ბიზნესმენი ცეზარ ჩოჩელი აცხადებს, რომ სახელმწიფო ორგანოების მიერ მისი კუთვნილი კომპანიების დაყადაღება ახალი წარმოების განვითარებაში ხელს უშლის. ბიზნესმენი ხელისუფლებას ყადაღის მოხსნისკენ მოუწოდებს და ხელისუფლების წარმომადგენლებს სათავზობს, რომ მისთვის დანაშაულის დამტკიცების შემთხვევაში ყადაღამოხსნილი მიწა ახლად აშენებულ საწაროსთან ერთად ჩამოართვან.

For.ge-მ ცეზარ ჩოჩელთან ინტერვიუ ლარის კურსის ცვლილებისა და ბიზნესის განვითარებაზე, მისი შესაძლო გავლენის თემით დაიწყო.

ცეზარ ჩოჩელი: ჯერჯერობით ფასები არ გაგვიზრდია. მომხმარებლებს ძველ ფასებში ვაწვდით პროდუქციას, მაგრამ, რეალურად რომ შევხედოთ, საქართველოში ძალიან ბევრი მიმართულებით შეინიშნება ფასების ცვლილება. ზოგადად, ბიზნესის განვითარებისა და ინვესტიციების განხორციელებისთვის ცუდია, როდესაც მოკლე დროში მნიშვნელოვან ინფლაციას განიცდის ეროვნული ვალუტა.

აცხადებთ, რომ რამდენიმე მიმართულებით გაიზარდა ფასები, იქნებ დააკონკრეტოთ, რომელ პროდუქციას გულისხმობთ?

- ჩვენ გვყავს ათასამდე თანამშრომელი, რომელსაც ყოველდღიურად აქვთ სავაჭრო ქსელთან ურთიერთობა. სამი სხვადასხვა ჯგუფი გვყავს, რომლებმაც, ფაქტობრივად, სავაჭრო ობიექტების სუნთქვაც კი იციან. დღეს, უკვე, თითქმის, 70 სახეობის პროდუქციაზეა ფასები გაზრდილი, მათ შორის არის პირველადი მოხმარების პროდუქტები. წლის ბოლოს, როგორც წესი, კომპანიებს გააჩნიათ ნაშთები და ინფლაციის პროცესი თუ არ შეჩერდა, დარწმუნებული ვარ, მომავალი წლიდან ფასები მეტად გაიზრდება.

ჩვენ ვართ მომხმარებელი ქვეყანა და თუ ვინმე დღეს საუბრობს, ინფლაცია არ არის ტრაგედია, მე ვამბობ, რომ, სწორედ, ტრაგედიაა და ძალიან ცუდად აისახება, პირველ რიგში, ნაკლებშემოსავლიან ადამიანებზე.

სადღესასწაულო დღეებში ყოველთის იზრდება ლარზე მოთხოვნა, რაც დოლარის გამყარებას უწყობს ხელს. გამორიცხავთ, რომ ლარის კურსის ცვლილება დღესაც ამ პროცესს უკავშირდებოდეს?

- გარწმუნებთ, დღევანდელი ფასების ზრდა საახალწო მზადებასთან არავითარ კავშირში არ არის. შემიძლია მაგალითად, შარშანდელი ან შარშანწინდელი მდგომარეობა დაგისახელოთ. წლებია, ბაზარზე ვართ და ამ საკითხებს ვსწავლობთ. ის, რაც დღეს ხდება, ინფლაციის შედეგია.

გლეხი, რომელსაც მოჰყავს კარტოფილი, დამოკიდებულია საწვავის ფასზე, შხამქიმიკატებზე - რომელიც შემოდის უცხოეთიდან. გლეხი უკვე ფიქრობს - ფასების ზრდის პროცესი რომ დაიწყო, მომავლ წელს მეტი დანახარჯი ექნება ანალოგიური პროდუქციის მოსაყვანად და აქედან გამომდინარე, უკვე ფასიც იზრდება.

