2 მაისს აშშ-ის ნაციონალ-დემოკრატიული ინსტიტუტის, NDI-ს წინასაარჩევნო დელეგაციამ საქართველოში არსებულ წინასაარჩევნო გარემოს თაობაზე ვიზიტის შედეგები წარმოადგინა. NDI-ს ევრაზიის რეგიონალური პროგრამების დირექტორის განცხადებით, „საბოლოოდ საქართველოს ხალხი განსაზღვრავს, რამდენად სამართლიანად ჩაივლის არჩევნები“, თუმცა მისი აზრით, ამ მიზნის მიღწევას და დიალოგის წარმართვას დელეგაციის წინასაარჩევნო განცხადებაც დაეხმარება.

დელეგაციის წევრები მიიჩნევენ, რომ საქართველო მისდევს დემოკრატიის ფუნდამენტურ პრინციპებს, თუმცა კვლავაც რჩება გარკვეული საფრთხები, როგორიცაა პოლარიზაცია, პოლიტიკურ საფუძველზე დევნის შემთხვევებიც.

არის პოზიტიური მომენტებიც - კანონის ის ნაწილი, რომელიც პარტიებს ფინანსურად ახალისებს, თუ მის წევრთა შორის ქალების გარკვეული რაოდენობა იქნება, თუმცა, კანონში კვლავაც რჩება მთელი რიგი ნაკლოვანებები, განსაკუთრებით ადგილობრივ არჩევნებთან მიმართებით და ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნების შემდეგ სასურველი იქნება, თუ კოდექსი კვლავაც გადაისინჯება.

ზოგადი რეკომენდაციები ასე გამოიყურება: საგანმანათლებლო ღონისძიებები მოსახლეობში, საარჩევნო კანონმდებლობის დარღვევის შემთხვევაში, დამნაშავე - დასჯილი კანონის შესაბამისად. თუმცა წინასაარჩევნო გარემოს შესწავლისას აღმოჩენილი შენიშვნების ნაწილი უკეთესი იქნებოდა, თავის დროზე ყოფილი ხელისუფლების მიმართ ყოფილიყო გამოთქმული.

რამდენად ობიექტურად აღიქვა NDI-ს დელეგაციამ ქართული წინასაარჩევნო გარემო და რეალურად რა პრობლემები არსებობს, ამ თემაზე ექსპერტი ვახტანგ ძაბირაძე გვესაუბრება.

ბატონო ვახტანგ, NDI-ს წარმომადგენელი საუბრობდა პოლარიზებულ საზოგადოებაზე, თქვენ როგორ ხედავთ ამ პრობლემას?

- ამ შემთხვევაში, ეს შეფასება ძალიან ახლოს დგას ქვეყანაში არსებულ რეალობასთან - ეს პოლარიზაცია არც გუშინ დაწყებულა და არც დღეს. ეს მოდის იმ დროიდან, როცა ძალზე ხისტი დაპირისპირება იყო საზოგადოებასა და „ნაციონალურ მოძრაობას“ შორის. ეს იყო საპარლამენტო არჩევნებზეც და რადგან ვერ მოხერხდა, სამართლიანობის განცდის მიღწევა საზოგადოებაში, რაკი საზოგადოება მიიჩნევს, რომ ეს პროცესი არც დაწყებულა და უფრო მეტიც, კოაბიტაცია და პოლიტიკური თამაში მიმდინარეობს საპარლამენტო ოპოზიციასა და ხელისუფლებას შორის, ბუნებრივია, ეს დაპირისპირება დარჩა და დღემდე არსებობს.

ამ შემთხვევაში, ხელისუფლების როლი ამ დაპირისპირებაში ნულამდე შემცირებულია. ვერ გეტყვით, რა შეიძლება გააკეთოს ხელისუფლებამ, რომ ეს პოლარიზაცია მოისპოს. ალბათ, ერთადერთი იქნებოდა ის, რასაც შემდეგ NDI და მისი წარმომადგენლები მონათლავდნენ პოლიტიკურ დევნად.

