ეკონომიკის ექსპერტი სოლომონ პავლიაშვილი ორხელისუფლებიანობის პირობებში სააკაშვილის ხელისუფლების მაღალჩინოსნების თანამდებობებზე დატოვებას ძალიან სახიფათო ნაბიჯად მიიჩნევს და მათ ნაბიჯებში გარკვეულ საბოტაჟს ხედავს. პავლიაშვილი შეცდომად უთვლის ახალ მთავრობას მინისტრის მოადგილეების დონეზე ნაციონალების შენარჩუნებას და მას უფრო ქმედითი ნაბიჯებისკენ მოუწოდებს.

ჰყავს თუ არა მოწინააღმდეგეები ანტიმონოპოლიური სამსახურის შექმნას ხელისუფლებაში და რა ტენდენცია შეიმჩნევა თვითმმართველობის დონეზე? - ამ საკითხების ირგვლივ გთავაზობთ ინტერვიუს თბილისის სასწავლო უნივერსიტეტის რექტორ, პროფესორ სოლომონ პავლიაშვილთან.

როგორ შეაფასებდით ახალი ხელისუფლების ექვსთვიან პერიოდს. რა ნაკლოვანებები გამოიკვეთა და რამდენად დამაიმედებელია პროგნოზი?

- ძალიან ძნელია ექვსი თვის თავზეც ზუსტად შეაფასო და თქვა, რამდენად სწორად ხორციელდება ეკონომიკური რეფორმები და არა მხოლოდ ეკონომიკური, შედეგი უფრო მოგვიანებით იგრძნობა. მაგრამ არ შეიძლება არ აღვნიშნოთ ის პოზიტიური ძვრები, რაც უკვე არის: საზოგადოება ყველა მიმართულებით რაღაც წნეხიდან გათავისუფლდა. ეს შეიმჩნევა არა მარტო ეკონომიკურ სფეროში, არამედ ყველა დონეზე. ხალხმა თითქოს ამოისუნთქა. გარდა მაგისა, ის აქცენტები, რაც სოფლის მეურნეობაში კეთდება, ვფიქრობ, ძალიან პოზიტიურია. მთავარია, რამდენად სწორად მოხდება მისი რეალიზაცია და რამდენად დავა ეს ქვედა დონეზე. აი, ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი.

ეს მნიშვნელოვანია იმდენად, რამდენადაც  საშიშროება არის იმისა, რომ ადგილებზე საბიტაჟს ადგილი არ ჰქონდეს. ორხელისუფლებიანობის ქვეშ ვართ და რაღაც ვერ ვატყობ, რომ ეს ხელისუფლება ერთმანეთთან სინქრონიზებულად მოქმედებდეს. შეიძლება ე.წ. კოჰაბიტაციის სურვილი აქვთ, მაგრამ  ეკონომიკისთვის ვერ ვხედავ იმ დამახასიათებელი თვისებებს, რომლითაც ძველმა და ახალმა ხელისუფლებამ ერთმანეთთან უნდა ითანამშრომლოს; ერთობლივი გადაწყვეტილებები მიიღონ და მერე ერთობლივად მოახდინონ რეფორმების ან კონკრეტული გადაწყვეტილებების რეალიზაცია. მე, პირადად, ამას ვერ ვხედავ. ასე მგონია, ცენტრალური ხელისუფლება გარკვეულად თვითმმართველობას არის მოწყვეტილი.

თვითმმართველობა სულ სხვა გარემოში მუშაობს. შეიძლება თვითმმართველობებში არც უნდათ, არ არის მათ პოლიტიკურ ინტერესებში თვითმმართველობებში ის გაკეთდეს, რაც ცენტრალურ ხელისუფლებას უნდა; მეორეც, თვითმმართველობიდან წამოსული წინადადებები შეიძლება ცენტრალური ხელისუფლებისთვის მისაღები არ არის, ანდა არც იხილავენ. ეს ცალსახაა და იგრძნობა. ეს პრობლემა უდაოდ დგას. ეს პრობლემა ხელს უშლის ეკონომიკაში ოპერატიული მენეჯმენტის განხორციელებას. არადა ამის გაკეთება მნიშვნელოვანია. ამიტომ თავისთავად ის ფაქტიც, რაც უკვე გაკეთდა - სტიქიით დაზარალებულებისთვის დარიგდა 100 მლნ ლარი, ვფიქრობ, ამას მაინც უფრო მეტი შედეგი უნდა მოეტანა იგივე პოლიტიკური კუთხით. შეიძლება ვიღაცას მადლობის მიღება არ უნდა, მაგრამ ყოველ შემთხვევაში, უფრო მეტი კარგი გამოხმაურება უნდა ჰქონოდა.

