[მანანა ნოზაძე]

მწერლისა და ყოფილი ჟურნალისტის გურამ ოდიშარიას სახელი აფხაზეთთან განუყოფელია. მიუხედავად იმისა, რომ ზღვა მისთვისაც შორია, იგი კვლავაც აფხაზეთით ცხოვრობს. ამჯერად მწერალი ქართული ჟურნალისტიკის ეთიკასა და პრობლემაზე გვესაუბრება.

ქართველი ჟურნალისტების მიმართ საქართველოში აზრი გაყოფილია: ერთნი მათ დაკვეთილი სტატიების დაწერაში ადანაშაულებენ, სხვები ყველა უბედურების სათავედ ამ პროფესიის ხალხს მიიჩნევენ, ზოგჯერ კი მათ ხან დამსახურებულად, ხანაც დაუმსახურებლად ადიდებენ. რას ნიშნავს საქართველოში დაკვეთილი ჟურნალისტიკა?  

- ყველა სფეროში ასეა, რადგან საზოგადოება განსხვავებულია. ჟურნალისტებიც ამ საზოგადოების შვილები არიან. რაც თავი მახსოვს, ასე იყო საბჭოთა პერიოდშიც. დღესაც არიან ძალიან გაბედული ჟურნალისტები. არიან ნახევრადგაბედულები, კომფორმისტები, ნონკომფორმისტები და სხვა. ეს ჩვეულებრივი ამბავია. ისევე, როგორც მოგწონს ესა თუ ის მწერალი, ყიდულობ მის წიგნს და იგი შენი მწერალი ხდება.

ასე რომ, ყველას ჰყავს თავისი ჟურნალისტი და მეც მყავს ჩემი ჟურნალისტი, რომელსაც სიამოვნებით ვუსმენ ტელევიზიით, ან კიდევ სიამოვნებით ვეცნობი მის ნაბეჭდ სტატიებს, რადგან მისი ობიექტურობის მჯერა. ჩვენ, მკითხველები, ყველაფერს ვერ გადავამოწმებთ, სხვადასხვა  სფეროში არსებულ ყველა დეტალს ვერ გავეცნობით. ამიტომ, როცა გყავს ისეთი ჟურნალისტი, რომელსაც ენდობი, მას კითხულობ.

პოლიტიკოსებშიც ასეა. არის პოლიტიკოსი,  რომელიც წინასწარ იცი, ინტერვიუს დროს რომელ შეკითხვებს უპასუხებს და რომელს-არა. ისიც კი იცით, როგორ უპასუხებს. ასევეა მკითხველიც, ან წაიკითხავს, ან არა ამა თუ იმ ჟურნალისტის ინტერვიუს. არსებობენ სხვა ჟურნალისტებიც, რომელსაც საერთოდ არ კითხულობ. ძალიან ძნელია, პროცენტულად განსაზღვრო, რამდენი ჟურნალისტი წერს დაკვეთილ პუბლიკაციებს.

საერთოდ, ერთი ასეთი აღმოსავლური გამოთქმაა-  სამი გულმხურვალედ, ჭეშმარიტად მლოცველი  გადაარჩენს სამყაროსო. ქვეყანას თუ ჰყავს სამი ჭეშმარიტი ჟურნალისტი, ე.ი. მას აქვს ჟურნალისტიკა.

საქართველოში არის კი სამი ასეთი ჟურნალისტი?

- დიახ, არის. სამზეც მეტი. მათი  სახელების ჩამოთვლა ძალიან შორს წაგვიყვანს. ჟურნალისტიკასა და მწერლობას ვაერთიანებ, რადგან ჟურნალისტიც ვარ და მწერალიც. მე ჟურნალისტიკასა და მწერლობას ერთად ვიწყებდი. დღესაც მიმაჩნია, რომ ყოფილი ჟურნალისტი არ არსებობს. მაშინ გამოდიოდა გაზეთი „საბჭოთა აფხაზეთი.

“ეს იყო საოლქო გაზეთი. ჟურნალის რედაქტორიც ვყოფილვარ. მართალია, ლიტერატურულ-საზოგადოებრივი იყო, მაგრამ ეს ჩემი ხელობაა.  სოხუმის რაიონის და ქალაქ სოხუმის რადიომაუწყებლობის რედაქციაშიც მიმუშავია. ასე რომ, ძველი „რადიოშნიკი“ ვარ. დღესაც კიდევ ჩემს ნაწერებს ხანდახან ატყვია პუბლიცისტიკა. ყოველთვის ვცდილობდი, როგორც ჟურნალისტი, თავისუფალი ვყოფილიყავი. იმ დროს ეს ჭირდა, შეფარვით იტყოდი სიმართლეს ან ადამიანზე რეპორტაჟს გააკეთებდი. იყვნენ პოლიტიკური ჟურნალისტებიც, პოლიტიკაზე რომ წერდნენ, თუმცა მე პოლიტიკაზე არ ვწერდი.

