ფრანგი პოლიტოლოგი და ფილოსოფოსი პიერ მანანი უამრავი მდიდარი და მრავალფეროვანი ნაწარმოების ავტორია. მან დაწერა ერთ-ერთი ყველაზე ღრმა წიგნი ალექსის დე ტოკვილის პოლიტიკურ შეხედულებებზე, ასევე უამრავი სამეცნიერო ნაშრომი და სტატია, რომელიც ლიბერალური ტრადიციის ძლიერ და სუსტ მხარეებს აღწერს. ამ ნაშრომებში ის წერს რელიგიის და პოლიტიკის ურთიერთმიმართებაზე თანამედროვე ეპოქაში. პოლიტიკური თვალსაზრისით, ის მემარჯვენე შეხედულებების კაცია, ყოველ შემთხვევაში მემარცხენე არ არის. ის მწვავედ აკრიტიკებს ევროპულ პროექტს იმ ფორმით, რომლითაც ის დღეს არსებობს და კატეგორიულად არ იწონებს მის უყურადღებობას იმ „პოლიტიკური ფორმის“ მიმართ, რომელსაც თავად ნაციას უწოდებს, და რომელიც თანამედროვე სამყაროში დემოკრატიული თვითმმართველობის მზიდავ კონსტრუქციად, ან საფუძვლად იქცა.

მისი ტექსტი საოცრად მკაფიო და ნატიფია. მაგრამ მისი ნაშრომები რთულად აღსაქმელია ყველაზე ერუდირებული მკითხველისთვისაც კი, და როგორც ჩანს იმის გამოც, რომ ამ ნაშრომებისთვის დამახასიათებელია ბუნებრივი მეცნიერულობა და ყოველმხრივი ცოდნა. წიგნი Metamorphoses of the City: On the Western Dynamic („ქალაქის მეტამორფოზები: დასავლურ დინამიკაზე“) ამ მხრივ გამონაკლისი არ არის. იმავდროულად, ეს, როგორც ჩანს, მანანის ყველაზე ამბიციური ნაშრომია, რომელშიც ის მიზნად ისახავს „დასავლეთის პოლიტიკური განვითარების ინტერპრეტაციის, ან, მინიმუმ, ინტერპრეტაციის ელემენტების შემოთავაზებას“. ეს მართლაც სერიოზული ამოცანაა, რომელსაც მანანი დიდი წარმატებით უმკლავდება.

უფრო ადრეულ ნამუშევრებში მანანი ცდილობს თანამედროვეობა გაიგოს, როგორც გაცნობიერებული, მაგრამ მოკრძალებული „პროექტი“, რომელიც მიმართულია კაცობრიობის გათავისუფლებისაკენ დასავლეთის ორმაგი – კლასიკური და ქრისიტიანული მემკვიდრეობისაგან. ეს თემა საინტერესოდ არის ასახული მის „მეტამორფოზებში“. ეს ერთ-ერთი ყველაზე საყურადღებო ფრაგმენტია:

„თანამედროვე სახელმწიფო… ეფუძნება ჩახშობას, და ნებისმიერ შემთხვევაში დასუსტებას, ადამიანის ორი ყველაზე მძლავრი ემოციური რეაქციისა: ერთი მხრივ, ეს არის უდიდესი ინტერესი ჩვენი სამყაროს მიმართ, რაც ყოფით საქმეებში მონაწილეობაში აისახება; მეორე მხრივ, ეს არის ასევე უდიდესი ემოციური ინტერესი მუდმივობისა და უსასრულობის მიმართ, რაც აისახება რელიგიურ ცხოვრებაში მონაწილეობასა და პოსტულატებში იმქვეყნიურ სამყაროზე.