ამ კუთხით ადგილობრივმა ხელისუფლებამ ვერ იმუშავა და ცენტრალურმა ხელისუფლებამაც ცოტა ყურადღება მოადუნა. ეს დახმარებები არ იყო კარგად პერსონიფიცირებული. შეიძლება ეს სხვა თემაა, მაგრამ ის, რომ ასეთი რამ არ მომხდარა ჩვენს ქვეყანაში, რომ სტიქიით დაზარალებულებს კერძო პირი ფინანსურად დახმარებოდა და დღეს ეს გაკეთდა, ეს სათანადოდ უნდა ყოფილიყო საზოგადოებამდე მიტანილი.

მართვის პრობლემა დგას ცენტრალურ ხელისუფლებასა და თვითმართველობას შორის. არ არის მათი მოქმედებები სინქრონიზებული. თანაც, ცენტრალურ ხელისუფლებაში მინისტრის მოადგილეების დონეზე ისეთი ხალხია, რომლებიც თანამშრომლობენ თვითმმართველობასთან, თანამშრომლობენ - კარგი გაგებით, შეიძლება პირველი პირები ანუ მინისტრები ამის საქმის კურსშიც არ არიან. ამიტომ რა საბოტაჟს შეიძლება ჰქონდეს ადგილი, ჯერ უცნობია. ცალსახად უნდა იყოს გამოკვეთილი - ან ვთანამშრომლობთ, ან მათთან თანამშრომლობას ვწყვტთ. თან ითანამშრომლო და თან ეს თანამშრომლობა არ გინდოდეს, ამ ფორმით პოზიტიურ შედეგზე ვერ გახვალ.

ანუ, შეცდომად მიიჩნევთ მინისტრის მოადგილეების დონეზე წინა ხელისუფლების წარმომადგენლების დატოვებას?

- უდავოდ.

ეს წარმატებული რეფორმების ფონზე, შემაფერხებელი ფაქტორი იქნება?

- ყველა ვარიანტში. სამინისტროში ძველი თანამშრომელი შეიძლება დატოვო ქვედა დონეზე. მერე რა, რომ მინისტრია პოლიტიკური ფიგურა! მინისტრის მოადგილეც ძალიან მაღალი რანგის ჩინოვნიკია. ამიტომ არცერთ შემთხვევაში არ შეიძლება, რომ ასეთ მაღალ თანამდებობაზე იმ ხელისუფლების წარმომადგენელი დატოვო. შეიძლება მინისტრი ამ მოადგილეს ეწყობა, მაგრამ ეს მაინც საფრთხილო საკითხია. ქვეყანაში კადრების პრობლემა არ არის. უკეთესი იქნება მთავრობამ მაღალკვალიფიციური კადრები მოიზიდოს. ნებისმიერი ქვეყნის მაგალითი რომ ავიღოთ, ხელისუფლების ცვლილებების პარალელურად, ძირითადად, სამთავრობო რგოლი იცვლება. მეტიც - ძველი ხელისუფლების დროს მინისტრის წასვლა, ფაქტობრივად, ნიშნავდა ყველა მოადგილის წასვლას. შეგიძლიათ ნახოთ, შეიძლება ოთხი მოადგილიდან ერთი რჩებოდა. დღეს იგივე ჯანმრთელობის ან ეკონომიკის სამინისტრო რომ ავიღოთ, ისევ ძველი მოადგილეები მუშაობენ. გაიხსენეთ, როცა შევარდნაძის ხელისუფლება შეიცვალა, ნაციონალებმა სოფლის რწმუნებულების დონეზეც კი არ დატოვეს ძველი კადრები, ყველა შეიცვალა. ახლა ამათ რატომ უკვირთ ხალხის განთავისუფლება?! შეიძლება დაბალ, სპეციალისტების დონეზე კადრებს არ შეეხო, მაგრამ დეპარტამენტების ხელმძღვანელების ცვლილებები ჩვეულებრივი მოვლენაა.

