უკანასკნელ პერიოდში აქტუალური გახდა ე.წ. საბჭოთა ანაბრების საკითხი. მოგეხსენებათ, ეს ის თემაა, რომელიც ყველა ხელისუფლების წინასაარჩევნო დაპირებებში დომინირებდა ხოლმე, თუმცა, რეალურად, ამ პრობლემის მოსაგვარებლად არაფერი გაკეთებულა. სულ ახლახანს კი „ახალგაზრდა ფინანსისტთა და ბიზნესმენთა ასოციაციამ“ საბჭოთა ანაბრების კვლევის ცენტრი შექმნა, რომელიც ორგანიზაციის წარმომადგენელთა განცხადებით, ამ საკითხს სიღრმისეულად შეისწავლის, საქართველოს მოქალაქეების ანაბრების გაქრობაში სავარაუდო დამნაშავეებს გამოავლენს და მოკლვეულ მასალებს შემდგომი რეაგირებისთვის შესაბამის ორგანოებს გადასცემს. რა უნდა გაკეთდეს ე.წ. საბჭოთა ანარების პრობლემის აღმოსაფხვრელად და საერთოდ, რატომ გახდა ეს თემა ახლა აქტუალური, ამ საკითხზე for.ge-ს ეკონომიკის ექსპერტი, ირაკლი ლექვინაძე ესაუბრება.

ირაკლი ლექვინაძე: „ქვეყანაში ცვლილებები მიმდინარეობს და ეს ერთ-ერთი ის საკითხია, რომელმაც 90-იან წლებში საქართველოს ძალიან ბევრი მოქალაქე დააზარალა. ეს დაზარალება იყო შედეგი მაშინდელი ეკონომიკური კრიზისის და იმის, რომ იმდროინდელი ეკონომიკური გუნდის მიერ ამ პროცესების მართვა არაკვალიფიციურად მოხდა. როგორც გაირკვა, იმ დროს საქართველოში 4 მლნ-ზე მეტი მეანაბრე არსებობდა, ყველას გააჩნდა გარკვეული დანაზოგი და ამ ადამიანების უმეტესობამ ეს დანაზოგი დაკარგა. აქტივი, რომელიც მეანაბრეებს ბანკებში ჰქონდათ, მხოლოდ ფარატინა ფურცლად დარჩა.

ეს საკითხი პირველად 2003 წელს გააქტიურდა, როდესაც ხელისუფლებაში „ნაციონალური მოძრაობა“ მოდიოდა. ეს მათი წინასაარჩევნო დაპირება იყო, თუმცა შემდეგ ეს ყველას რატომღაც მიავიწყდა. „ქართული ოცნების“ წინასაარჩევნო პროგრამაში ეს თემა ასე აქტიურად არ იყო წარმოდგენილი, მაგრამ რადგანაც ქვეყანაში ცვლილებები მოხდა, ბევრი ადამიანის ინტერესის საგანს წარმოადგენს, ახალ ხელისუფლებას რა ხედვა აქვს ამ თემასთან დაკავშირებით. მე სრულად ვიზიარებ „ახალგაზრდა ფინანსისტთა და ბიზნესმენთა ასოციაციის“ ინიციატივას, რადგან დროა, უკვე, ერთხელ და სამუდამოდ მოხდეს იმის ფორმულირება, თუ როგორ უნდა დარეგულირდეს ეს საკითხი, ან საერთოდ ითქვას სახელმწიფოს მხრიდან, რომ ამ საკითხის მოგვარებას არ აპირებს, მაგრამ ყოველ შემთხვევაში, ამ თემას წერტილი უნდა დაესვას. დღეს არავის აქვს იმის ილუზია, რომ ზუსტად იმ მოცულობის აქტივს მიიღებს, რაც მაშინ გააჩნდა, მაგრამ ცხადია, რომ ამ ადამიანებმა გარკვეული ანაზღაურება უნდა მიიღონ, რათა თავი კომპენსირებულებად იგრძნონ, ვინაიდან მათგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო დაზარალდნენ. ამიტომ, მე ვფიქრობ, რომ ქვეყანაში მიმდინარე ცვლილებების გამო მოხდა ამ საკითხის წინა პლანზე გამოტანა, რათა დაფიქსირდეს, ვისი ბრალია, ასე რომ მოხდა და მეორე მხრივ, გამოჩნდეს, რა პოზიცია აქვს ამ საკითხთან დაკავშირებით სახელმწიფოს.

