წლიური გეგმა ზოგმა სამინისტრომ 47 პროცენტიდან  57 პროცენტამდე შეასრულა ერთ თვეში, ზოგი კი 21 პროცენტიდან  22 პროცენტამდე ავიდა მხოლოდ. 

მთავრობამ შარშან 300 მლნ სამუშაოები ვერ შეასრულა, წელს კი ეს ციფრი გააორმაგა. ფული დევს, ვერ ხარჯავს და მაინც ბანკიდან სესხულობს. ეს ეკონომიკას დაარტყამს,–შიშობენ ექსპერტები.

ბიუჯეტის შესრულების 3 კვარტლის მონაცემები უკვე არის და ის აჩვენებს, რომ ბოლო კვარტალში მთავრობამ ფული ორმაგად უნდა ხარჯოს და ორჯერ მეტი პროექტი შეასრულოს, რომ წლის გეგმას როგორმე დაეწიოს,– როგორც პირობას დებს. საეჭვოა, რომ მან ეს შეძლოს, რადგანა 50 პროცენტიანი ჩამორჩენის შესახებ გახდა ცნობილი.

ბოლო ერთ თვეში ზოგმა უწყებამ მაგალითად, ეკონომიკის სამინისტრომ გეგმის შესრულება 36 პროცენტიდან 41 პროცენტამდე გაზარდა, ინფრასტრუქტურამ 47­ პროცენტიდან 57 პროცენტამდე, სხვებმა კი, ვთქვათ ლტოლვილთა სამინისტრომ 21დან მხოლოდ 22 პროცენტამდე გაზარდა წლიური გეგმის შესრილება. რაც დასაწევად ცხადია არასაკმარისია.

9 თვის გეგმით კი მისი შესრულება ასე გამოიყურება: საინვესტიციო პროექტები 71 პროცენტით განხორციელდა, კრედიტების ათვისება 59 პროცენტით, გზების მოწყობა 76 პროცენტთ, რეგიონული ინფრასტრუქტურის აღდგენა 38 პროცენტით, წყალმომარაგება 52 პროცენტით შესრულდა. ეს არის 9 თვეში 9 თვის გეგმის მაჩვენებლები. თანხობრივად კი ეს ასე გამოიყურება, შარშან 300 მილიონამდე ლარი ვერ დახარჯა მთავრობამ პროექტებზე, წელს კი 9 თვეში ფულის ნაშთი უკვე გაორმაგდა და 600 მილიომნს გადააჭარბა. არადა წელს მთავრობამ 600 მილიონი ისესხა კომერციული ბანკებიდან საკმაოდ მაღალი განაკვეთით, რაც ექსპერტთა გაოგნებას იწვევს.

625 მლნ, რომელიც არ დაიხარჯა  საჭირო პროექტებზე და შესაბამისად ვერც თამდევი სამუსაო ადგილები შეიქმნა, აი ერთი პასუხი კითხვაზე რატომ არის უმუშევრობა ასეთი მაღალი, წარმოება კი დაბალი. ეს კითხვა ცოტა ხნის წინ ეროვნული ბანკის პრეზიდენტმა ხმამაღლა დასვა და ახლა თავადვე გასცემს პასუხს.

,,ბიზნესკურიერის’’ ინტერვიუ საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტ გიორგი ქადაგიძესთან.

– 5 – 6 წელია რაც თქვენგან არ მოგვისმენია მსგავსი კრიტიკული კითხვები ხმამაღლა დასმული. ის ფაქტი, რომ დღეს თქვენ სვავთ ამ კითხვებს, ნიშნავს თუ არა, რომ უბრალოდ სიტუაცია მოითხოვს, ანუ რაღაც ისე არ მიდის, როგორც საჭიროა და ფიქრობთ, რომ ყველამ ვისაც ანალიზი შეუძლია უნდა დასვას ეს კითხვები? რაშია საქმე?

–უპირველესად, ვიტყვი მას, რომ საბანკო სექტორი ვითარდება სტაბილურად, არის კარგად კაპიტალიზებური. ჩვენი საერთაშორისო რეზერვები არის ადეკვატურ დონეზე და მაკროეკონომიკური სტაბილურობა არის გარანტირებული. ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი, მაგრამ არასაკმარისი პირობა იმისთვის, რომ ჩვენმა მოსახლეობამ კეთილდღეობა იგრძნოს საკუთარ ოჯახებში.