თუ ამ ორი პრობლემის წარმოშობას - პოლიტიკური დევნა და საზოგადოების პოლარიზაცია ერთ კონტექსტში განვიხილავთ (ყოველ შემთხვევაში, საქართველოში ერთ კონტექსტში განიხილება), ეს არ არის ორი დამოუკიდებელი პროცესი, ეს ერთმანეთზე მიბმული პროცესია. საზოგადოება სწორედ იმიტომ არის გაყოფილი ორ ნაწილად, რომ ამ ძირითად მნიშვნელოვან თემაზე ვერ თანხმდება. ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ ქვეყანაში სამართლიანობა არ აღდგა. კონკრეტული პოლიტიკური ძალა ბოლო ათი წლის განმავლობაში საზოგადოების უდიდეს ნაწილზე ახორციელებდა ძალადობას და ამაში არ ვგულისხმობ მაინც და მაინც ციხის კადრებს - ზოგადად, პოლიტიკური ძალადობა განხორციელდა მთელ საზოგადოებაზე. ბიზნესწილები იქნება ეს თუ დაპატიმრებები, საზოგადოების უდიდესი ნაწილი რეპრესიებში მოჰყვა. ეს საზოგადოება ითხოვს სამართლიანობის აღდგენას და იმ ხელისუფლებაში მყოფი პოლიტიკური ძალის იმ ნაწილის დასჯას, ვინც ეს ძალადობა განახორციელა.

ალბათ გამოსავალი, რომ ეს განწყობა შენელდეს, იქნებოდა, რომ ამ ხელისუფლებას სამართლიანობის აღდგენა განეხორციელებინა, მაგრამ ამას არ, ან ვერ ახერხებს, ამიტომ ეს პოლარიზაცია დარჩა.

NDI-ს რამდენიმე წარმომადგენელი საუბრობს პოლიტიკურ დევნაზეც, თქვენ ამბობთ, რომ სამართლიანობის აღდგენაც კი ვერ მოხერხდა და ასეთ შემთხვევში პოლიტიკურ დევნაზე საუბარი გადაჭარბებულინ ხომ არ არის?

- სამართლიანობის აღდგენის პროცესი საკმაოდ ნელა მიმდინარეობს და აქ არანაირ პოლიტიკურ დევნაზე არ შეიძლება იყოს საუბარი. თუ ვინმე განიცდის პოლიტიკურ დევნას, NDI-ს კონკრეტულად უნდა ეთქვა, რადგან ეს არის „ნაციონალური მოძრაობის“ მხრიდან მიწოდებული ინფორმაცია, რომელსაც უბრალოდ, NDI იმეორებს.

საერთოდ, მინდა აღვნიშნო, რომ სამართლიანობის აღდგენის პროცესს როდესაც ზოგიერთი ორგანიზაცია პოლიტიკურ დევნად აფასებს, ეს არის ზღვაში წვეთი იმასთან შედარებით, რასაც თავის დროზე NDI აფასებდა როგორც დემოკრატიის მიღწევად.

რეალური აღქმა, ჩემი მხრიდან, ასეთია და როგორც ვხვდები, საზოგადოების მხრიდანაც - თუ მათ აქვთ რომელიმე სერიოზული ფაქტი, რომელზეც სერიოზულად შეიძლება საუბარი, კი, ბატონო, კანონის უზენაესობა ყველასთვის დაცული უნდა იყოს.

როდესაც პოლიტიკურ დევნასა და ძალადობაზე საუბრობს, NDI-ს ერთ-ერთ წარმომადგენელს მოჰყავს კონკრეტული მაგალითები როგორიცაა კვერცხების სროლა, გატაცების და დაშინების მცდელობები... მსგავსი ფაქტები იყო, მაგრამ რამდენად შეიძლება მისი გლობალურ კონტექსტში განხილვა?

- კვერცხების, პომიდვრების სროლა არ არის პოლიტიკური დევნის ფაქტები, მაშინ ფეხსაცმლის სროლაც პოლიტიკური დევნა ყოფილა და გვახსოვს ალბათ კადრები ამერიკაში ხელისუფლების წარმომადგენლები ერთმანეთს ფეხსაცმელს რომ ესროდნენ. ეს ყველაფერი გამოწვეულია იმით, რომ ვიღაც თვლის, რომ ხელისუფლება არ მუშაობს.

