რა იცვლება რეალურად პროკურატურაში ახალი რეფორმებით და რატომ აგონებს გია მეფარიშვილს პროკურატურის რეფორმა ,,უნტეროფიცრის ქვრივს''

პარლამენტმა ახალი მთავარი პროკურორი დაამტკიცა, მანამდე კი ის ცვლილებები, რომელიც იუსტიციის სამინისტროს საქვეუწყებო ორგანოს - ,,პროკურატურის რეფორმის'' სახელითაა ცნობილი. მიუხედავად იმისა, რომ ირაკლი შოთაძე ბადაშვილის მოადგილე იყო და მისი გაკეთებული ბევრი არაფერი გვინახავს, ე.წ. რეფორმა კი არცთუ ძირეულ ცვლილებებს მოიცავს, ყველა მაინც ,,მონსტრი'' პროკურატურის ,,სამართლიანობის აღდგენის'' მთავარ ორგანოდ გადაკეთებას ელის. რეალურად, რა იცვლება პროკურატურაში, რა უფლებები აქვს მთავარ პროკურორს და ხდება თუ არა უწყება დეპოლიტიზებული და გამჭვირვალე - ,,ვერსიას'' ამ თემაზე ექსკლუზიურ ინტერვიუს ყოფილი გენერალური პროკურორი, 1997 წლის პროკურატურის შესახებ ორგანული კანონის ავტორი, ორი მოწვევის პარლამენტის წევრი, სამართალდამცავი სტრუქტურების მოწყობის რეფორმის კომისიის ყოფილი თავმჯდომარე და საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის ყოფილი მოადგილე, პროფესორი გია მეფარიშვილი ესაუბრა.

- ბატონო გია, რას წარმოადგენს რეალურად პროკურატურის რეფორმა, რა ძირითად ცვლილებებზეა საუბარი?

- დღეს ცნება ,,რეფორმა'' დისკრედიტებულია. ვიდრე პოლიტიკოსები თუ ცალკეული უწყებები ამ სიტყვას გამოიყენებენ, ალბათ, დაფიქრება მართებთ. ნორმალურ ქვეყანაში რეფორმა სისტემისა და საკანონმდებლო ბაზის შექმნა, სუსტი სისტემის არსებობის პირობებში კი მისი გაძლიერებაა. სამწუხაროდ, ამ 25 წლის განმავლობაში ან ერთ ადგილს ვტკეპნით, ან გაუმართლებელ ცვლილებებს ვიღებთ. საქართველოს ძირითად კანონში, კონსტიტუციასა და სხვა საკანონმდებლო აქტებში ისეთი ქაოსი და განუკითხაობაა, ნორმალური სახელმწიფოსთვის მიუღებელი იქნებოდა. ჩვენს კონსტიტუციაში, ბოლო 20 წელიწადში, 50 ცვლილებასა და დამატებაზე მეტი შევიდა - ჩათვალეთ, ამით კონსტიტუცია ბეჭებზე გვაქვს დადებული. აშშ-ში კი, 200-ზე მეტი წლის კონსტიტუციაში, 40-ზე ნაკლები ცვლილებაა შესული. გაპარტახებულია სისხლის სამართლის, საპროცესო, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი და სხვა მრავალი საკანონმდებლო აქტი, რომლითაც ადრე თავს ვიწონებდით. დღეს გვესმის კითხვები - რა არის პროკურატურის რეფორმა, ვინ და როგორ შეიძლება განახორციელოს და ა.შ.? თუ ვინმეს ჰგონია, რომ მთავარი პროკურორის პოსტზე კაცი დაინიშნება და რეფორმებს დააჩქარებს, ეს უვიცობაა და სხვა არაფერი. ცხადია, მთავარ პროკურორზეც ბევრია დამოკიდებული, მაგრამ ეს წმინდა პოლიტიკური პროცესია, რომელიც მთავრობისა და პარლამენტის განსახორციელებელია. 1995 წელს, კონსტიტუციაში სრულიად ახლებურად ჩამოყალიბდა 91-ე მუხლი და პროკურატურის ადგილი სასამართლო ხელისუფლების ინსტიტუციად განისაზღვრა. ,,ვარდების რევოლუციით'' მოსულმა პოლიტიკურმა ჯგუფმა კი მას სტატუსი არსებითად შეუცვალა და დღეს პროკურატურა იუსტიციის სამინისტროს შემადგენლობაში არსებული სამთავრობო დაწესებულებაა. ახლა, შედის ცვლილებები და იქმნება სათათბირო ორგანო, რომელსაც იუსტიციის მინისტრის მიერ წარდგენილი მთავარი პროკურორის კანდიდატურის მოწონება და რეკომენდაციების მომზადება ევალება. თურმე, ეს არის პროკურატურის რეფორმის საწყისი და მაქსიმალური გამჭვირვალობის გარანტი.