ამისთვის საჭიროა უფრო მეტი, საჭიროა შემდეგ ეტაპზე გადასვლა ჩვენი ეკონომიკს განვითარებისთვის, სახელდობრ კი ორი ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ არის გასაკეთებელი. პირველ რიგში, ჩვენ, როგორც ქვეყანამ უნდა შევინარჩუნოთ კონკურენტუნარიანობა, რაც გამოიხატება იმაში, რომ უნდა შევინარჩუნოთ დაბალი გადასახადები, გარემო უნდა იყოს უსაფრთხო, არ უნდა დავტვირთოთ ზედმეტი რეგულაციებით და ბიუროკრატიით ეკონომიკა და მეორე, რაც მნიშვნელოვანია – ეს არის ჩვენი ეკონომიკის სტრუქტურული პრობლემა, რომელიც მდგომარეობს იმაში, რომ ჩვენ ვერ ვაწარმოებთ, არ გვაქვს საჭირო უნარები, გამოცდილება და განათლება, რომ ვაწარმოოთ კონკურენტული პროდუქტი, რომელსაც შემდგომ გავიტანთ საერთაშორისო ბაზრებზე.

–ამაზე მთავარი ალბათ არის მიზეზები, რატომ არ ხდება, თუ ვერ ხდება ეს. რა არის მთავარი პრობლემები, რასაც ტქვენ ხედავთ, რის გამოც ვერ სრულდება აი, ეს წინაპირობა იმისათვის აუცილებელი, რომ ადამიანებმა იგრძნონ თავიანთი ეკონომიკური, თუ ყოველდღიური ყოფაცხოვრების გაუმჯობესება?

–მე არაერთხელ მითქვამს, რომ ეკონომიკა რომ გადავიდეს თვისობრივად ახალ სტადიაზე, საჭირო არის უნარები, ცოდნა და განათლება ისეთი, რომელიც იქნება კონკურენტული. მაგალითისთვის რომ მოვიყვან, მაგალითად ჩვენ ვსაუბრობთ სოფლის მეურნეობის განვითრებაზე, მაგრამ თითზე ჩამოსათვლელი გვყავს აგრონომები, რომლებსაც რეალურად შეუძლიათ ეფექტურად  საერთაშორისო  გამოცდილების გაზიარება და გადმოტანა საქართველოში.

თუ ჩვენ ვსაუბრობთ ენერგეტიკის განვითრებაზე, კონსესუსი არ არის საზოგადოებაში გვჭირდება, თუ არა დიდი ჰესები. ჩვენ გვჭირდება იმპორტი ტექნოლოგიების და ცოდნის და ამაში არაფერია დასაძრახი და სასირცხვილო. მაგალითს მოგიყვანთ, ისეთი ქვეყანა, როგორიც ინგლისია, რომელიც არის საერთაშორისო ფინანსური ცენტრი ერთ – ერთი ყველაზე დიდი და საერთაშორისო საგანმანათლებლო ცენტრი, როდესაც მათ დაჭირდათ ეროვნული ბანკის მართველი მოიწვიეს  მაგალითად კანადიდან და ამაში არავის არანაირი პრობლემა არ ქონია, ამიტომ თუ ჩვენ ეს ნამდვილად გვჭირდება და დაგვჭირდა უნდა ამაღლდეს ცოდნისა და უნარების მენეჯმენტი.

–მნიშვნელოვანია, რა თქმა უნდა, რომ ადგილზე იყვნენ მცოდნე ადამიანები და საქმე აკეთონ, მაგრამ მთლიანობაში ეკონომიკას სწორედ სამთავრობო გუნდი წარმართავს. თქვენ ტყუილად არ ახსენეთ ალბათ, რომ საჭიროა უცხოელი ექსპერტების მოწვევა, ეს იყო პრაქტიკა წლების განმავლობაში, მაგრამ ამ ხელისუფლების პირობებში ჩვენ ვერ ვხედავთ, რომ უცხოელი ექსპერტები, ანუ მრჩევლები მუშაობდნენ. ფიქრობთ, თუ არა, რომ ეს საჭიროა?  