შეგნებულად არ წერდით?

- რა თქმა უნდა, შეგნებულად, რადგან, ჯერ ერთი, რომ დამეწერა, რეალურად რას ვფიქრობდი, არც დამიბეჭდავდნენ, ისეთი პერიოდი იყო. მიმაჩნია, რომ  განსაკუთრებით დღეს, ჟურნალისტი ისე უნდა იყოს, როგორც პოეტი. ვგულისხმობ მის თავისუფლებას.

დამნაშავე უფრო ვინ არის- ჟურნალისტი, რომელიც შეკვეთილ სტატიებს წერს თუ   ის ადამიანი, ვინც მას დირექტივებს აძლევს?

- ვინც წერს. რატომ უნდა დაწეროს შეკვეთილი მასალა? ხომ შეუძლია არ დაწეროს?

ზოგიერთი ჟურნალისტი თავს იმართლებს, რომ უჭირს, მის ოჯახს რჩენა უნდა და ამიტომაც მიდის კომპრომისზე. ეს არგუმენტი არადამაჯერებლად მიგაჩნიათ?

- მაშინ სხვა პროფესია აირჩიოს. ერთი წუთით წარმოიდგინეთ, რომ პოეტი   დაკვეთილ ლექსებს  წერდეს და ასრულებდეს ხელისუფლების მადიდებელ დირექტივას. ან პირიქით, ოპოზიციას უკმევდეს გუნდრუკს. ეს ხომ ყველაზე ყალბი ლექსი იქნება? არც გამოუვა. ჟურნალისტიკა შემოქმედება და სინდისია. სინდისთან წილნაყარი უნდა იყო. ამიტომაც რჩეულ ჟურნალისტად არა მარტო მაღალი რანგის პროფესიონალი, არამედ სინდისის ხალხი მიმაჩნია.

ჟურნალისტის ამპლუაში როგორი იყავით? ჟურნალისტიკასთან დაკავშირებულ რაიმე საინტერესო ცხოვრებისეულ დეტალს თუ გაიხსენებთ?

- ჟურნალისტიკამ,  როგორც მწერალს, ბევრი რამ მომცა. მაშინ ახალგაზრდა ვიყავი და დავალებას მაძლევდნენ, რომელიმე მთიან სოფელში წავსულიყავი და იქიდან რეპორტაჟი ჩამომეტანა, თუ როგორ ცხოვრობენ იქაურები- მეგრელები, აფხაზები და სხვა ხალხები. ძირითადად იქ შერეული მოსახლეობაა.

ფეხით მოვიარე მთელი აფხაზეთი და შევისწავლე ადამიანები. მწერლისთვის ეს ადამიანები უკვე პერსონაჟები ხდებიან. თან უამრავი ამბავი გავიგე. მიდიხარ მთიან სოფელში და რომელიმე ბრიგადირი გიყვება, გადაჭარბებით როგორ ასრულებს გეგმას და ა.შ. მაგრამ ჩვენ, ქართველები და აფხაზები, მაინც კავკასიელები ვართ, ამიტომ მოგვიანებით აუცილებლად  სუფრასთან მეპატიჟებოდნენ.

ამ სუფრაზე უკვე სულ სხვა ამბებს მიყვებოდნენ. არა იმას, რასაც საგაზეთოდ ამბობდნენ. ეს ადამიანები  ჭეშმარიტ ამბებს იხსენებდნენ. ასე რომ, უამრავი სიუჟეტი და ჩანაწერი გვქონდა, რომელიც შემდეგ ჩემს მოთხრობებსა და რომანებში გამომადგა. მაშინ ლექსებს ვწერდი, პოეზიაში ეს მასალები ნაკლებად მადგებოდა, მაგრამ პროზაიკოსობა გვიან მოვიდა. პროზაიკოსი შემოქმედებას მოგვიანებით იწყებს, ჯერ უნდა იცხოვრო, გამოიარო ცხოვრების სიძნელეები. ეს ცხოვრება კი ჟურნალისტიკამ კარგად გამომატარა.