- ხელისუფლების თქმით, ცვლილებების მთავარი მიზანი უწყების დეპოლიტიზება და მასზე საპარლამენტო კონტროლის დაწესება უნდა ყოფილიყო. თქვენი აზრით, მიზანი მიღწეულია?

- ამ აზრს ვერ გავიზიარებ. 1997 წელს, პარლამენტმა მიიღო ორგანული კანონი პროკურატურის შესახებ, რომელზეც მომხსენებელი ვიყავი, ამიტომ ეს ჩემთვის მეორე და მესამეხარისხოვანი საკითხი არ არის. 2003 წლის მერე ეს კანონი არ შეცვლილა, მაგრამ მისი რამდენიმე მუხლი დამახინჯდა. დღეს გვაქვს ფსევდოკანონი, რომელიც ბევრ უხერხულ კითხვას ბადებს. თურმე, პროკურატურის დეპოლიტიზების საკითხი იყო გადასაწყვეტი. კი მაგრამ, დღეს პროკურატურა აღმასრულებელი ხელისუფლების საქვეუწყებო დაწესებულებაა და ამიხსენით, არის თუ არა მთავრობა პოლიტიზებული? იუსტიციის მინისტრი ხომ პოლიტიკური თანამდებობის პირია, ამასთან, ის შეიძლება იყოს რომელიმე პარტიის წევრი. ამიტომ არ მესმის, როგორ შეიძლება, პროკურატურაში პოლიტიკური გავლენა და კონიუნქტურა არ იყოს? არადა, 1997 წელს, როცა პროკურატურა სასამართლო ხელისუფლებაში გადავიდა, ამბობდნენ, მისი ადგილი აქ არ არისო, მაგრამ სასამართლო და პროკურატურა ერთმანეთს მაქსიმალურად დაუახლოვდა.

- ანუ მაშინ პროკურატურა მთავრობის კონტროლიდან გავიდა?

- დიახ, პროკურატურა მთავრობის, პრეზიდენტის კონტროლიდან გადიოდა და საქართველოს პარლამენტს მხოლოდ გენერალური პროკურორი ემორჩილებოდა. სხვათა შორის, მაშინდელ გენერალურ პროკურორს ახლანდელ მთავარ პროკურორზე მეტი უფლებამოსილება ჰქონდა, განსაკუთრებით, დამნაშავეობის წინააღმდეგ ბრძოლის კოორდინაციის სფეროში.

- თუმცა სწორედ ეს იწვევდა უკმაყოფილებას, რომ პროკურატურა ,,მონსტრი'' გახდა, დღეს კი ასე აღარაა.