თანამედროვეობა ახშობს და ასუსტებს „სულის ორ ფუნდამენტურ მოძრაობას“ და ქმნის ისეთ ადამიანურ წესრიგს, რომელიც ერთდროულად არის როგორც პოსტსამოქალაქო, ასევე პოსტქრისტიანულიც. მანანი ერთ-ერთია იმ იშვიათ მოაზროვნეთაგან, რომლებსაც მიაჩნიათ, რომ დასავლეთის დექრისტიანიზაცია, ისევე როგორც მისი დეპოლიტიზაცია, ერთი და იმავე პროცესის განუყოფელი ნაწილია. თავისი წიგნის დასაწყისში ის წერს: „დღეს ევროპაში სამოქალაქო ქმედებები სუსტი და უნიათოა, ხოლო რელიგიური სიტყვა თითქმის აღარ ისმის. იმ ორმა პოლუსმა, რომელზეც ასე დიდხანს ეკიდა დასავლური თაღი, ძალა დაკარგა“. მთლიანობაში, მანანის ნამუშევარი დიდწილად იმის ახსნას ემსახურება, თუ როგორ მივიდნენ ევროპელები იქამდე, რომ ასე გამოიფიტნენ სამოქალაქო და რელიგიური ენერგიისაგან.

მაგრამ, როგორი პარადოქსულიც არ უნდა იყოს, თანამედროვე პროექტი პირველად გამოვიდა დღის სინათლეზე, როგორც პოლიტიკური პროექტი, როგორც უზარმაზარი ძალისხმევა ადამიანური აზრისა და ადამიანური ქმედების. მანანის წიგნის ერთ-ერთი მიზანი – ისეთი კოლექტიური ქმედებების პროექტის ადგილმდებარეობის განსაზღვრაა, როგორიცაა თანამედროვეობა „ევროპული და დასავლური პოლიტიკური განვითარების ისტორიაში“. იმისთვის, რომ გავიგოთ ჩვენი თანამედროვე მდგომარეობა მისი „პოლიტიკური ფორმების დეფიციტით“, მისი უტოპიური მისწრაფებით იმისაკენ, რომ სრულად უარი ითქვას პოლიტიკაზე, აუცილებელია თანამედროვეობამდელ ეპოქაში დაბრუნება, სადაც ადამიანების გულის დასაპყრობად ერთმანეთს უამრავი პოლიტიკური ფორმა ეჯიბრებოდა – ქალაქი, იმპერია, ეკლესია და ა.შ.

თავის ანალიზს მანანი ქალაქიდან იწყებს, პოლისიდან, რომელიც პირველი პოლიტიკური ფორმაა. ჰომეროსის დახმარებით ის განიხილავს „ქალაქის პოეტურ დაბადებას“, ღმერთების და გმირების სამყაროს, რომელიც საფუძვლად უდევს ძველბერძნულ პოლიტიკურ თეოლოგიას. ხოლო არისოტოტელეს პოლიტიკური თხზულებების კითხვით, მანანი იმას აჩვენებს, თუ როგორ იქცა დემოკრატია კულმინაციურ მომენტად და თვითმმართველობის ბოლო სტადიად ქალაქში. კლასიკური პოლიტიკური მეცნიერება ეფუძნება თავისუფალ პოლიტიკურ ცხოვრებასთან ურთიერთქმედებას, რაც ქალაქისთვისაა დამახასიათებელი. კლასიკური პოლიტოლოგია ნაკლებად აბსტრაქტულია, ვიდრე თანამედროვე: მასში მეცნიერება და გამოცდილება დაიბადა ერთად „ისეთ სიახლოვესა და მჭიდრო კავშირში, როგორიც სხვა დროს აღარ ყოფილა“. მანანი ცდილობს შეინარჩუნოს ეს კლასიკური ერთგულება ამ გადატანილი და განვლილი გამოცდილების მიმართ.

ძველბერძნული პოლიტიკური მეცნიერება ეს არის მეცნიერება რეჟიმების შესახებ, „მეცნიერება თვითმმართველობის სხვადასხვა მეთოდებზე ქალაქში“. არისტოტელეს ძველბერძნულ პოლიტოლოგიას ესმოდა, რომ ცხოვრება ქალაქების მიღმაც არსებობს. თუმცა მას არ მიაჩნდა, რომ იმპერიის არსებობა შეიძლება თავსებადი იყოს სისტემასთან, „ვინც მართავს, და ვისაც მართავენ“, რაც თავისუფალი პოლიტიკური ცხოვრებისთვისაა დამახასიათებელი.

