მერაბიშვილის მთავრობის, ასე ვთქვათ, სოციალისტური პრიორიტეტები უკვე კარგად არის ცნობილი - 4 წელიწადში საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტი ჯამურად 40 მილიარდი ლარი იქნება (საშუალოდ 10 მილიარდი წელიწადში. 2012 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი 8,12 მილიარდ ლარს შეადგენს). ახალი სამთავრობო გეგმით, ამ თანხის ნახევარი მთავრობის პროგრამაში აღნიშნული პრიორიტეტებისთვის საკმარისი იქნება. ეს პრიორიტეტებია: საყოველთაო დაზღვევა (შესაბამისად, 4 წლის განმავლობაში 3 მილიარდი ჯანდაცვაში), 4 მილიარდი სოფლის მეურნეობაში ჩაიდება, დარიგდება 100-დოლარიანი პენსია და 1000-ლარიანი ვაუჩერი, შეიქმნება 500 საწარმო სოფლის მეურნეობაში და, რაც მთავარია, უკვე ვაქვს დასაქმების სამინისტრო, რომელიც უმუშევრებს მოძებნის და დაასაქმებს. მოკლედ, კომუნიზმამდე ბევრი აღარაფერი გვიკლია. ამ გზით საქართველოს მთავრობა ისედაც მიდიოდა, და მეტ-ნაკლებად ამდენივე თანხები ისედაც იხარჯებოდა სოციალურ სფეროებში, თუმცა შედეგად რაც მივიღეთ სახეზეა - უკიდურესი სიღატაკე და სახელმწიფოსკენ შემწეობისთვის ხელგაწვდილი ასი ათასობით ადამიანი.

„ახალი ეკონომიკური სკოლის“ წარმომადგენელი, პაატა შეშელიძე, თვლის, რომ თუ მთავრობამ მართლაც განიზრახა ამ პროგრამის შესრულება, ესეც კრახით დასრულდება, თუმცა იმედს იტოვებს, რომ ეს მხოლოდ წინასაარჩევნო დაპირებებად დარჩება და ხელისუფლება მორიგ უგუნურებას არ ჩაიდენს. მთავრობის ახალ დაპირებებზე პაატა შეშელიძე გვესაუბრება.

მთავრობის ახალმა მეთაურმა ერთი შეხედვით საკმაოდ შთამბეჭდავი პროგრამა წარმოადგინა. როგორ ფიქრობთ, საიდან უნდა მოიტანონ 40 მილიარდიანი ბიუჯეტი რეალურად ეს რამდენად არის შესაძლებელი?

- საქართველოს ბიუჯეტი 2012 წლისთვის არის დაგეგმილი. 8 მლრდ 120 მლნ – ეს არის ფინანსთა სამინისტროს მონაცემები. მომდევნო წელს პროგნოზირებული მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) ასევე ფინანსთა სამინისტროს საიტიდან აღებული მონაცემებით არის დაახლოებით 27 მილიარდი, თუმცა მომავალი თუ არა, ამისი შემდეგი წლიდან, წესით, უნდა ამოქმედდეს ე.წ თავისუფლების აქტით განსაზღვრული პირობა, რომლის მიხედვითაც ქვეყნის ბიუჯეტი არ შეიძლება აღემატებოდეს მშპ-ს 30%-ს. ლოგიკურად, გამოდის, რომ ქვეყნის ბიუჯეტი უნდა იყოს 30-მილიარდის 30%, დაახლოებით 9 მილიარდამდე. თუ დავაჯამებთ იმ ციფრებს, რაზედაც ამ პროგრამაში არის ლაპარაკი, უკვე 5 მილიარდს შეადგენს ის დაპირებები, რაც ეხება ჯანდაცვას, სოფლის მეურნეობას, პენსიებს და ა.შ. თუმცა, მერე შეიძლება ასეთი გამართლება მოუძებნონ, რომ ეს არის გათვლილი 4 წელზე და თავიდანვე 4 მილიარდი კი არ ჩაიდება, ან მთლიანად ერთი მილიარდი კი არა, არამედ შედარებით ნაკლებ თანხას გაითვალისწინებენ და მერე გაიზრდება. მაგრამ, ასეა თუ ისე, ამ კანონის მიხედვით ბიუჯეტი არ უნდა აღემატებოდეს 9 მილიარდს, ანუ იმაზე ნაკლები უნდა იყოს, ვიდრე წელს არის.

აქედან გამომდინარე, არ ვიცი, ესენი როგორ გადაწყვეტენ ამ პრობლემას. 2013 წლის საპროგნოზო მაჩვენებლები და, როდესაც რეალურად დაიგემება 2013 წელი, შესაძლოა, განსხვავდებოდეს ერთმანეთისაგან. შესაძლოა, უკეთესი მაჩვენებლები იყოს, მაგრამ არ მგონია, რომ არსებითად განსხვავებული გამოვიდეს.

ასეა თუ ისე, ან მოუწევთ ამ მიღებული კანონის დამორჩილება, ან კანონმდებლობის გადახედვა, იმიტომ, რომ რეალურად, ბიუჯეტი იმაზე ნაკლები უნდა იყოს, ვიდრე წელს არის. თუმცა, სიტუაცია ისეთია, რომ პოლიტიკური ინტერესი, მადა და დაპირებები ბევრად მეტია, ვიდრე აქამდე.