- დღეს პროკურატურა ძალიან ამორფული უწყებაა და ბევრ კითხვას ბადებს. საკანონმდებლო დონეზე რომ ვუყურებ მის მდგომარეობას, გული მწყდება: უწყებაში საგამოძიებო აპარატი თითქმის სრულად განადგურდა. პროკურატურა იძიებდა მკვლელობებს, გაუპატიურებას, პოლიციელების, მოსამართლეების მიერ ჩადენილ დანაშაულებს. დღეს კი ყველაფერი ეს საპოლიციო უწყებაშია გადასული და პროკურატურას მხოლოდ კორუფციული საქმეებისა და სპეცპირების დანაშაულების გამოძიება დარჩა. წინა ხელისუფლებამ ესეც რეფორმების სახელით გააკეთა.

- ამ ხელისუფლების მიერ რეფორმების სახელით შეტანილი ცვლილებებით, პროკურატურაში უკეთესობისკენ არაფერი შეცვლილა?

- იცით, რა? - სამი წელი გავიდა და ამ კანონების გასწორება შეიძლებოდა. მთელ რიგ ცვლილებებს, ვთქვათ, ორგანული კანონის შეცვლას საკონსტიტუციო უმრავლესობა არ სჭირდება. ეტყობა, ამაზე არავინ იფიქრა. ამიტომ მიმაჩნია, რომ რაც ახლა მოხდა, თუნდაც საპროკურორო საბჭოს შექმნა და ა.შ. რეფორმა საერთოდ არ არის. რამდენიმე პირი აირჩა აკადემიური წრეებიდან და თურმე, ეს ყოფილა გამჭვირვალობის უმაღლესი დონე. როცა მთავარი პროკურორის კანდიდატურას მინისტრი წარადგენს, მთავრობა აძლევს თანხმობას, საბჭო იწონებს და პარლამენტი ამტკიცებს, რომელ დეპოლიტიზებაზეა საუბარი?

სწორედ ამით უნდა დავიწყოთ: სად უნდა იყოს პროკურატურა, როგორც სახელმწიფო ხელისუფლების შტო? - აუცილებლად უნდა იყოს სასამართლო ხელისუფლებაში. ის, რაც ახლა გვაქვს, რეფორმა საერთოდ არ არის. შესაძლოა, რეტროგრადი ვარ ან ვერ ვხედავ, რა იცვლება უკეთესობისკენ, მაგრამ პროკურატურის რეფორმას ვერ ვხედავ.

- შედეგი ,,სამართლიანობის აღდგენა'' უნდა იყოს - ,,ოცნების'' მთავარი დაპირება სწორედ ეს იყო. რატომ ფერხდება გამოძიება, არსებობს თუ არა საქმეების გადახედვისა და ეფექტურად გამოძიების რესურსი, რაშია დღეს მთავარი პრობლემა, რაც ე.წ. სამართლიანობის აღდგენას აფერხებს?

- პირველ რიგში, პრობლემა ვადებთან დაკავშირებით იქმნება. სამოქალაქო და ადმინისტრაციულ დავებზე, პრაქტიკულად, ხანდაზმულობის ვადა უკვე გასულია. დარჩა მხოლოდ სისხლის სამართლებრივი დავები. როგორც კი ეს ხელისუფლება მოვიდა, პარლამენტმა პოლიტიკური ნიშნით დაკავებულების გათავისუფლებისა და პოლიტიკური დევნილების სტატუსის მინიჭების გადაწყვეტილება მიიღო. პირდაპირ ვამბობ: ეს საერთოდ არ იყო კონსტიტუციური პროცესი. რამდენადაც ვიცი, ასეთი გამოცდილება მხოლოდ ბირმაშია, ისიც, სახელმწიფო გადატრიალების შემდეგ. ასე რომ, ბირმას დავეწიეთ და გავუსწარით. საინტერესოა, სადაა პოლიტპატიმრებად აღიარებული და გათავისუფლებული ხალხის განაჩენები - ყველა ძალაშია! უბრალოდ, ციხის კარი გამოაღეს და ხალხი გამოუშვეს, სულ ეს იყო მთელი პროცესი. ამ განაჩენების გადახედვაზე რატომ არავინ იფიქრა?

