ვახტანგ ძაბირაძე აცხადებს, რომ პრობლემა მანდატების რაოდენობაში არ არის, არამედ ერთპარტიულობაშია. როგორც კონსტიტუციონალისტი ამბობს, ერთ მოდელს მეორეთი ვცვლით ისე, რომ ვტოვებთ ძირითად პრობლემას - ერთპარტიულობას, რომელიც ჯერ კიდევ კომუნისტებიდან მოდის. მისივე თქმით, გადაუნაწილებელი მანდატები წაიღოს პირველ ადგილზე გასულმა პარტიმ, ნიშნავს, რომ მხარს ვუჭერთ ერთპარტიულ მმართველობას.

for.ge ვახტანგ ძაბირაძეს ესაუბრა.

გადაუნაწილებელი ხმები – კონსტიტუციის პროექტში შეტანილ ამ ცვლილებას მხარს არ უჭერს ოპოზიცია, რადგან მიაჩნიათ, რომ ეს არის არადემოკრატიული სვლა. ბატონო ვახტანგ, რამდენად სწორია, როდესაც გაუნაწილებელი მანდატები მიაქვს გამარჯვებულ პარტიას?

ვახტანგ ძაბირაძე: კონსტიტუციის პროექტში არსებული ეს მუხლი ჩემთვისაც მიუღებელია, ისე როგორც მთელი ოპოზიციისთვის. მანდატები ნაწილდება პროპორციულად, ვინ რამდენ პროცენტს მიიღებს, იმდენი მანდატი უნდა ერგოს. ეს იმას ნიშნავს, რომ მე თუ მივიღე 50%, თქვენ 25%, მესამემ 25%, ამ მანდატების საერთო რაოდენობიდან, რომელიც არის 150, რახან 50% მივიღე ნახევარი მე მეკუთვნის, ანუ 76. დანარჩენს 25-25% ეკუთვნის, ამას ჰქვია პროპორციულობა. რამდენად პროცენტსაც მიიღებ, იმის შესაბამისი მანდატები მიიღო.

რადგან გვაქვს 5%-იანი ბარიერი, ის პარტიები, რომლებიც 5%-ზე ნაკლებს მიიღებენ, 2-3%-ანი პარტიები, რომლებმაც 5%-იანი ბარიერი ვერ გადალახეს, თამაშიდან ვარდებიან და ეს უკვე არის დარჩენილი პროცენტები.

2016 წლის საპარლამენტო არჩევნებში ოპოზიციური პარტების პროცენტმა ჯამურად 20% შეადგენდა. დღევანდელი კანონი ამბობს, რომ ეს 20%, ანუ 30 მანდატი პირველ ადგილზე გასულმა წაიღოსო. ოპოზიცია ითხოვს, რომ დარჩენილი მანდატები გადანაწილდეს იმ პარტიებზე, რომლებმაც გადალახეს 5%-იანი ბარიერი. ითხოვენ გაუნაწილებელი მანდატების პროპორციულად გადანაწილებას, მაგრამ ხელისუფლება ამბობს არას, გაუნაწილებელი მანდატები პირველ ადგილზე გასულმა პარტიამ უნდა წაიღოსო.

პოზიციას, რომ ყველაფერი უნდა წაიღოს გამარჯვებულმა, რა არგუმენტებით ამყარებს მმართველი ძალა?

- ამ საარჩევნო სისტემასთან დაკავშირებით სრულიად განსხვავებული პოზიცია მქონდა და ვთვლი, რომ არც მოქმედი საარჩევნო სისტემა ვარგა და არც მომავალი. ჩემს პოზიციას თავი დავანებოთ იმიტომ, რომ ღრმა ოპოზიციაში ვიყავი. ხელისუფლება თვლის, რომ მანდატები უნდა მიიღოს პირველ ადგილზე გასულმა პარტიამ იმისთვის, რომ ხელისუფლება იყოს სტაბილური.

ანუ, მას ჰქონდეს 76 მანდატზე მეტი, რომ დააკომპლექტოს მთავრობა. მთავრობის დაკომპლექტებას სჭირდება მინიმუმ 76 ხმა. თუ ეს სისტემა დარჩება, ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ ვამკვიდრებთ ერთპარტიულობას. ანუ, თქმა იმის, რომ გადაუნაწილებელი მანდატები წაიღოს პირველ ადგილზე გასულმა პარტიმ, ნიშნავს, რომ მხარს ვუჭერთ ერთპარტიულ მმართველობას.

მეორე მხარეც არის, ხელისუფლების სტაბილურობა, არ ნიშნავს ქვეყანაში სტაბილურ ვითრებას...