ანუ ამ დაპირებების რეალურად შესრულების შესაძლებლობა არ არსებობს?..

- გადავიდეთ იმ რიცხვებზე, რაც ითქვა. თუ დავაჯამებთ, ეს არის 4 წელიწადში 20 მილიარდი, თუ ამას გავყოფთ 4 წელიწადზე, წელიწადში საშუალოდ 5 მილიარდი გამოდის. თუმცა იმაში, რაც უკვე დაპირებულია, ნაგულისხმევი არ არის სხვა კომპონენტები. აქ არ არის ლაპარაკი თავდაცვისა და უშიშროების ხარჯებზე, სახელმწიფო აპარატის სხვა ხარჯებზე.

გარდა ამისა, არ არის ლაპარაკი საგარეო ვალების მომსახურებაზე და კიდევ სხვა ვალდებულებებზე, რომელიც სახელმწიფოს აქვს და რომლის მოცულობა კიდევ დამატებით რაღაც თანხებს გულისხმობს.

ამისათვის ავიღოთ მინიმუმ ის ხარჯები, რაც არის წელს. ასეთ პირობებში გამოდის, რომ უნდა ვივარაუდოთ 5 მილიარდს პლუს კიდევ 5 მილიარდი და თუ ამ ვალდებულებების შესრულება გინდა, ბიუჯეტი 10 მილიარდზე ნაკლები არ უნდა იყოს. ეს იმ შემთხვევაში თუკი ეს დაპირებები პროპორციულად განაწილდება წლებზე, მაგრამ სავარაუდოდ, მგონია, რომ პირველ წელს ნაკლები დაიხარჯება ხოლო შემდეგ – პროპორციულად გაიზრდება.

ამის მიუხედავად, ეს ციფრები იმდენად წინააღმდეგობრივია, რომ არ ჯდება იმ გეგმებში, რაც ფინანსთა სამინისტროს საიტზეა გამოსახული. თუ ბიუჯეტი 10 მილიარდამდე ავა, ეს ეწინააღმდეგება ფინანსთა სამინისტროს პროგნოზებს.

მაშინ გამოდის, რომ მათ მოუწევთ ამ 18 მილიარდის 45%-ის დახარჯვა. ამდენის დახარჯვის უფლება ერთი – რომ არ აქვთ და, მეორეც - ბევრია რომც დახარჯონ.

არ ვიცი ამ დილემას როგორ გადაჭრიან, ამიტომ მგონია, რომ ეს ციფრები, რომელიც იყო დასახელებული ცოტა არ იყოს მოუმზადებლად იყო გაკეთებული. მე არ ვიცი, უბრალოდ შეაჩეჩეს თუ რა მოხდა, მაგრამ იმისათვის რომ ვთქვა, რა მოხდა, მეტი ინფორმაცია და განმარტება მჭირდება, საიდან მოვიდა ეს რიცხვები.

ისიც გაუგებარია, მხოლოდ ახლა რატომ მიხვდნენ, რომ დასახელებულ სფეროებში პრობლემაა და რომც ჩადონ ეს თანხები, როგორც ფიქრობთ, რამდენად შეიცვლება სიტუაცია?

- ჩემი აზრით, ძალიან მნიშვნელოვანია, რა ტიპის დაპირებებია გაცემული. ნათქვამია, რომ სოფელში ჩაიდება ინვესტიციები... ახლა, რა ტიპის ინვესტიციებზეა ლაპარაკი? ეს არის გზები, წყალი, გაზი. ამის გარდა, არის დაპირება, რომ 90 ათას ჰექტარზე გაკეთდება საირიგაციო სიასტემა და კიდევ 36 ათას ჰექტარზე ჩატარდება სადრენაჟო სამუშაოები, ალბათ, ჭაობის დაშრობაზეა ლაპარაკი. შესაძლოა, ეს ლაზიკაზეა ლაპარაკი, იმიტომ, რომ ლოგიკურად შეიძლება ზუსტად ეს ფართობია იქ.

გადა ამისა, ძალიან მნიშვნელოვანია კიდევ ერთი მომენტი – ლაპარაკია 500 საწარმოს შემნაზე. რა ტიპის საწარმოებზეა საუბარი, ან ვინ უნდა შექმნას ისინი? სახელმწიფომ? ეს სასაწყობე მეურნეობები შეიძლება იყოს? ან შეიძლება იყოს ხილის, ბოსტნეულის გადამამუშავებელი ცენტრები ან ე.წ. მექანიზირებული ცენტრები, როგორიც არის მაგალითად ტრანსპორტი, რომელსაც პირდებიან, რომ იქნება. მაგრამ ჩნდება კითხვა, ეს ვისი საკუთრება იქნება – სახელმწიფოსი? და ეს ხდება ქვეყანაში რომელიც პრივატიზაციის პროცესით ტრაბახობს?