როდესაც საბჭოთა ანაბრების თემა „ნაციონალური მოძრაობის“ ხელისუფლებაში მოსვლის დროს გააქტიურდა, მაშინ ქვეყნის ბიუჯეტი მილიარდ ლარსაც კი არ შეადგენდა და ამ ფონზე რამდენად რეალური იყო „ნაცმოძრაობის“ დაპირება, რომ ამ ანაბრებს გაისტუმრებდა და რა გათვლა ჰქონდათ მათ, როდესაც ამ დაპირებას იძლეოდნენ?

- გათვლა, რა თქმა უნდა, ყოველთვის არის ელექტორატი, რადგან როგორც მოგახსენეთ, იმ პერიოდში 4 მლნ-ზე მეტი მეანაბრე იყო და როდესაც ადამიანს ჰპირდები, რომ მას კომპენსირებას გაუკეთებ, ბუნებრივია, ის შენ გენდობა. რაც შეეხება იმას, რამდენად არსებობდა ამ ანაბრების გასტუმრების რესურსი, ამაზე გეტყვით, რომ ერთი ხელისუფლების პირობებში, რომელიც ქვეყნის სათავეში 4 წლით მოდის, გამორიცხულია, რომ 4 წელიწადში ეს თემა მოგვარდეს. უბრალოდ მნიშვნელოვანია, რომ პროცესი დაიწყოს და ადამიანებს უთხრან, რომ ამ კონკრეტული ფორმულით აპირებენ მათ კომპენსირებას. ეს პროცესი, ალბათ, მინიმუმ, 10-15 წელიწადზე უნდა გაიწეროს, რადგან წარმოიდგინეთ, იმდროინდელი კურსით, როდესაც ეს ანაბრები არსებობდა, ეს თანხა დაახლოებით 8 მლრდ დოლარს შეადგენდა. ბუნებრივია, ამ მოცულობის თანხას ვერავინ დააბრუნებს. საქართველოს მთავრობამ 90-იანი წლების შუა პერიოდში ამ თანხის ინდექსირება მოახდინა და ეს ფული შიდა ვალში დაფიქსრიდა, როგორც 502 მილიონი ლარი. რა თქმა უნდა, ამ თანხის ერთ წელიწადში გასტუმრება არც არის მიზანშეწონილი. ამას საკუთარ თავზე არც ერთი ხელისუფლება არ აიღებს და ვერც მოვთხოვთ, რადგან წარმოიდგინეთ, ერთდროულად 500 მლნ ლარის მიმოქცევაში გაშვებამ რა პროცესები შეიძლება გამოიწვიოს. როგორც მოგახსენეთ, ეს პროცესი 10-15 წლიან პერიოდზე უნდა გაიწეროს და ძალიან რეალური იყო, რომ თუნდაც „ნაციონალურ მოძრაობას“ მისი მმართველობის ცხრაწლიან პერიოდში ეს პროცესი თითქმის ბოლომდე მიეყვანა.

კიდევ ერთხელ ვამბობ, არავითარი სირთულე ამაში არ არის, უბრალოდ, მთავარია პროცესის დაწყება და პოზიციის გამოკვეთა. არ არის აუცილებელი დღეს, ამ წელს და თუნდაც, მომავალ წელს დაიწყოს ეს პროცესი. მთავარია იყოს ფორმულირება, რომ ჩვენ ამას ვაპირებთ და როგორ ვაპირებთ. ამის კარგი გამოცდილებაა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში. ზოგიერთ ქვეყანაში ამ ანაბრების კომპენსირება ფულადი თანხით მოხდა და წყარო პრივატიზაციიდან მიღებული შემოსავლები იყო. მაგალითად, ასე მოხდა ბალტიისპირეთში. ზოგიერთ ქვეყანაში ამ მეანაბრეებს სახელმწიფო საწარმოების ფასიანი ქაღალდები გადაეცათ და წილი დაუფიქსირდათ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი ამ საწარმოებიდან მუდმივად მიიღებენ გარკვეულ კომპენსაციას. ზოგან, როდესაც ბინების პრივატიზირება მოხდა, ეს კომპენსაცია ამ აქტივში ჩაეთვალათ. მოკლედ, ამ მხრივ ძალიან ფართო გამოცდილება არსებობს. ზოგი საკითხი ჩვენთის უკვე ჩავლილია. მაგალითად, ბინების და მიწების პრივატიზირება საქართველოში უკვე მოხდა. ამიტომ ეს წარსულია და ამას უკვე ვეღარაფერს ვუზამთ, მაგრამ არსებობს სხვა მიდგომები, თუნდაც ფულადი თანხის იმ ძველ თანხებთან შესაბამისობაში მოყვანა. როგორც მოგახსენეთ, ამაში არავითარი სირთულე არ არის, მაგრამ დღეს და ხვალ შეიძლება ეს არ დაიწყოს და ამას ვერც ვერავინ მოითხოვს.