საკუთარი იმპერიის პიკშიც კი ათენი პირველ რიგში ქალაქად რჩებოდა. ბრძენი და უნარიანი მმართველების დროს სოლონიდან პერიკლემდე („სიკეთის ღერძის“ პერიოდში ათენის ისტორიაში, როგორც მას მანანი უწოდებს) გამოჩენილი ადამიანები თავიანთ კეთილგონიერებას „ხალხის მზარდი ძალაუფლების“ სამსახურში აყენებდნენ. ათენელებმა მოიფიქრეს პოლიტიკა, ეს „უცნაური საქმიანობა“, რომელიც პოლისის – თვითმმართველობის უპირატესი პოლიტიკური ფორმის – სიმბოლო გახდა. ალექსანდრე მაკედონელის იმპერია ქალაქიდან არ ამოზრდილა, არამედ უფრო იქიდან, რასაც არისტოტელე „გვაროვნულ მონარქიას“ ეძახდა. ამ მოსაზრებების გათვალისწინებით, მანანი ზოგად წესს აწესებს, „პოლიტიკური ფორმის ფიზიკურ კანონს“, რომელიც ამბობს, რომ პოლიტიკური ფორმები „ერთიმეორედ პირდაპირ არ გარდაიქმნება“.

ეს ზოგადი წესი სწორია, გარდა ერთი ძალიან თვალსაჩინო შემთხვევისა, რომელიც მანანის კვლევას უდევს საფუძვლად. ქალაქი და იმპერია სინამდვილეში ორი პოლარულად განსხვავებული რამ არის. ქალაქი არის „თავისუფლებაში ცხოვრების ვიწრო ჩარჩო, ხოლო იმპერია მშვიდი ცხოვრების უზარმაზარი სამეფო მეპატრონის ძალაუფლების ქვეშ“. თუმცა, რომში ჩვენ შეუძლებელს ან თითქმის შეუძლებელს ვხედავთ: ქალაქის იმპერიად ტრანსფორმაციას.

რა თქმა უნდა, რომის რესპუბლიკის გაფართოება ავგუსტინეს პრინციპატის ოფიციალურ დამყარებამდე ბევრად ადრე მოხდა. რომმა დაკარგა მისი რესპუბლიკური ელვარება და მიმზიდველობა ბევრად უფრო ადრე, ვიდრე ცეზარი იმპერატორად გახდომის შემდეგ ამ ფაქტის ფორმალურად გამყარებას შეეცადა. დიდი ციცერონი თავის პოლიტიკურ და ფილოსოფიურ ნაშრომებში თვალსაჩინოდ და დამაჯერებლად გვიჩვენებს იმას, რომ რომი მომაკვდავ რესპუბლიკას და ჯერ კიდევ დაუარსებელ ოფიციალურ იმპერიას შორის მარწუხებში აღმოჩნდა.

მანანი შესანიშნავად განმარტავს ციცერონის ტრაქტატს „ვალდებულებებზე“, რომელიც რომის ამ ცხოვრების ბოლოს დაიწერა. ამ განმარტებაში ის აჩვენებს, თუ როგორ ასახავდა უკვე მისი პოლიტიკური აზრი რომის პოლიტიკური და ზნეობრივი წესრიგის „გაურკვეველ და განუსაზღვრელ“ ბუნებას. მოქალაქე ამ ტრაქტატში „ფაქტობრივად არ არსებობს“. პოლიტიკის ახალი დუალიზმი ახლა „მმართველს“ და „კერძო პირს“ შორის არსებობს. მმართველი მაღლდება, ხოლო „მოქალაქე კერძო პირის მდგომარეობამდე ეშვება“. მმართველი ქალაქის სახეა და საკუთარ თავზე იღებს კანონის და წესრიგის, ასევე უფლებების დაცვის და კერძო პირების საკუთრების დაცვის უზრუნველყოფის ვალდებულებას.