შეიძლება გარკვეულ ეტაპზე ძველი კადრების დატოვებამ თავისი უარყოფითი შედეგები უფრო აშკარა გახადოს...  

- ეს უკვე ჩანს და უფრო მეტად გახდება აშკარა. ძალიან კარგად ახსენა ბატონმა ლადო პაპავამ, თავისთავად ეს დამალული დემოკრატია, შენიღბულად იმის თამაში, რომ ვითომ ამათან თანამშრომლობა გინდა და რომ ატყობ, რომ ეს არ გამოდის, ტაქტიკა უნდა შეცვალო. ჯერ ერთი, შედეგის დაყენება ყველა შემთხვევაში გაძნელდება; მეორეც, ამას თავისი უარყოფითი შედეგი ექნება, თუმცა უკვე აქვს. სხვათა შორის, საზოგადოების თვალშიც ეს უარყოფითად აღიქმება. ის მაინც გვითხრან, რით არიან ის ადამიანები რომლებიც ნაციონალებმა მოიყვანეს მაღალ თანამდებობებზე და დღესაც მინისტრის მოადგილეებად რჩებიან, გამორჩეულები - პროფესიონალიზმით თუ გამოცილებით?!

იცით, რომ გარკვეული პერიოდის განმავლობაში პროფესიონალიზმის ნინიშნით შერჩევა საერთოდ არ ხდებოდა. ვერ დამისახელებთ, ორი მინისტრის გამოკლებით, ვერც ერთ მინისტრს ეკონომიკური ბლოკზე მაქვს საუბარი, რომელიც დიდი ეკონომიკური ცოდნით გამოირჩოდა. ამიტომ, რატომ უნდა ჩავებღაუჭოთ ამ ხალხს, რატომ გვჭირდება ისინი? ვაჩვენებთ იმას, რომ ამათთან ვითანამშრომლებთ და მერე, ეს ახალი ხელისუფლება თავის მართლების რეჟიმშია. ორი-სამი კაცი გაათავისუფლეს და მინისტრს უხდება კომენტარის გაკეთება, რატომ გაათავისუფლეს. თუ პოლიტიკური ნება არის, ვფიქრობ, თავად ამ ადამიანებმა უნდა მიიღონ შესაბამისი გადაწყვეტილება. მე მგონი, ეს ყველაფერი თავის მოტყუებაა და სხვა არაფერი.    

თქვენი საუბრიდან გამოდის, რომ ივანიშვილის ხელისუფლებას რეფორმები ახალი კადრებით უნდა დაეწყო.

- ყველა შემთხვევაში. ახლაც ჯერ კიდევ დროა და ვფიქრობ, უნდა შეელიონ ძველ კადრებს. მე ვლაპარაკობ, მოადგილეების დონეზე.           

ახალი ხელისუფლება თავს იწონებს შრომის კანონის ცვლილებით, ბიზნესის ხელშეწყობით. პირველი რიგის ღონიძიებებიდან რას მიიჩნევთ აუცილებლად, რა უნდა მოაგვაროს სასწრაფოდ ივანიშვილის მთავრობამ?

- რასაც ხელისუფლება აკეთებს სოფლის მეურნეობაში - დაბალპროცენტიანი კრედიტები რომ შემოდის, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. ხალხს კარგად წაადგება. ეს ხდება ბანკების მეშვეობით. ეს ფორმაც სწორია, რადგან ბანკებს გამოცდილება აქვთ. მაგრამ კრედიტების გაცემის დროს ფერმერებს უნდა განემარტოს, რომ დროულად უნდა მოხდეს თანხის დაბრუნება. რატომღაც გვიყვარს კრედიტების აღება და არ გვიყვარს, დაბრუნება; მეორეს მხრივ, ვერ ვაბრუნებთ იმიტომ, რომ პროცენტები მაღალი იყო. რაც სოფლის მეურნეობაში ხდება, იგივე სატრაქტორი პარკების შექმნა, ეს დაწყებული იყო და დღესაც გრძელდება. ამას დაემატა კრედიტები. ახლა თუ ამას დაემატა სადაზღვევო პაკეტი, რისკების დაზღვევას პირველ ეტაპზე მაინც თუ სახელმწიფო აიღებს, ეს იქნება ძალიან კარგი. ის, რომ ვიღაცას მოსავალი დაესეტყვა, არის ძალიან ცუდი. მაგრამ იმის ანაზღაურებას ფიზიკური პირი არ უნდა ახდენდეს, ვინც არ უნდა იყოს ის და რა კეთილი ნებაც არ უნდა ჰქონდეს. ეს შეიძლება გლეხისთვის გაუგებარია, მაგრამ გრძელვადიან პერიოდში ინსტიტუციურად ეს არის ცუდი.