ბატონო ირაკლი, როგორ უნდა დაიწყოს ეს პროცესი?

- ამ მხრივ ძალიან საინტერესო იქნება „ახალგაზრდა ფინანსისტთა და ბიზნესმენთა ასოციაციის“ კვლევა. ალბათ, იქ იქნება აღწერილობითი ნაწილი, ანუ რა მოხდა. ასევე აღწერილი იქნება სხვადასხვა გამოცდილება, ანუ როგორ დარეგულირდა ეს საკითხი სხვადასხვა ქვეყნებში და ალბათ, ისინი გარკვეულ ფორმულასაც შემოგვთავაზებენ, თუმცა აქ მთავარი მაინც სახელმწიფოს, ანუ მთავრობის პოზიციაა, როგორ შეხედავს ამ პრობლემას და რას ეტყვის მოქალაქეებს. ამიტომ, როდესაც ეს კვლევა გამოქვეყნდება, მას ალბათ, გარკვეული რეაგირება მოყვება. თუ ეს მთავრობა ამ თემაზე მუშაობას არ აპირებს, ესეც პოზიციაა და ხალხს ფუჭი მოლოდინი აღარ ექნება. დღეს კი ამ კუთხით სრული გაურკვევლობაა, რადგან ყველამ იცის, რომ ეს თანხა გაწერილია, ანუ ეს ჩანაწერები არსებობს, მაგრამ როდის რა მოხდება და როგორ, ეს საკითხი ღიად რჩება.

აქვე დავამატებ, რომ 1997-98 წლებში დაახლოებით 5 მლნ ლარამდე გაიცა. პირველ რიგში, დაკმაყოფილდნენ ინვალიდები და გარკვეული სოციალური ჯგუფები, მაგრამ შემდეგ ეს პროცესი შეწყდა.

თქვენ „აფბა“ მიერ დაწყებულ კვლევაზე საუბრობთ და აქვე აღვნიშნავ, რომ მათი წინასწარი ინფორმაციით, 90-იან წლებში ეროვნულმა ბანკმა დაახლოებით 500-მდე იურიდიულ პირზე გასცა სესხები ძალიან დაბალ პროცენტში და ახალგაზრდა ფინანსისტები გარკვეულ დანაშაულებრივ სქემაზეც საუბრობენ. მათი თქმით, ამ კვლევის პროცესში სავარაუდოდ კონკრეტული პირების ბრალეულობა გამოიკვეთება და თუ მართლაც ასე მოხდა, როგორ უნდა დარეგულირდეს ეს საკითხი, რომ კონკრეტული პირების დანაშაულებრივი ქმედებების გამო, სახელმწიფოს არ მოუწიოს თავისი ქონებით პასუხისგება?

- ამ პროცესზე პასუხისმგებელი იყო მაშინდელი მთავრობის ეკონომიკური გუნდი. ის 500 კერძო კომპანია (რომელთაგან არ გამოვრიცხავ, რომ ბევრი თაღლითური სქემით მუშაობდა) დაინტერესებულია, მაქსიმალური სარგებელი მიიღოს და თუ სახელმწიფო მას ამის საშუალებას მისცემს, ბუნებრივია, კერძო კომპანია ამით ისარგებლებს. ამიტომ, ამ საკითხში მე იმ ადამიანების ბრალეულობას ვხედავ, რომლებიც მაშინდელ ეკონომიკურ გუნდში იყვნენ დ ამაზე ხელს აწერდნენ. ამ ადამიანებმა ძალიან კარგად იცოდნენ, რა პროცესთან ჰქონდათ საქმე და ამიტომ, პირველ რიგში, ეს მათ მიერ შექმნილი პრობლემაა. მათ უნდა სცოდნოდათ, რომ ფული არ უნდა ებეჭდათ, რადგან ამას ცუდი შედეგები მოყვებოდა. ამიტომ, ეს იყო კომპეტენციის ნაკლებობა, მართვის არასწორი ხედვა, რასაც დაემატა სამოქალაქო ომი და ზოგადად ქვეყნის მძიმე ეკონომიკური და სოციალური ფონი. თუ ასეთი ადამიანები გამოიკვეთებიან, ჩემი აზრით, ესენი იქნებიან ისინი, ვინც 90-იანი წლების დასაწყისში ხელისუფლების ეკონომიკურ გუნდში იყვნენ და ხელს აწერდნენ ამ კრედიტების გაცემას, ფულის ბეჭდვას, რამაც საბოლოო ჯამში ასეთი შედეგი გამოიწვია. ბუნებრივია, თუ ასეთი პროცესი მიდის, ძალიან ბევრმა შეიძლება დაარეგისტრიროს კომპანია, მიიღოს ამაში მონაწილეობა და სარგებელი ნახოს, მაგრამ მთავარი მაინც ჩინოვნიკის მიერ ჩადენილი ქმედებაა. ეკონომიკურ კრიზისსაც თავისი სუბიექტური მიზეზები ჰქონდა და ამიტომ მიმაჩნია, რომ თუ ეს კვლევა ჩატარდება, ის მაინც კონკრეტულ ჩინოვნიკებამდე მივა, ვინც მაშინ ფულის ბეჭდვას აწერდა ხელს.