ჩნდება კითხვა – საით მივდივართ? იმიტომ, რომ ეს არის კატერგოირიულად იმის საპირისპირო მიმართულებით სიარული, რაც დღემდე იყო გაცხადებული. მეორე ვარიანტია, რომ ეს იყოს კერძო საწარმოები, რომელსაც დაუკვეთავენ და რაღაც თანხებს გადაუხდიან. მოკლედ, აქ ბევრი რამ მარტივად არ არის.

განვიხილოთ შემდეგი. ეს არის ირიგაციასთან დაკავშირებული საკითხები. ვთქვათ, საბიუჯეტო თანხებით გავიყვანე სარწყავი წყალი... მერე ის ვინ უნდა მოიხმაროს? ამ მიწების პერსპექტივა როგორი იქნება? ვინ უნდა იყიდოს? ეს სახელმწიფო საწარმოებისთვის კეთდება თუ რისი? ეს დეტალიც მნიშვნელოვანია.

შემდეგია წყლისა და გაზის შეყვანა. როგორც მე მესმის, გაზი კომერციული პროექტია, ყველა იხდის მის საფასურს. შესაძლოა, სახელმწიფო რაღაცაში მონაწილეობს, მაგრამ როგორც წესი, ჩვენ ვიხდით დაწესებულ გადასახადებს. მაგალითად, მე ბათუმში სახლში გაზის შეყვანა საკმაოდ ძვირი დამიჯდა. ანუ, იმისი თქმა მინდა, რომ  როდესაც მოსახლეობას გაზი შეჰყავს, მაინც იხდის კომერციულ ფასს, ანუ სახლამდე გაზის შეყვანის ღირებულებაში გათვალისწინებულია დასახლებულ პუნქტამდე გაზის მიყვანის საფასურიც. მაშინ, ამ შემთხვევაში უკვე აღარ მესმის როგორ მონაწილეობს ამაში სახელმწიფო ბიუჯეტი და, თუ მონაწილეობს, მაშინ რატომ არ არის გამჭვირვალე, როგორია კალკულაცია და ის თანხები, რომელსაც ხალხი იხდის, რეალურად რას ხმარდება, თუკი ეს პროექტი ბიუჯეტის თანადაფინანსებით ხორციელდება.

მეორეა – თუ ვინმე არ იხდის გაზის საფასურს, მაშინ ეს ჩემს ხარჯზე რატომ უნდა ხდებოდეს? და თუ ყველა მაინც ამ კომერციულ ფასს იხდის, მაშინ ამ ყველაფერთან ბიუჯეტი რა შუაშია?

რაც შეეხება გზებს... გზების დაგება ქვეყანაში არის ძალიან ცენტრალიზებული, ძალიან ვიწრო ჯგუფი იგებს ტენდერებს და, როგორც წესი, ყოველთვის საეჭვო და გაუმჭვირვალეა იმ ფირმების ხარისხი და მომსახურება.

ჩვენ არ ვართ კმაყოფილი არც ერთი გზის, მათ შორის, თბილისი–გორი ვისაც გაუვლია, ის აუცილებლად მიხვდება, რომ ხარისხიანი გზები ნამდვილად არ არის და ზოგიერთი მონაკვეთი დღემდე არ არის დასრულებული. ასევე გაუგებარია, ამდენ ხანს რატომ არ ხდება მისი დასრულება, იმიტომ რომ ლაპარაკია სერიოზულ შეკვეთასა და სერიოზულ კომპანიაზე.

უბნებში გზები იგება ყოველ თვე, რადგან ფუჭდება და ზიანდება. ანუ, ჩვენ რაც დავინახეთ, არის ის, რომ გზები კი იგება, მაგრამ მისი ხარისხით კმაყოფილი არ ვართ. შესაბამისად, არ მესმის, რატომ უნდა გაგრძელდეს გზების დაგების პროცესის ცენტრალიზება და რატომ არ შეიძლება მისი დეცენტრალიზება.

მეორეც, უნდა ვიცოდეთ სად შეგვყავს ეს გზები და საინტერესოა, რატომ არის ცენტრალური ხელისუფლების უფლებამოსილება ამ გზების გაყვანა. ესეც გაუგებარია. უნდა იყოს შრომის განაწილება ცენტრალურ და, ადგილობრივ და რეგიონალურ ხელისუფლებებს შორის და ყველას თავისი დონის პასუხისმგებლობა უნდა ჰქონდეს.

სოფელში გზების გაყვანა ცენტრალური ხელისუფლების მოვალეობა არც ერთი ლოგიკით არ უნდა იყოს, ისევე, როგორც წყლის შეყვანა იმიტომ, რომ წყალიც ასევე კომერციული სტრუქტურაა და კეთილი ინებოს, და კომერციულ დონეზე გადაწყვიტოს. თუ ვინმე მზად არ არის რომ გადაიხადოს წყლისთვის, მაშინ მას წყალი არ ერგება.

საქართველო ძალიან მდიდარია წყლის რესურსით და ინიციატივებისთვის უნდა არსებობდეს ფართო გზა. არ შეიძლება ამისი ასევე ცენტრალიზებულად, თბილისიდან კეთება და ამაში უამრავი ფულის დახარჯვა, როდესაც ეს შეიძლება გაკეთდეს სხვანაირად.