–მე მესმის, რომ თქვენ გინდათ მოისმინოთ ჩემსგან მთავრობის შეფასება,სამთავრობო  პოლიტიკის შეფასება და კონკრეტულად ფისკალური პოლიტიკის შეფასება, მაგრამ მე ამისთვის ნამდვილად ვერ გამოვდგები ვერც კრიტიკოსად და ვერც ადვოკატად, მე შემიძლია საკუთარი გამოცდილებიდან გითხრათ, რომ როდესაც ჩვენ 5 წლის წინ დავიწყეთ საზედამხედველობო რეფორმის ჩატარება და დაგვჭირდა ადამიანი კონკრეტული გამოცდილებით, ჩვენ ჩამოვიყვანეთ ჰოლანდიის ცენტრალური ბანკიდან შესამაბისი გამოცდილების მქონე თანამშრომელი, რომელიც წელიწადზე დიდხანს ყოველდღიურად მუშაობდა ეროვნულ ბანკში და დღეს უკვე ჩვენი თანამშრომელები ყოველდღიურ რეჟიმში გამოცდილებას უზიარებენ  ცენტრალური აზიის და აფრიკის სხვადასხვა ქვეყნებს.

–ანუ თქვენ ფიქრობთ, რომ ერთი კარგი ჯობია, ვთქვათ 41 ისე რა ექსპერტს? იმიტომ, რომ 41 ადგილობრივი ექსპერტი არის პრემიერ მინისტრის მრჩეველთა საბჭოში, რომლებმაც უნდა ურჩიოს, როგორ უნდა განავითაროს მათ შორის ეკონომიკური პოლიტიკა?

– ამ შემთხვევაში მე ვსაუბრობ, უშუალოდ ცოდნის იმპორტზე. არა ექსპერტულ შეფასებებს ვეხები, არამედ ვეხები უშუალოდ აღსრულების დონეზე, ეს იქნება კერძო ბიზნესში, ეს იქნება სხვადასხვა უწყებებში, თუ ა.შ. როგორც მოვიყვანე მაგალითი, ეს არის საერთაშორისო საუკეთესო პრაქტიკა, ჩვენ გვჭირდება ადამიანები დარა თქმა უნდა, ასევე  სერიზული ინვესტიცია განათლებაში, რომ ჩვენი ახალი თაობა დაეწიოს და შეიძინოს ის უნარები, რომელიც საჭიროა, მაგრამ სანამ ეს მოხდება და ამისთვის საჭიროა დიდი დრო, აუციელებელი არის დღესვე ამის კეთება, რომ პროდუქტიულობა გავზარდოთ ჩვენი ეკონომიკის, რომელიც არის ძალიან დაბალი პრაქტიკულად ყველა დარგის მიხედვით.

–ამას ჭირდება, რათქმა უნდა სახსრები. თემას,რომ დავუბრუნდეთ,რითიც დავიწყეთ, ეს არის ბიუჯეტის 3 კვარტლიშ შესრუილება, რომელიც აჩვენებს, რომ მთავრობა ფულს ვერ ხარჯავს, ანუ რაც ნიშნავს იმას, რომ დაგეგმილ პროექტებს ვერ ახორციელებს, რაც უთუოდ უფრო მენეჯმენტის პრობლემაა, ვიდრე სხვა რამის. მიიჩნევთ, თუ არა, რომ ეს არის პრობლემის ნაწილი, ფული დაგეგმილია და რომელიც ბიუჯეტში დევს, ვერ მიდის ეკონომიკაში?

–რა თქმა უნდა ფისკალურ პოლიტიკას ძალიან დიდი გავლენა აქვს ეკონომიკაზე. ფისკალური ბიუჯეტი სახელმწიფო დაახლოებით 30 % არის ეკონომიკის სულ მცირე და შესაბამისად ამას ძალიან დიდი გავლენა აქვს. ახლა იმის მტკიცება,რომ არათანაბარი ხარჯვა პრობლემას არ წაერმოადგენს არ იქნება სწორი, თუმცა მე ვფიქრობ, რომ ჩვენი მთავარი, ჩვენი ფუნდამენტური გამოწვევა ეს არის ჩვენი ეკონომიკის სტრუქტურული პრობლემა, როდესაც ჩვენ ვერა და ვერ ვაღწევთ იმ ზღვარს, როდესაც შევძლებთ ვაწარმოოთ სხვადასხვა ტიპის პროდუქტი და მომსახურება იმდაგვარი, რომელიც იქნება კონკურენტული საერთაშორისო ბაზრებისთვის.

–თქვენ ახსენეთ, რომ ძნელი წარმოსადგენია, რომ ამან პრობლემა არ შექმნას, უკვე გაქვთ წარმოდგენილი რა პრობლემას შექმნის ეს წლის ბოლოს, ისევე, როგორც ეს მოხდა შარშან, ელის თუ არა იგივე სცენარს, რომ ლარი გაუფასურდება?