ეს, რა თქმა უნდა, ცუდი პროცესია, როდესაც საზოგადოება თვითონ ცდილობს სამართლიანობის აღდგენას, მაგრამ ეს არ არის პოლიტიკური დევნა. ფაქტის შეფასება ვფიქრობ, არასწორია.

გატაცებების შესახებ ვერაფერს გეტყვით, მაგრამ სასამართლომ ვინ და როგორ გაამართლა, ეს კიდევ ცალკე საკითხია. ჯერჯერობით, ისევ იგივე სასამართლო გვაქვს, რაც გვქონდა და ეს ის სასამართლოა, რომელმაც თავის დროზე საქართველოში 300 ათასი ადამიანი გახადა პრობაციონერი. ეს ხალხი ვერ შეიცვლებოდა და თუ ვინმეს ამართლებენ, ეს იმიტომ, რომ სახელმწიფო სასამართლოზე ზემოქმედებას არ ახდენს. თუ ზეწოლა იქნებოდა, ყოფილი ჩინოვნიკებისთვის გამოტანილი ყველა გადაწყვეტილება იქნებოდა გამამტყუნებელი.

ხელისუფლება სწორად იქცევა, როდესაც სასამართლოს საქმიანობაში არ ერევა, მაგრამ მოსახლეობისა და საზოგადოების მხრიდან ეს არ აღიქმება სასამართლოს უზენაესობად. ამიტომ დღევანდელი მმართველი პარტიის რეიტინგზე ისახება უარყოფითად და არა ნაციონალებზე. ეს იმდენად ნათლად ჩანს დღევანდელ საზოგადოებაში, რომ არანაირი სოციოლოგიური გამოკითხვა ამას არ სჭირდება.

NDI ხედავს ადმინისტრაციული რესურსის გამოყენების საფრთხეს და ხელისუფლებას აფრთხილებს, მსგავსი რამ არ დაუშვას. სჭირდება დღევანდელ ხელისუფლებას ადმინისტრაციული რესურსის გამოყენება?

- ძალიან რთულია ამაზე საუბარი. სახელისუფლებო რესურსის სრული მასშტაბით გამოყენება შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, როდესაც ხელისუფლება სრულად ფლობს მთელ სახელისუფლებო ვერტიკალს. „ქართული ოცნება“ ჯერჯერობით არ ფლობს. რეგიონებში არის სულ სხვა ვითარება, გარდა ამისა, ღიაა პრესა, ინფორმაციის გავრცელება და ა.შ.

ამ შემთხვევაში რთული იქნება ხელისუფლებამ სრულად გამოიყენოს სახელმწიფო რესურსი. რაღაცის გამოყენება ალბათ იქნება, მაგრამ არ მგონია, ქართული რელობისთვის ეს პრობლემა იყოს. ვერ გეტყვით წინასწარ, რომ აუცილებლად გამოიყენებს, რადგან საამისო მექანიზმი დღევანდელ მმართველ პოლიტიკურ გუნდს არ გააჩნია.

გარდა ამისა, საჭიროა დეფინიცირებაც, რას ნიშნავს სახელმწიფო რესურსის გამოყენება, რადგან სხვადასხვაგვარად ხდება მისი ინტერპრეტირება და ესეც გასათვალისწინებელია. ამიტომ არის საჭირო უფრო დაზუსტება ვინ რას გულისხმობს.

დღეს მთავრობა ალბათ მიიღებს მონაწილეობას საარჩევნო კამპანიაში, მაგრამ არის ეს სახელმწიფო რესურსის გამოყენება? თუ ლაპარაკია იმაზე, ვის რა გაუკეთებია, მაგალითად ნარმანიამ რომ ილაპარაკოს, თუ რა გაუკეთებია, ითვლება ეს სახელმწიფო რესურსის გამოყენებად თუ არა?- ეს რთული პროცესია.

როდესაც სახელმწიფო რესურსის გამოყენება ხდება საქართველოში, ეს არის დახურული პროცესი. საუბარია ცენტრალური და ადგილობრივი უშიშროების და ძალოვანი სტრუქტურების მუშაობაზე, რომლებიც თავიანთი აგენტურული ქსელით და სხვადასხვა საშუალებებით ახდენენ ზემოქმედებას მოსახლეობაზე.

