აკადემიკოს გურამ შარაძის ქალიშვილი ემიგრაციის მუზეუმისთვის მისი დამაარსებლის, გურამ შარაძის სახელის მინიჭებას ითხოვს. ვის მიმართა ამ თხოვნით, რა რეაგირება მოჰყვა ამ მცდელობას და რატომ ემადლიერება თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორს სანდრო კვიტაშვილს, ამას რუსუდან შარაძესთან ჩაწერილი ინტერვიუდან შეიტყობთ, რომელიც for.ge-მ ინტერნეტის საშუალებით მოამზადა.

რა რეაგირება მოჰყვა საქართველოს მთავრობის წევრებისთვის თქვენს წერილობით მიმართვას, ემიგრაციის მუზეუმისთვის მამათქვენის სახელის მინიჭების შესახებ?

- 2013 წლის 20 მაისს გურამ შარაძის დახვრეტიდან 6 წელი სრულდება. აღნიშნულ თარიღთან დაკავშირებით, ვფიქრობ, კარგი იქნებოდა, თუ ემიგრაციის მუზეუმს მიენიჭებოდა მისივე დამაარსებლის - გურამ შარაძის სახელი.

ვინაიდან, არაორდინალური მდგომარეობაა, ანუ ფონდი პირადია, შენობა უნივერსიტეტისაა, ხოლო ამ ყველაფერს მუზეუმი ჰქვია, გურამ შარაძის საზოგადოების სახელით, მიმდინარე წლის მარტში, წერილობით მივმართე განათლების მინისტრს გიორგი მარგველაშვილს და კულტურის მინისტრს გურამ ოდიშარიას.

რატომ აუარეთ გვერდი თსუ-ს რექტორს სანდრო კვიტაშვილს?

- სანდრო კვიტაშვილს გვერდი შეგნებულად ავუარე და აი, რატომ - გასული წლის ოქტომბერში, როცა გურამ შარაძის ხსოვნის საღამოს გამართვას ვაპირებდი, რექტორთან მივედი, მაგრამ მან ჩემთან შეხვედრას თავი აშკარად აარიდა, თუმცა, ბრძანება გასცა და ყველაფერი გაგვიკეთეს. ვგულისხმობ დარბაზით უზრუნველყოფას, ტექნიკური დეტალების მოგვარებას და ასე შემდეგ.

რომ არ მიმიღო, არ მწყენია, ჩავთვალე, რომ შეიძლება, რაიმე უხერხულობას ვუქმნიდი. ამიტომ, ახლა აღარ მითხოვნია, მუზეუმისთვის მამაჩემის სახელის მინიჭებაზე პასუხისმგებლობა პირადად აეღო. თუ ჩემთან ერთად სამინისტროები, რომელთაც ეს საკითხი პირდაპირ თუ ირიბად ეხებათ, ინიციატივას აიღებენ, უნივერსიტეტმა რატომ უნდა თქვას უარი?!

აპირებენ სამინისტროები ინიციატივის აღებას?

- ამის შემდეგ, განათლების მინისტრმა გიორგი მარგველაშვილმა სატელეფონო საუბრისას ამიხსნა, რომ იცის ჩემი განცხადების შესახებ, მაგრამ ეს საკითხი მის სამინისტროს არ ეხება. რაც შეეხება, კულტურის სამინისტროს - 25 მარტს იქიდან მოვიდა, რბილად რომ ვთქვა, უპასუხისმგებლო პასუხი, ანუ ასლი წერილისა, რომელსაც ხელს აწერს კულტურის მინისტრის პირველი მოადგილე მარინე მიზანდარი, ადრესატი კი უნივერსიტეტის მუზეუმის დირექტორი, მაია გურაბანიძეა. მინისტრის მოადგილე სულ ორი წინადადებით შემოიფარგლა:

„გიგზავნით საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროში შემოსულ ქ-ნ რუსუდან შარაძის განცხადებას. გთხოვთ განიხილოთ და პასუხი აცნობოთ განმცხადებელს“.

მაია გურაბანიძეს ძალიან კარგად ვიცნობ და კულტურის მინისტრისთვის მასთან შუამდგომლობა არ მითხოვია. მარინე მიზანდარის მხრიდან ამგვარი რეაქცია სრულიად უადგილოა, ხოლო ის, რომ ქალბატონ მინისტრის მოადგილეს საერთოდ არ აინტერესებს რა გადაწყვეტილებას მიიღებს უნივერსიტეტი, რომელმაც „განმცხადებელს“, ანუ მე უნდა მაცნობოს პასუხი, გასაგები იქნებოდა პირადად მარინე მიზანდარისთვის რომ მიმემართა. იქნებ „განმცხადებელთან“ ერთად, მინისტრსაც აინტერესებს ეს ამბავი, ქალბატონი მიზანდარი რატომ არ აცნობს მას საქმის ვითარებას? რატომ წყვეტს ერთპიროვნულად რა გვიპასუხოს ისე, რომ შედეგითაც არ დაინტერესდეს?