ხელისუფლება აცხადებს, რომ ქვეყანაში ინფლაციის საფრთხე არ არსებობს და საქართველოს ეროვნულ ბანკს აქვს რეზერვები, რომლითაც ვითარების დარეგულირება შეუძლია. ეს ფუჭი იმედებია ხელისუფლების მხრიდან?

- თუ ხელისუფლების პოლიტიკა არ შეიცვალა, ბიუჯეტში გარღვევას უნდა ველოდოთ. ფინანსთა სამინისტრო თვეების განმავლობაში ამტკიცებდა, რომ ეს ასე არ მოხდებოდა, მაგრამ დღეს რეალურ შდეგთან მივედით. ვფიქრობ, ბიუჯეტში გარღვევა ხელისუფლების შეცდომებმა გამოიწვია.

რა იყო ეს შეცდომები?

- ერთ-ერთი მთავარი იყო უმართებულო დამოკიდებულება ბიზნესთან. ცხადდებოდა, რომ ბიზნესი ხელშეუხებელია და ყველა თავისუფალია.

ასე არ არის?

- ნამდვილად არ არის. დღეს მხოლოდ ჩვენ არ ვართ ამ მდგომარეობაში. ბევრ კომპანიას აქვს პრობლემები, მაგრამ ზოგი ძველი პერიოდიდან გადმოყოლილი შიშით ფიქრობს, რომ ამ თემაზე საუბარი არ შეიძლება. დარწმუნებული ვარ, გავა წლები და ეს ადამიანები ისევე მოითხოვენ სამართლიანობის აღდგენას, როგორც დღეს ითხოვენ წარსულში დაზარალებულები.

ერთი მაინც დაასახელეთ, ვინც ამ ხელისუფლების პირობებში დაზარალდა.

- მაგალითად, რკინიგზის ვაგონშემკეთებელი ქარხანა, და სხვადასხვა სამშენებლო კომპანიები. ცალსახად ვამბობ, რომ ბიზნესი არ არის თავისუფალი! ვისაც ჩემს ნათქვამში ეჭვი ეპარება, მზად ვარ მასთან პოლემიკისთვის.

იმის თქმა გინდათ, რომ ბიზნესის კონტროლის თვალსაზრისით, ძველი ხელისუფლება ახალმა ხელისუფლებამ ჩაანაცვლა?

 - ვფიქრობ, დღეს კიდევ არსებობს ბიზნესის კონტროლის ბერკეტები. შეიძლება იმ მასშტაბით აღარ არის, რაც იყო, მაგრამ ტენდენცია შენარჩუნებულია. ადრეც იყო ზოგადი საუბრები, რომ ბიზნესი თავისუფალია და სახელმწიფო მის განვითარებას ხელს უწყობს და ანალოგიური ისმის დღესაც, მაგრამ ბიზნესის ხელშეწყობაზე დღესაც არავინ ფიქრობს.

თქვენ პრეტენზია სახელმწიფოს მიერ ბიზნესის კონტროლზე გაქვთ, თუ იმის გამო, რომ სახელმწიფო ხელს არ უწყობს ბიზნესს?

- სახელმწიფო, ძირითად ნაწილში, ხელს უშლის ბიზნესის განვითარებას. პრიმიტიულ მაგალითს მოგიყვანთ - ჩვენი კომპანიები რომ დაეყადაღებინათ, სახელმწიფო ქონების თაღლითური გზით დაუფლების ბრალი წაგვიყენეს. მანამდე კი საგადასახადო შემოწმება დაიწყო კომპანიებში, მაგრამ დარღვევები ვერ აღმოაჩინეს. რომ ნახეს, ფინანსურად მოდავება ძნელი იყო, აღძრეს სისხლის სამართლის საქმე, თითქოს, მე შევედი ფარულ გარიგებაში ეკონომიკის მინისტრის მოადგილესთან და ფარული გარიგებით შევიძინე ქარხანა.

ეს სამართლის სფეროა და ადრე თუ გვიან, ალბათ, მტყუან-მართალი გაირკვევა. მაგრამ, სხვა ბიზნესმენებსაც, რომლებზეც თქვენ საუბრობთ, ანალოგიური პრობლემები აქვთ?

