2025 წლის 26 მარტს სომხეთის ეროვნულმა ასამბლეამ ოფიციალურად მიიღო კანონი ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესის დაწყების შესახებ. კანონს მხარი 64-მა დეპუტატმა დაუჭირა, წინააღმდეგი მხოლოდ 7 იყო. სომხეთის პარლამენტის მიერ მიღებული კანონი ლაკონურია. ის შეიცავს მხოლოდ ერთ წინადადებას: „სომხეთის რესპუბლიკა, რომელიც ცდილობს განავითაროს დემოკრატიული ინსტიტუტები, გააუმჯობესოს საზოგადოების კეთილდღეობა, გააძლიეროს უსაფრთხოება, მდგრადობა და კანონის უზენაესობა, აცხადებს სომხეთის რესპუბლიკის ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესის დაწყებას“.

პრემიერ-მინისტრმა, ნიკოლ ფაშინიანმა ხაზი გაუსვა, რომ კანონის მიღება ხანგრძლივი პროცესის მხოლოდ პირველი ნაბიჯია. „საბოლოო გადაწყვეტილება შეიძლება მიღებულ იქნეს მხოლოდ რეფერენდუმის გზით; სხვა ვარიანტები არ არსებობს“, - თქვა მან.

გატეხილი ალიანსი რუსეთთან

სომხეთის შემობრუნება ევროპისკენ ერთ ღამეში არ მომხდარა. მოსკოვთან ურთიერთობები 2023 წელს ყარაბაღში მომხდარი მოვლენების შემდეგ გაფუჭდა. ერევნისთვის განსაკუთრებით მტკივნეული იყო ის, რომ ყარაბაღში დისლოცირებულმა რუსმა სამშვიდობოებმა, დაახლოებით 2000 ადამიანმა, ხელი არ შეუშალა აზერბაიჯანის ოპერაციას. მოგვიანებით ფაშინიანმა ერისთვის სატელევიზიო მიმართვაში განაცხადა, რომ სომხეთის უსაფრთხოების არსებული ალიანსები აღმოჩნდა „არაეფექტური“ და „არასაკმარისი“.

2024 წლის თებერვალში სომხეთმა გააყინა მონაწილეობა CSTO-ში, რომელიც რუსეთის ხელმძღვანელობით ნატოს მსგავსი პოსტსაბჭოთა ქვეყნების თავდაცვის ალიანსია. მეტიც, მოსკოვის წინააღმდეგობის მიუხედავად, ერევანი შეუერთდა სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს (ICC), რომელიც ქვეყანას ავალდებულებს დააკავოს რუსეთის პრეზიდენტი ვლადიმერ პუტინი მისი ვიზიტის შემთხვევაში, რადგან სასამართლომ მას დაპატიმრების ორდერი გასცა.

რუსეთის წინააღმდეგობა სომხეთის ევროპული ინტეგრაციის მიმართ

მოსკოვის რეაქცია სომხეთის გადაწყვეტილებაზე ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესზე უარყოფითია. რუსი ოფიციალური პირები მუდმივად ავრცელებენ თეზისს, რომ ევროკავშირში გაწევრიანება შეუთავსებელია ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში (EAEU) მონაწილეობასთან, რომლის წევრიც სომხეთი 2015 წლიდან არის.

„რა თქმა უნდა, ქვეყანამ უნდა გადაწყვიტოს და გააკეთოს ეს არჩევანი. რადგან ორ სკამზე ჯდომა შეუძლებელი იქნება, ეს აბსოლუტურად აშკარაა“, - განაცხადა რუსეთის ვიცე-პრემიერმა, ალექსეი ოვერჩუკმა.

სომხეთის გავლენის ორბიტაში შესანარჩუნებლად მოსკოვმა გააძლიერა დიპლომატიური ძალისხმევა. სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სამშვიდობო შეთანხმების მზადყოფნის გამოცხადების შემდეგ, იგივე ოვერჩუკმა აღნიშნა რუსეთის მზადყოფნა აღადგინოს რეგიონული კომუნიკაციების განბლოკვის სამმხრივი სამუშაო ჯგუფი, რომელიც შეიქმნა სომხეთთან და აზერბაიჯანთან 2020 წლის ნოემბერში ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების შემდეგ.