- გეთანხმებით, ამიტომ, ამ შემთხვევაში სწორია ის, რასაც ოპოზიცია ითხოვს. საპარლამენტო მმართველობის ხიბლიც იმაშია, რომ კოალიციური მთავრობების შექმნის შესაძლებლობას იძლევა და არა ერთპარტიულობის. საქართველოში კომუნისტებიდან მოყოლებული ყველა პარტია ერთპარტიული იყო. იმიტომაც ვართ ამ დღეში. როგორც მიდგომაშია პრობლემა, ისე გადანაწილებაში. თანაც არასამართლიანია, იცით რა გამოდის, ადამიანმა რომელმაც ხელისუფლებას არ დაუჭირა მხარი, მაგრამ მხარი დაუჭირა მის ოპოზიციას, თუმცა ვერ შეძლო ბარიერის გადალახვა, შემდეგ ეს მანდატები მიდის ხელისუფლებასთან. აბა როგორი სამართალი ეს არის?

ამ ლოგიკით გამოდის, რომ არსებული საარჩევნო სისტემა დემოკრატიულია?

- თუ დემოკრატიულობაზეა საუბარი, რა თქმა უნდა, არსებული სისტემა დემოკრატიულია. ვერავინ იტყვის, რომ არადემოკრატიულია. უბრალოდ, ჩვენს რეალობაში ყოველთვის ხელისუფლებას ჰქონდა უპირატესობა. დღევანდელმა მმართველმა ძალამ პროპორციულ ნაწილში 48% მიიღო და ასე მიიღო საკონსტიტუციო უმრავლესობა. მაგრამ თუ 2016 წლის საპარლამენტო არჩევნებს დღევანდელი კანონით გადავიანგარიშებთ, მას 3/4 არ ექნება, მაგრამ 2/3-ზე მეტი ექნება. დაახლოებით 94 დეპუტატი ეყოლება.

თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ 3/4 უკვე 2/3 ზე ჩამოდის, ასევე არა თუ 20%, შეიძლება მეტი ხმები დარჩენს გადაუნაწილებელი, ეს ნიშნავს, რომ პირველ ადგილზე გასულ ხელისუფლებას ყოველთვის ეყოლება უმრავლესობა და ყოველთვის გვეყოლება ერთპარტიული უმრავლესობა. ეს არის მთელი პრობლემა ამ საარჩევნო კოდექსის, რომლის მიღებას ხელისუფლება ცდილობს.

მსგავსი მოდელი აქვს რომელიმე ევროპულ ქვეყანაში? მაგალითად, ვახუშტი მენაბდე for.ge–სთან საუბრისას აცხადებს, რომ ამ მოდელმა არ გაამართლა საბერძნეთსა და იტალიაში. მაგალითად, დაახლოებით მსგავსი მოდელი აქვს იტალიას, სადაც საკონსტიტუციო სასამართლომ ორჯერ არაკონსტიტუციურად ცნო ეს მუხლი...

- გულწრფელად გითხრათ არ შემისწვალია ეს ნაწილი, მაგრამ როგორც ინიციატორებმა გააჟღერეს ეს მოდელი მუშაობდა იტალიაში და საბერძნეთში. მაგრამ სწორი პარალელი არ არის. იტალიაში და საბერძნეთში პრობლემა ის არის, რომ ყოველ წელიწადს ხელისუფლება იცვლება. განსაკუთრებით საბერძნეთში კოალიციის შექმნის პრობლემაა, ვერ ქმნიან. ამიტომ, თავიანთი რეალობიდან გამომდინარე წავიდნენ ამ იძულებაზე, თუმცა, იქაც არის შეზღუდვები. მთლად ასე არ არის, როგორც ჩვენთან.

მაგალითად, საბერძნეთში ლაპარაკია იმაზე, რომ იმ შემთვევაში, თუ პარტიას 40%-ზე ნაკლებს მიიღებს, ეს მოდელი არ მუშაობს. მოკლედ, საბერძნეთში სხვაგვარად არის, თუმცა მანდ სხვა პრობლემაც არის. ამიტომ, როდესაც მე ვლაპარაკობ კონსტიტუციის მიდგომაზე, არა მარტო ცალკეული მუხლები, არამედ კონცეფცია გვაქვს გასააზრებელი.

ჩვენ როგორი კონსტიტუცია გვჭირდება?