რაც ჩამოვთვალეთ, ეს ინიციატივები არის ყველაფერი ცენტრალური, დიდი მთავრობის შექმნის გამაგრძელებელი ნაწილი, რომელიც ჩვენმა ხელისუფლებამ განსაკუთრებით გამოკვეთილად 2008 წლის შემდეგ აირჩია, როდესაც ლაპარაკი დაიწყეს, რომ მთავრობამ უნდა შექმნას სამუშაო ადგილები, უნდა გახდეს დიდი ინვესტორი, ხელი შეუწყოს ბიზნესის განვითარებას, გამოყოს სუბსიდიები, დახმარებები და მოახდინოს ახალი პროექტების ინიცირება და ა.შ. ეს არის ძალიან ნეგატიური ტრენდი, რომელიც ალბათ გამოუსწორებლად ძვირი დაგვიჯდება.

რაც შეეხება საყოველთაო დაზღვევას... აქედანაც არაფერი გამოვა?

- ლაპარაკია ე.წ სადაზღვევო სისტემის განვითარებაზე. მას აქვს ისეთი სახე, რომ თითქოს იქნება დაზღვევა ყველასთვის, მაგრამ ეს გულისხმობს მხოლოდ ექსტრემალურ სიტუაციებში დახმარებას, მაგალითად  –ავტოკატასტროფის დროს და ა.შ.

ეს არ არის დაზღვევა. ეს არის დახმარება. კი ბატონო, დაარქვი დახმარება, მაგრამ დაზღვევა არ არის და ამით მანიპულირება არ შეიძლება. თუ ეს დახმარებაა და არა დაზღვევა, მაშინ უბრალოდ, ვერ ვხვდები, რატომ უნდა ხდებოდეს ამ დახმარების გაწევა სადაზღვევო კომპანიების გავლით. არ მესმის სადაზღვევო კომპანიების როლი ამ საქმეში.

რაც შეეხება დანარჩენ სეგმენტებს - საუბარია ბავშვებზე, ჯარისკაცებზე, პოლიციელებზე და ა.შ. რომლებიც მიიღებენ სრულ სადაზღვევო პაკეტს. ეს შეიძლება რამდენიმე ნაწილად დავყოთ. საინტერესოა, მაგალითად, პოლიციელები და ჯარისკაცები დაზღვევას ღებულობენ სამუდამოდ თუ იმ პერიოდში, ვიდრე მსახურობენ? მოკლედ, აქაც ბევრი კითხვებია, და რაც მთავარია, რაც კი აქამდე მსგავსი პროექტი განხორციელდა, არც ერთმა არ იმუშავა.

რეალურად, დაზღვევა ასე ხდება: ადამიანი მიდის ექიმთან, მოწმდება მისი ჯანმრთელობა და ამის მიხედვით დგინდება, მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობიდან გამომდინარე, რამდენია ყოველთვიურად გადასახდელი თანხა.

როდესაც ასეთი პროექტი უფასოა, მაშინ მომხმარებელმა იცის, რომ ის რამდენჯერაც არ უნდა მივიდეს ჯანმრთელობის შესამოწმებლად, კომპანია ვალდებულია, მას მომსახურება გაუწიოს. თუ ჩვეულებრივ პირობებში ადამიანს დაგეგმილი ჰქონდა ექიმთან მისვლა ერთხელ ან ორჯერ, როდესაც უფასოა, ის მიდის ოთხჯერ და ხუთჯერ, ამიტომ, შესაბამისად, ასეთი მომსახურების გაწევაში იხარჯება ბევრად მეტი თანხა, ვიდრე დაგეგმილი იყო.

თუ გათვლილი იყო, რომ უნდა დამჯდარიყო მილიონი, სინამდვილეში დაჯდება 5 მილიონი, იმიტომ რომ რაკი უფასოა, მოხმარება იზრდება. რაც მთავარია, მერე შესაძლოა ამ მომსახურების მოწოდება გახდეს პრობლემა – კომპანიები ასეთ დატვირთვასა და დანახარჯებს ვერ გაწვდებიან, ამდენი არც ტექნიკაა და არც ექიმები... და დარჩება გაუნაღდებელი ვალდებულებები.

ასეთი პროექტები ყოველთვის კრახით მთავრდება და ახლა არ მესმის, ესეც რა მექანიზმით არ დამთავრდება კრახით. ჯერ, ერთი არ დამთავრებულა და ახლა ახალი პროექტი დაადეს თავზე... ესეც არ იქნება დასრულებული, კიდევ ახალ პროექტს შემოიტანენ და ასე შეიძლება გაგრძელდეს უსასრულოდ.

ასეა ყველა სოციალურ ქვეყანაში – საფრანგეთში ამერიკაში და ამ ვალების პირამიდებით ბიუჯეტი უსაზღვროდ დეფიციტურია. ამერიკას და საფრანგეთს მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობის ტოლი საგარეო ვალები აქვთ, იაპონიას კი– ორჯერ მეტი. ეს ქვეყნები ამას ვალების ხარჯზე ახერხებენ და შეუძლებელია საქართველომაც ასეთი ვალდებულებები აიროს საკუთარ თავზე. ის ქვეყნებიც ვერ გადაიხდიან ამ ვალებს და ადრე თუ გვიან კრიზისით დამთავრდება და ჩვენ რატომ უნდა შევიდეთ ამ ჭაობში, არ მესმის.