სამშვიდობო შეთანხმება აზერბაიჯანთან: გარდამტეხი მომენტი

სომხეთის რეორიენტაცია დასავლეთისკენ აზერბაიჯანთან სამშვიდობო მოლაპარაკებებში პროგრესის პარალელურად მიმდინარეობს. 2025 წლის 13 მარტს აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, ჯეიჰუნ ბაირამოვმა მოულოდნელად გამოაცხადა, რომ ორ ქვეყანას შორის სამშვიდობო ხელშეკრულების ტექსტზე მუშაობა დასრულდა. სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ დაადასტურა ეს ინფორმაცია და გამოთქვა მზადყოფნა შეთანხმდეს ხელშეკრულების ხელმოწერაზე. 17 პუნქტისგან შემდგარ სამშვიდობო ხელშეკრულებას ბოლო მომენტამდე ორი გადაუჭრელი საკითხი ჰქონდა. ერთი მათგანი ეხებოდა სომხეთისა და აზერბაიჯანის მიერ საერთაშორისო სასამართლოებში წარდგენილი სამართლებრივი საჩივრების გაუქმებას, ხოლო მეორე ეხებოდა მათ საერთო საზღვარზე „მესამე ქვეყნის ძალების“ განლაგების აკრძალვას. ითვლება, რომ ეს უკანასკნელი ეხება კონკრეტულად ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისიას სომხეთში ( EUMA ), რომელიც განლაგდა აზერბაიჯანთან საზღვრის სომხურ მხარეს 2023 წლის თებერვალში.

აღსანიშნავია, რომ შეთანხმებამ მიიღო ფართო საერთაშორისო მხარდაჭერა. მის მხარდასაჭერად გამოვიდნენ შეერთებული შტატები, ევროკავშირი, საფრანგეთი, გერმანია, ჩინეთი და რუსეთი. მრავალმხრივი ორგანიზაციებიც კი, როგორიცაა ნატო და CSTO, მიესალმნენ ამ ამბებს.

არის თუ არა სომხეთის ევროკავშირში გაწევრიანების პერსპექტივები რეალური?

სომხეთის ევროპისკენ გადამწყვეტი შემობრუნების მიუხედავად, მისი ევროკავშირში გაწევრიანება უახლოეს მომავალში ნაკლებად სავარაუდოა. ერევნის ინიციატივას ბრიუსელმა თავშეკავებით უპასუხა. „ჩვენ ვიცით კანონპროექტი სომხეთის ევროინტეგრაციის პროცესთან დაკავშირებით, ჩვენ გავაანალიზებთ და განვიხილავთ მას სომხეთის ხელისუფლებასთან“, - განაცხადა ევროკავშირის უმაღლესმა წარმომადგენელმა საგარეო საქმეთა და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში ანიტა ჰიპერმა. ამასთან, მან ხაზი გაუსვა, რომ პრიორიტეტი ენიჭება მიმდინარე ყოვლისმომცველი და გაძლიერებული პარტნიორობის შეთანხმების (CEPA) იმპლემენტაციას, რომელიც 2017 წელს გაფორმდა და 2021 წელს შევიდა ძალაში.

ამ შეთანხმებას ეფუძნება სომხეთსა და ევროკავშირს შორის არსებული ურთიერთობები, ასევე ქვეყნის მონაწილეობა აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროგრამაში. 2024 წელს პარტნიორებმა დაიწყეს დიალოგი უვიზო რეჟიმის შესახებ.

გრძელი გზა ევროპისკენ

სომხეთის გზა ევროკავშირში გაწევრიანებისკენ იქნება გრძელი. ქვეყნის გეოგრაფიული მდებარეობა, ევროკავშირთან საერთო საზღვრების არარსებობა, მოუგვარებელი რეგიონალური კონფლიქტები და ეკონომიკური დამოკიდებულება რუსეთზე, ეს ყველაფერი სერიოზულ დაბრკოლებებს წარმოადგენს ევროინტეგრაციის გზაზე.

წყარო: https://www.trt.global/russian/article/b46ef245f6fc