– ჩვენი პრობლემა არ არის არასტაბილური ხელისუფლება, არამედ, ჩვენი პრობლემაა აღმასრულებელი ხელისუფლების ხელში ძალაუფლების ზედმეტი კონცენტრაცია. ჩვენ საპირისპირო ვითარება გვაქვს, ვიდრე ეს არის საბერძნეთსა და იტალიაში. ამიტომ, ჩვენ აქიდან უნდა გამოვიდეთ. ერთ მოდელს მეორეთი ვცვლით ისე, რომ ვტოვებთ ძირითად პრობლემას - ერთპარტიულობას. პრობლემა ისევ პრობლემად რჩება. პრობლემა მანდატების რაოდენობაში არ არის, არამედ ერთპარტიულობაშია. ერთპარტიულობა მოდის კომუნისტებიდან, მერე გამსახურდია, შევარდნაძე, სააკაშვილი და დღეს არის „ქართული ოცნება“, რომელიც იგივეს აკეთებს.

თავისთავად ჩნდება კითხვა, მადატების რაოდენობა რას ცვლის, თუ ერთპარტიულობა იქნება?

– არაფერს და დღეს ამას ვაკანონებთ. იმიტომ არ შეცვალა არც ერთმა ხელისუფალმა ძველი სისტემა, გარდა 1992-95 წლებისა, როცა საკმაოდ რთული ვითარება იყო და მაშინ იძულებული იყვნენ წასულიყვნენ უფრო სწორ მოდელზე იმიტომ, რომ არჩევნები უნდა ჩატარებულიყო, ქვეყანას მართავდა სამხედრო საბჭო, მერე სახელმწიფო საბჭო, რომელიც არ იყო არჩეული და არალეგიტიმური იყო. ამიტომ, მაშინ იძულებული გახდნენ, რომ სამწლიანი პაუზა გაეკეთებინათ, როგორც კი ამან გადაიარა, იმავე წუთში დაუბრუნდნენ იმ სისტემას, რომელიც დღეს მუშაობს.

დღევანდელ რეალობაში იმდენად სახელგატეხილია ეს სისტემა, რომ საჭიროა მისი შეცვლა იმიტომ, რომ ხელისუფლების დისკრედიტაციას ახდენს. ხელისუფლებამ გადადგა ნაბიჯი, ვითომ შეცვალა სისტემა, მაგრამ ისეთი მექანიზმი შემოიღო, რომ ნულამდე დაიყვანა ერთპარტიულობის მრავალპარტიულობით შეცვლის შესაძლებლობა. რა მივიღეთ, ერთ სისტემას მეორეთი ვცვლით, რომელიც იგივე შედეგს მოგვცემს, რასაც არსებული სისტემა გვაძლევს. მაშინ ვკითხულობ, რა აზრი აქვს ასეთ შეცვლას?

რამდენად შესაძლებელია, რომ შეიცვალოს ეს კონკრეტული მუხლი საყოველთაო სახალხო განხილვის პროცესში?

- ეს არის ფორმალური მხარე იმიტომ, რომ ჯერ ერთი, თუ საუბარია სერიოზულ განხილვაზე, მაშინ ერთთვიანი ვადა, ეს არის ძალიან ცოტა დრო. ვნახე გეგმა და სულ 10 ქალაქში ხდება განხილვა, 73 რეგიონალური ცენტრი გვაქვს და 10 ქალაქში რომ ვიხილავთ, დანარჩენმა რა დააშავეს, იქ მოსახლეობა არ ცხოვრობს, თუ როგორ არის საქმე? ამიტომ, ეს არის ფორმალური მხარე.

თუ საერთო სახალხო განხილვა პროცესის ფორმალური მხარეა, ამ შემთხვევაში გამოდის, რომ უმჯობესია ფორმატი, რასაც ოპოზიცია სთავაზობს, ვგულისხმობ პლებისციტის ჩატარებას...

- საზოგადოების განწყობას პლებისციტი უფრო გამოავლნეს, ვიდრე ეს შეხვედრები. მაგრამ ხელისუფლება პლებისციტზე არ წავა, ისევე როგორც არ წავა ამ წესის შეცვლაზე. მე როგორც ვხედავ, სახალხო განხილვის პროცესში ცვლილება არ მოხდება, თუ ვენეციის კომისიიდან მოვიდა უარყოფითი შეფასება ამ საარჩევნო სისტემათან დაკავშირებით, მაშინ მოხდება ისე, რომ ეს მუხლი ვერ მოაგროვებს 3/4 რაც სჭიდრება კონსტიტუციურ ცვლილებას, მხარს არ დაუჭერენ მაჟორიტარები და ჩავარდება. ასეთ შემთხვევაში მივიღებთ იმ სისტემას, რაც დღეს გვაქვს.