ეს ერთი ნაწილია, მეორეა სახელმწიფო ბიუროკრატიული ვერტიკალი, რომლის საქმიანობაც ჩანს. მესამეა - ფინანსები. ადმინისტრაციული რესურსი ამ სამი კომპონენტისგან შედგება.

პირველ კომპონენტში რომ უჭირს ხელისუფლებას, რამდენადაც არ უნდა ეცადოს, ეს ცხადია. ცენტრში მას აქვს ძალოვან სტრუქტურებზე მონოპოლია, მაგრამ იმუშავებს თუ არა ეს ვერტიკალი იმ მიმართულებით რა მიმართულებითაც მმართველ გუნდს უნდა, ეჭვის და კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას. ძალოვანი სტრუქტურები, მიუხედავად იმისა, მომწონს თუ არა მაგალითად, მათი მოქმედება, არ არის დღეს მონოპარტიული - არ არიან ერთი პარტიის გავლენის ქვეშ.

წარმოიდგინეთ, მარტივი მაგალითი, რაც ყველასთვის ცნობილია, პროკურატურაშიც კი აბსოლუტური უმრავლრსობა ის ხალხია, ვინც „ნაციონალური მოძრაობის“ მოყვანილი, მოამაგე და დამფასებელია, ვიდრე „ქართული ოცნების“. ასეა თითქმის ყველა ძალოვან სტრუქტურაში. ამდენად, მისი გამოყენება იმისათვის, რომ მან გამართულად „იმუშაოს“ და არჩევნების შედეგებზე გავლენა მოახდინოს, გამორიცხულია. ეს ვერ და არ გაკეთდება იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ამას ხელისუფლება მოინდომებს.

მეორე კომპონენტშიც იგივე მდგომარეობაა - ბიუროკრატიას ვგულისხმობ. გამგებლები და ვიღაც-ვიღაცეები შეცვალეს, მაგრამ ძველი სახელმწიფო ბიურიკრატია ისევ ძირითადად ძველია და ისევ „ნაციონალური მოძრაობიდანაა“.

მესამე ფინანსებია - პირდაპირი გამოყენება ამ შემთხვევშიც ვერ მოხერხდება - სარეკლამო დრო ყველას ერთნაირი აქვს. ამ სამი კომპონენტიოდან რომელიმემ რომ იმუშავოს სრული დატვირთვით, როგორც ამას ნაციონალები აკეთებდნენ, ეს გამორიცხულია.

კიდევ ერთი და მნიშვნელოვანი მომენტი - ადგილობრივი არჩევნები მაინც სპეციფიკური არჩევნებია. „ნაციონალური მოძრობის“ დროსაც კი ისე ვერ მუშაობდა ადმინისტრაციული რესურსი, როგორც საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნების დროს.

ქართული ხასიათიდან გამომდინარე, შეიძლება რომელიმე X ბიუროკრატის ნათესავი იყრიდეს კენჭს, რომელიც არც „ქართული ოცნებიდანაა“ და არც „ნაციონალური მოძრაობიდან“ და ამ ბიუროკრატის ხათრით მას დაუჭირონ მხარი. აქ სრულიად განსხვავებული გარემოა და ადგილობრივ არჩევნებში ადმინისტრაციული რესურსი ზოგადად, ძალიან ცუდად მუშაობს.

მაგალითად, 2010 წლის არჩევნებში ნაციონალებს ეს ყველაფერი შესანიშნავად ჰქონდათ ორგანიზებული, მაგრამ შემდეგ ვერც საპარლამენტო და ვერც საპრეზიდენტო არჩევნებში ვერ გამოიყენეს. ამ არჩევნებში მოახერხებენ თუ არა, არ ვიცი, ამას უზარმაზარი ფინანსები და ორგანიზებულობა სჭირდება.

ფინანსები კი, მაგრამ ასეთი ორგანიზებულობა „ქართულ ოცნებას“, უბრალოდ, არ გააჩნია. მაგალითად, მერია მუშაობდა კორპუსების ამხანაგობების და მისი თავმჯდომარეების ხარჯზე. დღეს ეს ბერკეტი ისევ ნაციონალების ხელშია და „ქართულ ოცნებას“ რომ უნდოდეს კიდეც, ამ რესურსს ვერ გამოიყენებს - ეს არის რეალობა.