ამით რისი თქმა გინდათ?

- იმის, რომ მინისტრს ჩემი წერილი არ უნახავს. ეს მარინე მიზანდარის ხელმოწერილი წერილიდან ცხადი იყო, რაც კულტურის მინისტრმა გურამ ოდიშარიამ სატელეფონო საუბრისას დამიდასტურა. მან მითხრა, რომ ჩემს წერილზე წარმოდგენა არ ჰქონდა, მაგრამ დამპირდა, რომ მოიკითხავდა. მას შემდეგ თითქმის თვე გავიდა, მინისტრი აღარც ყურმილს იღებს და არც მისი უწყებიდან ისმის არაფერი. დუმს უნივერსიტეტიც.

წინ კიდევ ერთი თვეა. ვიმოდოვნებ, რომ ბატონი გურამ ოდიშარია ჩემს განცხადებას მოიკითხავს და ემიგრაციის მუზეუმს გურამ შარაძის სახელი უნივერსიტეტთან შეთანხმებით, უპრობლემოდ მიენიჭება.

როგორ და როდის შეიქმნა ემეგრაციის მუზეუმი?

- 1994 წელს საქართველოში გაიმართა ყოველთა ქართველთა პირველი ფორუმი, რომლის პრეზიდენტი რეზო ჩხეიძე, ხოლო ვიცე-პრეზიდენტი გურამ შარაძე გახლდნენ. ღონისძიების ფარგლებში, მამაჩემის ინიციატივით, აღნიშნული ფორუმისა და თსუ-ს მხარდაჭერით, საქართველოს რესპუბლიკის მინისტრთა კაბინეტმა გამოსცა დადგენილება, რომლის მიხედვით შეიქმნა თსუ-სთან არსებული ქართული ემიგრაციის მუზეუმი. გურამ შარაძეს, რომელიც თავად იყო უნივერსიტეტელი, მიაჩნდა, რომ ეს, სწორედ, ის ადგილია, სადაც უნდა დაედო ბინა რელიკვიადქცეულ ექსპონატებს.

მუზეუმში არსებული უზარმაზარი წიგნადი, ხელნაწერი, ფოტო, აუდიო და მემორიალური ფონდები, რომლებიც რამდენიმე ათეული ათასი ექსპონატისგან შედგება, მთლიანად არის გურამ შარაძის კერძო კოლექცია. ანუ, ეს ის მასალები და არქივებია, რაც მას ჯერ კიდევ, კომუნისტების დროს, უცხოეთიდან, ქართველი ემიგრანტების ნდობითა და სურვილით საქართველოში ჩამოჰქონდა და შინ ინახავდა. მათი ერთი ნაწილი არის მისდამი მიძღვნითი წარწერებით, ნაწილი კი გადაცემულია ანდერძებითა და ნოტარიული მინდობილობებით.

მუზეუმის წინააღმდეგ ომი მამაჩემის სიცოცხლეში დაიწყო და მისი მკვლელობის შემდეგ გაგრძელდა. ჯერ კიდევ, რუსუდან ლორთქიფანიძის რექტორობის დროს, ზურაბ გაიპარაშვილის ხელმძღვანელობით სამუზეუმო გაერთიანება შეიქმნა, ხოლო გია ხუბუას რექტორობისას, ეს გაერთიანება ერთ მუზეუმად გადაკეთდა.

მოგეხსენებათ, გურამ შარაძე ამ პროცესის სასტიკი წინააღმდეგი იყო და არავითარ შემთხვევაში არ დაუშვებდა იმას, რაც მოხდა. მის სიცოცხლეში ამდენს ვერც ბედავდნენ და მათ „სულზე მიუსწრო“ მამაჩემის მკვლელობამ. ამის შემდეგ მუზეუმების ყოფილი დირექტორები „უფროს სპეციალისტებად“ აქციეს და თავად მუზეუმები ფონდებად გადააკეთეს.

დღევანდელი სურათი ასეთია: არის ერთი სტრუქტურა - უნივერსიტეტის მუზეუმი, სადაც შედის: 1.არქეოლოგიის ფონდი, 2. გეოგრაფიის ფონდი, 3. ზოოლოგიური ფონდი, 4. მინერალოგიის ფონდი, 5. პალეონტოლოგიის ფონდი, 6. უნივერსიტეტის ისტორიის ფონდი, 7. ქართული ემიგრაციის მუზეუმი.

როგორც ხედავთ, ყველა ფონდია, გარდა ჩვენი მუზეუმისა. აღარ მოვყვები, ამ სახელის შესანარჩუნებლად რამდენი იბრძოლა „უფროსმა სპეციალისტმა“ რუსუდან კობახიძემ, რომელიც ემიგრაციის მუზეუმს კბილებით იცავს.