“ქართული ოცნება” წინასაარჩევნოდ აქტიურად საუბრობდა ანტომონოპოლიური სამსახურის შექმნის აუცილებლობაზე. რატომ იგვიანებს ამ სამსახურის შექმნა იმ ფონზე, როცა მონოპოლიების საწინააღმდეგო განცხადებები ისმის?

- არ ვიცი... არა მარტო ანტიმონოპოლიური, არამედ ის ინსტიტუტებიც, რომელიც გაუქმდა, უნდა ვთქვათ, რომ 2003 წლამდე ინსტიტუტები, რომელიც სახელმწიფო მართვაში მონაწილეობდნენ გაცილებით წინ ვიყავით ინსტიტუციურად, ვიდრე ახლა ვართ. ეგ მეორე საკითხია, მუშაობდა თუ არ მუშაობდა. თუ არ მუშაობდა, ეს იყო იმ პოლიტიკური ხელისუფლების ნების დამსახურება. ანტიმონოპოლიური სამსახური იყო, მაგრამ იმ პერიოდში ვერავინ გაბედავდა დაეჯარიმებინა “მაგთი” ან “ჯეოსელი”. ახლაც ანტიმონოპოლიური სამსახურის შექმნა უნდა იყოს პოლიტიკური ნების ნაწილი.

თითქოს ნება იყო, რამე შეიცვალა?

- მე ვფიქრობ, ნება ახლაც არის. ანტიმონოპოლიური სამსახურის შექმნაზე მიმდინარეობს ინტენსიური მუშაობა და ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება ამ სამსახურის დამოუკიდებლობის ხარისხი. ეს უნდა იყოს დამოუკიდებელი სამსახური, ყოველგვარი პოლიტიკური და პარტიული გავლენისგან თავისუფალი. უფრო მეტსაც გეტყვით, ბიზნესსექტორისგან თავისუფალიც კი. ყველასგან თავისუფალი უნდა იყოს. ნურავინ ფიქრობს, რომ ეს ანტიმონოპოლიური სამსახური უნდა იყოს დამსჯელი ორგანო. ანტიმონოპოლიური სამსახური, არაერთხელ ვთქვი და ახლაც გავიმეორებ, პირველ რიგში, უნდა იყოს პრევენციული ორგანო. იმიტომ, რომ ჩვენ ამ სამსახურის შექმნით მაკროეკომონიკური გარემო უფრო მეტად არ უნდა დავაზიანოთ.

ჩვენ უნდა ვეცადოთ, რომ ამ მონოპოლიებში სიღრმისეულად უნდა იქნეს ის პროცესები შესწავლილი, რომელიც მიმდინარეობდა. რეალური სურათი უნდა დავუდით იმ ბიზნესმენებს, რომლებიც ამ საქმით არიან დაკავებულები. იმდენად პროფესიონალები უნდა იყვნენ ანტიმონოპოლიურ სამსახურში დასაქმებულები, რომ არა მარტო ბიზნესმენებს გააგებინონ, რომ ისინი კანონმდებლობას არღვევენ, არამედ საზოგადოებაც სათანადოდ იყოს ინფორმირებული. იმიტომ, რომ არ გამოვრიცხავ, დღეს ისეთი ვითარებაა, რომ კონკურენცია საერთოდ არ არის. თქვენ რა, ფიქრობთ, რომ ფარმაციის სფეროში ჯიპისი „ავერსის” კონკურენტია?! ან პეესპე არის „ავერსის“ კონკურენტი? ეს არის ფორმალურად. სად შეიმჩნევა მაგათი კონკურენცია?! რომელიმემ რამეში ოპონირება გაუწია? თუ ცდილობენ, რომ ერთმა ფასი დაწია, მეორემაც დაწიოს. ისინი კონკურენტები კი არა, არამედ პარტნიორები არიან. ამიტომ იმის მაგივრად, რომ ერთმანეთის კონკურენტები იყვნენ, რაშიც ცუდს ვერაფერს ვხედავ, ისინი გადაიქცნენ ფარულ პარტნიორებად. ეს არის ყველაზე ცუდი.

