პეტერბურგის საერთაშორისო ეკონომიური ფორუმი 1997- 2005 წლებიდან იმართება. ის წარმოადგენს საქმიან შეხვედრას, რომელსაც ესწრებიან ხოლმე მსოფლიოს უდიდესი კომპანიების წარმომადგენლები, ასევე სახელმწიფოთა მეთაურები. სხვადასხვა დროს მისი სტუმრები იყვნენ გერმანიის კანცლერი, საფრანგეთის პრეზიდენტები, ისევე, როგორც ფინეთის, უკრაინის, ავსტრიის, იაპონიის და სხვა ქვეყნების სახელმწიფოთა მეთაურები.

გამონაკლისი აღმოჩნდა 2022 წელი, ფორუმს არ ესტუმრებიან დასავლელი პოლიტიკოსები. სანქტ-პეტერბურგში ჩავიდნენ ეგვიპტის, სომხეთის, ყირგიზეთის და სხვა ქვეყნების წარმომადგენლები. მშობლიური ქალაქში გამართული საერთაშორისო ეკონომიკური ფორუმი ვლადიმერ პუტინისთვის სურპრიზებით სავსე აღმოჩნდა. ყაზაზეთის პრეზიდენტმა, ყასიმ-ჟომართ ტოყაევმა განაცხადა, რომ მისი ქვეყანა არ ცნობს არც ტაივანს, არც კოსოვოს, არც „სამხრეთ ოსეთს“ და არც აფხაზეთს და ეს პრინციპი ასევე გავრცელდება ლუგანსკისა და დონეცკის კვაზისახელმწიფოებრივი ტერიტორიების მიმართ.

გარდა იმისა, რომ ყაზახეთის პრეზიდენტმა ფაქტის წინაშე დააყენა რუსი კოლეგა, ასევე უარი განაცხადა ალექსანდრე ნეველის სახელობის რუსული ორდენის მიღებაზე. ტოყაევის დაჯილდოვებაზე კრემლმა გადაწყვეტილება ჯერ კიდევ 17 ივნისს მიიღო. როგორც ტოყაევის პრესსამსახურში განაცხადეს, პოლიტიკოსმა გადაწყვიტა, რომ პრეზიდენტის პოსტზე ყოფნის დროს არანაირი დაჯილდოება არ მიიღოს.

ვინ უმაგრებს ზურგს ყაზახეთის პრეზიდენტს და რატომ დუმს ოფიციალური თბილისი? ამ საკითხებთან დაკავშირებით for.ge კონფლოქტოლოგს, მამუკა არეშიძეს ესაუბრა.

როგორ ფიქრობთ, რამ განაპირობა ტოყაევის ასეთი ხისტი პოზიცია და შეიძლება ვთქვათ, რომ დამოუკიდებელი თამაში დაიწყო, მაგრამ აქვს შესაბამისი ბერკეტი, რომ ღიად დაუპირისპირდეს რუსეთს და სტრატეგიულად მნიშვნელოვან წერტილში მიაყენოს დარტყმა? ანალიტუკურ წრეებში გამოითქვა მოსაზრება, რომ ეს დიალოგი თითქოს ორგანიზებული იყო, რომ სახე შეენარჩუნებინათ პუტინისთვის...

მამუკა არეშიძე: ტოყაევის გამოსვლა იყო მოულოდნელი და ეს არის ფაქტი. საერთოდ, ეს ეკონომიკური ფორუმი ჩავარდა. ჩავარდა იმ თვალსაზრისით, რომ აშკარად დააკლდა სოლიდურობა. ყველაზე უფრო ეგზოტიკური დელეგაცია იყო თალიბების და მათ გარშემო იყო ყურადღება კონცენტრირებული. პირველი საერთაშორისო ფორუმი იყო, სადაც თალიბები იყვნენ წარმოდგენილი. ამ ფორუმს არ დასწრებია მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების წარმომადგენლები და არა მარტო წამყავნი ქვეყნები, არამედ რუსეთის მოკავშირეები და პარტნიორებიც კი კანტი-კუნტად იყვნენ წარმოდგენილი. კერძოდ, აფრიკის და აზიის რიგი ქვეყნები, რომლებიც მსოფლიო ეკონიმიკურ პოლიტიკაში ამინდს ვერ ქმნიან. ამიტომ თალიბების გარშემო იყო ყურადღება კონცენტრირებული და უცებ ისეთი სვლა გააკეთა ტოყაევმა, რომ ყურადღების ცენტრი გადაიტანა თავის თავზე.