- პრობლემა არის შერჩევითი სამართალი. ამ მდგომარეობაში არის ძალიან ბევრი კომპანია, მაგრამ არ ვიცი, რატომ არ საუბრობენ ღიად. დღეს 20-ათასამდე ადამიანი საუბრობს წინა ხელისუფლების ზეწოლაზე. ეს ხალხი თავიანთი ოჯახებით რომ გამოსულიყო თავის დროზე და ეთქვა, რაც გულში ჰქონდა, დარწმუნებული ვარ, დღეს ამ მდგომარეობამდე არ მივიდოდით.

თქვენ საერთო ტენდენციაზე საუბრობთ თუ ამ შემთხვევაში, შეიძლება კონკრეტული პირების ქმედებზე ვისაუბროთ?

- ძნელია გავმიჯნოთ ხელისუფლების წარმომადგენლები ხელისუფლებისგან. ცნობილი გამონათქვამია - ერთმა ტალახიანმა ღორმა ასი გასვარაო. რთული გამოსარჩევია, რომელი იყო ის პირველი, ვინც მთლიანად გასვარა საზოგადოება. თუ იქნება ხელისუფლების ნება, დარწმუნებული ვარ, ის პიროვნებები ვერ გაბედავენ ბიზნესზე შეხებას. როცა დაშვებულია მითითება, რომ საეჭვო პირებზე სხვა ფორმის სამართალი იყოს, ამის შედეგია ის, რაც ხდება. გარწმუნებთ, ჩვენზე მეტი ინფორმაცია აქვთ პოტენციურ ინვესტორებს, ვისაც ქვეყანაში ინვესტიციის განხორციელება სურთ.

თუ ასეა, რის იმედად აპირებთ ახალი პროექტების განხორციელებას?

- ოცი წელია წარმოებაში ვარ და არაფერი შეცვლილა ხელისუფლების დამოკიდებულების კუთხით. ყველა ხელისუფლებას ერთნაირი მიდგომა აქვს - წარმოების განვითარება არცერთის ინტერესში არ შედის. ეს რომ ასე იყოს, ადგილობრივი ხელისუფლების უწყებები უნდა მუშაობდნენ პროგრამებზე, თუ როგორ უნდა განვითარდეს წარმოება, რომელი მიმართულებებია ქვეყნისთვის პრიორიტეტი.

მაგრამ, თუ ვსაუბრობთ თავისუფალი ბაზრის პრინციპებზე, სახელმწიფო რატომ უნდა კარნახობდეს ბიზნესმენს, ლიმონათი უნდა გამოუშვას, თუ ქათმის კვერცხი აწარმოოს?

- აბსოლუტურად გეთანხმებით, მაგრამ ეს უფრო პრობლემატური საკითხია, ვიდრე ზედაპირულად ჩანს. წარმოება არის სფერო, რომელიც ყველაზე ნაკლებად აინტერესებს ბიზნესმენებს. ეს არის დარგი, რომელში ჩადებული ფულის უკან დასაბრუნებლად, მინიმუმ, 4-5 წელი გჭირდება. ადგილობრივი წარმოების განვითარება ყოველთვის იყო სახელმწიფო ინტერესი, როგორც განვითარებული, ისე განვითარებადი ქვეყნებისთვის.

ანუ, საქართველოში სახელმწიფო ხელს უწყობს იმპორტს და ამით აფერხებს ადგილობრივ წარმოებას?

- დიახ, მუდმივად ამას ვამბობდი - 20 წელია ამის შესახებ ვსაუბრობ.

თქვენს შემთხვევაში, სამართლებრივი დავები რომ გადავდოთ, როგორც მეწარმე, რა ტიპის დახმარებას და ხელშეწყობას მოითხოვთ სახელმწიფოსგან?

- ერთადერთი, რაც მინდა, ის არის, რომ ქონებას, თუნდაც მიწას, მოეხსნას ყადაღა, რომ დავიწყო ახალი წარმოებების შექმნა. ხმამაღლა ვამბობ, რომ თებერვლიდან ვიწყებ ახალ წარმოებას, მაგრამ თუ ხვალ და ზეგ დადასტურდება, რომ რამე დანაშაული მიგვიძღვის ქვეყნისა და ეკონომიკის წინაშე, ახალ ქარხნიანად წაიღონ ეს ქონება.