ამაზე გაჩუმება არ შეიძლება. ვიღაცის ბიზნესინტერესები დაკმაყოფილდება, ვიღაც არჩეული იქნება და მერე მომავალ თაობას ექნება ეს ყველაფერი გასასტუმრებელი. საბჭოთა კავშირიც იმიტომ დაიშალა, რომ აღარაფერი იყო იმ ხაზინაში და დააბრალეს, თითქოს ოპოზიციამ დაშალა.

საყოველთაო დაზღვევა „ქართული ოცნების“ პროგრამაშიც არის, თუმცა რა და როგორ მოხდება, დეტალები ჯერ-ჯერობით ცნობილი არ არის...

- აბსოლუტურად ერთნაირია მათი მიდგომები. სამწუხაროდ, ისინი ერთ ნაპირზე დგანან და არსებითი განსხვავება ჯერ-ჯერობით ვერ დავინახე, თუმცა პირად საუბრებში ისინი ამტკიცებენ, რომ არის განსხვავებული პუნქტები, თუმცა ესეც არადამაჯერებელია, რადგან წერილობით არსად მინახავს და არ მინდაინფორმაცია დეკლარაციების დონეზე მივიღო. არსებითი ანსხვავება ამ ორ პროგრამას შორის არ არის.

ოპოზიციის პროგრამაზე ალბათ მისი დეტალური პრეზენტაციის შემდეგ ღირს საუბარი, თუმცა მანამდე მაინტერესებს, თუ გსმენიათ სადმე დასაქმების სამინისტრო და დასაქმების სახელმწიფო მინისტრი რომ არსებობდეს?

- ეს საერთოდ დიდი კურიოზია. ეს არის აბუჩად აგდება! ბოლო წლებში მთავრობისგან გამარჯობის მაგივრად გვესმის, რომ ხალხს ასაქმებენ. დასაქმების პოლიტიკა წლების განმავლობაში არის გამოკვეთილი პრიორიტეტი და დღეს უცებ ვიგებთ, რომ არ იციან სტრუქტურა ამ დასაქმებისა; არ იციან, სად არის პრობლემები და სად უნდა მოძებნონ ის ხალხი, ვისაც უნდა დაეხმარონ. უბრალოდ, ვერ მივხვდი ამდენი წელი ვის ეხმარებოდნენ. ვის სასარგებლოდ ხორციელდებოდა ეს დახმარება ამდენი წლის განმავლობაში, თუ მათ არ აქვთ სურათი, როგორია დასაქმება საქართველოში.

ეს სამინისტრო, რომელიც უნდა შეიქმნას... არ მესმის, ინფორმაციის მოძიება მას რატომ უნდა ევალებოდეს ან ასეთი ინფორმაცია აქამდე რატომ არ იყო მომზადებული. ჯერ ერთი, არსებობს შრომისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო, მათი საქმე სოციალურად დაუცველი ადამიანების მოძებნასა და მათ დახმარებას გულისხმობდა, პარალელურად ასეთივე სამინისტროს შექმნა რა საჭიროა, აღარ მესმის. თუ ეს ინფორმაცია არსებობს, რატომ არ შეიძლება ყოფილიყო ინფორმაცია იმაზეც, თუ როგორია დასაქმების პრობლემა საქართველოში.

რამდენად სწორია, რომ მთავრობა უნდა ადგეს და ადამიანები დაასაქმოს?

- რეალური პრობლემა სულ სხვაა. საერთოდ, დასაქმებაზე ლაპარაკი ნონსენსი მგონია. მთავრობა უნდა ლაპარაკობდეს ღირებულებების შექმნაზე და არა დასაქმებაზე. თუ ასეა, შეგვიძლია ქუჩების კუთხეებში დავაყენოთ ადამიანები, მივცეთ დროშები, რომ მოძრაობა არეგულირონ და მაშინ დასაქმებული იქნება ყველა, როგორც ეს არის ჩრდილოეთ კორეაში.

იმ გზით უნდა წავიდეთ? ჩვენ გვჭირდება არა სამუშაო ადგილები, არამედ ღირებულების შექმნა და ღირებულების შექმნა არ ხდება მთავრობის მიერ დაკვეთილი პროექტებით. მთავრობის მიერ დაკვეთილი პროექტები არის უკვე ჩემი ღირებულების გადანაწილება და მეტი არაფერი.

ღირებულებას ქმნის კერძო სექტორი, რომელსაც აქვს წარმოების, პროდუქტის გაყიდვის და ვიღაცეების დაკმაყოფილების პირდაპირი გზა, და როდესაც ადამიანი კმაყოფილია, სწორედ მაშინ იქმნება ღირებულება და არა მაშინ როდესაც იგება გზა, რომელზეც არავინ გაივლის ან ხიდი რომელზეც არავინ გადავა.