აქ ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორი მოხდა და იმ ადამიანებისთვის ვამბობ ამას, ვინც ფიქრობს, რომ ჩაწყობილი იყო მისი გამოსვლა. ამ განცხადებით კი არ მიაყენა მთავარი შეურაცხოფა რუსეთის პრეზიდენტს, არამედ იმ უარით, რომელიც მან უარი განაცხადა ალექანდრე ნეველის ორდენის მიღებაზე. ეს იყო საკმაოდ გამომწვევი ნაბიჯი მისი მხრიდან. ის, რაც თქვა სეპარატისტულ რეგიონებზე და კვაზისახელმწიფოებზე, ეს არც არასოდეს დაუმალავს არა მარტო ტოყაევს, არამედ დსთ-ს არც ერთ წევრს. იცით, რომ არც ერთი არ აღიარებს ამ კვაზი სახელმწიფოებს, ბელორუსიც კი.

პრინციპში ეს დიპლომატიური დემარშია მისი მხრიდან, მაგრამ რატომ გააკეთა ეს ტოყაევმა?

- ერთი შეხედვით, რთული სათქმელია, რატომ გაამწვავა მდგომარეობა. გეთნხმებით, რომ დიპლომატიური ჩარჩოებიდან, გარკვეულწილად, გადის. მე მაინც მგონია, რომ ეს თემა მომზადებული ჰქონდა და შეთანხმებული იყო ოფიციალურ ანკარასთან. სხვანაირად არც შეიძლება ყოფილიყო, უბრალოდ, ვერ გაბედავდა. დღეს ნურსულთანის (ასტანისა) და ანკარის დაახლოება იმდენად თვალში საცემია, რომ სხვა დასკვნა არ შეიძლება იყოს. შეთანხმების გარეშე მარტო მყოფი ყაზახეთის ხელისუფლება ამას ვერ გაბედავდა.

პრინციპში, ცენტრალური აზიის სივრცეში ის მარტოა, ამავე დროს შევიწროებულია ჩინეთის მხრიდან...

- მართალია, ყაზახეთი თითქოს ჩინეთის პარტნიორად ითვლება, მაგრამ ეკონომიკური თვალსაზრისით, ჩინეთს ნახევარი ქვეყანა ანექსირებული აქვს. ამ ფონზე, ერთადერთი მისი მოკავშირე და თანაც ძლიერი მოკავშირე ეს არის თურქეთი. თუმცა არც ის არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ამერიკელებიც ძალიან აქტიურად მუშაობენ ყაზახეთში, მაგრამ უფრო სავარაუდოდ მიმაჩნია თურქეთზე დაყრდნობა.

ერთი მხრივ, თურქეთი დამოუკიდებელ პოლიტიკას ატარებს და ცდილობს, რომ თავისი ქმედებით არ გადალახოს წითელი ხაზები, მაგრამ მეორე მხრივ იმდენჯერ ლახავას ამ წითელ ხაზებს როგორც დიპლომატიაში, ასევე აქტივობებში, ისე იქცევა, თითქოს მსოფლიოს სუპერსახელმწიფო იყოს. ამას იმდენად გათვლილად და მოქნილად აკეთებს აღმოსავლეთ დილომატიაზე დაყრდნობით, რომ პრინციპში, სახტად ტოვებს ყველა ქვეყნას და აიძულებს, რომ ანგარიში გაუწიონ მას.