ფაქტობრივად, ჩვენი ცნობილი მწერლები  ჟურნალისტიკაში მოღვაწეობდნენ, თუნდაც ილიადან დაწყებული, რედაქტორობდა გაზეთ „ივერიას“. თუ ხმამაღალი ნათქვამი არ იქნება, შესაძლოა, ზოგიერთი ჟურნალისტიც განვიხილით ნახევრადმწერლად?

- ნებისმიერ ჟურნალისტზე ამას ვერ ვიტყვით, მაგრამ არიან გამორჩეული ჟურნალისტები, რომლებიც შესანიშნავად წერენ და კარგი მწერლებიც გამოსულან. მაგალითად, პირადად მე ლექსებს ვწერდი და, როცა ომის შემდეგ გადმოვედი თბილისში, პროზაში დამეხმარა ის, რომ  ცოტათი  ხელი  ჟურნალისტიკაში  მქონდა გაწაფული. დევნილთა უღელტეხილი რომ გადმოვიარე, ეს ფაქტობრივად, რეპორტაჟი იყო. ზუსტად  რეპორტაჟივით დამიწერია.

დღევანდელ აფხაზურ პრესას თუ ეცნობით? რამდენად თავისუფალნი არიან იქაური ჟურნალისტები თავიანთ არჩევანში?

- იქაც არიან გამბედავი ჟურნალისტები. გამოდის თავისუფალი გაზეთები, რომლებიც დაუფარავად აკრიტიკებს  იქაურ დღევანდელ ხელისუფლებას, მათ პოლიტიკას, იმავე რუსებთან მიმართებით. აფხაზეთის ჟურნალისტები საშიშროების წინაშე აყენებენ საკუთარ თავს. ძალიან ვაჟკაცი ახალგაზრდები არიან. ვაჟკაცს ვამბობ არა მარტო კაცებთან მიმართებით, მათ შორის, ქალბატონებიც არიან. ახლა შეგნებულად არ მინდა, მათი გვარები ჩამოვთვალო.

აფხაზები თვითონვე გრძნობენ, რომ მალე რუსების გავლენის სფეროდ იქცევიან და მალე აფხაზური ერი აღარ იარსებებს?

- ასე ვერ ვიტყოდი, რომ მალე აფხაზური ერი აღარ იარსებებს. მწვავედ არის ნათქვამი; მაგრამ ის, რომ აფხაზეთში რუსეთის გავლენა დიდია, ამას გრძნობენ. ერთ-ერთი პირველი ამას აცნობიერებს რამდენიმე ჟურნალისტი, რომელიც იქ ამინდს ქმნის. გარდა ამისა, მათ ისეთი რესპონდენტებისგან აქვთ ინტერვიუ აღებული, რომლებიც დაუფარავად გამოხატავენ თავიანთ აზრს. ერთია, ჟურნალისტმა სიმართლე თქვას, მაგრამ მეორეა კიდევ, თუ ვინ დაუბეჭდავს. ასე რომ, იქ არა მარტო ჟურნალისტები, ისეთი ოპოზიციური გაზეთებიც გამოდის, რომლებიც ამ სტატიებს ბეჭდავენ.

ზოგადად აფხაზეთში სიტუაცია როგორია? წლების მანძილზე თქვენ სახალხო დიპლომატიის აღდგენის საქმეში იყავით ჩართული. 

- 15-17 წელია, რაც სახალხო დიპლომატიის მიმართულებით ვმუშაობ. ესაა  სამოქალაქო, საზოგადოებრივი დიპლომატია. დავდივარ აფხაზებთან, მათ უცხოეთშიც  ვხვდები, აქაც ჩამოდიან, ახლა უფრო იშვიათად. ძნელი სათქმელია, რომ მთლიანად აფხაზებს უნდოდეთ საქართველოსთან დაბრუნება, რადგან ჭრელი საზოგადოებაა. შესაძლოა, აფხაზეთში ჩასული კაცი ისეთ წრეში მოხვდეს, რომ დაასკვნას, მათთან შერიგება საერთოდ შეუძლებელიაო. ამასთან, შესაძლოა, ისეთ ადამიანებს შეხვდეთ აფხაზეთში, რომ იმედი ჩაგესახოთ.

ახლა აფხაზები რთულ პერიოდს გადიან, ჩვენც არ გავდივართ ადვილ პერიოდს. ამაში ჩვენი ბედისწერა ჰგავს ერთმანეთს, ისევე, როგორც  საუკუნეების წინ ჰგავდა. ჩვენ ისტორია  ერთად გამოვიარეთ, ისინი ჩვენი მოძმე ხალხია. ამიტომ მათთან სხვა პოლიტიკა გვჭირდებოდა და 1992 წლის 14 აგვისტო უნდა აგვეცილებინა. რომ არა ეს თარიღი  (როცა აფხაზეთში ომი დაიწყო), ასე არ გართულდებოდა სიტუაცია. 