ნავარო შიშობს, რომ რაკი საზოგადოებრივი მაუწყებლის ბორდის რეფორმირება ვერ მოესწრო, შესაძლოა მაუწყებელმა ვერ შეძლოს საარჩევნო პროცესის მიუკერძოებლად გაშუქება. როგორ ფიქრობთ, რამდენად სწორად ხედავს ნავარო ამ პრობლემას?

- იგივეა რაც სახელმწიფო რესურსის გამოყენების შემთხვევაში - თუ ვინმეს გავლენა აქვს პირველ არხზე, ბორდია, რომლის დაშლა ვერ მოხერხდა. ამ შემთხვევაში ხელისუფლებისკენ ხელის გაშვერა ისევ არსწორი მგონია.

არ ვფიქრობ, ასე მოხდეს, მაგრამ მაინც, თუ ვინმეს მიმართ იქნება ეს არაობიექტურობა გადახრილი, ისევ „ნაციონალური მოძრაობისკენ“ და არა „ქართული ოცნებისკენ“ - ეს ერთი მხარეა.

მეორე - გასაგებია, რომ ერთ მერს ვირჩევთ, მაგრამ ამის გარდა ქალაქმა კიდევ 50 დეპუტატი უნდა აირჩიოს. აქედან ნახევარი მაჟორიტარული სიით - ათ რაიონში ორი და სამი დეპუტატი მოდის. ეს იმდენად ბევრია ამომრჩევლებისთვის, რომ მათზე ზეგავლენას ახდენს უშუალო შეხვედრები და ურთიერთობა, ვიდრე ტელე და რადიო გამოსვლები და მესიჯები.

აქ უშუალოდ მიდის ყველა დეპუტატი ამომრჩეველთან. მაგალითად, გლდანში იქნება ალბათ სამი დეპუტატი, ამომრჩეველთა რაოდენობა დაახლოებით 100 ათასია. ერთ კაცზე მოდის 30 ათასი ამომრჩეველი. იმდენად კომპაქტურად არის დასახლებული, რომ მათთან უშუალო კონტაქტი ძალზე ადვილია - ეს ხომ არ არის რაიონები, კილომეტრები რომ იარო, კორპუსებია და მიკრორაიონებში შეხვედრები ადვილია. თუ კანდიდატები იმუშავებენ, ტელევიზია ამომრჩეველზე გავლენას ნამდვილად ვერ მოახდენს. შესაბამისად ადგილობრივი არჩევნებნის დროს მედიის გავლენა არის, მაგრამ ძალზე მცირე და საკმაოდ პირობითი.

როდესაც მსგავსი კვლევები ტარდება, ძირითადად, მისი დანიშნულებაა, გაირკვეს ხომ არ იმყოფება ოპოზიცია დაჩაგრულ მდგომარეობაში ხელისუფლების მხრიდან, შეფასდეს მისი შანსები. თქვენც არაერთხელ გითქვამთ, რომ არასაპარლამენტო ოპოზიციის ერთადერთი შანსი იყო გაერთიანება. ვნახეთ, რომ არასაპარლამენტო ოპოზიცია ორ ძირითად ბლოკად გაიყო - კუკავა, მემარჯვენეები, სოციალ-დემოკრატები, მეორე მხარეს - ბურჯანაძე, ქდმ, ყოფილი ლეიბორისტები და ა.შ. რა შანსი აქვთ მათ საპარლამენტო ოპოზიციასა და ხელისუფლებასთან მიმართებაში? ბურჯანაძე აცხადებს რომ პირველი ადგილისთვის იბრძვის...

- ბურჯანაძე პრეზიდენტობისთვისაც იბრძოდა, მაგრამ შედეგი ცოტა სხვა იყო. არანაირად არ მინდა გავაკრიტიკო, რადგან როდესაც არჩევნებში მონაწილეობ, უნდა თქვა, რომ პირველი ადგილისთვის იბრძვი - ეს პიარტექნოლოგიის ნაწილია.

