მხატვარ გია ბუღაძეს გულს უკლავს, როცა ხედავს, რომ საუკუნეობრივად ჩამოყალიბებული სივრცის გენიალური განცდა ქართველებმა დაკარგეს და ახალი ნაგებობები კონტექსტის გათვალისწინების გარეშე წამოჭიმეს. არადა, ისტორიულად, როცა ჩვენი ერი ჯვარს აშენებდა, სივრცობრივ-არქიტექტურული აზროვნების გენიას ავლენდა. ეს ნიჭი კი დღეს გამქრალია.

For.ge-ს გია ბუღაძე ესაუბრება.

ბოლო პერიოდის გრანდიოზულ პროექტებთან დაკავშირებით თქვენი აზრი როგორია? გაამართლებს ლაზიკა თუ ვირტუალურ ქალაქად დარჩება?

- ლაზიკის მშენებლობა არარეალურად მეჩვენება და, საერთოდ, მიმაჩნია, რომ „ყველაზე გრანდიოზული პროექტები“ ხელახლა გასააზრებელი და თავიდან გადასამუშავებელი იქნება. სამწუხაროდ, თითქმის არცერთ ასეთ გრანდიოზულ პროექტში კონტექსტი არ არის გათვალისწინებული. ჩემთვის, მაგალითად, ძალიან მძიმე აღსაქმელია ის საინჟინრო ცვლილებები, რომლებიც ძველ თბილისში ხორციელდება, მით უმეტეს, თბილისის ისტორიულ ნაწილში, რომელიც თავის ისტორიულ სახეს კარგავს. ევროპიდან ჩამოსულ ბევრ ჩემს მეგობარს, როცა ქალაქს  ვათვალიერებინებ, ამის დანახვისას, ფაქტობრივად, ჩემთან ერთად ტირიან. ჩვენ ვკარგავთ მასშტაბს. ასეთივე უმასშტაბო მეჩვენება ლაზიკის პროექტიც. ვფიქრობ, გარკვეულწილად, ეს არის პიარის ნაწილი. არ ვიცი, რა დავარქვა, ეს არის არაადექვატური ქმედების ნაწილიც. სამწუხაროა, რომ ასე ხდება. რეალურად, სულ სხვა რამეა გასაკეთებელი და სერიოზულად მოსაფრთხილებელია ჩვენი წარსული გამოცდილება, განცდა წარსულისა, შენარჩუნება იმ კოლორიტის, რომლითაც ჩვენ განვსხვავდებით და ნამდვილად არ ვგავართ სხვას. სწორედ ამით ვართ მომხიბვლელები. თუ ამას დავკარგავთ და, თანამედროვე არქიტექტორთა საინჟინრო მიღწევების დამკვიდრების მიზნით, ე.წ. ყბადაღებულ თანამედროვე შენობებს მივეძალებით, ძალიან ცუდი იქნება. ჩვენ ისტორიაში უნდა შევიდეთ, როგორც ერი (მართალია, მცირერიცხოვანი, მაგრამ ძალიან დიდი კულტურული ტრადიციების მქონე), რომელსაც თანამედროვედაც შეუძლია აზროვნება, მაგრამ ამ თანამედროვეობით წარსულის მოსპობა არ სურს. ამიტომ, ლაზიკა ცოტა გადამეტებულ პროექტად მიმაჩნია.

ანუ, ეს არ არის მაღალ არქიტექტურული ღირებულების პროექტი?

- ერთი რამ ვიცი, რასაც მე ვხედავ ძველი თბილისის ტერიტორიაზე, ის არ უნდა აშენდეს იქ. ლაზიკის პროექტს მე არ ვიცნობ, არასდროს მინახავს, არც დავინტერესებულვარ, იმიტომ, რომ ვხედავ, რაც ძველია, ის მეკარგება. როგორც ქართველი, ჩემს თავს ვეკითხები ხოლმე, ისტორიულად ხომ გვქონდა სივრცის გენიალური განცდა, როცა ჯვარს ვაშენებდით?! სად დაიკარგა ეს განცდა? როცა ჯვრის მონასტერი ავაშენეთ, ხომ ვიყავით სივრცობრივ-არქიტექტურული აზროვნების გენიოსები?! ეს ნიჭი სად გაგვიქრა?!

