ბოლო წლებში აქტუალური გახდა საქართველოს მოქალაქეების ლეგალური დასაქმება დასავლეთში. უცხოეთში სამსახურის მაძიებლებს ლეგალურ დასაქმებას სთავაზობენ გერმანიაში, პოლონეთში, საფრანგეთში...

დღეს მსოფლიოში 105 მილიონ ადამიანზე მეტი მუშაობს საზღვარგარეთ. საქართველო პირველ ნაბიჯებს დგამს ცირკულარული (შრომითი) მიგრაციის მიმართულებით. ცირკულარული მიგრაციის მიზანია, შეარჩიოს ის კადრები, რომლებიც დეფიციტურია უცხოეთის ქვეყნებში.

სხვათა შორის, ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებით საქართველოს ცირკულარული მიგრაციის ვალდებულება აქვს აღებული, რაც ჩვენი მოქალაქეების ლეგალურად დასაქმებას ითვალისწინებს. არის ცალკეული პროფესიები, რომლებზეც მიმღებ ქვეყანაში მოთხოვნა მაღალია. შესაბამისად, საქართველოდან ლეგალურად მიემგზავრებიან ელექტროშემდუღებლები, სოფლის მეურნეობის სფეროში დასაქმებული ადამიანები, სამშენებლო პროფესიის წარმომადგენლები. ყოფილა შემთხვევა, როცა გერმანიამ მსგავსი პროექტით ექთნების ჯგუფი წაიყვანა და ენის კურსიც დაუფინანსა, ხშირია მოთხოვნა სასტუმრო ბიზნესში მოღვაწე ადამიანებზე, ასევე, ბარმენის პოზიციაზე.

რას მოგვიტანს უცხოეთში ლეგალური დასაქმება და გაზრდის თუ არა საქართველოდან წასულ მიგრანტთა რაოდენობას? ამის შესახებ For.ge-ს ეკონომიკურ მეცნიერებათა დოქტორი, დემოგრაფი ანზორ თოთაძე ესაუბრა.

ყველანი ვთანხმდებით, რომ უცხოეთში არალეგალურად დასაქმებას ბევრად სჯობს ლეგალური დასაქმება. ამას ემატება ისიც, რომ ჩვენი დიპლომი გაუტოლდება ევროკავშირისას და ამითაც საზღვარგარეთ დასაქმების შანსები მოიმატებს. თუმცა სამომავლო პერსპექტივაში ეს ხომ არ იქნება ტვინების გადინების მორიგი მექანიზმი?

- ორი აზრი არ არსებობს, ეს ტვინების გადინებაა. მხოლოდ მიმდინარე წლის მარტის თვეში 25 ათასმა ქართველმა დატოვა საქართველო და უცხოეთში გაემგზავრა. 25 ათასი რომ წავა, წელიწადში ეს 300 ათასი ადამიანია. არ შეიძლება, მცირერიცხოვანი საქართველოდან 300 ათასმა კაცმა აქეთ-იქით იაროს ევროპაში. ძირითადად უმეტესობა იმიტომ მიდის, რომ დარჩეს უცხოეთში და ფეხი მოიკიდოს. ამ 25 ათასიდან მიმღებ ქვეყანაში 5 ათასიც რომ დარჩეს, ეს უკვე კატასტროფაა და ერთ წელიწადში 60 ათასი გამოდის. მეტიც აღარ ვართ ქართველები და აღარ დავრჩებით. ეს ხალხი უკან არავითარ შემთხვევაში არ დაბრუნდება. ამ ლეგალიზებით ცდილობენ, საქართველოდან მოსახლეობის გადინებას უფრო ორგანიზებული ფორმა მისცენ.

ლეგალურად დასაქმებამ ემიგრანტები გაახარა. მათ სხვა არჩევანი არ აქვთ და უცხოეთიდან გამოყრას, სამსახურებიდან დათხოვნას ისევ ლეგალური დასაქმება ურჩევნიათ.

