ისტორია გვახსენებს, რომ უცხოური ჩარევა სამხრეთ კავკასიაში ყოველთვის უბედურების მომტანი იყო. სამხრე კავკასიაში მეფის რუსეთისა და ყოფილი სსრკ-ის მიერ ჩადენილი დანაშაულების კვალი ჯერ არ წაშლილა. მე-20 საუკუნის დასაწყისში ისტორიაში რჩება დიდი ბრიტანეთი, საფრანგეთი და სხვათა მიკერძოებული ქმედებები რეგიონში.

მოკავშირე რესპუბლიკებმა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ დაიბრუნეს დამოუკიდებლობა. ამის შემდეგ გაიზარდა ძალთა ინტერესი სამხრეთ კავკასიის მიმართ. მაგრამ, აქ ისინი წინააღმდეგობას შეხვდნენ ტრადიციული ძალის, რუსეთისგან. ამ ინტერესების კონფლიქტის გამო აზერბაიჯანული მიწები ოკუპირებული იყო და ეს მდგომარეობა თითქმის 30 წელი გაგრძელდა. დაირღვა საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობა - აფხაზეთმა და სამხრეთ ოსეთმა მოსკოვის პატრონაჟით „გამოაცხადეს“ „დამოუკიდებლობა“.

ამჯერად რეგიონში გავლენისთვის ბრძოლა ძირითადად დიდ ბრიტანეთს, აშშ-ს, ევროკავშირსა და რუსეთს შორის გრძელდება. ირანი, ჩინეთი და ინდოეთი ასევე მონაწილეობენ პროცესში, თუმცა სუსტად.

აზერბაიჯანი, საქართველო და სომხეთი განიცდიან სახელმწიფოთა ურთიერთსაწინააღმდეგო ინტერესებს. ამიტომ, ხშირ შემთხვევაში ცდილობენ მათთან თანამშრომლობას სხვადასხვა სფეროში. მაგალითად, ისინი მონაწილეობენ ევროკავშირის „აღმოსავლეთ პარტნიორობის“ პროგრამაში და ნატოს სამშვიდობო პროექტებში.

გარდა ამისა, 2021 წლის 15 ივნისს ქალაქ შუშაში ხელი მოეწერა შუშას დეკლარაციას აზერბაიჯანსა და თურქეთს შორის სამოკავშირეო ურთიერთობების შესახებ, ხოლო 2022 წლის 22 თებერვალს აზერბაიჯანის რესპუბლიკასა და რუსეთის ფედერაციას შორის გაფორმდა დეკლარაცია სამოკავშირეო ურთიერთმოქმედების შესახებ.

ორივე დოკუმენტი შეიცავს მუხლებს რეგიონული უსაფრთხოებისა და ტერიტორიული მთლიანობის, სუვერენიტეტის დაცვის, ტერორიზმისა და სხვა ტრანსნაციონალური დანაშაულების წინააღმდეგ ბრძოლის, ერთმანეთის შიდა საქმეებში ჩაურევლობის შესახებ. აქედან გამომდინარე, აზერბაიჯანის მიერ ხელმოწერილი ორივე დოკუმენტი განსხვავებულ მიდგომას ემსახურება წინა ინტერვენციის პერიოდებში მომხდარი მოვლენებისგან. მაშინ ძალების მთავარი მიზანი იყო ოკუპირებული კოლონიური ტერიტორიების გაფართოება, ასევე ბაქოს ნავთობის კონტროლი. ახლა თანაბარი თანამშრომლობის შესახებ ხელშეკრულებები იდება.

სომხეთი ასევე არის სხვადასხვა საერთაშორისო ასოციაციის წევრი. მან ასევე გააფორმა კონტრაქტები ამ მიმართულებით. თუმცა, 11 ივნისს ერევანში აშშ-სომხეთის სტრატეგიული დიალოგის დასკვნითი შეხვედრის გამართვამ გამოიწვია კითხვა „რა სარგებელ მოაქვს აშშ-ს რეგიონისთვის?“

გავრცელებული ინფორმაციით, აშშ და სომხეთი შეთანხმდნენ ორმხრივი დიალოგის სტატუსის სტრატეგიული პარტნიორობის დონეზე. ამის შესახებ ნათქვამია ორ ქვეყანას შორის 11 ივნისს ერევანში გამართული სტრატეგიული დიალოგის შეხვედრის შედეგებზე გამოქვეყნებულ ერთობლივ განცხადებაში. დოკუმენტის თანახმად, შეხვედრაზე ერევანმა და ვაშინგტონმა განსაზღვრეს ხედვა მომავალ წელს ურთიერთობების გაღრმავების, ორმხრივი დიალოგის სტატუსის ამაღლების სტრატეგიული პარტნიორობის კომისიის დონეზე, რომელიც ჩამოყალიბდება ურთიერთგაგების მემორანდუმის სახით.

