[რუსეთის კვლევების საქართველოს ინსტიტუტი]

რუსეთის მაჰმადიანების ნახევარი ჩრდილოეთ კავკასიაში ცხოვრობს, ხოლო დანარჩენი უმეტესობა კი რფ–ს ნავთობ მომპოვებელ და ნავთობ გადამამუშავებელ რეგიონებში თათარსტანსა და ბაშკორტოსტანში–კავკასიიდან 2 000 კილომეტრში.

რფ–ში მცხოვრები მაჰმადიანების თანამედროვე აზროვნების ფუძემდებლად უკვე აღიარეს რინად გაინუთდინი. იგი თავის თეზისებით მოუწოდებს რუსეთის ხელისუფლებას ოფიციალურად აღიაროს მაჰმადიანობა ერთ–ერთ სახელმწიფო რელიგიად. ეს საკითხი კიდევ უფრო აქტუალური გახდა მას შემდეგ რაც, უფრო და უფრო ხშირად გაისმის კავკასიის რუსეთის ფედერაციისაგან გამოყოფის ლოზუნგები, ხოლო კიდევ უფრო გააქტიურდება, როდესაც ეს მოწოდებები თათარსტანსა და ბაშკორტოსტანსაც მისწვდება. ამ პროცესებმა კი შესაძლოა საბჭოთა კავშირის დაშლის სცენარის განმეორება გამოიწვიოს.  სასულიერო ლიდერი, როგორც საზოგადოებრივ–რელიგიური მოღვაწე, რფ–ს ხელმძღვანელობას პრობლემის გადასაწყვეტად სთავაზობს დაიწყოს აქტიური განხილვა მაჰმადიანების თვითშემეცნების, საკუთარი წარსულისა და აწმყოს გასაანლიზებლად. იგი ამბობს:

„არ ვიტყვი არაფერს ახალს თუ ავღნიშნავ, რომ ჩვენი ქვეყანა განიცდის თვითიდენტიფიცირების კრიზისს. ახალი რუსეთი ეძებს საკუთარ თავსა და ადგილს სამყაროში. და აი აქ არ შეიძლება არ გავითვალისწინოთ უდიდესი და უღრმესი ისლამური შემადგენლობა ქვეყნისა. გაივლით მოსკოვის ცენტრში და მარტო თურქულ–მაჰმადიანური დასახელებები მიგანიშნებენ იმაზე, თუ როგორი რთულია წარსულის დავიწყება. თანამედროვე რუსეთის ფედერაციამ, სრული ლეგიტიმიზაცია უნდა მაოხდინოს, ასე ვთქვათ „ჩაწეროს“ თავისი მაჰმადიანური შემადგენლობა. ვოლგის ბულგარეთი, ოქროს ურდო, ჩრდილოეთ კავკასიის მაჰმადიანური ტრადიციები  და ასევე შამილის იმამატი, ისტორიული მოსაზრებებით ისეთივე წინაპრებია თანამედროვე რუსეთისა, როგორც კიევის რუსეთის და მოსკოვის სამთავრო.“

უნდა აღინიშნოს, რომ რინად გაინუთდინის თეზისებში კარგად იკვეთება ერთი მთავარი აზრი–იგი მაჰმადიანებს, საერთო რწმენის გამო ერთ ეთნიკურ იდენტურობად წარმოაჩენს. ასევე აღვივებს ისტორიულ მეხსიერებაში საუკუნეების წინ გამქრალი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნების აღორძინების იდეას და ქვეყნის სატიტულო ერთან გათანაბრებას სთავაზობს ინტეგრირებული სამოქალაქო საზოგადოების სახელით. მისი აზრით, რუსეთს,  უნდა თუ არა, მოუწევს მაჰმადინური მოსახლეობის – „შემადგენლობის“ აღიარება და მათთვის ანგარიში გაწევა.   ესაა მაჰმადიანური ნაციონალური იდეა,  წინააღმდეგ შემთხვევაში რუსეთის ფედერაციაში მცხოვრები მუსლიმები თავს რუსეთის  კოლონიებში მაცხოვრებლებეად ჩათვლიან.

აშკარად იკვეთება, რომ საქმე გვაქვს რელიგიური სეპარატიზმის იდეებთან. არანაკლებ საყურადღებოა რუსულ მედიაში გაჩენილი კითხვა რაში სჭირდებათ მაჰმადიანებს რუსული კონსტიტუცია?  რომელსაც  გავლენიანმა მუფტიამ რინატ მუჰამედოვმა რფ–ს კონსტიტუციის დღეს 2011 წლის 17 იანვარს დასვა.

სხვადასხვა ქვეყნებში მცხოვრები მაჰამდიანების დავის საგნად დღემდე რჩება საკითხი–იცხოვრონ შარიათის კანონებით, თუ დაემორჩილონ ამა თუ იმ არამაჰმადიანური სამხელმწიფოს კონსტიტუციას.