ტოყაევის ამ გადაწყვეტილებას შესაძლებელია პოლიტიკური კლიმატის ცვლილება მოჰყვეს უკვე ყაზახეთში? სხვათა შორის პესკოვი ამბობდა, რომ არავითარი დაჯილდოვება არ იყო დაგეგმილი...

- არა ბლეფია, დაგეგმილი იყო დაჯილდოვება, ტოყაევმაც იცოდა ამის თაობაზე, მაგრამ ოფიციალურად არ იყო გაჟღერებული. ამიტომ ამბობს პესკოვი, თითქოს ეს ინფორმაცია არასწორია. არის კიდევ ასეთი ვერსია, რომ რუსულმა მხარემ გადაიფიქრა და სამაგიეროდ ტოყაევმა სამაგიერო გადაუხადა იმით, რომ გააჟღერა ეს ამბავი. ისეთი სცენა გაითამაშა, რომ უკვე გადაწყვეტილი იყო მისი დაჯილდოვება, მაგრამ თვითონ თქვა უარი. არც ესაა გამორიცხული, მაგრამ ყველა შემთხვევაში ესეც დიპლომატიური დემარშია.

რაც შეეხება კითხვას, სხვათა შორის მუქარები იქვე გაისმა. ყაზახეთსაც შეიძლება ისეთი პრობლემები შეექმნას, როგორიც უკრაინას. ზატულინმა პირდაპირ განაცხადა, რომ ჩვენ ყოველთვის ანგარიშს ვუწევთ სხვა ქვეყნის შიდა პოლიტიკას (იმდენი მაგათ რა ვუთხარი) არც უკრაინაში მოხდებოდა ეს კონფრონტაცია. ჩვენი მოთხოვნები რომ გაეთვალისწინებინაო. თუ ყაზახეთის ხელმძღვანელობა არ გაითვალისწინებს ჩვენს მოთხოვნებს, ჩვენ არ ვიცით რა მოხდება ყაზახეთის იმ ოლქებში, სადაც დომინანტია რუსული მოსახლეობაო. ჟირინოვსკის შემდეგ კრემლის მთავარი გამხმოვანებელი არის ზატულინი. ასე რომ, ტოყაევის გამოსვლას პოლიტიკური შედეგები შეიძლება ჰქონდეს, მაგრამ, როგორც ჩანს, ტოყაევი ზურგს გრძნობს.

ერთი მხრივ ეს ზურგი არის თურქეთი, მაგრამ აქ ჩინეთი უნდა გამოვრიცხოთ?

- პირველ რიგში თურქეთი, მაგრამ არის ნაწილობრივ ჩინეთიც. მსხვილმა მოთამაშეებმა იციან, რომ ეკონომიკური თვალსაზრისით, ჩინეთს ნაწილობრივ ექსპანსირებული აქვს ყაზახეთი. ამიტომ, მასთან პოლიტიკურ გამწვავებას მოერიდება. ჩინეთთან კონფრონტაციის სურვილი აშშ-ის გარდა დანარჩენებს მაინცდამაინც ღიად არ აქვთ, თუ არ ჩავთვლით ავსტრალიას და ახალ ზელანდიას, რომლებიც ბრიტანული თანამეგობრობის წევრები არიან და იმ რეგიონში არიან, სადაც ჩინეთი არის განსაკუთრებით აქტიური. მაგრამ ავსტრალიას და ახალ ზელანადიას თავისი ავტონომიურობიდან გამომდინარე, შეუძლიათ კონფრონტაციის უფლება მისცენ თავს, დანარჩენებს არა. ამიტომ თავს იკავებენ.

ყაზახეთის გამო ჩინეთთან ურთიერთობის გართულებას მოინდომებს რუსეთი?