ეს არსებითად, ძირეულად არასწორი მიდგომაა, როდესაც ლაპარაკია სამუშაო ადგილების და არა ღირებულების შექმნაზე. ღირებულების შექმნა მხოლოდ ბიზნესს შეუძლია და მხოლოდ ბიზნესის განვითარებაზე უნდა ყოფილიყო ლაპარაკი და მე ძალიან მწყდება გული, რომ ვანო მერბიშვილი (რომელსაც ყველაზე მეტად უნდა ესმოდეს, რაზედაც ახლა ვლაპარაკობ, რადგან მე მას კარგად ვიცნობ და 20-25 წლის წინ ამ თემებზე ჩვენ გვისაუბრია) ეკრანიდან სხვას არ უნდა ამბობდეს.

ამის საპირისპიროს არ უნდა ვისმენდე. ეს არის კატასტროფა იმიტომ, რომ ასეთი განათლებისა და დამოკიდებულების ადამიანს არ უნდა ჰქონდეს არც მორალური და არც სხვა ვალდებულება, რომ სიმართლისაგან განსხვავებული რაღაცეები ილაპარაკოს. მისდამი რწმენა იმაში მდგომარეობს, რომ მან უნდა ილაპარაკოს სიმართლე. მე ველოდებოდი, რომ ის იქნებოდა აქცენტირებული, თუ როგორ გამოასწორებდა სასამართლოს დამოუკიდებლობის საკითხს, როგორ გააგრძელებდა დაპირებული საგადასახადო ტვირთების შემცირებას. ხომ არსებობს გრაფიკი, რომელიც საგადასახადო ვალდებულებების შემცირებას ქადაგებს? მათგან ზოგიერთი ვალდებილება შეუსრულებელია და მინდოდა მომესმინა, როგორ და როდის აპირებს მათ შესრულებას; მაინტერესებდა; როგორი იქნებოდა დეცენტრალიზაციისა და დერეგულირების შემდეგი ნაბიჯები; როგორ შემცირდებოდა ბიუჯეტი 30 პროცენტით ისე, როგორც დაპირებულია.

მაინტერესებდა, ხვალ, ზეგ და მაზეგ საქართველო რომელ ადგილს დაიკავებდა ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსში. მაინტერესებდა, თუ როგორი იქნება საქართველო ხვალ და ზეგ არა ისეთ კონტექსტში, როგორიცაა „მეტი სარგებელი ხალხს“, არამედ ადამიანები როდის იცხოვრებდნენ ბედნიერად.

აქ თავისუფლების სულისკვეთებაა და ამის ნაცვლად მოვისმინე ის, რაც შეიძლებოდა მომესმინა გილაურისგან და კიდევ ვიღაცეებისგან და ეს არ გამიკვირდებოდა, ჩემთვის სულერთი იქნებოდა. ვანოსგან ეს ძალიან მეწყინა.

რაც შეეხება 1000–ლარიან ვაუჩერს, ესეც ერთ-ერთია იმ დაპირებათაგან, რომელმაც სავარაუდოდ, ამომრჩეველი უნდა მიიზიდოს...

- თუ გვინდა, რომ ვინმეს დავეხმაროთ, ეს უნდა იყოს არა ცენტრალიზებული, არამედ შერჩევითი – რომ მიუვიდეს იმას, ვისაც ეს ჭირდება და იყოს დეცენტრალიზებული. ესენი რომ ქრისტიან-დემოკრატობაზე დებენ თავს, მაშინ პირველი პრინციპი სუბსიდირებაა და არა ცენტრალიზება. სირცხვილია – ქვეყანა, რომელიც თავს დებს ქრისტიან-დემოკრატიულ ღირებულებებზე, იმის ნაცვლად, რომ სუბსიდირებაზე ილაპარაკოს, ყველაფრის ცენტრალიზაციას ახდენს.

თუ ამ გზით უნდათ წასვლა, შეიძლებოდა სხვა რაღაც გაეკეთებინათ. თუ ჩვენ გვინდა, რომ ყოველთვე თუნდაც 20 ლარით უფრო იაფად ვიცხოვროთ, არის გადასახადები. დამატებული ღირებულების გადასახადი ერთი პროცენტით მაინც რომ შეამცირო, სერიოზული შეღავათი იქნებოდა. საშემოსავლო გადასახადი 20%–დან დაპირებულ 18%-ზე არ ჩამოიყვანეს. გადაიფიქრეს შემცირება.

ეს იქნებოდა ის შეღავათები, რასაც ველოდებოდი. ყოველთვის ვამბობდი, რომ საქართველოში საშემოსავლო გადასახადი უნდა იყოს ნული. არ შეიძლება ადამიანებს ყოველთვე შემოსავლის 20%-ით ბეგრავდე. სხვათა შორის, ახლა აშშ-ს პრეზიდენტობის ერთ-ერთი კანდიდატიც გამოდის ასეთი ინიციატივით, ამიტომ სჯობს მოვუისმინოთ იმ ადამიანებს, რომლებიც თავიანთ ქვეყნებში თავისუფლებისთვის იბრძვიან.

ადრე ვიცოდით, რომ ლიბერალური ეკონომიკური კურსი გვქონდა აღებული. მერე თითქოს მიმართულებები შეიცვალა... ახლა რა სახელი შეიძლება დაერქვას ამ ყველაფერს?