ყადაღა რომ მოხსნან თქვენს ქონებას, ამის შემდეგ აღარ გექნებათ პრობლემა, როგორც ბიზნესმენს?

- პრობლემები მუდმივად არის, მაგრამ, თუ საუბარია იმაზე, რა უნდა გააკეთოს ხელისუფლებამ, ხელი რომ არ შეგვიშალოს, ამის გარდა უნდა დააწესოს კონტროლი უცხოეთიდან იმპორტირებულ საქონელზე. 20 წელია საქართველოში არ მოწმდება ხარისხი. თუმცა, მგონი, ბოლო პერიოდში გარკვეული სფეროების შემოწმება დაიწყეს.

სახელმწიფოს აქვს ბერკეტები, შიდა წარმოება რაღაც ფორმით დაიცვას. მაგალითად, ბევრ ქვეყანაში წარმოებას, განვითარების მიზნით, შედარებით იაფად მიეწოდება ენერგომატარებლები...

ახალი პროექტების თემას დავუბრუნდეთ. ამბობთ, რომ ქვეყანაში არსებულმა ბიზნესგარემომ, შესაძლოა, ინვესტორი დააფრთხოს. თქვენც ხომ ინვესტორი ხართ ქვეყანაში, რა გარანტიები გაქვთ, როგორ შეიძლება განვითარდეს თქვენი ბიზნესი?

- წლებია ომში გვიწევს ყოფნა. არასდროს გვქონია გალაღებული დრო. 2008 წელში, როდესაც „ქეში“ ფული გვქონდა, არ დავმალულვართ და არ გავჩერებულვართ, იმავე განწყობით ვართ დღესაც. უნდა მოვინდომოთ, ვიომოთ, ვიბრძოლოთ იმისთვის, რომ გავაკეთოთ, თორემ აქ არასდროს იქნება ისეთი პირობა, ვინმემ „გენაცვალეთ“ გვითხრას. აქ მხოლოდ უცხოელებისთვის არის პირობა - ხელისუფლება 90-იანი წლებიდან მოყოლებული დღევანდელის ჩათვლით, პრიორიტეტს უცხოურ ინვესტიციებს ანიჭებს. რაც ჩვენ გავაკეთეთ, უცხოელებს რომ გაეკეთებინათ, ოქროს ასოებით ჩაწერდნენ საქართველოს წარმოების განვითარების ისტორიაში. მაგრამ, ჩვენ გვდევნიან, გვავიწროებენ. გაცხადებული იყო 100 წარმოების შექმნა, ერთი გვაჩვენონ ისეთი, როგორსაც ჩვენ ვქმნით.

ახალი პროექტები, რომლებიც უკვე მომზადებული გაქვთ, განხორციელდება თუ არა იმ შემთხვევაში, თუ ლარის კურსი არ დასტაბილურდება და ქვეყანაში ინფლაციის პროცესი განვითარდება?

- ადგილობრივი წარმოება ძალიან სათუთია და დამოკიდებულია ეკონომიკურ მდგომარეობაზე. თუ ლარი გაუფასურდა, ეკონომიკური მდგომარეობა გაუარესდა, ბიუჯეტს პრობლემა შეექმნა, რა თქმა უნდა, გადასახედი იქნება ყველა ის პროექტი, რომლის დაწყებასაც ვგეგმავთ. იმავეს გააკეთებენ სხვა ბიზნესმენებიც. ბიზნესი ვითარდება იმ ქვეყანაში, სადაც ეკონომიური მდგომარეობა პოლიტიკურთან ერთად არის სტაბილური. თუ არ გვექნება სტაბილური ვალუტა, ძალიან ძნელი იქნება წარმოების განვითარება.

თქვენ რა მოლოდინი გაქვთ, სამომავლოდ როგორი შეიძლება იყოს ხელისუფლების ბიზნესთან დამოკიდებულება?