- არა, რა თქმა უნდა, თუ სისუსტე არ დაინახა ამ ურთიერთობაში და თუ არ დაინახა, რომ ჩინეთს არ აინტერესებს ყაზახეთი. მაგრამ ანკარა სხვა არის, ის არასოდეს არ მიატოვებს თავისი გავლენების ქვეყნებს და ეს არის მთელი თურქულენოვანი სამყარო. ცენტრალური აზიის ოთხი რესპუბლიკა და კიდევ სხვა ქვეყნები, რომელთანაც თურქეთმა ძალიან ძლიერი იდეოლოგიური ბაზა შექმნა.

თურქეთმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს იმ არაღიარების პოლიტიკაზე, რომელზეც ტოყაევი საუბრობდა?

- რასაკვირველია, თურქეთმა შეიძლება მოახდინოს გავლენა, მაგრამ ტოყაევი იცავს საკუთარ თავს. მან ძალიან კარგად იცის, რომ იმ შემთხვევაში, თუ დაიწყო სეპარატისტული რეგიონების აღიარების პროცესი, გავა 10-15 წელი და შეიძლება ნაკლები, იგივე მდგომარეობაში ჩავარდება ყაზახეთი, რომლის ჩრდილო-აღმოსავლეთი და განსაკუთრებით ჩრდილო-დასავლეთი რუსულენოვანი რეგიონია.

თავის დროზე ნაზრბაევმა დედაქალაქი იმიტომ გადაიტანა ყაზახეთის სამხრეთიდან ყაზახეთის ჩრდილოეთში, რომ ამ რუსულენოვან რეგიონებში ყაზახური მოსახლეობა გაემრავლებინა. ძალიან კარგად იცის, რომ სეპარატისტული მოძრაობა თუ სადმე დაიწყება, პირველ რიგში დაიწყება მის ტერიტორიაზე, ამიტომ წინასწარ თავი დაიზღვია, გააფრთხილა რუსები, რომ ის არასოდეს მხარს არ დაუჭერს სეპარატიზმს არა მარტო თავის ქვეყანაში, არამედ ქვეყნის ფარგლებს გარეთ.

ყაზახეთის პრეზიდენტის განცხადების საპასუხოდ ოფიციალურ თბილისს ამ დრომდე კომენტარი არ გაუკეთებია. ოფიციალური თბილისი ამ დრომდე დუმს, რასაც ვერ ვიტყვით უკრაინაზე. უკრაინის პრეზიდენტის ოფისის ხელმძღვანელის მრჩეველი, მიხაილო პოდოლიაკი ამბობს, რომ არცერთ ქვეყანას არ სურს რუსეთის დანაშაულებში მონაწილეობა. ბატონო მამუკა, როგორ ხსნით იმას, რომ საქართველოს ხელისუფლებამ არ შეიმჩნია ტოყაევის ეს განცხადება, მაშინ, როდესაც პოლიტიკური თვალსაზრისით, საქართველოსთვის მნიშვნელოვანი განცხადება გააკეთა, ღიად თქვა, რომ არ აპირებს აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის აღიარებას?

- ყველამ იცის, რომ პოდოლიაკის განცხადება სიმართლესა და ტყუილს შორის არის. იმიტომ, რომ ამასობაში რუსეთმა ძალიან მნიშვნელოვან წარმატებას მიაღწია, ნიკარაგუასთან ხელი მოაწერა დოკუმენტს, რომელიც გულისხმობს მათ შორის სამხედრო კონტიგენტის განლაგებას ნიკარაგუას ტერიტორიაზე. ეს ნიშნავს, რომ ამერიკის კონტინეტზე განლაგდება რუსული სამხედრო კონტიგენტი შესაბამისი ინფრასტრუქტურით. პრაქტიკულად, ეს ამერიკისთვის არის სილის გაწნა. არაა ასე, რომ რუსეთთან ურთიერთობა არავის არ უნდა.