–არაერთხელ მითქვამს და ახლაც გავიმეორებ, ჩვენთან მოქმედებს მცურავი გაცვლითი კურსი, ლარის გაუფასურება და გამყარება მცირეოდენი იქნება ყოველთვის, ხან ერთი მიმართულებით, ხან მეორე მიმართულებით. არ იქნება არავითარ შემთხვევაში დიდი ფლუკტუაცია  და ჩვენ ვართ ამის გარანტი, როგორც ვართ უკვე ბოლო წლებია და არასდროს ეს ფუნდამენტური პრობლემა არ ყოფილა ჩვენი ეკონომიკის. თუმცა, რა თქმა უნდა, კიდევ ერთხელ გავიმეორებ,რომ ძალიან მნიშვნეოვანია იმის თქმა, რომ მხოლოდ მაკროეკონომიკური სტაბილურობა საკმარისია იმისთვის, რომ ბიზნესი განვითარდეს და ჩვენმა მოსახლეობამ საკუთარ ოჯახებში იგრძნოს კეთილდღეობა, ეს საკმარისი არ არის. ჩვენ გვჭირდება მეორე თაობის რეფორმები, რომელიც ჩვენ ქვეყანას ფაქტობრივად ახალ ზღვარზე გადაიყვანს.

–შესაბამისად ეს 5 პროცენტიანი ზრდა, რომელიც როგორც ჩანს წელს მიღწევადი იქნება, თქვენ სარშან გამოაცხადეთ, რომ დაგეგმილი ზრდა 6 პროცენტიანი არარეალური იყო, წელს ეთანხმებით, როგორც ჩანს გეგმის შესრულების რეალობას, საკმარისია, თუ არა იმისთვის, რასაც თქვენ ბრძანებთ, რომ ეკონომიკა გაიზარდოს ისე, რომ მოხდეს პროგრესი?

–იყო პრობლემა 2012 წლის გეგმასთან დაკავშირებით.მაშინ ჩვენ ვთქვით, რომ 6 პროცენტიანი დაგეგმილი ზრდა ვერ შესრულდებოდა, ასეც აღმოჩნდა. წელს 5 პროცენტია დაგეგმილი და ჩვენ ვფიქრობთ, რომ 5 პროცენტზე ცოტა მეტი იქნება, მომავალი წლის ჩვენი გეგმაც არის 5 პროცენტი. მაგრამ ეს არ არის საკმარისი ისეთი ტიპის ეკონომიკისთვის, როგორიც საქართველოა, ჩვენ გვჭირდება უფრო მეტი ზრდა, უფრო სწრაფი და მრავალი წლის განმავლობაში. ასეთი ზრდა კი სტრუქტურული ცვლილებების გარეშე შეუძლებელია.

–უნდა გკითხოთ რეფორმებზეც, ახლებური მიდგომა, რასაც ახალი მთავრობა ახორციელებს. ეს არის ფონდების საშუალებით ეკონომიკის დახმარება. დაგეგმილი იყო გაცილებით მეტი, უბრალოდ უფრო ნაკლები ფონდია. იქ ჯერ არავის უნახავს, მაგრამ უნდა იყოს მილიარდები. ფიქრობთ, თუ არა, რომ ეს არის სწორი მიდგომა ინექციებით, კონკრეტული ბიზნეს მიმართულებებით მოხდეს წახალისება ეკონომიკის?

–ზოგადად მე ვარ თავისუფალი საბაზრო ეკონომიკის მომხრე, ნაკლები რეგულაციების მომხრე. მიმაჩნია, რომ მთლიანად კერძო სექტორი უნდა იყოს წამყვანი, თუმცა თუ მთავრობა რაღაცა მექანიზმებით, იმდაგვარი მექანიზმებით, რომელიც არ ერევა უშუალოდ ბიზნეს საქმიანობაში და კონკურენციაში არ შედის კერძო ბიზნესსთან, შეძლებს იმ ტექნოლოგიების და ცოდნის იმპორტის განხორციელებას, მაშინ ეს შეიძლება ეფექტური აღმოჩნდეს. თუმცა ვიმეორებ, რომ ყიოველთვის , როცა მთავრობა კერძო ბაზარზე გადის, უნდა იყოს ძალიან ფრთხილი ამ თუ იმ ინსტიტუტის მეშვეობით, რომ არავინ შევიდეს კონკურენციაში კერძო სექტორთან.