- დღეს იქნება თუ ხვალ, უნდა დაფიქრდეს ხელისუფლება, საით მივდივართ, როგორ ქვეყანას ვაშენებთ - სამართლებრივ ქვეყანას ვაშენებთ, თუ მხოლოდ მოჩვენებითად ვამბობთ ერთს და ვაკეთებთ მეორეს.

არ ფიქრობთ, რომ პრობლემები რომლებიც დღეს არის ქვეყანაში წინა პერიოდიდან მოდის?

- ვერაფერს გამოვრიცხავ, მაგრამ ცალსახად იმის თქმაც არ შემიძლია, რომ 9 წლის განმავლობაში მხოლოდ ნგრევა და ქვეყნის ჩამოშლა მიდიოდა. ბევრი წარმატებული პროექტი განხორციელდა ქვეყანაში, თუნდაც კომუნიკაციების თვალსაზრისით. პირველი ქარხანა ახალგორის რაიონში მქონდა. ახალგორიდან თბილისამდე არის 56 კილომეტრი. პროდუქცია რომ ჩამომეტანა 3,5 საათი მჭირდებოდა - უგზოობა, უდენობა, უგაზობა იყო მთელს საქართველოში. ინფრასტრუქტურა ბოლო 9 წლის განმავლობაში მოწესრიგდა, გაიზარდა მოსახლეობის მსყიდველობითი უნარიც. უნდა შევაფასოთ რა იყო კარგი და რა ცუდი, თორემ, ვერასდროს ჩამოვყალიბდებით განვითარებულ საზოგადოებად. ჩვენს განვითარებას დღეს კომუნიზმის გადმონაშთიც აფერხებს - არის მოლოდინი, რომ შეიქმნება კოლმეურნეობები, მეურნეობები, ფაბრიკა-ქარხნები, სადაც ყველას შეეძლება მუქთად, მოპარვით ცხოვრება. ასე აღარ იქნება.

დღეს რა ვითარებაა ბაზარზე? მუდმივად იყო საუბარი ოლიგოპოლიებსა და მონოპოლიებზე, შეიცვალა ამ მხრივ რამე?

- იყო მონოპოლიები, გეთანხმებით. მაგალითად, ხორცის ბიზნესში 20-30 კაცი იყო ჩართული, მაგრამ მათზე არავინ საუბრობდა და ერჩივნათ მხოლოდ ერთ ადამიანზე, ცეზარ ჩოჩელზე ესაუბრათ. რაელურად აღმოჩნდა, რომ ეს ასე არ არის. გვქონდა წარმოება, რომელშიც ნედლეულის სახით მოვიხმარდით შაქარს, შეკრებითობით, 32%-ში ვანბაჟებდით, მაშინ როცა, გამზადებული პროდუქცია შემოდიოდა 18%-იანი განბაჟების რეჟიმით. დღეს მოხსნილია ეს, შაქართან დაკავშირებით პრობლემები არ არის. საწვავის და ხორცის ბიზნესით, არც მაშინ ვიყავი დაკავებული და, რეალურად, არც ახლა ვიცი, რა ხდება ამ სფეროში.

თქვით, რომ ინვესტორებმა კარგად იციან, რა ხდება ქვეყნის შიგნით. პროექტებში ინვესტორებიც გყავთ ჩართული, როგორ მოახერხეთ მათი დარწმუნება?

- ეს იყო, უბრალოდ, ნდობის ფაქტორი. ჩვენმა გერმანელმა მეგობრებმა იცოდნენ, რა მდგომარეობაში ვიყავით. ამ დროს პრემიერის მოწოდება იყო, ქვეყანაში ახალი ინვესტიციების ჩადებაზე. ქართული ბანკები უარს ამბობდნენ ახალი ინვესტიციებისთვის თანხების გამოყოფაზე და ჩვენ ვთხოვეთ, მათ მოეცათ თანხა. ჯამში, 10 მილიონ ევროზე მეტის ინვესტიცია განვახორციელეთ ერთი წლის განმავლობაში. თვის ბოლოსთვის ველოდები მათ ჩამოსვლას ახალ პროექტებთან დაკავშირებით. მიუხედავად იმისა, რომ მათ კარგად იციან საქართველოში მოქმედი სამართლის ორმაგი სტანდარტების შესახებ, ჩვენ მაქსიმალურად ვეცდებით, დადებითად წარმოვაჩინოთ ქვეყანაში არსებული სიტუაცია, ისინი როგორ შეაფასებენ, ვნახოთ.