ისლამური შარიათის ლონდონის კვლევითი ცენტრის დირექტორის ჯასერ აუდას აზრით „მაჰმადინურმა ერთობამ შესაძლოა აირჩიოს ის ნებისმიერი პოლიტიკური სისტემა, რომელიც მისთვის ყველაზე მისაღებია მოცემულ მომენტში, საკუთარი თავის მაჰმადიანური მოვალეობებისაგან გაქცევის გარეშე“.

ამავე აზრის მიმდევრები არიან  რუსეთის ფედერაციაში მცხოვრები მაჰმადიანების ნაწილი. მათთვის მთავარ ამოცანდ რჩება საკუთარი რელიგიის პატივისცემა, ხოლო მეორე რიგში ინაცვლებს იმ ქვეყნის სოციალ–პოლიტიკური წყობა, სადაც ისინი ცხოვრობენ.

ამგვარი აზრისაგან შორსაა მოწმუნეთა უმრავლესობა. მათი მხრიდან  ხშირად გაისმის სამი მთავარი მოწოდება – თავისუფლება, სამართლებრივი კანონი და მაჰმადიანური სათათბირო – შურა. ამ კატეგორიისათვის  კონსტიტუცია–არის ქვეყნის კანონი, რომელიც არეგულირებს ქვეყნის მართვას და ხელს უშლის ძალაუფლების აბსოლუტიზაციას. ხოლო ისლამში არსებობს ცალსახა გაგება იმისა რომ ალაჰი არის უმაღლესი მმართველი ყველა სულიერის. მორწმუნე ცხოვრობს მისი კანონებით და თვითონ შეუძლია საკუთარი ცხოვრების წარმართვა. ალაჰმა თავისი ძალუფლება მიწაზე ხალიფებს გადასცა, რომელიც ქვეყანას ალაჰის კანონით –შარიათით მართავს. სწორედ ამით მთავრდება კონსტიტუციის აზრი, როგორც ხელისუფლების ფუნდამენტალური მართვის პრინციპი. მაგალითად რუსეთის კონსტიტუციის მესამე მუხლში წერია:

„რუსეთის ფედერაციის სუვერენიტეტისა და მთლიანობის მთავარ შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს მისი მრავალეროვანი ხალხი“.

მიუხედავად ამისა, ნებისმიერმა, რელიგიურად  ნაკლებ განათლებულმა მაჰმადიანმა იცის  რომ ერთადერთ უმაღლეს ხელისუფლებას წარმოადგენს უმაღლესი ალაჰი. სწორედ აქ უნდა იყოს მაჰმადიანობისა და არამაჰმადიანური ქვეყნის კონსტიტუციის შეუთავსებლობა. სწორედ ამ  კონკრეტული მოსაზრების გამო არ სჭირდებათ მაჰმადიანებს რუსეთის კონსტიტუცია. მიუხედავად იმისა რომ კონსტიტუციურად და დეკლარირებულადაც რუსეთი სოციალური სახელმწიფოა, მორწმუნეთათვის უკვე ამას მნიშვნელობა ეკარგება.

თანამედროვე მაჰმადიანის იმიჯი რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიაზე

რუსეთში მცხოვრებ მაჰმადიანებისა და ზოგადად ისლამურ სამყაროს წარმომადგენლების პრობლემები ხშირად უკავშირდება კულტურულ და პოლიტიკურ პროცესებს. ფაქტია, რომ ისლამი როგორ ცალკე აღებული რელიგია წინ მიიწევს, ფართოვდება და  ქმნის საკუთარ, როგორც კულტურულ რელიგიურ, ასევე პოლიტიკურ არეალს. ცხადია ეს ფაქტი – მაჰმადიანური ცხოვრების წესი, რომელიც რუსების თვალწინ ყალიბდება ხდება ანალიტიკოსებისა და ექსპერტების კვლევის საგანი, თუ რასთან გვაქვს საქმე? ესაა ცხოვრების წესი? თუ ესაა ქვეყნის რელიგიური ანექსია?

 ფაქტია რომ მაჰმადიანური საფუძვლების ცოდნა არასაკმარისია თვით რუსეთში მცხოვრებ მაჰმადიანებს შორისას კი. მასმედიით ხშირად გაისმის ავღანელი თალიბების, ჩეჩენი მებრძოლების, ალ ყაიდისა და ა. შ. სხვადასხვა ინფორმაცია. საზოგადოებაში ყალიბდება აზრი რომ ესააა რელიგია რომელიც წარმოშობს მხოოდ ძალმომრეობას, სადაც იბადებიან ტერორისტები.

გარდა ამისა მომძლავრებულია მაჰმადიან  ემიგრანტთა შესვლა ქვეყანაში შუა აზიიდან და ახლო აღმოსავლეთიდან, რომელთა სულიერ ლიდერობას ვერშეძლებს საფუძვლიან ცოდნას მოკლებული ადგილობრივი სასულიერი პირი. რაც თავის მხრივ დაპირისპირებას იწვევს თვით მაჰამდიანურ წრეებში, რომლებიც გარე თუ შიდა ხელშეწყობით შეიარაღებული გარჩევებითაც მთავრდება.