რაც შეეხება რეალობას, ქართული რეალობიდან გამომდინარე, სამწუხაროდ, ოპოზიცია გაერთიანებას ვერასდროს ახერხებდა. ივანიშვილმა მოიგო იმიტომ, რომ მან მოახერხა (სხვა გამოსავალიც არ იყო), ოპოზიციურად განწყობილი საზოგადოების გაერთიანება. ამიტომაც მოხდა ის, რაც მოხდა.

დღეს რეალობა ასეთია - „ნაციონალურ მოძრაობას“ ჰყავს თავისი ამომრჩეველი, რომელსაც ნაკლებად სჭირება ტელერეკლამა და ა.შ. ანუ ამომრჩევლის გადმობირებაზე „ნაცმოძრაობა“ არ მუშაობს. ჩემი შეხედულებით, ეს არის ამომრჩეველთა 10% - 200- ათასამდე ამომრჩევლის ფარგლებში, შესაძლოა უფრო მცირეც, რადგან ეს რიცხვი იკლებს და არ იმატებს - ეს ის ხმებია რაც თავის დროზე მიიღო „ნაცმოძრაობამ“.

რაც შეეხება „ქართულ ოცნებას“, მას ის რეიტინგი აღარ აქვს, რაც 2012 წელს ჰქონდა - ლაპარაკია „ქართული ოცნების“ დაკარგულ ხმებზე. ყველა პარტიას თავისი ამომრჩეველი ჰყავს, მაგრამ ეს არის ძალიან მცირე. ეს ის რაოდენობაა, რომელიც არც ბურჯანაძეს არც მემარჯვენეებს არც ლეიბორისტებს არ ეყოფათ იმისათვის, რომ წარმატება მოიპოვონ, როგორც მაგალითად, ნაციონალებს ჰყავთ თავიანთი მყარი ამომრჩეველი.

„ქართულ ოცნებასთან“ „ჭიდაობა“ ამ ატაპზე, რაც არ უნდა სამწუხარო ფაქტი იყოს, არის გამორიცხული - „ოცნება“ გაიმარჯვებს ყველა რაიონში და შეგვექმნება საკმაოდ მძიმე პრობლემა - ისევ ერთპარტიულ მმართველობას მივიღებთ, რაც ქვეყნისთვის ცუდი იქნება, მაგრამ რეალობაა ასეთი.

ამიტომ ამბიციები გვერდზე უნდა გაეწიათ ოპოზიციურ პარტიებს და ბრძოლა უნდა ყოფილიყო მეორე ადგილისთვის. ანუ მეორე ადგილზე გასულმა ოპოზიციურმა ძალამ ეს არჩევნები უნდა გამოიყენოს იმისათვის, რომ რაღაც პლატფორმა მოიმზადოს საპარლამენტო არჩევნებისთვის. 2016-ში „ქართული ოცნების“ რეიტინგი იქნება ბევრად დაბალი, ვიდრე დღეს არის და მასთან ბრძოლა რეალურად იქნება შესაძლებელი, დღეს ეს შეუძლებელია.

ამიტომ მიმაჩნდა, რომ თუ არასაპარლამენტო ოპოზიცია შექმნიდა ერთ გუნდს, იმ მოტივით რომ ეს გუნდი საპარლამენტო არჩევნებისთვის იბრძოლებდა, ასეთ შემთხვევაში ჩნდებოდა ძალზე დიდი შანსი იმისა, რომ „ნაციონალური მოძრაობა“ ჩაენაცვლებინა ამ გუნდს. ასეთი გაერთიანება დარწმუნებული ვარ, „ქართული ოცნების“ ხმებს კიდევ წამოიღებდა.

პოლიტიკოები კი ხედავენ, რომ „ქართულმა ოცნებამ“ ხმები დაკარგა, მაგრამ შესაძლოა, ეს ხმები მათ ვერ მიიღონ, რადგან ეს ამომრჩეველი პროტესტის ნიშნად უბრალოდ არჩევნებზე არ წავა. თუ ოპოზიცია ერთიანი იქნებოდა, მაშინ კიდევ შეეძლებოდა, ეს ამომრჩეველი თავისკენ გადაებირებინა. ძალიან დიდი სურვილი მაქვს, რომ რომელიმე ოპოზიციურმა ძალამ „ნაცმოძრაობა“ ჩაანაცლოს, მაგრამ ასეთ განლაგებაში მეეჭვება რომ ეს მოხერხდეს.