როგორ გგონიათ, ლაზიკაში ვერ გამოვლინდება სივრცობრივი აზროვნების ნიჭი?

- ცოტა მეეჭვება, პროექტს არ ვიცნობ, თუმცაღა, ლაზიკა უფრო პოლიტიკური პროექტი მგონია, პოლიტიკურ-პიარული პროექტი, ვიდრე არქიტექტურულ-საინჟინრო პროექტი. ისევ და ისევ, ძველ თბილისს ვუბრუნდები. ის, რაც გენიალურ ისტორიულ უბანში ხდება, შემზარავია, ძალიან სამწუხაროა.

მაინც რა ხდება ძველ თბილისში?

- ვფიქრობ, ეს არის მასშტაბის არასწორი გრძნობა. არქიტექტურა, რაც აქ კეთდება, ტრიალ მინდორში უნდა გვხვდებოდეს. ეს ტრიალი მინდვრის არქიტექტურაა. ეს უნდა იყოს იქ, სადაც არ არის მთები. ნებისმიერი არქიტექტორი, უცხოელი იქნება თუ ქართველი, აღფრთოვანებული იყო თბილისის არქიტექტურული მომხიბვლელობით, ჩვენი ქალაქის რელიეფით. ამ რელიეფის გამოუყენებლობა და მოგონილი, ტყუილი მთა-გორების დადგმა იმ ქალაქში, რომელიც ისედაც გელაპარაკება ნამდვილი მთა-გორით, ნიშნავს, რომ შენ საერთოდ ვერ გრძნობ ქალაქის მასშტაბს, ქალაქის ხასიათს, ვერ გრძნობ მის მომხიბვლელობას. ფანტასტიური ქალაქი გვაქვს და არ შეიძლება, ასე უმასშტაბოდ იაზროვნონ. როცა ნარიყალა აღარ ჩანს არცერთი მხრიდან, როცა მთაწმინდა თითქმის აღარ ჩანს... მესმის, რომ ჩვენ რაღაცნაირად გვინდა, ულტრა-თანამედროვე, ძალიან თანამედროვე ფორმებით ვიაზროვნოთ, მესმის ამ ამბიციის, მაგრამ ეს ნიადაგმოწყვეტილად არ უნდა ხდებოდეს, კონტექსტის გათვალისწინების გარეშე არ უნდა კეთდებოდეს. პირველ რიგში, არქიტექტურა კონტექსტის სწორი გამოყენების დიდი ხელოვნებაა.

ლაზიკაში, სადაც არ არსებობს კონტექსტი და მინდვრის, პრერიისა და უდაბნოს მეტი არაფერია, კი ბატონო, რაც გინდა, დადგი და იმიტაცია გააკეთე, მაგრამ საქართველოს სხვა კუთხეში ეს შეუძლებელია. თუმცა იმის თქმაც არ შეიძლება, რომ არაფერი გაკეთებულა. ძალიან საინტერესო პროექტებიც კეთდება.

შუშის ხიდთან მიმართებით თქვენი პოზიცია როგორია?

- არქიტექტურული თვალსაზრისით, მომწონს ეს ხიდი, მაგრამ არა - ამ კონტექსტში. თავისთავად, მშვენიერი არქიტექტურულ-საინჟინრო ქმნილებაა.

მაშინ შუშის ხიდი სად უნდა დაემონტაჟებინათ?