ასევე არის იგივე ნავთობის სფეროში. უფრო მეტსაც გეტყვით - ფარულმა პარტნიორობამ სხვა სფეროებშიც გადაინაცვლა. მათ შორის - საბანკო სფეროში. თანაპარტნიორობის პრინციპით ცხოვრობენ მშვიდად, რას საბოლოოდ ფასებზე მოქმედებს. იმპორტიც ფაქტობრივად გადანაწილებული აქვთ. ეს კარგად გამოჩნდა სადაზღვევო კომპანიებში. გახსოვთ, სადაზღვევი კომპანიებმა სახელმწიფოსგან გრანტი რომ მოიგეს, 300 მლნ-მდე იყო საუბარი დაზღვევის განხორციელებისთვის. სადაზღვევო კომპანიებმა რეგიონებიც კი გადაინაწილეს. როგორ შეიძლება ერთმა მოიგოს იმერეთის რეგიონი, მეორემ კახეთი. იმდენად შეთანხმებულები იყვნენ ყველა დონეზე, რომ რეგიონების გადანაწილებაც კი მოხდა. ამიტომ ვამბობ - ეს არ არის კონკურენტული გარემო.

დანაშაულებრივი პოლიტიკა გატარდა სადაზღვევო სფეროში და საერთოდ, დანაშსულებრივი ეკონომიკური გარემო იყო ქვეყანაში?

- მე კვალიფიკაციას ვერ მივცემ. მონოპოლიური გარემო თავისთავად ცუდი კი არ არის, შენ თუ ამას მოიპოვებ იმ ნაბიჯებით, რომელიც ეკომონიკას არ ავნებს. მონოპოლიების გამოყენებაა ცუდი. დღეს როცა საუბრობენ, რომ ჩვენ მონოპოლიური გარემოთი 20% გვიკავია, შენ თუ ალიანსში ხარ სხვასთან, ეს ალიანსი არის ფარული და ფაქტობრივად, 60-65% ადიხართ შენ და სხვა კომპანია, როგორც იმპორტზე, ასევე რეალიზაციაზე, ამავდროულად გაგაჩნია ქარხანა და შენი სამედიცინო დაწესებულებები, ეს ნათელი სურათია მონოპოლიისა. თითქოს ფასები დაწიეს, მაგრამ ხვალ რომ ანტომომოპოლიური სამსახური შეიქმნება, არავის ეგონოს, რომ ფასები ისევ დაიწევს. ამას ძალიან სიფრთხილით მიდგომა უნდა. თანაც, უნდა იცოდეთ, რომ ბევრი პოლიტიკური ძალა გაერთიანდება ანტომონოპოლიური კანონმდებლობის წინააღმდეგ.

მათ შორის - სახელისუფლო პარტიებიც?

- მათ შორის ბიზნესსექტორის წარმომადგენლები. მაგრამ იმათ უკან ვინ იდგება, უმრავლესობა თუ უმცირესობა, ეს მე არ ვიცი.

ბევრის ინტრესშია, რომ ანტიმონოპოლიური სამსახური არ შეიქმნას?

- უდავოდ. შეიძლება ეს ინტერესი არ არის ღია, მაგრამ ფარულად ძალიან ბევრის ინტერესშია, რომ ეს სამსახური ან შეიქმნას და იყოს სიმბოლური ხასიათის, ან საერთოდ არ შეიქმნას. ძლიერი ანტიმონოპოლიური სამსახური შეიძლება სჭირდებოდეს მხოლოდ და მხოლოდ პოლიტიკურ გუნდს, რომელიც დღეს სათავეშია. ყველაზე არ მაქვს საუბარი, მაგრამ ალბათ პოლიტიკურ გუნდს გაუჭირდება. როგორც კი ეს სამსახური დაიწყებს ფუნქციონირებას, ნახეთ, რა აჟიოტაჟი მოყვება. იტყვიან, რომ ვიღაცის შეკვეთით და ინტერესებით ხდება კომპანიების დაჯარიმება. ამ დისკუსიაში კი არ უნდა ჩაიძიროს ეს სამსახური და ეს პოლიტიკური გუნდი, არამედ რა პოლიტიკური ნებაც არის უნდა შეეძლოს ანტიმონოპოლიურ სამსახურის მისი საქმე თავისი გზით მიდიოდეს.