- კი ბატონო, ეს მათთვის კარგია, მაგრამ ორივე შემთხვევა, არალეგალურად წასვლაც და ლეგალურად დასაქმებაც ქართველი ხალხის ფიზიკურ წყვეტას ემსახურება. აღარ დარჩა არავინ საქართველოში, მოხუცებს გარდა. ახალგაზრდობა გარბის. საშუალება რომ მისცენ, ნახევარი საქართველოს მოსახლეობა კიდევ გაედინება სულ რაღაც ერთ წელიწადში. სხვა ამბავია, რატომ მიდიან ჩვენი ქვეყნიდან, აქ მარტო ეკონომიკური მდგომარეობა არ არის. ამას წინათ გამოკვლევა ჩავატარე და ზესტაფონის რაიონში სოფელ ცხრაწყაროში მცხოვრებმა გოდერძი ჟღენტმა, იცით, რა მითხრა? რაც შემიძლია, ვშრომობ, ორი შვილი მყავს, მეტი არ მეყოლა, თორემ კიდევ ვიყოლიებდი ორზე მეტსო, ახლა ბარი და თოხი ყველას გვაქვს, მიწა რაც გვქონდა, იმაზე მეტი გვაქვს, გერმანიასთან ომის დროს კი ბარისა და თოხის მეტი არ გვქონია და მიწაც მცირე გვქონდა, მაგრამ შიმშილით არავინ მომკვდარაო. ეს ნიშნავს, რომ ახლა უკეთესი პირობებია, მაგრამ უამრავი ფაქტორია, რის გამოც ხალხი გარბის. მათ შორის, ტელევიზიებმა ძალიან ცუდად იმოქმედა ჩვენს მოსახლეობაზე, ჩვენი ტელევიზიები ოჯახური სალონებივითაა, ერთსა და იმავე ხალხს იწვევენ. მაგალითად, გამოდის ნუკი კოშკელიშვილი, რომელიც პერიოდულად ჩამოვა საქართველოში და ხან ერთი სათვალე უკეთია, ხან მეორე. ამ ადამიანებს არ გამოსდით ნორმალური საუბარი, მსჯელობენ ისეთ თემებზე, რაც დაცლილია ყოველგვარი შინაარსისგან, არ აინტერესებთ, ხვალინდელი დღე, არც ის ადარდებთ, როგორი ახალგაზრდობა გვეყოლება. კი ბატონო, არ არის ჩვენი საქმე, ადამიანი როგორ ჩაიცვამს, მაგრამ განა საზოგადოების საქმე არ უნდა იყოს, ტელეწამყვანი როგორ ჩაიცვამს? რა არის ამდენი ტატუირებული გოგონები? ისეთი პროგრამები აქვს ტელევიზიას, „ნიჭიერი“ და სხვა, რომ ახალგაზრდები მიწაზე აღარ ფიქრობენ და გართობა უნდათ.

ერთი ჩემი ახლობლის შვილი იტალიაშია, დედამისს ეუბნება, გენდერულმა საკითხებმა ისე გააფუჭა იტალიელი მამაკაცები, ვეღარ ვცნობ, სულ სხვა წარმოდგენა მქონდა და აღმოჩნდა, ქალური თვისებები აქვთო. გოეთეს უთქვამს, მარადქალური გვიზიდავს ჩვენო, მაგრამ მარადქალური სხვა გაგებითაა ნათქვამი და არა იმ გაგებით, კაცმა კაცური საქმის ნაცვლად ქალური საქმეები აკეთოს.

დავუბრუნდეთ ისევ მიგრაციას. ხშირად გვესმის, რომ სოფლებში ისეთი სიღარიბეა, ხალხს გამოსაკვები ფული არ აქვს. მოხუცებზე ვერაფერს ვიტყვით, მაგრამ დღევანდელ სოფელში შეიძლება ძალღონით სავსე ახალგაზრდა შიმშილით დაიღუპოს?

- როგორ გეკადრებათ, მიწა ხომ ყველას აქვს? მით უმეტეს, უფრო მეტი რაოდენობით აქვთ მიწა, ვიდრე გერმანიასთან ომის დროს. ვინც სოფლად მუშაობს, შესანიშნავად ცხოვრობს. სხვა თუ არაფერი, სამი ძროხა რომ გყავდეს, სოფლად უკვე კარგ მაცხოვრებლად ითვლები, წარმოიდგინეთ, ტაციაობაა თბილისში ყველზე. კახეთში ნაყოფიერი, მადლიანი მიწაა, მოდის ატამი, ვაშლი, მსხალი, ყურძენი, საზამთრო, ნესვი, ღორი ჰყავთ და საქონელი. რაც მოჰყავთ, მოაქვთ თბილისში, რომელიც ორი ფეხის ნაბიჯზეა. თბილისში მილიონ 200 ათასი მაცხოვრებელია და თავისუფლად შეისრუტავს ამ პროდუქციას. იმერეთი კიდევ უფრო ცოდოა.

მწირმიწიანობას გულისხმობთ?

- არა მარტო. იმერეთში უფრო ცუდი მდგომარეობაა, ქუთაისს თავი გასჭირვებია. კომუნისტების ბოლო პერიოდში, 1989 წელს 232 ათასი ადამიანი ცხოვრობდა, ახლა ეს რიცხვი ჩამოვიდა 147 ათასამდე. კიდევაც რომ საკმარისად ჰქონდეთ ყველი, იქ ეს პროდუქტი ყველას აქვს და ვერ გაყიდიან, ამიტომ დასავლეთში მოსახლეობას უფრო უჭირს. ახლა 10 კილო ბალისა და ორი კონა მწვანილის გასაყიდად ჩხოროწყუდან კაცი ვერ ჩამოვა თბილისში.

სულ ახლახანს კახეთში ვენახები დაისეტყვა, ახალგაზრდა ბიჭი გამოვიდა და დაიჩივლა, დედის პენსიაზე ვარ და რა მეშველებაო. ვენახის გარდა კახეთში სხვა ალტერნატივა არ არის?