- არ ვიცი, მაგრამ ფაქტია, შუშის ხიდი არ უნდა ყოფილიყო ამ კონტექსტში. მთელი ჩვენი ხელოვნება და კულტურა კონტექსტის სწორ გათვლაზე დგას. არქიტექტურაში ყველაფერი არის კონტექსტი. ამიტომაც ვცდილობთ, აკადემიაში კონტექსტის სწორი განცდა ვასწავლოთ - გარემო, ლანდშაფტი, სოციუმი. თუ დაიკარგა და აღარ გამოჩნდა ნარიყალა, მეტეხის ტაძარი, დარეჯანის სასახელე, მაშინ რაღა გაქვს?! რა უნდა შექმნა დარეჯანის სასახლის ტოლფასი?! ან მეტეხის კლდის ტოლფასი, მასზე აშენებული ტაძრით?! ამაზე უკეთესს რას შექმნი? მართლა ჭაღარა ნანგრევის ფონზე რა უნდა შექმნა უფრო ძვირფასი?!

რაზეც თქვენ საუბრობთ, სწორედ ასეთი განცდა ჰქონდა ელენე ახვლედიანსაც და განსაკუთრებული ენთუზიაზმით სწორედ ძველ უბნებს ხატავდა, ძველი აივნები მაინც გადავარჩინო და შევუნახო მომავალ თაობასო. რაღაც ასეთი ნოსტალგიური განცდა ხომ არ გაქვთ? სხვათაშორის, ზოგჯერ ხელოვანები ნგრევაშიც სილამაზეს ხედავენ და შენიშნავენ, რომ რომანტიკულად ინგრევა ძველი თბილისი. იქნებ, ძველისა და ახლის შერწმა ურთულესია?   

- რა თქმა უნდა, ძველი და ახალი ერთად უნდა იყოს, მაგრამ  მასშტაბის გათვალისწინებით. არ მინდა, თუნდაც, თეატრი იმოდენა იყოს, რომ მთლიანად დაფაროს აღმართი. ფაქტობრივად, პრეზიდენტის სასახლეც კი დაფარა ამხელა მასშტაბის მუსიკალური თეატრის შენობის კონსტრუქციამ. აღარაფერს ვამბობ, რომ აქეთა მხრიდან საერთოდ აღარ ჩანს მეტეხი, ფაქტობრივად, აღარ ჩანს დარეჯანის სასახლე. საერთოდ, მე არ ვარ ძველი ისტორიული შენობების თავიდან აშენების მომხრე. მე კონსერვაციის მომხრე ვარ. სტრატეგიულად განსხვავებულ ფილოსოფიას ვერაფრით მივიღებ.

მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში დაიწყო დიდი ჭიდაობა ორ კონცეფციას შორის - კონსერვაცია თუ რესტავრაცია?! ამის შესახებ მსჯელობდნენ მთელ მსოფლიოში და სწორედ კონსერვაციის ფილოსოფიამ გაიმარჯვა. ანუ, რაც გვაქვს, იმას ვინარჩუნებთ. წარმოიდგინეთ, ჯვარი სწერია და, ყინწვისის ანგელოზს ფრთა რომ დაუზიანდეს და ამ დროს რომელიღაც თანამედროვე იკონოგრაფი მივიდეს და ხელი ჩაახატოს, ხომ საშინელება იქნება? დაახლოებით იმავეს ვუპირებდით ბაგრატის ტაძარს, ლიფტის სახით. ან რომელიღაც გენიალურ ხატს, ვთქვათ, წილკნის ღვთისმშობლის გენიალურ ხატს, დაუზიანდა კონკრეტული ნაწილი და ამ დროს თანამედროვე რესტავრატორმა ჩაახატოს, ვთქვათ, თვალი, ხომ საშინელება იქნება? ეს დაახლოებით იგივეა ჩემთვის.

იერუსალიმში ჯვრის მონასტრის ქართულ ტაძარში შოთა რუსთაველის ფრესკის გადაფხეკის შემდეგ ბერძნებმა რაც დახატეს, არც მას ჰქონია პირვანდელი ღირებულება და, საერთოდ, არ გამოსჭვიოდა ქართული სული.