- ლიბერალური ეკონომიკის ტალღა დიდი ხანია დამთავრდა. 2008 წლის ომის შემდგომ ამას წერტილი დაესვა. ამის მერე დაიწყო თამაში დიდი მთავრობის იდეებთან – იმაზე, რომ შესანარჩუნებელია სკამი და შესანარჩუნებელია პოლიტიკური ხელისუფლება. უბრალოდ, მე არ მესმის გზები, რომელიც ამისთვისაა არჩეული. ძალიან ძვირია ეს გზა, ჩემთვისაც, როგორც მომხმარებლისთვის და მთავრობისთვისაც. ეს გზა მათაც კი ვერ მიიყვანს შედეგებამდე, რადგან თუ მოინდომებენ დაპირებების შესრულებას, იმედია ვერ შეძლებენ და არ გააკეთებენ. ამის იმედი მრჩება, თორემ კიდევ უფრო უკან დაგვაბრუნებს, ვიდრე აქამდე ვიყავით.

ჩვენ სხვა მიმართულებით ვიყავით დაძრული და ეს გამოსწორება ქვეყანაში, მეტ-ნაკლები, რაც შეიმჩნევა, მიუხედავად ამ ნეგატივებისა, რომ ხალხი მაინც რაღაცას აბამს თავს და ყოველდღე რაღაც ახალი იხსნება, 7-8 წლის წინ მიმდინარე ეკონომიკური რეფორმების დამსახურებაა. მაშინდელი წარმატებების შედეგია და ეს არ არის შემთხვევითი და არც დღევანდეელი პოლიტიკის დამსახურება.

რა მოხდა 2008 წელს – ხელისუფლებას ღირებულებები შეეცვალა?

- ომის შემდეგ შეიცვალა დამოკიდებულებები. ის ადამიანები, რომლებიც უფრო მეტ გადაწყვეტილებებს იღებდნენ, უფრო ნაკლებ გადაწყვეტილებებს იღებენ ან ვერ იღებენ საერთოდ. პერსონალურადაც შეიცვალა და დამოკიდებულებებიც შეიცვალა.

ჩემი აზრით, რაც მოხდა, არის ის, რომ ხელისუფლების იმ ჯგუფმა, რომელიც იღებს გადაწყვეტილებებს, დაინახა, რომ ეკონომიკური თავისუფლების გაფართოების შედეგად ძალიან ბევრი მათგან დამოუკიდებელი ბიზნესერთეული შეიქმნა და ადამიანებს დამოუკიდებლად ცხოვრების საშუალება მიეცათ, რაც მათ, როგორც ჩანს, არ მოეწონათ.

და კახა ბენდუქიძეს უკვე აღარ უჯერებდნენ?

- კახა ბენდუქიძე იყო რეალური ინტელექტუალური ოპოზიცია, რომელიც ასუსტებდა მთავრობის ჩარევას ეკონომიკაში მაშინ, როცა იყო მთავრობაში. მისი მოშორება კურსის შეცვლა იყო. რა თქმა უნდა, ქუჩაში არ გაუგდიათ, მათთან ახლოს არის და ცდილობს, რომ კიდევ რაღაც გავლენა მოახდინოს, მაგრამ სინამდვილეში ეს იყო ის, რაც მაშინ გამოვიდა. მეტი არაფერი არ გამოსულა.

ვერ გეტყვით, პოლიტიკური ოპოზიცია რატომ ებრძოდა ამ ადამიანს... საბოლოო ჯამში, მათთვის სასიკეთო საქმე კეთდებოდა. ამიტომ, არ მგონია ეს მათ გონიერებაზე მეტყველებდეს.

ამ ბოლო დროს ლიბერალურ ეკონომიკას ძალიან ბევრი კრიტიკოსი გამოუჩნდა მთელ მსოფლიოში და ზოგიერთი ევროპელი პოლიტიკოსი თვლის, რომ ეს კრიზისიც,რაც მოხდა მსოფლიოში, სწორედ ლიბერტარიანული იდეების გამო შეიქმნა...

- ლიბერალურ ეკონომიკას ყოველთვის ჰყავდა კრიტიკოსები. მეოცე საუკუნე არის კომუნიზმის, დიქტატურის და ხოცვა–ჟლეტის საუკუნე, ამიტომ, ახლა უფრო მეტი ადამიანი იწყებს სხვანაირად ფიქრს. უბრალოდ, მათ პოლიტიკური ბერკეტები არ აქვთ, რადგან ბევრი მათანი პოლიტიკას იმდენად მდარე საქმედ მიიჩნევს, რომ არ მონაწილეობს და ეს არის პრობლემა.

რაც შეეხება კრიზისს... ტყუილია და სისულელეა! ჩვენ რომ გვყავს, დაახლოებით ასეთი დონის პოლიტიკოსები არიან იქაც, და არანაკლებ ბრიყვულ გადაწყვეტილებებს იღებენ. ჩვენ კიდევ არა გვიშავს და გამოძვერით სიტუაციიდან. იქ ბევრად უარესი ხდება და არანაირი ლიბერალური ეკონომიკის კრიზისი არ იყო. ეს იყო ტოტალიტარული პოლიტიკური მმართველობების კრიზისი იმ გაგებით, რომ იქაც არის ძალიან ცენტრალიზებული, ძალიან სოციალიზირებული პროექტები და იქ უფრო მეტი ვალდებულებები აქვთ მთავრობებს, ვიდრე ჩვენთან. ამერიკას იმხელა ვალდებულებები აქვს აღებული, რომ 16 ტრილიონი ვალი აქვს.