- მაგაშია საქმე, მუშაობა არ უნდათ. 80 წლის ვხდები და ღამის 3-4 საათმდე ვმუშაობ, თუ არ იმუშავე, თავისით არაფერი მოდის. მეცხოველეობა რთულია, ეს ისეთი დარგია, რომ ყოველდღე სჭირდება საქონელს მოვლა, მოწველა. სადმე რომ მიდიხარ, საქონელი მეზობელს უნდა დაუტოვო, მაგრამ სხვაგვარად არ არის ეს ცხოვრება აწყობილი.

შესაძლოა, უცხოეთში იმიტომაც გარბიან, რომ იოლი შრომა უნდათ, მაგრამ არც საზღვარგარეთაა მარტივი ცხოვრება, იქაც უვლიან მოხუცებს და ათასგვარ სათაკილო საქმეს ასრულებენ, რასაც საქართველოში არ იკადრებდნენ.

- უცხოეთში მიდიან, რადგან არასწორი წარმოდგენა აქვთ, თითქოს უცხოეთი ედემის ბაღია. ჩავლენ და რეალობის წინაშე აღმოჩნდებიან, მერე თავში ირტყამენ ხელს, მაგრამ გვიან არის, ვეღარ მოდიან უკან, ზოგი თხოვდება, ოჯახს ქმნის.

რა უნდა გააკეთოს სახელმწიფომ, რომ არც ლეგალურად წავიდეს მოსახლეობა და არც არალეგალურად?

- ჩვენი ხალხის მენტალობა უკვე ძალიან შეიცვალა, განსაკუთრებით, უფროსი თაობაა ცოდო, რადგან მათ კიდევ აქვთ შენარჩუნებული მარადიული ღირებულებები. ამ დროს უცებ „გაუფარჩაკეს“ ეს ღირებულებები. ყველაფრის უცბად შეცვლა ძალიან მძიმედ გადასატანია უფროსი თაობისთვის. ასე, ვეტერანებს დასცინოდნენ, არადა, ეს ხალხი დასაფასებელია, მამაჩემი ქერჩში იბრძოდა, გადარჩა და, რომ ჩამოვიდა, გვითხრა, ოთხი წელი საწოლზე არ მიძინიაო. ომის დროინდელ მამაჩემის წერილებს ისევ ვინახავ. ახლა უფროს-უმცროსობა მოშლილია, უფროს თაობას პატივს აღარ სცემენ. გაიხსენეთ ქართული ლექსი „აი მთაზედა თოვლიანზედა, ია დავთესე, ვარდი მოსულა... სტყორცნა სასიძომ, მოკლა ირემი, სტყორცნა სიმამრმა, მოკლა სასიძო“. იცით, რატომ მოკლა სასიძო? რადგან სასიძომ დაასწრო და ირემს პირველმა ესროლა. ამით დაარღვია უფროს-უმცროსობის წესი, რადგან სიმამრისთვის უნდა დაეცადა. „ვეფხისტყაოსანშიც“ ასევეა, ავთანდილი და როსტევანი რომ მიდიან სანადიროდ, ჯერ დააცალა ავთანდილმა, მოკლა როსტევანმა ნადირი, ამის შემდეგ ავთანდილმა უფრო მეტი პირუტყვი მოკლა, ანუ ჯერ უფროსს დააცალა.

ფაქტობრივად, საქართველო დასავლეთ საქართველოს მიერაა გადარჩენილი. მე-19 საუკუნის ბოლოს 400 ათასი ქართველი ცხოვრობდა აღმოსავლეთ საქართველოში, ხოლო დასავლეთში ცხოვრობდა 822 ათასი, ანუ 400 ათასით მეტი ქართველი. იცით, რა მდგომარეობა იყო მე-19 საუკუნის ბოლოს საქართველოში? ფაქტობრივად, დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველო ერთმანეთს არ იცნობდა, იქაც ქართველები ცხოვრობენო, ასეთ დონეზე იყო საქმე. მე-19 საუკუნის ბოლოს ჩატარდა რუსეთის მოსახლეობის აღწერა და თბილისის გუბერნიაში სულ რამდენიმე იმერელი, მეგრელი და სვანი ცხოვრობდა. ხალხი გაწყვეტილი იყო. ექიმ კოწია ერისთავის ძმა, სერგია ერისთავი დიდი იუმორისტი იყო, ერთხელ სერგია თბილისში ჯავახიშვილის ოჯახში დაპატიჟეს, დიასახლისი გაბრაზებული იყო, რა არის, თბილისი აივსო იმერლებითო, სერგიამ კი „დაამშვიდა“, თქვენ რომ ნახოთ, „ტუნელში“ რამხელა რიგია, გული გაგისკდებათო. ახლა კი თბილისიც არ უნდათ, ყველა გარბის საზღვარგარეთ.