მანანის აზრით, ეს „უბრალოდ თანამედროვე კონცეფციაა, წინასწარი მონახაზია იმ თანამედროვე სახელმწიფოსი, რომელიც „საზოგადოებაზე მაღლდება, შორდება მას და ბრუნდება მისკენ იმისათვის, რომ საზოგადოების ყველა წევრი უფლებებით უზრუნველყოს“. ციცერონის ნამუშევრებში მკითხველი პოულობს ასევე ადამიანის ბუნების ინდივიდუალურ ახსნას, და არამხოლოდ ადამიანის ბუნების უნივერსალური დახასიათების ინდივიდუალურ გამოყენებას ძველბერძნული ფილოსოფიიდან. დიდებული რესპუბლიკელი გმირი კატონი, რომლის თვითმკვლელობა რესპუბლიკისადმი ერთგულების და ტირანიის მიუღებლობის სიმბოლოდ იქცა, თავის ინდივიდუალურ ხასიათს, თავის ჭეშმარიტ ბუნებას მისდევდა. ამგვარად, ეს ადამიანი აბსოლუტურად ახალ როლს თამაშობს ციცერონის ზნეობრივ სამყაროში.

რომის „გაურკვეველი“ ხასიათი თავად რომის იმპერიაზე დიდხანს იცოცხლებს და მისი დაცემის შემდეგაც შენარჩუნდება. მიუხედავად ფართოდ გავრცელებული მოსაზრებისა იმის შესახებ, თითქოს შუა საუკუნეები შეუდარებელი წესრიგის და ერთობის დრო იყო, მანანის აზრით, ამ ეპოქის მახასიათებელია ის, რომ ის სასტიკად უუნარო იყო შეექმნა მუდმივი და კონკრეტული პოლიტიკური ფორმა. კონფლიქტი ქალაქს, იმპერიას და ეკლესიას შორის კიდევ ათასწლეულის განმავლობაში შენარჩუნდება, გახდება რა „ევროპის ციცერონული მომენტი“, როგორც მას მანანი უწოდებს. ამ კონფლიქტის გადალახვა მხოლოდ მაშინ გახდება შესაძლებელი, როდესაც ევროპა მიაგნებს თავის კონკრეტულ პოლიტიკურ ფორმას – ნაციონალურ სახელმწიფოს.

მანანი დიდი სიმპათიით წერს ეგრეთ წოდებულ ქრისტიანულ პროექტზე. ქრისტიანობა და ქრისტიანული ეკლესია გვთავაზობს ესოდენ აუცილებელ შუამავლობას ღმერთს და ადამიანს, ბუნებას და ღმერთის წყალობას, საყოველთაოს და პრივატულს შორის. ქრისტიანობამ ისეთი უხილავი რამ, როგორიც სინდისია, ადამიანისთვის ხილული გახადა. თუმცა, მანანი იმავდროულად ხაზს უსვამს იმას, რომ ქრისტიანული დისკურსი „ფუნქციონალურია პოლიტიკური თვალსაზრისით“. არც გონს, არც ზეშთაგონების სიტყვებს არ შეუძლია საფუძვლის უზრუნველყოფა იმისათვის, რომ ერთი რეჟიმი ამჯობინოს მეორეს ან კოლექტიური ცხოვრება მართოს.

ქრისტიან ღვთისმეტყველებს, მაგალითად, წმინდა თომა აქვინელს მოუხდა მიემართა პოლიტიკური ფილოსოფიის, სამართლის და პოლიტიკური ისტორიისათვის, რათა მოეძებნა პოლიტიკური სახელმძღვანელო, რომელიც ფაქტობრივად არ იყო ახალ აღთქმაში, რომელიც სინამდვილეში, პოლიტიკაზე მაღლა იდგა. ის ფაქტი, რომ პოლიტიკური დისკურსი არ არის ფუნქციონალური პოლიტიკური თვალსაზრისით, ართულებს თანამედროვეობის ქრისტიანული ალეტერნატივის ძიებებს, რადგან თანამედროვეობა დიდწილად არის სწორედ რეაქცია იმაზე, რომ ქრისტიანობას არ ძალუძს პოლიტიკური ცოდნის და სახელმწიფოს მართვა მყარად და დამაკმაყოფილებლად. და ქრისტიანები ვალდებულნი არიან ეს ფაქტი აღიარონ.