თქვენი ჟურნალისტობის პერიოდშიც იგრძნობოდა, რომ აფხაზებს ქართველებთან ყოფნა არ უნდოდათ? როგორც წესი, ისინი ქართველებისგან რუსულად საუბარს მოითხოვდნენ.   

-  ხშირად ვამბობთ ხოლმე, მაღაზიაში რომ შევდიოდით და ქართულად რაიმეს  ვიკითხავდით, აფხაზები გვეუბნებოდნენ, რუსულად ილაპარაკეთო. ეს, რა თქმა უნდა, არ იყო ჩვენთან წინააღმდეგობის მიზეზი, მაგრამ პრობლემად მაინც მოჩანდა. ახლაც არის საქართველოში ადგილები, სადაც ქართული არ იცის ხალხმა. ვგულისხმობ, მესხეთ-ჯავახეთს, იქ ტანკითა და ძალისმიერი გზით არაფერი გამოვა. ისევ სიტყვა უნდა მოვიშველიოთ; როგორც რუსთაველი გვასწავლიდა-გველსა ხვრელით ამოიყვანს ენა ტკბილად მოუბარი.

პირადად თქვენ აფხაზეთში წინააღმდეგობა არ შეგხვედრიათ?

- წინააღმდეგობა არ შემხვედრია, რადგან იქ ვიყავი დაბადებული, ვიცოდი მათი მენტალიტეტი. ისიც ვიცოდი, როგორ მელაპარაკა მათთან. ვსაუბრობდით, ვკამათობდით, უკმაყოფილონიც იყვნენ, ზოგიერთ საკითხთან დაკავშირებით  ობიექტურად უკმაყოფილების მიზეზი ჰქონდათ, რასაც ჩვენ მაშინ არ ვისმენდით.

აფხაზეთის ხელისუფლებაში ითხოვდნენ პირველ ადგილებს?

- მარტო პირველ ადგილზე არ იყო საუბარი. ბევრი საკითხი იყო, მათ შორის,  დემოგრაფიულიც (ისინი მცირერიცხოვანნი იყვნენ), ტოპონიმიკა. აფხაზები  ამბობდნენ, მოდი, იქნებ, დასახლებების კომუნისტური ტოპონიმები- „თავისუფლება“, „განახლება“, „ოქტომბერი“, „შრომა“- ძველი აფხაზური სახელებით შევცვალოთ. ჩვენ ამაზეც არ წავედით, არადა, შეგვეძლო, დავმსხდარიყავით და დიალოგი გაგვემართა.

აფხაზეთში მაშინ დიალოგის რესურსი გაგვიწყდა, რაც მათი ბრალიცაა, ჩვენიც და ამ დროს კი სხვა სახელმწიფოს საქმე ვაკეთეთ ორივემ. აფხაზური ლამაზი ლეგენდა არსებობდა, რომელიც ქართველებისა და აფხაზების ხანგრძლივი ურთიერთობის დამადასტურებელი იყო. საუბედუროდ, ეს ლეგენდა ზოგიერთმა სულელმა ქართველმა პროფესორმა უარყო. მახსოვს, თავის დროზე, აფხაზი ავტორი ამაზე განაწყენდა. ნაწერი ჩემს თვალწინ დახია და გაანადგურა.

ლეგენდა კი ასეთი იყო, ტყვარჩელში არსებული სამკურნალო წყალი უშვილო ქალებს კურნავდა. აფხაზური ლეგენდის თანახმად, თამარ მეფეს შვილი დიდხანს არ უჩნდებოდა, ჩავიდა ტყვარჩელში, იმკურნალა და, როცა დაბრუნდა, ვაჟი შეეძინა. მას აფხაზების სიყვარულით, ლაშა-გიორგი უწოდა. „ლაშა“ აფხაზურად სინათლეს ნიშნავს. აფხაზი ამტკიცებდა, თამარს ასე ვუყვარდითო. ეს საუკეთსო ფაქტი იყო, რომ ჩვენ ერთნი ვიყავით. ატყდა ერთი ამბავი, ლაშა რანაირადაა აფხაზური სახელი, ჩვენ ლაშარის ჯვარი გვქონდაო.