რატომ არის თსუ-ს მუზეუმის დირექტორი მაია გურაბანიძე, მუზეუმები ფონდებად თუ გადააკეთეს?

- მეც ზუსტად იგივე კითხვა მაქვს. მაია გურაბანიძე არის ჩემთვის ძალიან პატივსაცემი ბატონი ნოდარ გურაბანიძის ქალიშვილი, ის არის, აგრეთვე, თანამედროვე ქართველი მწერლის მამუკა ხერხეულიძის მეუღლე.

რას გულისხმობთ მამათქვენის მკვლელობის შემდეგ მუზეუმის წინააღმდეგ გაგრძელებულ ომში, გარდა ზემოთქმულისა?

- როდესაც მამაჩემი მოკლეს, ზურაბ გაიპარაშვილი აწრიალდა და ორმოციც კი არ იყო გასული, რომ კატეგორიულ მოთხოვნებს გვითვლიდა მიგვეღო მონაწილეობა მათ გეგმებში. როგორც მემკვიდრემ, ჩემი მოთხოვნები დავაყენე, მათ შორის, მაშინდელ რექტორთან, გია ხუბუასთან პირისპირ შეხვედრა. ერთ დღეს, გაიპარაშვილი მუზეუმში მობრძანდა და ცდილობდა, უპირობოდ დავეთანხმებინე. შეხვედრის დეტალებს არ მოვყვები, რა პასუხი მიიღო და როგორ გაიპარა იქიდან, ამის მოწმე მისივე თამანშრომელი ქალბატონია. უცნობია, ამით მუნდირ-ღირსებაშელახულმა გაიპარაშვილმა თუ სხვა ვინმემ ადმინისტრაციიდან, ღამე, ქურდულად, დაცვას ლუქი დაადებინა ემიგრაციის მუზეუმზე და რომ არა გია ხუბუა, არ ვიცი რას აპირებდნენ. გია ხუბუა შესაძლოა, გვიან მიხვდა ამ მუზეუმის მნიშვნელობას, ან იმას გაუწია ანგარიში, რომ მუზეუმის გაუქმებას ხმაური მოჰყვებოდა.

შემგომში კი, პირადად, სანდრო კვიტაშვილის დამსახურებაა, რომ დღეს ემიგრაციის მუზეუმი ისევ იქაა, სადაც გურამ შარაძემ დააარსა. ვერ გავიგე, რატომ არიან გაიპარაშვილები ჩასაფრებულები, რატომ ვერ მოუნელებიათ და რა ჯინი აქვთ ჩვენი მუზეუმის, ვის რა წავართვით? გურამ შარაძეს ხომ შეეძლო უნიკალური ფონდი თავისთან ჰქონოდა, ისევე როგორც მუზეუმის დაარსებამდე, 20 წლის მანძილზე შინ ინახავდა? პირიქით, მან ის ხელმისაწვდომი გახადა ყველასთვის და დღეს უამრავი მკვლევარი, სტუდენტი თუ მეცნიერი მუშაობს და კიდევ ამოუწურავია იქ არსებული მასალა.

ე.ი. თსუ-ს დღევანდელ რექტორს ემადლიერებით.

- სანდრო კვიტაშვილზე აქამდე ღიად ლაპარაკს ვერიდებოდი, რადგან დარწმუნებული არ ვიყავი, რომ ყოფილ ხელისუფლებასთან პრობლემას არ შევუქმნიდი, იმ კეთილშობილური საქციელის გამჟღავნებით, რაც მან გურამ შარაძის მემკვიდრეობის მიმართ გამოიჩინა. ამაში, არც ახლა გახლავართ დარწმუნებული, მაგრამ იძულებული ვარ ვთქვა - სანდრო კვიტაშვილთან ბავშვობა და ჩემი ძმა, გიორგი შარაძე მაკავშირებს. ისინი მეგობრობდნენ და გადაცემაც ერთად მიჰყავდათ, მაშინ როდესაც პირველ ქართულ დამოუკიდებელ და ნოვატორულ ტელევიზიას - „იბერვიზიას“ ქმნიდნენ, რამდენიმე ადამიანთან ერთად. იმის შემდეგ აღარ მინახავს.

2010 წლის ოქტომბერში, სანამ შვეიცარიას პოლიტიკურ თავშესაფარს ვთხოვდი, თბილისში ჩამოვედი და მასთან მივედი. ემიგრაციის მუზეუმში ვაპირებდი მამაჩემის 70 წლის იუბილეს გადახდას და ვფიქრობდი, რომ მისთვის საქმის ვითარება აუცილებლად უნდა გამეცნო. მოკლედ ვიტყვი - ამის შემდეგ, როდესაც სხვა პრობლემებთან ერთად, მუზეუმის ყოფნა-არყოფნის საკითხიც დგდებოდა, ის ყოველთვის კაცურად იქცეოდა.