თქვენი პროგნოზით, რითი დასრულდება ეს საარჩევნო დაპირებები?

- თუ ამ ყველაფრის მატერიალურად განხორციელებას შეეცდებიან, უფრო დიდი ვალებით და პრობლემებით დასრულდება ეს ყველაფერი. იმედია, არ მოკიდებენ ხელს და წინასაარჩევნო დაპირებად დარჩება.

ჯერ კიდევ საკითხავია, ვინ მოიგებს, მაგრამ... იმედია, არც ერთი და არც მეორე, ამას არ შეეჭიდება. ეს არის პასუხისმგებლობა. რაც ვილაპარაკე ერთი-ერთზე შეიძლება გავრცელდეს კოალიციის პროექტზეც იმიტომ, რომ მათაც იგივე აქცენტები აქვთ.

თითქოს, კოალიცია ცოტა სხვა მიმართულებით მიდის – სოფლის მეურნეობაში საკრედიტო სისტემის შემოღებას აპირებენ, მაგრამ მათ პასუხად ვამბობ, რომ იაფი კრედიტი ნიშნავს, რომ უფრო მეტს გაუჩნდება საბრუნავი საშუალება, ანუ მოთხოვნა გაიზრდება, მაგრამ ის, რაზედაც მოთხოვნა იზრდება, ძვირდება. ანუ ის პროდუქცია, რაც ამ ინფორმაციის გარეშე იქნება შექმნილი, უბრალოდ, ვერ დასრულდება. მერე გამოვა, რომ ხალხი აიღებს ვალს, ვერ მიიყვანს პროექტს ბოლომდე და დარჩება ხახამშრალი. ანუ, ადამიანების დიდ ნაწილს ვუბიძგებთ ჩიხისკენ. ეს ეკონომიკურ ლოგიკას ეწინააღმდეგება.

თუმცა, ჯერ-ჯერობით, ზუსტად არ ვიცით, რას გვთავაზობს კოალიცია...

- დაახლოებით ორჯერ ვიჯექი ეთერში ნოდარ ხადურთან და რაც თქვა, იმაზე ვაკეთებ კომენტარს. ესენი არიან თუ ისინი, ორივენი ერთს ლაპარაკობენ.

მაშინ, თქვენ თქვით, რა უნდა გააკეთონ?

- რა უნდა გააკეთონ და, სიმართლე უნდა ილაპარაკონ – ის, რაც რეალურია. რასაც ამბობენ, ეს ეკონომიკას ეწინააღმდეგება და მე არ მესმის, ამას რატომ აკეთებენ. ჩემი დამოკიდებულება ასეთია – დიდი სახელმწიფო დიდი პრობლემაა. ხომ დადგეს რეიგანის ძეგლი?! მოდით ვნახოთ, რას ამბობს რეიგანი: „ცხრა ყველაზე საშინელი ინგლისური სიტყვა ასე ჟღერს: „მე ვარ მთავრობიდან და მე მოვედი, რომ დაგეხმაროთ“. ხომ არის რეიგანი ამათი გმირი? თუ მისი გწამს, მაშინ იგივეს რატომ არ აკეთებ? შენ აკეთებ იმას, რომ ყველაზე საშინელ რაღაცას სთავაზობ - მეუბნები, რომ მთავრობა ხარ და მოდიხარ დასახმარებლად, და ამ დროს ეს არ არის დახმარება.

ის, რაც ახლა მთავრობამ გააკეთა, იყო ასეთი რამ – ის ხომ გპირდებათ მილიარდს? მეც გპირდებით და ახლავე ვიწყებ ამის გაკეთებას. რატომ უნდა აირჩიოთ ოპოზიცია, რომელიც გაგიკეთებთ, იგივეს?..

პოლიტიკურად უკეთეს მდგომარეობაში ჩაიყენეს თავი, რადგან ამ ფულის სახარჯვას დაიწყებენ სექტემბერში და იმ 1000–ლარიან ვაუჩერსაც არჩევნებამდე გასცემენ, მაგრამ მთავრობა რომ გაცემს, ეს არ არის ქრთამი? კერძო პირი რომ გასცემს, ეს ქრთამია? ჩემი აზრით, სტრატეგიული შეცდომა დაუშვეს, თუ აქვთ სტრატეგია, ასეთ თემებზე ლაპარაკი რომ დაიწყეს იმიტომ, რომ წინა არჩევნების ანალიზი ხომ უნდა გააკეთო!

ყოველთვის, როცა ოპოზიცია იწყებდა, რომ უფრო მეტი უნდა მივცე და დავარიგო, ესენი იგივეს აკეთებდნენ იმ წუთში. არ გახსოვთ? „ახლებმა“ წამოიწყეს – ყველა სოფელში ექიმიო და, ამათ ეგრევე დაიწყეს განხორციელება, და რაღაც ნაწილი გააკეთეს კიდეც. ანუ, სადაც ვინმემ დარიგებაზე დაიწყო ლაპარაკი ამათ მიიტანეს და დაარიგეს – დაასწრეს.