გაავებულ პროფესორთა დავას რუსიც ესწრებოდა, იგი უცბად ჩასწვდა პრობლემას და დაადასტურა, მართლაც რა უნდოდა თამარ მეფეს აფხაზეთშიო?! ომი ისეთი არენაა, რომელიც ავკაცებს მაგნიტივით იზიდავს. ორ ავტომატიანს შეუძლია მთელი სოფელი ამოხოცოს. ომის დროს აფხაზმა ქართველი გადაარჩინა და შემდეგ ის გადამრჩენელი აფხაზი დახვრიტეს. აფხაზებს რომ ვხვდები, ომისშემდგომ ისტორიებს მიყვებიან. ჩემს მეზობლად ცხოვრობდა აფხაზი კაცი, რომელიც ქართველთან, გვარად ახალაიასთან, მეტსახელად „ბაჯასთან“ მეგობრობდა. ბაჯა ქართველი ექიმი იყო, მეტად დაფასებული. თუმცა ბავშვობიდან რატომღაც ეს სახელი შეარქვეს. ომის შემდგომ ბაჯას სახლში უკვე სხვა ცხოვრობდა, იქ აფხაზების კაცი შესახლდა. 

ამ დროს კი მის მეგობარ ბაჯას ძმაკაცი ენატრება. დალევს თუ არა, ითიშება და ჰგონია, ბაჯა ისე სოხუმშია, მიდის მის სახლთან და 2-3 საათზე იძახის „ბაჯა“, „ბაჯა“. გამოდის სახლიდან აფხაზი, ეუბნება „წადი აქედან, ბაჯა აქ აღარ ცხოვრობსო“. ბაჯას აფხაზი ძმაკაცი კი მას პასუხობს: „ბაჯა ტუტ ჟილ, ჟივიოტ, ი ბუდეტ ჯიც.“ ასე აღვიძებს მთელ უბანს, გათოკავენ, წაიყვანენ, ისევ დათვრება და ყვირის, ბაჯაო. ეს კონკრეტულად ამ აფხაზი კაცის ტრაგედიაცაა და ბაჯასნაირების უბედურებაც.

ისევ ჟურნალისტიკას დავუბრუნდეთ. საბჭოთა პერიოდში უფრო ადვილი იყო ჟურნალისტიკაში მუშაობა თუ ახლა, როცა ვითომ დამოუკიდებლები ვართ?

-  ახლა ბევრად ადვილია. მაშინ ისეთი ჩარჩოები იყო, ვერ გაარღვევდი. ახლა ჟურნალისტს არავინ აძალებს, მაინცდამაინც დაკვეთილი რეპორტაჟი გააკეთოს. თუ არ უნდა, ადგება და იმ რედაქციიდან სხვაგან გადავა. 

ღირს კი უცხოური პრესის მიბაძვა, თუ არსებობს ქართული ჟურნალისტიკის ფენომენი, რომელიც თავის დროზე ილიამ ჩამოაყალიბა?

- რა თქმა უნდა, ჩვენ ჩვენი ტრადიცია გვაქვს, რაც უნდა შევინარჩუნოთ. ეს ძვირფასია. ერს, რომელსაც აქვს ამდენი წლის ჟურნალისტიკა, მას არ აქვს უფლება, ეს ტრადიცია, მემკვიდრეობითობა დაკარგოს. ამავე დროს, თანამედროვე მსოფლიოს ნაბიჯებსაც ფეხი უნდა გავუსწოროთ. თუნდაც ინფორმაციის ლაკონურად მიტანა რად ღირს. ძველ გაზეთებს რომ აიღებთ, 100 წლის წინანდელს, ახლა იმ ქართულით უკვე ვეღარ ვილაპარაკებთ, შორიდან რომ იტყვიან ამბავს. ამ დროს კი შეიძლება სამ სტროქონში ისე ჩაატიონ ჟურნალისტიკის მთელი ოსტატობა, რასაც წინათ მთელი ერთი წერილი სჭირდებოდა. დრო აჩქარდა, ტელევიზიის, ინტერნეტის, ფეისბუკის ეპოქაა.  

ქართული ჟურნალისტიკის მთავარ მიღწევად რას თვლით?

- ბევრი რამეა. ტრაგიკული 9 აპრილის დროს საბჭოთა კავშირში ვცხოვრობდით, მაგრამ მახსოვს, რომ არა მარტო ჟურნალისტებმა, ხელოვანმა ადამიანებმაც გაიტანეს ეს შემზარავი ფაქტი და მსოფლიოს აჩვენეს ეს ყველაფერი. ასე რომ, ჟურნალისტიკას ნებისმიერ დროს უზარმაზარი როლი აქვს.