რუსეთის ბაზრის თემაზეც გკითხავთ - ბაზრის გახსნის შემდეგ, თუ რუსეთი კვლავ დააწესებს ემბარგოს ქართულ პროდუქციაზე, იქნება თუ არა ეს პრობლემა საქართველოსთვის?

- მომხრე ვარ, მხოლოდ რუსეთთან კი არა ყველა ქვეყანასთან გვქონდეს აწყობილი სავაჭრო ურთიერთობები. მხოლოდ რუსეთის პრობლემა არ არის. ავიღოთ, მაგალითად, მეზობელი თურქეთი, საიდანაც თითქმის ყველა დასახელების პროდუქტი უპრობლემოდ შემოდის და ძალიან გამიჭირდება პროდუქციის დასახელება, რომელიც თავისუფლად შეიძლება შევიტანოთ იქეთ.

ბარიერები რომ არ იყოს, რომელი პროდუქციის გატანა შეგვიძლია თურქეთის ბაზარზე?

- თუნდაც, იგივე, გამაგრილებელი სასმელები, ღვინო. რატომ უნდა გვექმნებოდეს ზედმეტი ბარიერები, როცა მათ არანაირი ბარიერი არ აქვთ საქართვლოში?! ანალოგიურია რუსეთთანაც. ვერ დავეთანხმები მოსაზრებას, რომ რუსული ბაზარი ჩვენი გადამრჩენელია. ყველა ის პროდუქცია, რომელიც აკრძალული იყო, დღეს თავისუფლად შეგვიძლია, რომ შევიტანოთ. თუმცა,

წლის ბოლოს ამოვიღოთ, რა ოდენობის პროდუქტის ექსპორტი განხორციელდა რუსეთში, ვნახავთ, რომ არ არის ისეთი მნიშვნელოვანი, რამაც, შესაძლოა, საქართველოს ეკონომიკაში გარდატეხა შეიტანოს. უნდა გავცდეთ საბჭოთა მენტალობას და იმ ხარისხის პროდუქციის წარმოებას, რომელიც მისაღები იყო ყოფილი საბჭოთა კავშირისთვის. დღეს სხვა მოთხოვნებია. იმ დონეზე უნდა განვავითაროთ წარმოებები, რომ შეგვეძლოს ევროპაში ჩვენი პროდუქციის გატანა. გერმანიაში გაყიდულ ერთ ბოთლ ღვინოს გაცილებით მეტი შემოსავალი მოაქვს კომპანიისთვის, ვიდრე რუსეთში გაყიდულს.

ამასწინათ ერთ-ერთი მინისტრის განცხადება მოვისმინე, ქართველ მეწარმეებს აფრთხილებდა, რუსული ბაზარი საფრთხეს შეიცავს და უმჯობესია, აქცენტი სხვა ბაზრებზე გაკეთდესო. ეს მართლაც ასეა. თანაც ჩვენ არ გავქვს იმ ოდენობის ხარისხიანი პროდუქცია, რომელიც დღეს რუსეთს დააკმაყოფილებს. ბოლო დროს ხშირად ისმის, რომ ჩვენი მანდარინი აღარ არის ისეთი, როგორ სტანდარტებსაც სხვა ქვეყნებმა მიაღწიეს. სტანდარტი უნდა დავაწესოთ, რომ შევძლოთ, გაცილებით მომგებიანად გავყიდოთ ეს პროდუქცია სხვა ქვეყნებში, ვიდრე ჩამოვეკიდოთ რუსეთს.

დღეს თუ ღვინის ხარისხი გავაუმჯობესეთ, ეს დიდწილად განაპირობა რუსეთის ბაზრის დაკეტვამ. შეგიძლიათ გადაამოწმოთ, რა ფასი აქვს ღვინოს რუსეთში და რა ფასი - ევროპაში, საკმაოდ სოლიდური განსხვავებაა.