არ შეიძლება იმის თქმა, რომ ქრისტიანობას არაფერი აქვს შემოსათავაზებელი პოლიტიკური რეჟიმების კვლევის ან დასავლური პოლიტიკური განვითარების ისტორიისათვის. „მეტამორფოზების“ კულმინაციად იქცა წმინდა ავგუსტინეს „ღვთის სეტყვასთან“ გაცნობა 100 გვერდზე. ეს ავგუსტინეს ცნობილი ნაწარმოების ყველაზე ღრმა ანალიზია, რაც კი ოდესმე მინახავს. მანანი გვიჩვენებს, რომ ავგუსტინეს მხრიდან წარმართობის კრიტიკა არანაირად გადაჭარბებული ან გადატვირთული არ არის. ვულგარულ წარმართობას ჯერ კიდევ გააჩნდა მყარი რესურსი რომის დაცემისთვის 410 წელს, და ავგუსტინე ვალდებული იყო შებრძოლებოდა ამ არსებითად ხელოვნურ და ყალბ რელიგიებს.

მაგრამ მანანს დამაჯერებელი არგუმენტები მოჰყავს იმის თაობაზე, რომ ავგუსტინეს უბრალოდ არ გადაუწყვეტია წარმართული ჰეროიკის განადგურება. წარმართობის პოპულარობაში პატივმოყვარეობას მხოლოდ თომას გობსი და თანამედროვეობა ხედავენ. მათგან განსხვავებით, ქრისტიანობა და ავგუსტინე „ერთგვარ თანაგრძნობას“ ავლენენ წარმართობის პოპულარობის მიმართ, რადგან „სულის მოძრაობაში, რომელიც დიდებისაკენ მიისწრაფვის“, ჭეშმარიტი კეთილშობილებაა. იქ, სადაც გობსი უგუნურ პატივმოყვარეობას ხედავს, ქრისტიანობა „კეთილშობილურ შეცდომას“ ითვალისწინებს.

ავგუსტინეს არ შეეძლო ლუკრეციუსის და კატონის თვითმკვლელობის გამართლება, რის მიზეზადაც იქცა ამპარტავნება და დიდებისკენ სწრაფვა, თუმცა, მან უზარმაზარი დიდსულოვნება დაინახა სხვა რომაელი გმირის, რეგულის თავგანწირვაში, როდესაც მან „სიკვდილს მონობაში ტანჯვა და მტრების მხრიდან წამება არჩია“.

საინტერესოა, რომ ავგუსტინე არ აპროტესტებს სოციალურ და პოლიტიკურ უთანასწორობას, როგორც ასეთს. მაგრამ ის წინააღმდეგია „უმცირესობის და უმრავლესობის, ფილოსოფოსის და არაფილოსოფოსის ერთმანეთისგან გამიჯვნის, რასაც ცენტრალური ადგილი უკავია ძველბერძნულ ფილოსოფიაში“. ეგალიტარიზმის და ფილანთროპიის გარეშე, ქრისტიანობა ანალოგიური გადარჩენის ჭეშმარიტებებს სთავაზობს ყველა ადამიანს. ის არ დგება თანამედროვეობის ეგალიტარიზმის და ძველი დროის „ელიტიზმის“ მხარეს. ასეთი დისკუსიების თანამედროვე აქტუალურობა ცხადი უნდა იყოს.

მანანის წიგნში განსაკუთრებით შთამბეჭდავია ავტორის უნარი, მკაფიოდ ჩამოაყალიბოს და აჩვენოს მთელი სერიოზულობა და სიდიადე დასავლური ტრადიციების მდიდარი სულიერი და ზნეობრივი შინაარსისა. ის ქრისტიანია, მაგრამ არ ამტკიცებს კატეგორიულად იმას, რომ ებრაულ კანონში, „რომელიც მიჯნავს რჩეულ ხალხს სხვა „ერებისაგან“, ძველბერძნულ ფილოსოფიაში, რომელიც გამოყოფს „მოაზროვნის ბუნებას“ დანარჩენი კაცობრიობისაგან, და „ქრისტიანულ ეკლესიაში, რომელიც აცალკევებს ღვთის სეტყვას მიწიერი სეტყვისაგან, უფრო მეტი „შინაარსი და შინაგანი კავშირია“, ვიდრე თანამედროვე აბსტრაქტულ იდეაში „ადამიანური თანასწორობისა და უნივერსალურობის“ შესახებ.