- კი ბატონო, მოხდა ეს საშინელება, მოსპეს და გაანადგურეს ის ფრესკა. ამიტომ უნდა ჩატარებულიყო ძალიან დიდი გამოკვლევა, ყველა ნაფხეკი უნდა შერჩეულიყო და თავის ადგილზე დაებრუნებინათ, რაც იქ იყო. ეს ძალიან ფაქიზი თემაა. დღევანდელი ადამიანი ისტორიულ ობიექტს როცა ეხება, იგი იმ ძველ თარიღს უნდა გაუფრთხილდეს. 

რომ არ ეჩქარათ, გამოუვიდოდათ კი შოთა რუსთაველის ფრესკის სკრუპულოზულად აღდგენა?

- ბერძნებმა ეს ნაჩქარევად გააკეთეს. რა თქმა უნდა, კატეგორიულად არ შეიძლებოდა ამის ასე გაკეთება. ასევე, არ შეიძლება ისტორიულ ძეგლებზე პირდაპირ ჩარევა. ახლო მეგობრობა მაკავშირებს ნიკა ვაჩეიშვილთან, ფაქტობრივად, ერთად ჩამოვყალიბდით, მისი ფილოსოფია და ხედვა ადრე ცოტა სხვანაირი იყო. ალბათ, მას კიდევ რაღაც სხვა აზრი აქვს, რომელიც მე არ ვიცი, დიდი ხანია, მასთან არ მისაუბრია. თორემ, მე მას ვიცნობ, როგორც შესანიშნავ პროფესიონალს და პატრიოტ ადამიანს და ვიცი, რომ რაღაც სხვას გაუწია ანგარიში. პირადად მე მომხრე ვარ, რომ ისტორიული ფაქტები, ისტორიული ობიექტები და ძეგლები იმ სახით შევინარჩუნოთ, რა სახითაც ისტორიამ შემოინახა. ისტორიაც და დროის დამღაც მისი ნაწილია, დროის ნაჭდევი მისი ისტორიის შემადგენელი ნაწილია.

მოგეხსენებათ, სულ ახლახანს ჩატარებული არქეოლოგიური გათხრების შედეგად, ძველი თბილისის გალავნის ნაშთები აღმოჩნდა. ამასთან დაკავშირებით არქიტექტორების მოსაზრება განსხვავებულია - უნდა შენარჩუნდეს ძველი, მაგრამ ამ ტერიტორიის ბოლოდროინდელი დატვირთვიდან გამომდინარე, როგორ მოხერხდება ძველის კონსერვაცია, გაურკვეველია.

- რა თქმა უნდა, ისტორიული ფაქტების შენარჩუნებისა და გადარჩენის დიდი გამოცდილება და ტრადიცია არსებობს. ეს არის გადაუჭრელი პრობლემა არა მარტო საქართველოსთვის, მთელი მსოფლიოსთვის. რომში რაღაცას რომ ამოთხრიან, მაშინვე ამოდის უნიკალური არქეოლოგიური ფაქტები. ყველა ქუჩის გაჭრის დროს, ყველა საძირკვლის ამოჭრისას უცებ ისტორიული საოცრება ამოდის - მოზაიკა ან კედელი, ფრესკა და ა.შ. წარმოიდგინეთ, რა ხდება რომში, საბერძნეთში. ჩვენთან შედარებით, მათ არანაკლები ისტორია აქვთ. ამიტომ, თუკი არქეოლოგიური მასალა ამოვა, მას ინახავენ. თუ შესაძლებელია, თაღის ან კედლის ნაწილი კონსერვირებულ იქნას, ამას ხელშეუხებლად ტოვებენ, მაგრამ, ძირითადად, ეს ურთულესი საკითხია, რაზეც მთელი განხილვები მიმდინარეობს, თუ რომელი ნიმუში შეინარჩუნონ. ესაა რევიტალიზაცია - ისტორიული ობიექტის გაცოცხლება.