ასევე რუსეთში არსებობენ მაჰმადიანთა სრულიად განსახვავებული ჯგუფები. როგორიცაა მაგალითად ტრადიციული ისლამის მიმდევართა მუფტიები–სასულიერო სამმართველოების უფროსები, რომლებიც საკმაოდ თეატრალიზირებული ჩაცმულობით ჩნდებიან ეკრანებზე, მაგრამ არიან ასკეტურად გამოწყობილებიც, რომლებიც გამუდმებით გაიძახიან "ალლაჰ აკბარ, ჩვენ ისლამის მეომრები ვართ!“

არის მესამე და განსაკუთრებული ჯგუფი, რომელიც ტრადიციულის ნაცვლად, ცდილობს ისლამის თავდაპირველ საფუძვლებს მიუბრუნდეს. ეს ფუნდამენტალისტები ალტერნატივას ვაჰაბიზმში ხედავენ. ისინი ეძებენ მუსულმანური ელიტის კრისტალურად სუფთა წარმომადგენლებს, ადამიანები რომლებიც ამჟამად არ არიან სოციალურად აქტიური, მაგრამ გააჩნიათ მაღალი შემოსავლები. ამ ჯგუფის მიზანს სწორად მათი წინაპლანზე წამოწევა და სახელმწიფოს პოლიტიკური მართვის სადავეებთან მიყვანა წარმოადგენს. ასეთია დღევანდელი მათი იმიჯი.

მოვლენათა განვითარების ანალიზის მიხედვით, იკვეთება რომ რუსეთში რელიგიურ–პოლიტიკური დაპირისპირება თანდათანობით გარდაუვალი ხდება. ერთია რა სურთ მაჰმადინებს, რომელიც ათეულობით მილიონია რუსეთის ფედერაციაში, ხოლო მეორეა რა სურს სახელმწიფოს მესვეურებს. მათი მართვის სტილი და აზროვნება იმპერიულია და სულ არ აინტერესებთ რელიგიური და მულტიეთნიკური ფაქტორების გათვალისწინებით ქვეყნის  მართვა. ამის დასტურად უკანსკნელ პერიოდში გავრცელებული ინფორმაციაც გამოდგება. ესაა დიმიტრი რაგოზინის საარჩევნოდ პოლიტიკაში ჩართვა.
„ნაციონალისტი,  ადამიანის სახით,” – ასე უწოდებს თავის თავს რაგოზინი, რომელიც იაროსლავლის მსოფლიო პოლიტიკურ ფორუმზე გამოვიდა სიტყვით და „თანამედროვე ევროპასა და რუსეთში ნაციონალური საკითხის შესახებ” მოხსენება გააკეთა. მან, როგორც „რუსმა, რუსეთის მოქალაქემ, პოლიტიკოსმა და თავისი ქვეყნის პატრიოტმა” მულტიკულტურალიზმისა და ტოლერანტობის დამღუპველობაზე ისაუბრა და განაცხადა, რომ დღეს რუსეთისათვის ყველაზე აქტუალური საკითხი რუსების მდგომარეობაა.   რფ–ს შემავალი რესპუბლიკების წარმომადგენლები არღვევენ რუსულ კულტურულ სტანდარტებს და თავად რუსებს დისკრიმინაციულ მდგომარეობაში აყენებენ. თუმცა, ვითარების გამოსასწორებლად რაგოზინს რეცეპტი აქვს: უარის თქმა მულტიკულტურალიზმზე და ტოლერანტობაზე; ჩრდილო კავკასია სრულად უნდა დაბრუნდეს რუსეთის სივრცეში. არანაირი პოლიტიკური და სამართლებრივი ოფშორები არ უნდა არსებობდეს. ყველაზე მთავარი პრინციპი კი რუსი ხალხისათვის დომინანტის როლის დაბრუნება, მისთვის „სახელმწიფო ხალხის” სტატუსისა და მისი ისტორიული კულტურის აღდგენაა.

კომენტარებში: 1. ზვიად ჩხაიძე, საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს დაზვერვის სამმართველოს უფროსის ყოფილი მოადგილე; 2. ირაკლი ტორონჯაძე, რუსეთის კვლევების საქართველოს ინსტიტუტის ანალიტიკოსი.

განმარტება:

„ჩვენი ინსტიტუტი მუშაობს მრავალ თემაზე, ხოლო წინამდებარე მასალა წარმოადგენს მცდელობას, მოვახდინოთ აღნიშნული თემების პოპულარიზაცია, რათა მივაპყროთ საზოგადოების ყურადღება და ხელი შევუწყოთ ფართო მასებში დისკუსის წახალისებას თემებზე, რომლებიც ვფიქრობთ რომ მნიშვნელოვანია და უნდა ხვდებოდეს ჩვენი საზოგადოების ყურადღების ცენტრში. ამდენად, „ევრაზიის თანამშრომლობის ფონდის“ მხარდაჭერით მომზადებული ეს ანალიტიკური ვიდეო სიუჟეტები არ წარმოადგენენ ინსტიტუტის საბოლოო პროდუქტს. აღნიშნულ საკითხებზე მუშაობას ინსტიტუტი კვლავ აგრძელებს.“