თავისი წიგნის ბოლო თავში მანანი მკაფიოდ მიუთითებს იმაზე, რომ თანამედროვეობის კულმინაციად ყალიბდება ჰუმანურობის რელიგია, რომელიც ანგრევს სამოქალაქო ცხოვრებას, მიუხედავად იმისა, რომ უარყოფს „შუამავლობას“, რომელმაც ქრისტიანობას ღვთიურის და ადამიანურის, საყოველთაოს და კერძოს გაერთიანების შესაძლებლობა მისცა. მანანი თავის მკითხველებს ახსენებს, რომ ქრისტიანობა ფილანთროპია არ არის, რომ ის უარს ამბობს ამბობს, ზნეობრივი ცხოვრება დაიყვანოს გაურკვეველ მოსაზრებამდე, რომ ის თითქოს შეხედულებების და სიმპათიების და ეგალიტარიზმის ერთობაა. ეს იაფფასიანი სუროგატია რაღაც მაღლისადმი ჭეშმარიტი მიკუთვნებულობისა, რომლის პოვნაც შეიძლება ღვთის სეტყვაში.

მანანი მკითხველს მდიდარ დიალექტიკურ პოლიტოლოგიას და პოლიტიკურ ისტორიას სთავაზობს, რომელიც პატივს მიაგებს კლასიკურ და ქრისტიანულ სიბრძნეს, და იმავდროულად უარს არ ამბობს ლიბერალური დემოკრატიის წესიერებაზე. წარმოგვიდგენს რა არსებული პოლიტიკური ფორმების მდიდარ ისტორიას, ის გვიჩვენებს, რომ თავისუფლება დამოკიდებულია მაცოცხლებელ გარემოზე, და რომ თანამედროვე სამყაროში ასეთი გარემო, რომელიც ცივილიზაციას და თავისუფლებას აერთიანებს, ნაციონალური სახელმწიფოა. სხვა პოლიტიკური ფორმების შემოთავაზება, უბრალოდ, არავის შეუძლია. და შეცდომა იქნება იმის ფიქრი, რომ მომავალი „ცივილიზაციის გლობალური პროცესის“ ხელშია, და რომ კაცობრიობა შეძლებს პოლიტიკური ფორმის გარეშე ცხოვრებას.

მაგრამ ნაციონალურ სახელმწიფოებს ავიწყდებათ თავიანთი ქრისტიანული „ნიშნები“ მათდა საუბედუროდ. როგორც მანანი გვიჩვენებს, ლიბერალური სახელმწიფო ეს არის ქრისტიანული მონარქიის შთამომავალი და ის ძველი დროიდან მშვენივრად თანაარსებობს სხვადასხვა რელიგიურ კონფესიებთან, იქნება ეს კათოლიციზმი თუ პროტესტანტიზმი. „ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პოლიტიკური საკითხი, რომელიც ჩვენ წინაშე დგას, შემდეგია: შეინარჩუნა კი ასეთმა წარმომავლობამ თავისი ძალის ნაწილი, უფრო ზუსტად, არის თუ არა თავდაპირველი სიმტკიცე გარკვეულწილად მაინც დღემდე განმსაზღვრელი“.

მრავალრიცხოვანი დისციპლინების გაერთიანებით ასეთ ღრმა სამეცნიერო განხილვებში, მანანი ხელს უწყობს იმას, რომ სამოქალაქო ცხოვრება უფრო გონივრული გახდეს, ხოლო რელიგიური სამყარო – უფრო „გასაგები“. მისი წიგნი მძლავრი ინტელექტუალური ანტიდოტია თანამედროვე ევროპული ცხოვრების დექრისტიანიზაციისა და დეპოლიტიზაციის წინააღმდეგ, ასევე ძალიან ბევრს იძლევა იმისთვის, რომ დასავლური სამყაროს პოლიტიკური განვითარება გასაგები გახდეს.


foreignpress.ge