პირადად მე მაქსიმალურად შევეცდებოდი, ისტორიული ნაშთები შემენარჩუნებინა. მეტსაც გეტყვით, ჩვენი ავტობანი რომ კეთებოდა სოფელ იგოეთთან, გრაკლიანის გორასთან გაითხარა ჩვ. წ. აღ-მდე მე-5 ათასწლეულის და უფრო შორს მიმავალი, ძველი ანტიკური ქალაქი, ძველი საკურთხევლებითა და საოცარი სამლოცველოებით. აქ მუშაობს არაჩვეულებრივი პროფესიონალი ვახტანგ ლიჩელი. ძალიან რთული იყო საკურთხევლებისა და ქალაქების შენარჩუნება. ასე რომ, საბოლოოდ, გზამ გაიარა, ზევით ტაძრის ნაწილი დარჩა. ბევრი ქვეყანა ვერ დაიკვეხნის ასეთი ნაქალაქარის აღმოჩენით. სხვათა შორის, ერთი საკურთხევლის მოხსნაში მეც მივიღე მონაწილეობა და ამით ძალიან ვამაყობ. მოგვიანებით ეს საკურთხეველი გადმოვიტანეთ ივანე ჯავახიშვილის უნივერსიტეტის მუზეუმში.

ეს ყველაფერი შენარჩუნდა?

- კონტექსტი არ შენარჩუნდა, იქ გზამ გაიარა, ძალიან რთული იყო მისი შენარჩუნება. ერთი პერიოდი, ვფიქრობდი, იქნებ, ტრასამ ზევით გაიაროს-თქო. რა თქმა უნდა, ეს ფინანსებთანაა დაკავშირებული. რამდენიმე საკურთხევლის დემონტაჟი მოხდა და სწორედ ყველაზე დიდი საკურთხევლის მოხსნაში მივიღე მონაწილეობა. ამდენად, თბილისში, სადაც ეს მაქსიმალურად შესაძლებელია, შენარჩუნებული და გადარჩენილი უნდა იყოს ყველაფერი, რასაც აღმოვაჩენთ - ჭიშკარი იქნება, აბანოს ნაწილი თუ სხვა ნაშთი. ეს ისტორიას გაამდიდრებს.         

კიდევ ერთ თემას შევეხოთ. ამას წინათ ნიკა რურუამ პოლიტიკური განცხადება გააკეთა, თურმე რაც ბიძინა ივანიშვილმა აღადგინა, ყველაფერი ხელახლა გასაკეთებელია. ამასთან დაკავშირებით გაჩნდა მოსაზრება, მაშინ რატომ უკვეთავდა სახელმწიფო „ქართუ ჯგუფს“ ობიექტების რესტავრაციას? საინტერესოა თქვენი მოსაზრებაც.

- ნიკა რურუასთან დაკავშირებით ნურაფერს მათქმევინებთ, ჩემი დამოკიდებულება ცნობილია ამ მინისტრის მიმართ.

ჩვენ არ ვიცით ამ დამოკიდებულების შესახებ.

- საინტერესო არ არის, ეს უკვე ჩემი მხრიდან პოლიტიკური განცხადება იქნება. ეს თემა ჩემთვის დახურულია, თუმცა უნდა გითხრათ, რომ თავადვე გავედი ყველა კომისიიდან, სამინისტროსთან არსებული ყველა ჯგუფიდანაც კი ჩემი სურვილით გავედი, რადგან ჩავთვალე, რომ ამ ეტაპზე ამ სამინისტროსთან თანამშრომლობის შესაძლებლობა ამოწურული მქონდა. დანარჩენი, თქვენ თვითონ იფიქრეთ. თანამშრომლობის არანაირი ფორმითა და ფორმატით არ ვარ სამინისტროსთან დაკავშირებული და განსაზღვრეთ, რას ნიშნავს, როცა ადამიანი თვითონ გადის ყველა კომისიიდან. არავის არაფერი დაუძალებია, მაგრამ ასეთი გადაწყვეტილება მივიღე, რადგან ჩემთვის ბევრი რამ მიუღებელია.