გარდა ამისა, მხარეებმა აღნიშნეს სომხეთის სურვილი უფრო მჭიდროდ ითანამშრომლოს ევროატლანტიკურ ინსტიტუტებთან და დასავლეთთან. სახელმწიფოებმა ასევე, დაადასტურეს სომხეთის სუვერენიტეტის, დამოუკიდებლობის, დემოკრატიისა და ტერიტორიული მთლიანობის მხარდაჭერა 1991 წლის ალმა-ატას დეკლარაციის შესაბამისად.

განცხადებაში ხაზგასმულია: შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტო (USAID) მზად არის მხარი დაუჭიროს სომხეთის „გზაჯვარედინი მშვიდობისთვის“ ხედვას და სატრანსპორტო სტრატეგიას რეგიონალური ვაჭრობისა და კავშირის ხელშეწყობისა და გაძლიერების გზით სამართლიანი და მდგრადი მშვიდობის გზით. ეს მშვიდობა ხსნის მთელი რეგიონის პოტენციალს და მნიშვნელოვან სარგებელს მოუტანს რეგიონის ყველა ადამიანს“. ამ დოკუმენტში გათვალისწინებულია აშშ-ის მფარველობა სომხეთის მიმართ. თუმცა, ერთ-ერთი მთავარი კითხვაა, როგორ უყურებს რუსეთი ამ თანამშრომლობას? რადგან 1997 წლის 29 აგვისტოს რუსეთსა და სომხეთს შორის დაიდო „მეგობრობის, თანამშრომლობისა და ურთიერთდახმარების ხელშეკრულება“, ხოლო 2000 წლის 5 ოქტომბერს ორმა ქვეყანამ ხელი მოაწერა დეკლარაციას 21-ე საუკუნეში ურთიერთთანამშრომლობის შესახებ.

ამ დოკუმენტის ბოლო, მე-15 მუხლი, რომელსაც ხელი მოაწერეს რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა და სომხეთის მაშინდელმა პრეზიდენტმა, რობერტ ქოჩარიანმა მოსკოვში, 2000 წლის 26 სექტემბერს, ხაზგასმით აღინიშნა, რომ 21-ე საუკუნეში ორივე ქვეყნის ხალხების სამოკავშირეო ურთიერთობების ფართო პერსპექტივაა. ამ თვალსაზრისით, შეუძლებელია აშშ-სა და რუსეთის სტრატეგიული ალიანსი სომხეთისთვის ერთად არსებობდეს. იმიტომ, რომ მოსკოვისა და ვაშინგტონის რეგიონალური ინტერესები ერთმანეთს ეჯახება. ეს იმას ნიშნავს, რომ ისინი სომხეთსაც ხედავენ როგორც საკუთარ ქვეყნად და ინარჩუნებენ საკუთარი გავლენის სფეროში. რუსეთს აქვს სამხედრო ბაზები სომხეთში.

ასეთ პირობებში, არაინტუიციურია, რომ ისინი გააგრძელებენ ამ ინიციატივების მხარდაჭერას აშშ-სა და სომეხ სამხედროებს შორის კონტაქტების, პროფესიული სამხედრო მომზადების შესაძლებლობების მეშვეობით საერთაშორისო სამხედრო განათლებისა და მომზადების პროგრამის (IMET) მეშვეობით, ასევე სომეხი სამხედროების პარტნიორობით.

4 აპრილიდან მოძრაობა „ტავუში სამშობლოს სახელით“, მღვდელ ბაგრატ გალსტანიანის ხელმძღვანელობით და ყოფილი პრეზიდენტების რობერტ ქოჩარიანისა და სერჟ სარგსიანის „ნაცრისფერი კარდინალობით“ მარშებსა და აქციებს მართავს. საიდუმლო არ არის, რომ ეს ძალები პრორუსულია. ოფიციალური ერევანიც, რომელმაც გადადგა ნაბიჯი აშშ-ისკენ იმ საკითხების მიმართულებით, ასევე ასახავს პასუხს, რომელსაც რუსეთი მომავალში გადადგამს.

ამრიგად, ისევე როგორც სომხეთის თანამშრომლობას საფრანგეთთან და რუსეთთან, დიალოგმა შეერთებულ შტატებთან შეიძლება ახალი პრობლემები შეუქმნას სამხრეთ კავკასიას.