ჩვენ ვახსენეთ, რომ ფაქტობრივად დანაშაულებრივი ეკონომიკური გარემოა შექმნილი წინა ხელისუფლების გამოისობით. რატომ ვერ ხერხდება ამის შეცვლა? ფაქტია, პრემიერი ბიზნესმენებს არაერთხელ შეხვდა.

- ეს ასე მალე ვერ მოხდება. ჯერ არც ის ინსტიტუტები ამუშავებულა. ამ 9 წლის მანძილზე ეს ისეთი ინერციით მოდიოდა, რომ ასე მალე მისი შეცვლა ძნელია. ჩვენ ვთქვით, რომ თვითონ მთავრობა დაახლოებით იმ რეფორმების 70%-ის ინიციატორია, რომელიც ამ 9 წლის განმავლობაში ხორციელდებოდა, ლიბერალური პოლიტიკა იყო ეს თუ სხვა. რასაც ვეძახით ჩვენ, ტარიფები რომ გავანულეთ ბოსტნეულის იმპორტზე; ეროვნულ ბანკს ჩამოვართვით ფუნქციები. ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე გავატარეთ ლიბერალური პოლიტიკა. ეს ინსტიტუტები დღეს არ მუშაობს. მარტივი მაგალითია: რატომ ვერ ყალიბდება ქვეყანაში მეორადი ბაზარი. იყო ფასიანი ქაღალდების ეროვნული სამსახურის მხრიდან მეორადი ბაზრის ჩამოყალიბების მცდელობა. დღეს ფიზიკურ პირს ფასიანი ქაღალდები რომ გააჩნია 0001%-ს რომ ფლობს საწარმოში, რა უნდა ქნას? იძულებულია დაუთმოს იმას, რომელიც იმ ქარხნის დირექტორი იყო და დღეს არის მესაკუთრე. ისიც კი არ იცის, ეს აქცია რა ფასად უნდა გაყიდოს. აქციების ფასს არეგულირებს არა მეორადი ბაზარი, არამედ ეს მათ შეთანხმებაზეა დამოკიდებული.

დღეს ბევრი ლაპარაკობს იმაზე, რომ ჩვენ დავაბრუნოთ სესხი, რომელიც შემნახველ ბანკებში იყო განთავსებული აქციების სახით. ეს არის გამორიცხული, რადგან ამ აქციების ფასიც არავინ იცის. ეს იქნება ამ მოქალააქეების თავიდანვე არათანაბარ პირობებში ჩაყენება. ერთი მიიღებს ერთი საწარმოს აქციას, მეორე - მეორისას. ამ აქციებს სხვადასხვა ღირებულება ექნება და ეს უკმაყოფილებას გაზრდის. ამიტომ მთავარი ინსტიტუტების ამუშავებაა.

ევროკავშირში რომ გვინდა, ეს ინსტიტუტები უნდა მუშაობდეს: სტატისტიკის ეროვნლი სამსახური, ფასიანი ქაღალდების ეროვნული კომისია, ანტომონოპოლიური სამსახური, საზედამხედველო სამსახურები. ეს არის ის ინსტიტუტები, რომელიც უნდა მუშაობდეს ძალიან გამართულად და ყოველგვარი პოლიტიკური ზეგავლენისგან უნდა იყოს გათავისუფლებული. აბა, ისე, რით მივდივათ ევროკავშირში? ევროკავშირი, პირველ რიგში, გამართულ კანონმდებლობას ითხოვს. ამიტომ ვამბობ - ძალიან მნიშვნელოვანია ამ ინსტუტუტების ამოქმედება. ამის გაკეთება, გვინდა თუ არა, მაინც მოგვიწევს.