- 2015 წლის მარტში, პროკურატურაში სპეცდეპარტამენტი შეიქმნა, რომელსაც გამოძიების პროცესში დაშვებული ხარვეზების გამოსწორება აქვს დავალებული. ამ განაჩენებს მან უნდა გადახედოს?

- განაჩენების გადახედვისა და მასში ცვლილებების შეტანის, ან მისი გაუქმების უფლება მხოლოდ სასამართლოს აქვს. ეს კონსტიტუციური ნორმაა და რა გამოდის - იგივე მოსამართლეებმა უნდა გადახედონ გადაწყვეტილებებს, ვინც, თავის დროზე, მიიღო? ეს ხომ აბსურდი და ჩაკეტილი წრეა! ჩვენ ვთავაზობდით ხელისუფლებას სპეციალიზებული სტრუქტურის (პალატის) შექმნას, 2-3 შემადგენლობით (6-9 მოსამართლე), რომელშიც უნდა ყოფილიყვნენ მოსამართლეები, რომელთაც წინა გადაწყვეტილებებთან შეხება არ ექნებოდათ. რაც შეეხება სპეციალიზებულ პროკურატურას, ის დროებით, 2-3 წლის ვადით უნდა შექმნილიყო და მასში სულ 60-70, გამოცდილების მქონე და სუფთა ბიოგრაფიის თანამშრომელი გაერთიანებულიყო - გამომძიებელი, პროკურორი, სპეციალისტი. ამ თვალსაზრისით, ახლანდელ ცვლილებებს რეფორმას საერთოდ ვერ ვუწოდებ. ეს კანონის 2-3 მუხლში ცვლილებაა, რაც არაფერს იძლევა და არცერთი მათგანი არ შეხებია პროკურატურის უფლებამოსილების და ამ სტრუქტურის დეპოლიტიზების ნაწილს. დღევანდელი კანონმდებლობით,

მთავარი პროკურორის პოსტი, რა თქმა უნდა, პოლიტიკურია და ის პოლიტიკურ გავლენას ვერ გაექცევა. ამის შემსუბუქება კი სასამართლო ხელისუფლებაში ყოფნისას იყო შესაძლებელი. თუ ,,ოცნება'' საკონსტიტუციო ცვლილებებს ვერ იღებს, იმის გაკეთება ხომ მაინც შეუძლია, რომ პოლიციელის დანაშაულს პოლიციელი არ იძიებდეს, ან საგამოძიებო ქვემდებარეობის საკითხი იუსტიციის მინისტრის ბრძანებით არ წყდებოდეს? პროკურატურას ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობაზე ზედამხედველობა ევალებოდა, ახლა კი თავად გახდა ორგანო, რომელმაც ეს საქმიანობა თან უნდა განახორციელოს და თან აკონტროლოს.

2005 წლიდან, ეს წესი შენარჩუნებულია, არადა, ხელისუფლებას ამის შეცვლა შეეძლო. პროკურატურის დღევანდელ მდგომარეობაზე გოგოლის ცნობილი პიესა მახსენდება, სადაც უნტეროფიცრის ქვრივი, როცა ცუდად იქცევა ხოლმე, საკუთარ თავს წკეპლავს. მეტსაც გეტყვით, ,,ქართული ოცნება'' ორი კერძო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსის გახსნას გვპირდებოდა: ერთი პროკურატურის ინსტიტუციური განვითარების ფონდი უნდა ყოფილიყო, მეორე - თავდაცვის სამინისტროს და უნდა გაგვერკვია, რა ხდებოდა ამ ფონდებში. იქ შედიოდა ე.წ. შემოწირულობები - პატიმარს ეუბნებოდნენ, ვიდრე თანხას არ გადაიხდი, საპროცესო არ გაგიფორმდებაო. თანხა კი ჯერ პროკურატურის ფონდში ირიცხებოდა, მეორე დღეს, პირს საპროცესო შეთანხმებას უფორმებდნენ და ახლა ამაში იხდიდა თანხას და ეს კორუფციული სქემა არ იყო? მაინტერესებს, რატომ არ გახსნა ,,ოცნებამ'' ეს ფონდები და მათი ბიუჯეტთან ანგარიშსწორების საკითხი პარლამენტმა სახელმწიფო აუდიტის სამსახურს რატომ არ შეამოწმებინა? ეს განცხადება ახლა თქვენს გაზეთშიც დაიბეჭდება და იქნებ, ხელისუფლებიდან ვინმე შეცდეს და ეს საკითხი მოიკითხოს? ეჭვი მაქვს, ამ ფონდებში 3 მილიარდამდე იყო მობილიზებული და დღემდე საიდუმლოა, სად წავიდა და როგორ გადანაწილდა ეს გადარიცხვები. სამი წელი სრულიად საკმარისი იყო ამის მოწესრიგებისთვის. ალბათ, დღევანდელ ხელისუფლებას უნდა ჰკითხოთ, რატომ არ მოიხსნა კითხვები ამ თემაზე.

