გვყავს აზერბაიჯანიდან დევნილი 100 000 სომეხი, მათი ნაწილი სომხეთშია, ნაწილი – რუსეთში, ნაწილი – მთიან ყარაბაღში, მაგრამ არასდროს მიგვიცია ამისთვის პოლიტიკური ელფერი. ჩვენი საზაგადოება სვამდა ამ საკითხს, მაგრამ არავის არასდროს გამოუტანია ეს პოლიტიკურ არენაზე.

სომხეთი აკონტროლებს ყოფილი ყარაბაღის ავტონომიის ტერიტორიას და დამატებით შვიდ აზერბაიჯანულ რაიონს, ყარაბაღის გარშემო. ამ ფონზე, სომეხი დევნილების აზერბაიჯანში დაბრუნებაზე ლაპარაკი ცოტა უხერხული არ არის?

- რა თქმა უნდა, ყველა პრობლემას თავისი სპეციფიკა აქვს, მაგრამ მე მხედველობაში მაქვს პოლიტიზაციის ასპექტი, როდესაც დევნილების პრობლემის უკან იმალება პოლიტიკური პოზიცია. ასეთ დროს სახელმწიფოებს დევნილების პრობლემის გადაჭრა კი არ უნდათ, არამედ პოლიტიკური მიზნებით აქვთ.

გულისხმობთ იმას, რომ საქართველოს ხელსიუფლება დევნილებით ეწევა სპეკულაციას?

- აზერბაიჯანი წლობით აცხოვრებდა დევნილებს ბანაკებში, რომ თითოეული  ჩამოსული სტუმისთვის ეჩვენებინათ, ნახეთ, რა დღეში არიანო, შემდეგ ისინი დაასახლეს სხვადასხვა ადგილებში, არადა ამის გაკეთება შეეძლოთ 15 წლის წინათაც. აი, ეს არის საკითხის პოლიტიზება და არც ერთი ქვეყანა არ დაუჭერს მხარს დევნილების საკითხის პოლიტიზაციას. ასეთ დროს დევნილები ხდებიან პოლიტიკის მძევლები და ხელისუფლება უბრალოდ აწამებს თავის ხალხს. აი, ამაში ვხედავ აზერბაიჯანული და ქართული ხელისუფლებების დიდ შეცდომას.

ეს კენჭია ჩვენი ხელისუფლების ბოსტანში? საქართველოშიც აშენდა 2008 წლის ომის შემდეგ დევნილთა სოფლები, რომლებსაც, ასევე, ათვალიერებინებენ ჩამოსულ სტუმრებს.

- მე არაფერი ვიცი ამ დასახლებების შესახებ და მიჭირს  პასუხის გაცემა, მაგრამ უარყოფითად ვაფასებ პოლიტიკური მიზნებით ადამიანების ბედით თამაშს.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, რუსეთ-საქართველოს დაპირისპირებაში სომხეთს მიაჩნია, რომ სიმართლე რუსეთის მხარესაა. მაგრამ შარშან, როდესაც მიხეილ სააკაშვილი ერვანში იყო ვიზიტად, ორი მედალი დაჰკიდეთ. ეს როგორ გავიგოთ?

- იყო რაღაც ამგვარი.

მერედა, არ გეჩვენებად ეს უცნაურად? თუ სომხეთი არ იზიარებს საქართველოს პოლიტიკურ კურსს, რისთვის აჩუქეთ მედლები?

- ამას, სხვათა შორის, დიდი სკანდალი მოჰყვა. მაგრამ ორდენი ერთმა მხარემ აჩუქა, მეორემ აიღო, ესე იგი, სახელმწიფოს მეთაურებს მიაჩნდათ, რომ ასე უნდა მომხდარიყო.

თუ თქვენი პასუხებით ვიმსჯელებთ, რუსეთის გარეშე მიიღეთ გადაწყვეტილება, უარი გეთქვათ ქართველი დევნილების დაბრუნებაზე?

- სომხეთმა არ აღიარა ეს რესპუბლიკები! მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ელოდა ამას. ამასთან შედარებით რეზოლუცია ძალიან უმნიშვნელო საკითხია.

მიგაჩნიათ, რომ ამ ჟესტით არ შეგილახავთ საქართველოსთან კეთილმეზობლური ურთიერთობები და იძულებული იყავით, არ დაგეჭირათ მხარი, რათა დაგეცვათ თქვენი ეროვნული ინტერესები. მაგრამ, როდესაც საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრმა თქვა, რომ სომხეთში დისლოცირებული რუსეთის ბაზისთვის იჯარის გაგრძელება საფრთხეს უქმნის საქართველოსო, სომხეთის ხელისუფლება ძალიან აღშფოთდა. ადეკვატური იყო რეაქცია?

- ამ განცხადებით გამოვიდა, რომ სომხეთი უქმნის საფრთხეს საქართველოს.