მე მგონია, რომ ეს სცენარი უფრო რეალურია, ვიდრე ისე, რომ სახალხო განხილვის პირობებში შეიცვალოს, არ შეცვლის ხელისუფლება, რადგან ამ საარჩევნო სისტემის შეცვლა ნიშნავს იმას, რომ ხელისუფლება იძულებული იქნება შეეგუოს მრავალპარტიულობას, კოალიციურ მთავრობას.

მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის ფონზე საზოგადოებისთვის რა უფრო მნიშვნელოვანია პრეზიდენტს 300 ხმოსანი აირჩევს, ვინ წიაღებს გადაუნაწილებელ მანდატებს, თუ სოციალური მდგომარების გაუმჯობესება?

- მართალია, საზოგადოებაში პოლიტიკური სპექტრისადმი საკმაოდ ნეგატიური დამოკიდებულებაა, მაგრამ ასე უნდა დავსვათ საკითხი – საზოგადოება ქვეცნობიერად გრძნობს, რომ ხელისუფლების შეცვლა ქუჩიდან უნდა? ასე უნდა დავსვათ საკითხი. ხვალ იქნება თუ ზეგ, ისევ ქუჩიდან გვინდა ხელისუფლება შეცვალოთ, თუ არჩევნებით? საზოგადოებაში ნელ-ნელა ჩნდება ხელისუფლების ცვლილების მოთხოვნა.

ამიტომ, დღეს თუ ასე დაუსვამ საზოგადოებას საკითხის, შენ რა გირჩევნია – ეკონომიკური განვითარება, თუ კონსტიტუცია, რა თქმა უნდა, იტყვის, რომ ეკონომიკური განვითარებაო. ამიტომ, ერთმანეთს არ უნდა დავუპირისპირით, კონსტიტუცია გინდა, თუ კარგი ცხოვრება. უნდა ვთქვათ, რომ თუ არ გვექნება კარგი კონსტიტუცია, მაშინ კარგად ვერ ვიცხოვრებთ.

პრეზიდენტი მზადაა, საკონსტიტუციო ცვლილებებთან დაკავშირებით საყოველთაო-სახალხო განხილვაში ჩაერთოს, პარლამენტისგან კონკრეტული შეთავაზება მიიღო. როგორ წარმოგიდგენიათ გიორგი მარგველაშვილი და ირაკლი კობახიძე ერთად საკონსტიტუციო ცვლილებების განხილვაზე, როდესაც ორივეს რადიკალურად განსხვავებული პოზიცია აქვთ?

- ამ მხრივ საკამაოდ რთული მდგომარება მგონია იმიტომ, რომ ის შეხვედრები ორგანიზებული იქნება ხელისუფლების მიერ, ანუ აუდიტორია იქნება ის, ვისაც ხელისუფლება გაუკეთებს ორგანიზებას და მიიყვანს შეხვედრაზე. შეიძლება ფორმატი დებატების რეჟიმში წავიდეს, მაგრამ მარგველაშვილი იქ უმცირესობაში აღმოჩნდება. გარდა იმისა, რომ იქნება საკმაოდ უხერხული მდგომარეობა, კონსტიტუციურ ცვლილებებზე გამოდის ორი უმაღლესი თანამდებობის პირი ერთი და იგივე აუდიტორიის წინაშე, ამ დროს ორივეს განსხვავებული პოზიცია აქვს.

თუ დებატის ფორმა აქვთ განსაზღვრული, ამას კიდევ არაუშავს, მაგრამ თუ ეს ფორმატი არ არის განსაზღვრული, თვითშემოქმედებისგან არ ვართ დაზღვეული, ასეთ შემთხვევაში საკამოდ უხერხული სიტუაცია შეიქმნება. ცოტა სხვაგვარად წარმომედგინა, არ მეგონა, რომ ერთობლივი შეხვედრები იქნებოდა, თუმცა არც ის მგონია სწორი, რომ პრეზიდენტს ოპოზიციასთან და არასამთავრობებთან უნდა დაეწყო საკონსტიტუციო პროექტის განხილვა.

რადგან პრეზიდენტის პოზიცია განსხვავდება, მმართველი ძალის პოზიციისგან, მას თვისი გრაფიკი უნდა შეედგინა. ძალიან კარგი იქნება თუ მშვიდობიანად წავა პროცესი და მეტ დაპირისპირებას არ გამოიწვევს, როგორც საზოგადოების, ასევე უმაღლესი თანამდებობის პირებს შორის.