ისე, პროკურატურა სპეციალიზებული დაწესებულებაა, სადაც ყველაფერი კადრების პროფესიონალიზმსა და გამოცდილებაზეა დამოკიდებული. საშუალო დონის გამოძიებელს, მინიმუმ, 5-წლიანი გამოცდილება უნდა ჰქონდეს და ეს ჩემი მოგონილი არ არის. დღეს კი გამომძიებლობა არავის უნდა, ყველას უფროსობა სურს - გამოძიება, პრაქტიკულად, მოკლულია, პროკურატურა კი დასუსტებული და უფლებააყრილი. შეიძლება, ადამიანმა შრომის წიგნაკი პირდაპირ მინისტრობით გახსნას?

- ახალარჩეულ მთავარ პროკურორს ასაკისა და გამოუცდელობის გამოც ხშირად ედავებიან. თქვენ თუ იცნობთ შოთაძეს ან მის გეგმებს როგორ აფასებთ, რომელთა ნაწილიც პარლამენტში დამტკიცებისას მოვისმინეთ?

- არ ვიცნობ, მასთან შეხება არ მქონია. პროკურატურიდან გაცილებით ადრე წავედი, ვიდრე ბატონი ირაკლი მოვიდოდა. მის თვისებებზე რომ ვისაუბრო, მართალი არ ვიქნები, რადგან წარმოდგენა არ მაქვს, თუმცა ერთს ვიტყვი - ამ განხილვების დროს საკმაოდ თავშეკავებული იყო, მიუხედავად იმისა, რომ ისეთი კითხვები დასვეს, შეიძლება, ადამიანს ტანსაცმელი შემოეგლიჯა. მოთმინება და თავშეკავება პროკურორისთვის კარგი თვისებაა. ერთიცაა, თუ ბატონ შოთაძეს ჰგონია, რომ სამართლიანობის აღდგენა მის სახელს დაუკავშირდება, ცდება. ეს გლობალური პოლიტიკური პროცესია, რომელსაც უმაღლესი საკანონმდებლო შტო გადაწყვეტს და ამისთვის საკანონმდებლო ბაზაც უნდა მომზადდეს. ამას კი ირაკლი შოთაძე ვერ მოამზადებს, ეს მისი არც საქმეა და არც ვალდებულება. ეს საკითხი პარლამენტმა და მთავრობამ უნდა გადაწყვიტონ და დაარეგულირონ. მხოლოდ ამის შემდეგ მოვთხოვოთ პასუხი პროკურორს. მას ბევრი რამის გაკეთება შეუძლია, თუმცა ვერაფერს შეძლებს, თუ დიდი პოლიტიკური, მორალური და საერთაშორისო მხარდაჭერა არ ექნება. მინდა, ამ ახალგაზრდა კაცს წარმატება და გამძლეობა ვუსურვო ამ ურთულეს და ცეცხლსაშიშ თანამდებობაზე.