თქვენ ფიქრობთ, „აფბა“-ს ინიციატივა სახელმწიფოს დაეხმარება ამ ე.წ. საბჭოთა ანაბრების პრობლემის მოგვარებაში?

- ყოველ შემთხვევაში, ამ საკითხში უფრო მეტი სიცხადე იქნება შეტანილი. ეს საკმაოდ კვალიფიციური ჯგუფია და ამიტომ იმედი მაქვს, რომ დასკვნა ისეთი იქნება, რომ ბევრ საკითხში სიცხადეს შეიტანს. დღეს ადამიანებს უბრალოდ ინფორმაციაც კი არ აქვთ, რა მოხდა მაშინ. აი თქვენ, რომ ძალიან ბევრ მეანაბრეს ჰკითხოთ, რა პროცესი იყო ეს, ძალიან ბევრმა მათგანმა ეს უბრალოდ არ იცის და შესაძლოა არასწორი წარმოდგენებიც აქვთ იმასთან დაკავშირებით, თუ ვინ იყო ამ პროცესში დამნაშავე. შესაძლოა, ეს იმის ბრალია, რომ თავის დროზე ამ საკითხს სწორი ინტერპრეტაცია არ მიეცა. ამიტომ, ბუნებრივია, ეს კვლევა ძალიან ბევრ სიცხადეს შეიტანს ამ საკითხში, ბოლოს და ბოლოს, ისტორია მაინც იქნება ცნობილი - რა იყო ის, რამაც ჩვენ ამ შედეგებამდე მიგვიყვანა.

ამ საკითხთან დაკავშირებით ძალიან საინტერესო განცხადება გააკეთა საპარლამენტო უმრავლესობის წევრმა, დავით ონოფრიშვილმა. მან თქვა, რომ „ნაციონალების“ მიერ განიავებული სახელმწიფო ქონებითაც შეიძლებოდა ამ ანარების გასტუმრებაო. როგორია თქვენი შეფასება ამასთან დაკავშირებით?

- დიახ, ეს მართლაც შესაძლებელი იყო და ჩათვალეთ, რომ ეს პროცესი ახლა დასრულებული იქნებოდა. მაგალითად, ბალტიისპირეთში მოხდა ასე - საბჭოთა კავშირის დაშლის დროს ყველა ბინა და ყველა მიწა, რომლითაც მოქალაქეები სარგებლობდნენ, სახელმწიფოს საკუთრება იყო. შემდგომში მოხდა ამ ქონების პრივატიზირება და იმ ადამიანების კომპენსირება, რომლებსაც ბანკებში ანაბრები ჰქონდათ. ასევე ეს შეიძლებოდა პრივატიზაციიდან მიღებული თანხებითაც. ჩვენთან ძირითადი ობიექტების პრივატიზაცია უკვე მომხდარია, ბინები და მიწები ადამიანების 90-იან წლებში უკვე გადაცემული აქვთ საკუთრებაში. შესაბამისად, ეს პროცესი უკვე ჩავლილია. თავის დროზე მეანაბრეებისთვის ეს სქემა რომ შეეთავაზებინათ, ძალიან კარგი იქნებოდა, რადგან მეანაბრეების ინტერესები დაცული იქნებოდა. დღეს მათ ეცოდინებოდათ, რომ სახელმწიფოს მათ წინაშე არანაირი ვალი არ აქვს. ჩვენთან კი სახელმწიფომ ეს ქონება ადამიანებს უსასყიდლოდ გადასცა, არადა ამ საკითხის ასე მოგვარება შეიძლებოდა, რადგან ეს არსებული პრაქტიკაა და მიმაჩნია, რომ საკმაოდ ეფექტურიც.