რუსეთთან ძალიან მჭიდრო ურთიერთობაშია აფრიკული ქვეყნები და რიგი ახლო აღმოსავლური ქვეყნები. რაც მთავარია, ლათინოამერიკული ქვეყნები და პირველ რიგში, ბრაზილია. ასე მარტივად არ არის, როგორც პოდოლიაკს გონია და უნდა. რაც შეეხება საქართველოს, აუცილებლად საჭიროა ამაზე რეაგირება. არ შეიძლება გაჩუმებულ მდგომარეობაში ყოფნა. მაგრამ აქ არის ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი ნიუანსი და როგორც უკვე გითხარით, ეს არის თურქეთის ფაქტორი. იცით, რომ თურქეთი მომხრეა საქართველო შევიდეს ნატოში, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, რომ თურქეთი წინააღმდეგია საქართველო გახდეს ევროკავშირის წევრი. ანკარაში თვლიან, რომ ეს მათთვის იქნება შეურაცხმყოფელი. 25 წელზე მეტია კანდიდატის სტატუსი აქვთ და არ იღებენ ევროკავშირში.

თურქეთი ამ რეგიონს თვლის თავისი ინტერესების სფეროდ და თვლის, რომ დღეს რუსეთს, რომელსაც ხელ-ფეხი აქვს შეკრული და განსაკუთრებით ყარაბახის მოვლენების შემდეგ ცენტრალურ აზიაში და კავკასიაში, ისევე როგორც სირიაში და ახლოს აღმოსავლეთის რიგ რეგიონებში, თავისუფლად მოქმედება შეუძლია. ამიტომ არ სჭირდება, რომ საქართველო თავის დამოუკიდებელ თამაშს თამაშობდეს, იყოს დასავლეთის საყრდენი და ყველაფერს გააკეთებს ამისთვის. გავითვალისწინოთ ის, რომ ყაზახეთი არის თურქეთის უახლოესი მოკავშირე, ამ მდგომარეობას სჭირდება გაანალიზება და მერე მოქმედებების კეთება. ემოციურად რეაგირება არ იქნებოდა სწორი, მაგრამ არ ვიცი, რამდენ ხანს გასტანს ხელისუფლების ეს სუჩუმე.

ჩვენს შემთხვევაში ცოტა რთულია ხელისუფლებაში ვიპოვოთ ადამიანები, რომლებიც გააანალიზებენ ამ ვითარებას...

- ეს უკვე სხვა პრობლემაა. პაუზას გავიგებ, მაგრამ თუ ეს იქნება დიდხნიანი პაუზა, ასეთ შემთხვევაში ჩემთვის გაუგებარი იქნება - რატომ? საწყის ეტაპზე გავიგებ ხელისუფლების პაუზას, რადგან ერთია ტოყაევის განცხადება, მეორეა წყალქვეშა დინება, რომელიც ბევრად მნიშვნელოვანია. მე, მაინც მგონია, რომ ტოყაევის განცხადება აუცილებლად საჭიროებს შეფასებას და მერე აუცილებელია კონსულტაცია პარტნიორებთან. ნურავის ნუ გონია, რომ კანდიდატის სტატუსის არმინიჭების გამო საქართველოს მიმართ ინტერესები შემცირდა.

კონსულტაციები, პირველ რიგში, საჭიროა აშშ-თან და არ არის გამორიცხული, რომ კონსულტაციები იყოს საჭირო ყაზახეთის ოფიციალურ წარმომადგენლებთანაც. თუ გავიხსენებთ ბრიტანეთის ინიციატივას გარკვეული ალიანსის შექმნის თაობაზე პოლონეთი-უკრაინა-ბრიტანეთი, რომელშიც მომავალში თურქეთიც მოიაზრება, არ არის გამორიცხული, რომ ეს ჩვენთვისაც საინტერესო იყოს. აი, აქამდე შეიძლება მივიდეთ. ამიტომ, საჭიროა შეფასება, პლუს კონსულტაციები და მერე უკვე შესაბამისი ნაბიჯები.